Rady Çocuk Hastanesi San Diego Miami Çocuk Hastanesi Nemours/Alfred I. dupont Çocuk Hastanesi Omurga ve Skolyoz Merkezi

Transkript

1

2 Sponsorlardan Rady Çocuk Hastanesi San Diego Rady Çocuk Hastanesi San Diego, skolyoz araştırmalarına, eğitsel çalışmalara ve hasta haklarını korumaya yönelik çabalara verdiği destek için Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı yla birlikte çalışmaktan gurur duyar. Rady Çocuk Hastanesi nde bizler, daha iyi bir skolyoz tedavisi için eğitimin çok önemli olduğuna inanıyoruz. Umarız ki bu el kitabı aileniz için değerli bir kaynak olur. Miami Çocuk Hastanesi Miami Çocuk Hastanesi bu skolyoz el kitabının sponsorlarından biri olmaktan gurur duyar. İlk basımı skolyoz tedavisinin çeşitli yönleri konusunda birçok aileye yardım etmişti. Hiç şüphesiz, bu basımdan da birçok aile yararlanacaktır. Harms Çalışma Grubu nu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı nı böylesi başarılı bir el kitabı oluşturdukları için tebrik ederiz. Nemours/Alfred I. dupont Çocuk Hastanesi Omurga ve Skolyoz Merkezi Nemours/Alfred I. dupont Çocuk Hastanesi, ailelere bu yolculuk sırasında rehberlik edebilmek için Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı ile işbirliği yapmaktan mutluluk duyar. Skolyoz tedavisinde ve çocuk sağlığında öncüler olarak, yol boyunca ailelerin eğitim ve destek gereksinimlerini anlıyoruz. Skolyoz için bu kapsamlı yol haritasını oluşturan Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı na teşekkür ederiz. Cincinnati Çocuk Hastanesi Crawford Omurga Merkezi Cincinnati Çocuk Hastanesi Crawford Omurga Merkezi tüm hastalarımızın düzgün omurgaya sahip olması hedefine yardımcı olmaya odaklanmıştır. Multidisipliner ekibimiz hastayı hem fiziksel hem de duygusal olarak tedavi eder. Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı nın oluşturduğu, tanı ve tedavi süreci içinde büyük önemi olan aile desteği ve eğitimi ihtiyacına hizmet eden bu olağanüstü skolyoz kaynağına destek olduğumuz için gururluyuz. Acıbadem Omurga Sağlığı Merkezi Türkiye nin öncü sağlık kurumu Acıbadem Sağlık Grubu olarak, multidisipliner bir anlayışla sunduğumuz hizmetlerden biri de omurga sağlığı. Acıbadem Omurga Sağlığı Merkezi, omurgada oluşabilecek her türlü sağlık sorununun tanı ve tedavisine odaklanıyor. Özellikle skolyoz alanında, ailelerin eğitiminin bu sürecin ayrılmaz bir parçası olduğuna inanıyoruz. Harms Çalışma Grubu ve Setting Scoliosis Straight Vakfı nın hazırladığı, ailelere rehberlik edecek bu değerli el kitabına sponsor olmaktan mutluluk duyuyor; kendilerini kutluyoruz.

3 Yapımcıdan Setting Scoliosis Straight Vakfı ile Harms Çalışma Grubu na üye doktorların hazırladığı Adolesan İdiopatik Skolyoz, Siz ve Aileniz İçin A dan Z ye Skolyoz Rehberi adlı bu el kitabını sizlere sunmaktan gurur duyuyoruz. Bu el kitabı, meslektaşlarımızla hastalarımızın tecrübeleri ve geri bildirimleri ışığında hazırlanmış, iki yıldan uzun süren bir emeğin ürünüdür. Bu el kitabının her köşeye ulaşarak hastalarımız, aileleri ve sağlık çalışanları için önemli bir eğitim desteği olacağına inanıyor ve bu sayede hastalarımıza daha iyi destek olabileceğimizi umuyoruz. Acıbadem Sağlık Grubu na teşekkürlerimizle Adolesan İdiopatik Skolyoz, Siz ve Aileniz İçin A dan Z ye Skolyoz Rehberi adlı bu el kitabını Acıbadem Sağlık Grubu aracılığıyla Türkiye deki skolyoz hastaları ve ailelerine kazandırmaktan son derece mutluyuz. Bu çok değerli kaynağın hasta ve ailelerinin skolyoz konusundaki eğitimine katkıda bulunacağını ümit ediyoruz. Ayrıca bu el kitabını Türkçeye uyarlayan Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanları Prof. Dr. Ahmet Alanay ile Prof. Dr. Muharrem Yazıcı ya teşekkür ederiz.

