ÜNİTE Sınıf Kazanım Eksenli Video Destekli Örnek Alıştırmalı DERS ANLATIM FÖYÜ. Hazırlayan Kimya Öğretmeni ADEM KILINÇ

Transkript

1 ÜNİTE 1 Kimya Bilimi 9. Sınıf Kazanım Eksenli Video Destekli Örnek Alıştırmalı DERS ANLATIM FÖYÜ Hazırlayan Kimya Öğretmeni ADEM KILINÇ Bu kitabın tüm hakları yazar ADEM KILINÇ a aittir. Kitabın tamamının ya da bir kısmının elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.

2 ÜNİTE:1 KİMYA BİLİMİ Ders 1: Geçmişten günümüze insanların maddeye bakışı KAZANIM İnsanların antik çağlarda maddeye bakış açıları ile modern zamanlarda maddeye bakış açılarını karşılaştırır. Madde hakkındaki ilk deneyimlerin sınama yanılma yoluyla edinildiği vurgulanır. Kimyanın gelişimi işlenirken bilimsel gelişim, sebep-sonuç ilişkileri ile birlikte verilir Eski Çağlarda İnsanların Maddeye Bakışı İnsanlar yeryüzünde yaşamaya başladıklarından beri sürekli arayış içine girmişlerdir. İnsanlar doğayı gözlemlemişler ve etraflarındaki maddelerin özelliklerini tanımaya çalışmışlardır. Bu sayede barınma, beslenme, giyinme, avlanma, hastalıklarla mücadele gibi birçok ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmışlardır. Örneğin; Yıldırımların ve volkanik lavların meydana getirdiği yangınlardan yiyeceklerin pişirilmesinde kullanmışlar. ateşi keşfetmişler ve bu ateşi Deneme yanılma yoluyla bazı meddelerin (toprak,taş,metal,deri ) işlenebileneceğini görmüşler ve bunlardan çanak, çömlek, kesici aletler, kürk gibi ihtiyaç ürünleri üretmişler. Bazı bitkilerin (ısırgan, rezene, safran,ıhlamur,maydanoz v.b.) hastalıkları tedavi edici özelliğini bulmuşlar ve bunları ilaç olarak kullanmışlardır. Tuzu keşfederek besinlerin hem tadını arttırmışlar hem de uzun süre bozunmadan kalmasını sağlamışlar. Kükürt tozunun yakılmasıyla oluşan gazların kayısı, incir, üzüm gibi gıdaların sarartılmasını bu sayede gıdaların uzun süre bozunmadan kalmasını sağlamışlardır. Bitki kökenli boyaları tesadüfen bulmuşlar ve bu boyaları hem giyselerin boyanmasında (ebegümeci yeşil, ceviz kahverengi) hem de güzellik amaçlı(göz sürmesi) kullanmışlardır. Kıbrıs taşı(feso 4 ), göz taşının(cuso 4 ) zehirlenmeleri giderdiğini, şap (KAl(SO 4 ).2H 2 O) maddesinin ise yaraları iyileştirdiğini bulmuşlar ayrıca bu maddeleri boyamada kullanmışlardır. Isırgan Safran Kıbrıs taşı(feso 4 ) Av malzemeleri Ihlamur Kükürt