4 İÇİNDEKİLER Giriş Omurga Anatomisi...2 Skolyoz Nedir?...3 Skolyozun Sebepleri Nelerdir?. 4 İdiopatik Skolyoz Tipleri...5 Skolyoz Ne Sıklıkla Görülür?.. 6 Tanı Skolyozun Tespiti...7 Okul Taraması...7 Görünümdeki Değişiklikler...8 Bir Uzmana Gitmek...10 Tanısal Testler...11 İlerleme Riski...14 İskelet Gelişimini Değerlendirmek...15 Tedavi Seçenekleri I. Rota: Ameliyat Dışı Tedavi Gözlem...19 Korseleme...21 Korse Tipleri Korselemenin Etkinliği...24 Korse Seçmek...27 Korse Kullanımı İçin İpuçları. 28 Eğriliğin İlerlemesi Rota: Cerrahi Tedavi Cerrahinin Amaçları...30 Cerrahi Nedir?...30 Cerrahinin Zamanlaması...31 Karar Verme...32 Cerrah Seçme...33 Cerrahi İşlemler...34 Özel İmplantlar...37 Kemik Greftleri ve Füzyon.. 38 Yöntemi Seçmek...38 Merkezi Seçmek...39 Omurilik Monitorizasyonu.. 39 Ameliyat Öncesi Görüşme. 40 Hastanede...41 Ameliyattan Sonra Yaşam Devam Ediyor Evde İyileşme Dönemi...44 Ameliyat Sonrası Yaşam...45 Kişisel Bir Yolculuk Jamie nin Hikayesi...46 Öneriler...47 Ek İnternet Sayfaları...48 Sık Sorulan Sorular...49 Sözlük...51 Diğer Skolyoz Tipleri...54 Araştırma...55 Harms Çalışma Grubu Hakkında...56

5 Giriş Ergenlik çağının nedeni bilinmeyen skolyozu (Adolesan idiopatik skolyoz) hakkındaki bu el kitabı, bu yolculuğa başlarken size yol göstermek üzere, önünüzdeki yoldan daha önce geçmiş kişilerin deneyimlerinden yararlanılarak yazıldı. Ergenlik çağında ortaya çıkan nedeni bilinmeyen skolyozlu hastaların tedavisiyle kazandığımız tecrübeden biliyoruz ki; her ailenin bu hastalıkla tanışması ve hastalık hakkında bilgi edinmesi değişik şekillerde oluyor. Bu el kitabında sunulan bilgilerin skolyoz tedavisi yolculuğunuz sırasında size yardımcı olmasını umarız. Kalli, 2002 deki omurga ameliyatından sonra 1

6 Omurga Anatomisi Omurga, omur adı verilen ve diskler ile birbirinden ayrılan, 24 ayrı kemikten meydana gelir. Diskler, omurganın esnek olmasını sağlar. Omurganın 3 bölgesi vardır: 7 servikal (boyun) omur, 12 torasik (göğüs) omur ve 5 lomber (bel) omur. Ayrıca lomber omurgadan daha aşağıda birbiriyle birleşmiş olan 5 tane omur, sakrum kemiğini oluşturur. Omurga, omuriliği içinde barındırır ve korur. Omurilikten dallanan spinal sinirler, omurlar arasında bulunan boşluklardan dışarı çıkarlar. 2

7 Skolyoz Nedir? Omurga, ön veya arkadan bakıldığında düz olmalıdır. Skolyoz varlığında, sağa ya da sola doğru kayma görürsünüz. Nüfusun yaklaşık %10 unda küçük (10 dereceden daha az) eğrilikler olur ve bunların işlev ya da sağlık üzerine bir etkisi yoktur. Bu duruma Spinal Asimetri adı verilir. Tanı koymak için bir röntgen filmi çekildiğinde, omurganın eğriliği bir açı olarak derece cinsinden ölçülür ve Cobb Açısı olarak adlandırılır. Skolyoz,10 derecenin üzerindeki eğrilik olarak tanımlanır. Skolyoz omurganın en sık göğüs ile bel bölgelerinde oluşur ve bu bölgelerden birini veya her ikisini içerebilir. En sık eğrilik şekli, göğsün sağ tarafında oluşan eğriliktir. Yandan (lateralden) bakıldığında, omurgada bazı doğal eğrilikler bulunur. Boyun ve bel bölgelerinde normal olarak öne doğru çukurluk (lordoz) bulunurken, yuvarlak sırt (kifoz) ise genellikle torasik (sırt bölgesi) omurgada mevcuttur. 3

8 Skolyozun Sebepleri Nelerdir? Skolyoz, altta yatan farklı hastalıklar nedeniyle meydana gelebilir ancak en çok görülen şekli idiopatik (nedeni bilinmeyen) skolyozdur. Bilim insanları, idiopatik skolyozun genetik bir durum olduğunu belirlemiştir ve halen skolyoza neden olan gen karışımlarını ayırt etmek için çalışmaya devam etmektedir. Skolyozun ilerleme (eğriliğin büyüyüp büyümeyeceği) riskini belirlemeye yardımcı olabilecek bir test geliştirilmiştir. Bu sayede, gelecekte daha erken tanı konması ve her hasta için en iyi tedavinin seçilmesi sağlanabilir. Neden Ben? DNA Bütün genetik şifremizi barındıran malzeme 4

9 Eldeki bazı kanıtlar, omurların ön (anterior) ile arka (posterior) kısımları arasındaki eşitsiz büyüme hızlarının skolyozun sebeplerinden biri olduğunu düşündürür. İdiopatik Skolyoz Tipleri İdiopatik skolyoz, gelişmeye başladığı yaşa göre tanımlanır. İnfantil başlangıçlı idiopatik skolyoz: 0-3 yaş Juvenil başlangıçlı idiopatik skolyoz: 4-9 yaş Adolesan başlangıçlı idiopatik skolyoz: yaş Her yaş grubunun tedaviyle ilgili kendine has gereksinimleri ve zorlukları vardır. 5

10 Skolyoz Ne Sıklıkla Görülür? İdiopatik (nedeni bilinmeyen) skolyozun, ergenlerin (adolesan) yüzde 2 ile 3 ünde var olduğu düşünülmektedir. Bu grubun 500 ünden birinde aktif tedavi gerekecektir. 5 bin hastadan birinde, eğrilik cerrahi gerektirecek dereceye kadar ilerler. Küçük dereceli skolyozlarda kız ve erkekler eşit oranda etkilenirken, ilerleyici eğrilik gelişme olasılığı erkeklere kıyasla kızlarda 8 kat daha fazladır. Eğrilik derecesi 6

11 Tanı Skolyozun Tespiti Bir çocukta skolyoz varlığını ilk kim tespit edebilir? Rutin bir muayene sırasında çocuk hastalıkları uzmanı veya aile hekimi Okulda görevli hemşire Antrenör veya beden eğitimi öğretmeni Ebeveynler Çocuğun kendisi Diğer aile bireyleri veya arkadaşlar Başka bir sebeple çekilen röntgen filmini gören hekim Okul Taraması ABD de bazı eyaletler, devlet okullarındaki çocukların erken ergenlik döneminde skolyoz açısından taranmasını zorunlu kılar. Genellikle kızlar 5. veya 6. sınıfta, erkekler de 6. veya 7. sınıfta incelenirler. Bu tarama genellikle bir okul hemşiresi tarafından yapılır. 7

12 Görünümdeki Değişiklikler Görülebilecek birkaç özellik vardır: Bir omuz diğerinden daha yüksektir. Bir kürek kemiği (skapula) daha çıkıktır. Bir kalça diğerinden daha yüksektir. Bir bacak daha uzun gözükür. Belde asimetri vardır. Gövde ve göğüs kafesi bir tarafa kaymıştır. Baş, kalçaların arasında ortalanmamıştır. Elbiseler asimetrik durur ve çocuk belden aşağı eğildiğinde bir taraf daha yüksek görünür. 8 Özellikle deneyimsiz gözlemciler için skolyozun bu bulgularından bazılarını görmek çok zor olabilir.

13 Görünümdeki bu değişikliklerin sebebi nedir? Skolyoz 3 boyutlu bir deformitedir. Eğrilik meydana geldiğinde, omurga aynı zamanda kendi ekseni etrafında döner. Vücut şeklindeki değişikliğin şiddeti ve tipi eğrilik şekline göre değişir. Ayrıca her kişinin vücudu, skolyoza farklı yanıt verdiği için bireyler arasında farklılıklar olur. Omurga eğrildikçe kaburgalar da döner ve bükülürler. Skolyoz nasıl fark edilir? Ergenlik öncesinde veya ergenlikte bedende hızlı değişiklikler meydana gelir. Çocuklar tipik olarak bedenleri hakkında daha gizleyici olurlar. Bu yüzden genellikle ebeveynler çocuklarını, değişiklikleri kolayca anlayabilecekleri koşullarda göremezler. Skolyoz nedeniyle beden şeklinde meydana gelen erken değişiklikler, belli belirsiz olabilir ve önemli bir eğriliğe rağmen dışarıdan görülen şekil bozukluğu küçük olabilir. Ayrıca skolyoz genellikle ağrılı bir durum değildir. Katie, 2001 deki omurga ameliyatından sonra kayağa geri döndü. 9

14 Bir Uzmana Gitmek Skolyoz konusunda bir endişe varsa yapılacak ilk işlem, bir çocuk doktoru veya aile hekimine muayene olmaktır. Doktor tam bir muayene yapacaktır, bunun sonucunda sizi skolyoz konusunda deneyimli bir uzmana yönlendirebilir. Skolyoz tanısını kesinleştirmek için bir röntgen çektirmek gerekecektir. En iyisi, skolyoz için sürekli tarama yapan bir merkezde röntgen çekilmesidir. Röntgenler hasta ayakta dik dururken çekilmelidir. Omurganın genel dizilimini en iyi şekilde değerlendirmek için her bir bölgenin ayrı ayrı filmini almaktansa, omurganın bütün bölümleri tek bir film içine alınmalıdır. Uzmana gidildiğinde neler yapılacak? Hastanın sağlık özgeçmişi ve ailedeki skolyoz öyküsü hakkında bilgi alınacaktır. Hastanın boyu ölçülecektir. Bir fizik muayene yapılacaktır. Öne Eğilme Testi yapılacaktır. Omurganın röntgenleri çekilecektir. Muayene ile röntgenlerin sonuçları incelenecek ve sizlere açıklanacaktır. İlk sorular cevaplanacaktır. Bir tedavi planı önerilecektir. 10

15 Tanısal Testler Öne Eğilme Testi nedir? Omurgada bir eğrilik ortaya çıktığında ve omurga döndüğünde, göğüs kafesi ve/veya belde bir asimetri oluşur. Dönme miktarını (açı olarak) ölçmek için bir skolyometre kullanılır. Gövde dönüşü (rotasyon) bel - sırt düzeyindeki öne eğilme ile ölçülmekte olup, skolyozun ciddiyetinin bir yansımasıdır. 5-7 dereceden daha fazla rotasyonun varlığı, skolyoz olabileceğini akla getirir. 11

16 Skolyoz röntgende neye benzer? Skolyoz, eğrilik ya da eğriliklerin oluştuğu bölgeye göre tanımlanır [göğüs (torasik) omurgası, bel (lomber) omurgası, göğüs-bel (toakolomber) omurgası]. Skolyoz bir veya daha fazla bölümde olabilir: Tek, çift veya üçlü eğrilikler. Eğriliğin yönü sağa veya sola doğru olabilir. 12

17 Eğriliğin boyutları nasıl ölçülür? Eğriliğin boyutları, röntgen filmi üzerinde bir açı olarak ve derece cinsinden ölçülür. Buna Cobb Açısı veya Cobb Ölçümü adı verilir. Ne zaman MRG veya daha ileri tanısal inceleme önerilir? Sık görülmeyen eğrilik tipi (ör. göğsün sol tarafındaki eğrilik) veya diğer belirtilerin varlığında ek incelemeler önerilir. MRG (manyetik rezonans görüntüleme), omurilik probleminin tanısında kullanılır. 13

18 İlerleme Riski Eğrilik daha artacak mı? Skolyozun ilerleyip ilerlemeyeceğini bilmek her zaman kolay olmayabilir. Ancak ilerleme riskini artıran pek çok faktör mevcuttur. Skolyozun ilerlemesi için en yüksek riskli dönem, eğriliklerin ayda bir veya iki derece arttığı, ergenlikteki hızlı boy uzaması dönemidir. İlerlemenin tahmininde en önemli iki faktör: 1. Eğriliğin boyutları 2. Uzamanın daha ne kadar devam edeceği Amanda, 2009 daki omurga ameliyatından sonra softball a döndü. 14

19 İskelet Gelişimini Değerlendirmek Uzmana her gidişte, bir boy ölçümü yapılır. Aralarında aylar olan iki ölçüm arasında boyda uzama olmaması, büyümenin tamamlandığını bilmenin en kesin yoludur. Buna ek olarak Risser İşareti adı verilen, kalça üzerindeki kemik olgunluk belirteci röntgende görülür; bu da ne kadar daha kemik olgunlaşmasının kaldığını gösterir. Ergenlik işaretlerinin varlığı da dikkate alınır. Kızlarda adet görülmeye başlanması ve meme büyümesi kullanılırken, erkeklerde yüzde kıllanma ve ses değişiklikleri değerlendirilebilir. İskelet gelişimiyle ilgili bu göstergeler, her zaman paralellik göstermeyebilir ve el kemiklerindeki büyüme merkezlerinin değerlendirilmesi tavsiye edilebilir. 15

20 Risser İşareti nedir? Risser İşareti iskelet olgunluğunun değerlendirilmesi için kullanılır. İskelet tam olarak olgunlaştığında, bir büyüme kıkırdağı şapkası, leğen kemiğinin tepesini (iliak kanat) örter ve kemikleşir. Bu olay ergenlik döneminde meydana gelir. Bu büyüme kıkırdağı kemiğe dönüşür ve röntgende görünür hale gelir. İskelet olgunlaştıkça, kıkırdak şapka ilk olarak leğen kemiğinin dış kenarında görülür (Risser 1) ve 18 ila 24 aylık bir süre içinde tüm kemiği kaplayacak şekilde büyür. İskelet olgunluğunun evreleri Risser 0-5 olarak sınıflandırılır, kıkırdak şapkanın ortaya çıkışından öncesi sıfır iken, tam olarak örtülmesi dört olarak belirlenir. Kıkırdak şapkanın iliak kanat ile birleşmesi (Risser 5) omurga büyümesinin tamamlandığını gösterir. 16

21 El ve el bileği filmi neyi gösterir? El ve el bileği filmi, eldeki kemiklerin büyüme plaklarını gösterir.bu büyüme plakları büyüme sırasında açık kalırlar. İskelet olgunlaşması süresince belirli bir sırayla kapanırlar ve bu aslında Risser işaretinden daha güvenilirdir. El röntgen filmleri iskelet yaşını (gerçek kemik yaşı) gösterir ve iskelet yaşı kronolojik yaş (doğumdan beri geçen yıllar) ile aynı olabilir veya olmayabilir. El röntgen filmleri, iskelet gelişiminin tamamlanmasına ne kadar kaldığını belirlemede yardımcı olabilir. 17

22 Tedavi Seçenekleri Skolyoz, eğriliğin büyüklüğü ve şiddetine göre ameliyat ya da ameliyat dışı yöntemlerle tedavi edilebilir. Cerrahi dışı yöntemler arasında, eğriliğin ilerleyişini gözlemlemek veya korse kullanmak vardır. Eğer eğrilik, büyüme tamamlandıktan sonra bile ilerlemeye devam edeceği bir noktaya ulaşırsa cerrahi tedavi düşünülebilir. 18

23 I. Rota : Ameliyat Dışı Tedavi İdiopatik (nedeni bilinmeyen) skolyoz ile başvuran hasta Hafif Eğrilik Orta Eğrilik Şiddetli Eğrilik Büyüme tamamlandı mı? Büyüme tamamlandı mı? Evet Hayır Evet Hayır Tedaviye gerek yok Her 3-5 yılda bir takip et Muayene ve röntgenler ile takip et Korse uygulamayı düşün Cerrahi tedaviyi düşün Gözlem Gözlem, hastanın her 4 ila 12 ayda bir muayene ve röntgenler için uzmana gelmeye devam etmesi anlamına gelir. Ziyaretlerin sıklığı çocuğun, büyümenin hangi evresinde olduğuna göre değişir. Farklı günlerde çekilen röntgen ölçümleri arasında küçük oynamalar (beş dereceye kadar) olabileceği için, kıyaslamalı röntgen filmlerinin 4 ile 6 aydan daha sık çekilmemesi önerilir. İlerleyici eğrilikler genellikle ayda 1-2 derece artar, bu nedenle dört aydan daha sık olarak yapılan röntgen incelemeleri gerçek ilerlemeyi güvenilir olarak belirleyemez. Tek başına gözlem, büyümenin halen devam ettiği kişilerde dereceden az olan eğrilikler için, büyümenin tamamlandığı kişilerde de dereceden daha az olan eğrilikler için önerilir. 19

24 Eğrilik ilerler mi? Genelde kişinin yaşı ne kadar küçük, iskelet olgunluğu ne kadar az ve skolyoz tanısı konduğunda eğrilik(ler) ne kadar büyükse, ilerleme potansiyeli de o kadar büyüktür. Unutmayın, küçük eğriliklerin çoğu küçük kalır. Aşağıdaki tablo, ilk Risser İşareti nin ortaya çıkmasından önceki yaklaşık 18 aylık sürede ergenlerin büyüme hızını (büyüme hızı doruk evresi olarak adlandırılır) gösteriyor. Ergenlerin boyu uzamaya devam edecek, ancak aşağıda da gösterildiği gibi bu daha yavaş bir hızda olacaktır. Erkeklere kıyasla kız çocuklar, bu hızlı büyüme evresini daha kısa sürede tamamlar. Bu evre genellikle ilk adetin görülmesinden hemen öncedir. 20

25 Korseleme Takip edilen eğrilik kötüleştiğinde sonraki adım nedir? derece arasındaki eğrilikler için birkaç farklı senaryo vardır: 1. Eğer eğrilik kötüleşmiş, ancak halen 40 dereceden azsa ve büyüme tamamlanmışsa, bu tür eğriliklerin erişkinlikte ilerleme riski düşüktür. 2. Eğer eğrilik kötüleşmiş ancak ameliyat önerilecek kadar değilse fakat halen büyümeye devam ediyorsa, gözlem gerekir ve bir korse kullanılması düşünülebilir. Korseleme nedir? Skolyoz tedavisinin bir aşamasında, bir korsenin yararlı olup olmayacağı konusunda doktorun hastayla konuşması gerekebilir. Eğriliğin ilerleyici olduğu ve iskeletin daha büyüyeceği durumlarda, korselemenin daha fazla ilerlemeyi engellemek için etkili olabileceği anlatılır. Korseleme sıklıkla, eğriliklerin dereceyi geçtiği ve korse uygulamasıyla ameliyatı engellemeye yetecek kadar büyüme zamanının kaldığı durumlarda tercih edilir. Korselemenin amacı, ilerlemeyi durdurmaktır. Korseleme, bir eğrilikte ancak çok ender olarak gözle görülür veya kalıcı bir düzelme sağlar. 21

26 Korse Tipleri Skolyoz korsesi nedir? Skolyoz korsesi, gövde ve kalçaları saran, eğriliğe ters yönde basınç uygulayan sert bir plastik korsedir (ortez adı da verilir). Korselemenin dayandığı teoriye göre, eğriliğe dışarıdan uygulanan basınç omurganın daha normal gelişmesine izin verebilir. Korse neye benzer? Çeşitli korse şekilleri vardır; bunların bir kısmı tüm gün, diğerleri sadece geceleri takmak için tasarlanmıştır. 22

27 Hangi korseyi kullanması gerektiğini hasta nasıl bilecek? Hangi korsenin kullanılacağına eğriliğin şekli, ana eğriliğin yerleşimi ve doktorun tercihine göre karar verilir. Daha önce de belirtildiği gibi, omurgada eğriliğin meydana gelebileceği 3 bölge vardır: Üst göğüs, göğüs ve bel. Bu bölgelerdeki eğrilikler bir arada olabilirler. Üst göğüs eğrilikleri, omurganın bu kısmının diğer kemik yapılar tarafından bloke olması nedeniyle genellikle koltukaltı korselemesi için uygun değildir. En çok önerilen korse tipi, sürekli (doktorunuz sürekli yi size tanımlayacaktır) olarak takılan TLSO (torako lumbo sakral ortez) korsesidir. Bu korse, torakal (göğüs) bölgesi ve çift eğrilikler için kullanılabilir. Tek bir lomber (bel) eğrilik için bazı doktorlar sadece gece takılan bir korse önerirler. Bir röntgen filmi ve fizik muayene ile en çok hangi korsenin etkili olma potansiyeli olduğu belirlenir. Korse kullanımı ve özel korse tipleri konusundaki görüşler, deneyimli skolyoz uzmanları arasında belirgin değişiklikler gösterir. 23

28 Korselemenin Etkinliği Korselemek mantıklı bir tercihtir. Ancak bazı hastalara yardımcı olmasına rağmen, tüm hastalarda tutarlı bir şekilde etkili olmaması nedeniyle tartışılmaya devam etmektedir. Uzmanlar, korselemenin bazı bireylerde bir dereceye kadar ilerlemeyi engellediğini, bu sayede ameliyata gerek bırakmadığını belirtmektedirler. Bazı eğrilikler korse kullanılsa bile ilerleyip ameliyat gerektirebilirler. Bunun aksine, korse kullanılmadığı halde bazı eğrilikler ilerlemeyecektir. Doktorlar ve bilim insanları korseleme sorusuna cevap vermek için çalışırken, şu anda bilemediğimiz diğer bir konu da skolyozun ilerlemesinin herhangi bir kişide engellenip engellenemeyeceğidir. Bu nedenle korse, hem korseye hiç ihtiyacı olmayan ergenler hem de korse kullanmalarına rağmen eğrilikleri artacak olan ergenler tarafından kullanılır. Eğer korseleme bir eğriliğin ilerlemesini engellemede başarılı olacaksa, o zaman korsenin takılması gerekir. Etkinlik doza bağlıdır ve daha uzun süreli korse kullanımı daha etkin bir tedavi anlamına gelir. Skolyozun doğal seyrini (eğriliğin zaman içinde nasıl davranacağını) belirlemek şu anda mümkün değil ancak gelecekte bu bilgiyi verebilecek bir test geliştirilme aşamasındadır. Etkinlik konusundaki tartışmalar sürmesine rağmen, korseleme ancak geride anlamlı derecede bir büyüme kalmış (Risser 0-2) ve hasta da korse kullanma konusunda çok azimli ise mantıklı olmaktadır. Eğer hasta korseleme ile devam etmeyi tercih ederse, hastanın hoşlandığı spor veya diğer faaliyetlere katılmaya devam etmesi çok önemlidir. 24

29 Hastalar, korse kullanmaları önerildiğinde şöyle tepkiler verebilirler: BUNU giymemi mi bekliyorsunuz? ASLA OLMAZ! Giyeceğim ama okulda değil. Giysilerimin altına giyebilir miyim? Öyleyse yeni kıyafetler alacağım demektir. Yaşasın alışveriş! Ameliyat olurum daha iyi. Ameliyat OLMUYORUM! Her gün giyeceğim. 25

30 Spor ya da diğer faaliyetler skolyozu daha da kötüleştirmez. Bu nedenle lütfen spor yapmaya ve aktif olmaya devam edin. Korse seçilmezse sırada ne var? Korseleme yerine gözlem de makul bir seçenektir. Doktorunuz ne sıklıkla röntgen çektireceğinizi ve muayene olacağınızı söyleyecektir, ancak bu süre genellikle 4-12 ayda birdir. Skolyozun daha kötüleşmesini engelleyecek başka tedaviler var mı? Skolyozun ilerlemesini engellediği iddia edilen başka tedaviler de vardır. Bunlar arasında akupunktur ve akubasınç, elektrik uyarısı, biyogeribildirim (biofeedback), fizik tedavi, mıknatıslar, beslenme ve vitamin takviyeleri, kiropraktik manipulasyon, ayakkabı ortezleri ve daha az geleneksel tedavilerin diğer türleri bulunur. Bugüne kadar bunlardan hiçbirinin skolyoz üzerine herhangi bir etkisinin olduğu bilimsel olarak kanıtlanamamıştır. Josh, 2008 deki omurga ameliyatından sonra 26

31 Korse Seçmek Doktor, bir korse yapması için ortez uzmanına reçete yazacaktır. Sigortanın kapsama durumu korse seçeneklerini etkilese de, doktor sıklıkla güvendiği ve daha önce beraber çalıştığı bir ortez uzmanına yönlendirecektir. Korsenin teslimi yaklaşık iki ila dört hafta sürer. Doktor daha sonra korsenin uymasını kontrol edecek ve etkinliğini ölçmek için (eğrilik ne kadar düzeliyor) bir röntgen çektirecektir. Korse teslim edildikten birkaç hafta sonrasına bir randevu ayarlanmasına yardımcı olacaktır. Hasta bundan sonra, eğriliğin gidişatını izlemek için belirli aralıklarla muayene ve filmler için gelecektir. Korsenin ne kadar süre takılması gerekir? Bir korse, ergenin büyümesi bitene veya eğriliğin artık ameliyat önerilecek dereceye ilerlediği duruma kadar kullanılır. Kızların çoğunda ilk adetten ay sonra büyüme durur. Erkek çocukları ergenliklerinin geç dönemine kadar büyümeye devam edebilir, bu nedenle kızlardan daha uzun süre korse kullanmaları gerekir. Korselemeye bağlı psikolojik etkiler var mıdır? Ergenlik yılları hızlı değişikliklerin olduğu, kişinin kendisiyle etrafındakiler arasındaki farklara ve akranların baskısına daha duyarlı olduğu bir dönemdir. Korse kullanım zorunluluğu, bir ergenin zaten zor olan bir yaşam dönemine uyum sağlamasını etkiyebilir. 27

32 Korse Kullanımı İçin İpuçları Ergenlere: Korse üzerine uyacak yeni elbiseler almanın tadını çıkarın. Korse kullanmadan önce yaptığınız herşeye devam edin. Korseden utanmayın, o tıpkı dişinizdeki teller gibi. Geçici! Sizi beden dersinden muaf tutmasını beklemeyin. Korseye bir ad takın. Zor, ama yapabilirsiniz. Ebeveynlere: Çocuklarınızı spor ve aktivitelere devam ettirin. Onlara ara sıra bir mola izni verin: Arkadaşında kalmasına, tatile veya özel bir organizasyona izin verin. Hem siz, hem de ergen çocuğunuz için zor olduğunu kabul edin. Ergen çocukları korse kullanan ebeveynler ile konuşun. Ergen çocuğunuza gayretlerinde destek olun. Evet, korse giyiyorum. Fark ediliyor mu? 28

33 Eğriliğin İlerlemesi Eğer skolyoz erişkinlikte daha kötü olacak veya yaşamın ileri dönemlerinde ciddi sağlık sorunlarına yol açacak noktaya gelmişse, cerrahi önerilebilir. Cerrahi ne zaman önerilebilir? Bu, kısmen büyümenin evresine, eğriliğin yerleşimine ve eğrilik şekline göre değişir. Genel olarak: Eğer bir eğrilik 40 dereceye ulaşırsa, büyüme tamamlanmamış olsa bile cerrahi girişim önerilebilir. İskelet olgunlaştığında dereceden daha az olan eğriliklerde ilerleme eğilimi azdır, ancak bel eğriliklerinin derece gibi daha düşük bir eşik değeri vardır. İskelet olgunlaştığında 50 derecenin üzerinde olan eğriliklerin erişkinlik boyunca ilerleme riski yüksektir, ancak daha yavaş bir hızda (yılda yaklaşık bir ila iki derece) ilerlerler. Cerrahi önerilme olasılığı yüksektir. İskelet olgunlaştığında, derece arasında olan eğriliklerin bir kısmı ilerler, diğerleri ilerlemez. Tedavi önerileri çeşitlidir. 29

34 II. Rota: Cerrahi Tedavi Cerrahinin Amaçları Cerrahinin amaçları skolyozun daha fazla ilerlemesini engellemek ve omurgayı olabilecek en güvenli şekilde düzeltmektir. İlerlemenin durdurulması, yaşamın ilerleyen yıllarında ağır skolyozla (yetmiş ile seksen dereceden daha ileri olan eğrilikler) birlikte olan ciddi sağlık sorunlarını engelleyecektir. Büyük eğrilikler ile birlikte olabilecek problemlerin bazıları nefes alma güçlüğü, kalp sorunları, kas zayıflığı ve ağrıdır. Cerrahi Nedir? Ameliyat sırasında eğrilik, güvenli bir düzeltmenin mümkün olabileceği en yüksek oranda düzeltilir. Bunu yapmak için implantlar (genellikle çubuklar, vidalar, teller ve/veya kancalar), eğriliğin olduğu omurga kısmındaki omurlara tutturulur. Düzeltme sağlandıktan sonra, implantlar üzerine kemik grefti yerleştirilir. Zaman içinde bu kemik grefti mevcut kemik ile kaynar (bir araya gelir) ve bu bölgede sağlam bir kemik sütunu oluşturur. İmplantlar, kemikler birbirine kaynayıncaya kadar omurgayı düzeltilmiş pozisyonda tutmak için bir iç korse görevi görür. Bu görev kemiğin kaynamasına kadar (yaklaşık 6-12 ay) sürer. Kemiklerin kaynaması sonucunda omurganın bu bölgesinde büyüme potansiyeli ortadan kalkar, ki büyüme skolyozun kötüleşmesine neden olmuştur. Her bir omur yılda yaklaşık bir mm büyür ve olası boy kaybı, eğriliğin (eğriliklerin) düzeltilmesi ile kazanılan boy miktarı ile dengelenir. Kaynama (füzyon), ayrıca birleştirilen omurga kısımlarındaki hareketi durdurur. Esneklikteki kayıp hafif olup gövde işlevini çok az kısıtlar. 30

35 Cerrahinin Zamanlaması Çocuğumun büyümesi tamamlanana kadar beklememiz gerekmiyor mu? Neden şikayetlere yol açana kadar beklemiyoruz? Orta derece skolyozda, çocuğunuzun herhangi bir sağlık sorunu olmayabilir. Ağrı veya diğer belirtiler ortaya çıkmadan önce ameliyat önerilmesinin çeşitli sebepleri vardır. Erişkinlerdeki büyük ve sert eğrilikler ile kıyaslandığında, bir çocuk veya ergendeki küçük ve esnek eğrilikleri düzeltme ameliyatı daha basit olup daha az sayıda omurun kaynatılması (füzyon) gerekebilir. Ayrıca ergenlik döneminde iyileşme daha kolay, yaşam (okul, aile, kariyer açısından) daha az karmaşıktır. 31

36 Karar Verme Kendinizi eğitin ve sorular sorun. Sorulacak en önemli soruların aşağıdakiler olmasını öneririz: Şu anda ameliyat olmanın risk ve faydaları nelerdir? Şu anda ameliyat olmamanın faydaları nelerdir? Önerilen cerrahi işlemin riskleri ve faydaları nelerdir? Herkesin cevapları değerlendirmesi, risk ile faydaları tartması biraz farklıdır, ancak bu sorular kararın verilmesini sağlayacak bilgiyi incelemek için mükemmel bir başlangıç noktasıdır. Doktorunuz, deneyimlerini paylaşmak isteyen diğer hasta ve aileleriyle görüşmenize yardımcı olabilir. İkinci bir görüş alınsa? İyi fikir. Bir uzman, çocuk hekimi, aile hekimi veya internetten, kime gidileceğine dair öneriler alabilirsiniz. Bazı ebeveynler ve aileler, böylesi bir durumda olan kişileri tanıyor olabilirler. Bu kişilere cerrahlarıyla olan deneyimlerini sormak yardımcı olabilir, ancak biz bu konuda uzmanlaşmış olan bir omurga cerrahından ikinci görüş almanızı öneririz. Ameliyat istenmiyorsa sırada ne var? Ameliyat olmamayı seçmek, gözlem ile takip edilmeyi seçmek demektir. Sizi tedavi eden doktor, hastanın röntgenler ile ne sıklıkla takip edilmesi gerektiğini söyleyecektir. Ameliyat sınırında olan eğriliklerin korselenmesinin faydası ya hiç yoktur ya da azdır. Eğrilik büyüyebileceği için, doktorunuzun takibi altında röntgen filmleri ve muayene ile skolyozun gözlenmesi önemlidir. 32

37 Cerrah Seçme Bir cerrah seçmek, ardından birlikte bir ameliyat planı oluşturmak (hangi işlemin seçileceğine karar vermek) ve ameliyat için bir tarih belirlemek sonraki adımlardır. Cerrah nasıl seçilmeli? Seçeceğiniz cerrahın Bu konuda eğitim almış ve uzmanlaşmış olması Çocuk ve ergen omurga deformitelerinin tedavisinde uzmanlaşmış olması Ergenlerin omurga ameliyatı sırasında ve sonrasında bakımı konusunda deneyimli bir hastane ve hastane ekibi ile birlikte çalışıyor olması Çocuk omurga deformitelerinin tedavisinde başarılı deneyimleri olması önerilir. Ameliyat planı nedir? Skolyozu cerrahi olarak tedavi etmenin birden fazla yolu vardır. Omurganın hangi seviyelerinin kaynatılacağı (füzyon) ve hangi yaklaşım/işlem ile yapılacağına karar verilmesi gerekir. Cerrahlar ya sırttaki bir kesiden ya da göğüs veya karnın yan tarafından girerek omurgaya ulaşırlar. Yaklaşım(lar) öncelikle eğriliğin şekline, fiziksel şekil bozukluğuna ve iskeletsel olgunluğa göre değişir. 33

38 Cerrahi İşlemler Omurgaya cerrahi yaklaşımda iki genel yöntem vardır: Sırttan (posterior) ve önden/yandan (anterior). En sık uygulanan yaklaşım sırttan olup Enstrumentasyonlu Posterior Spinal Füzyon olarak bilinmektedir. Bu işlemde, omurga boyunca bir kesi yapılır, vidalar ve/veya kancalar omurlara tutturulur; sonrasında da çubuklar, vida veya kancalara tutturulur. Bu vidalar ve kancalar, çubukları sabitlemek için tutunma noktaları olarak işlev görürler. Omurganın düzeltilmiş pozisyonda kaynaması için omurga üzerine kemik greftleri konur. Bütün eğrilik tipleri bu yaklaşım ile tedavi edilebilir. Enstrumentasyonlu Posterior Spinal Füzyon 34