3 Simya nedir? Eski dönemlerde insanların birçok maddeyi farklı amaçlar için kullanması insanların arayış içine girmesine neden olmuştur. Değersiz metalleri (demir,kurşun,kalay,bakır gibi) altına dönüştürecek felsefe taşını, bütün hastalıkları iyileştirecek ve ölümsüzlüğü sağlayacak hayat iksirini (ab-ı hayat) keşfetme düşüncesi insanoğlunun yüzyıllardır maddeler üzerinde çalışmalar yapmasına sağlamıştır. Yapılan bu çalışmaların tamamına simya(alşimi), simya ile uğraşanlara ise simyacı(alşimist) denilmektedir. Simya bilim dalı değildir. Bunun nedeni; *Teorik temellerinin olmaması, *Sınama yanılmaya dayanması, *Sistematik bilgi birikiminin olmamasıdır. simyacı Simyacılar amaçlarına ulaşmak için sayısız çalışmalar yapmalarına rağmen hedeflerine ulaşamamışlardır. Fakat bir çok kimyasal maddeyi ve bileşiği (sülfirik asit (zaç yağı), nitrik asit, hidroklorik asit (tuz ruhu), civa, kıbrıstaşı, alaşımlar, barut, sabun, mürekep), yöntem ve tekniği (ısıtma, kavurma, damıtma, süzme, mayalama, çöktürme) ve bazı laboratuvar malzemelerini (imbikler, fırın-ısıtma kapları, potalar-eritme kapları v.b.) keşfetmişler ve kimya biliminin doğmasına büyük katkı sağlamışlardır. Simya uğraşı kendinden sonra gelen bir çok bilim dalının (tıp, astronomi, eczacılık, biyoloji, metalurji, felsefe, din) temelini oluşturmuş ve gelişmesini sağlamıştır. Aristo, Isaac Newton, Ebu Musa Cabir Bin Hayyan, Ebubekir El Razi, İbn-i Sina, Al-Kindi, Al-Tusi, Ebu Reyhan, El Burini önemli simyacılardandır. Cabir bin Hayyan; günümüz deney araçlarının bazılarını keşfetmiş, nitrik asit, sülfirik asit ve altın suyunu (kral suyu) bularak madenleri bu asitler içerisinde çözmüştür. Günümüz laboratuvarlarında kullanılan araç gereçlerinin birçoğunu ve bazı yöntemleri bularak kimya bilimine büyük katkılar sağlamıştır. Simyanın babası kabul edilir. İbni Sina: minerallerden söz etmiş, mineralleri; ateşte eriyenler, taşlar, tuzlar ve kükürtler olarak gruplandırmıştır. Cabir Bin Hayyan

4 9.1.3.Maddenin Yapısı Hakkındaki İlk Düşünceler Maddenin yapısını ilk olarak milattan önce yaşamış olan Yunanlı filozoflar açıklamaya çalışmışlar. Fakat ortaya attıkları fikirler gözlem ve deneylere dayanmadığı için sadece felsefi düşüncede kalmış ve kalıcılıkları çok uzun sürmemiştir. Thales (Tales) bir elementin varlığını öne sürmüş ve dünyadaki her şeyin sudan meydana geldiğini iddia etmiştir. Democritus (Demokrit) her maddenin bölünemeyen yapı taşları olduğunu öne sürmüş ve bu yapı taşlarına da atom adını vermiştir. Empedokles toprak, hava, su ve ateş gibi dört temel element olduğunu öne sürmüş ve tüm maddelerin bu dört temel elementin çeşitli oranlarda birleşmesiyle oluştuğunu açıklamıştır. Aristo Empedokles in görüşünü ilerletmiş ve maddelerin ayrıca dört temel özelliğe (sıcak, soğuk, ıslak ve kuru) sahip olduğunu açıklamıştır. Her elementin iki temel özelliği olabileceğini, elementlerin özellikleri değiştirilerek bir elementin başka bir elemente dönüşebileceğini açıklamıştır. Örneğin ateş kuru-sıcak, toprak kuru-soğuk özelliklerine sahiptir. Yandaki şekilde elementler ve özellikleri gösterilmektedir lü (18.yüzyıl) yıllarda yanabilen maddelerin ateş ruhuna(filojiston) sahip oldukları ve bu maddelerin yakılması sonucu filojistonun ısı ve ışık olarak açığa çıktığı sanılıyordu. Aristo Bu dönemde Robert Boyle elementi, bilinen hiçbir yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf madde olarak açıkladı. Aristo ya göre element kabul edilen su Boyle ye göre hidrojen ve oksijene ayrılabildiği için element sayılmazdı. Aynı dönemde yaşayan Lavoisier (Lavuaziye) maddenin yapısı ile düşüncelerini sistematik bir şekilde deney ve gözlemlerle açıklayarak kimyanın bir bilim dalı olmasını sağlamıştır. Robert Boyle John Dalton maddenin atomlardan oluştuğunu ve bu atomların bölünemeyeceğini, maddenin bütün özelliklerini içeren küreciklerden oluştuğunu açıkladı. Antonie Lavoisier

5 KAZANIM 1: SORULAR A) Açık Uçlu Sorular 1) Eski çağlarda insanlar maddeleri nasıl keşfetmiştir? 2) İlk çağlarda yaşayan insanlar keşfettikleri maddeleri hangi amaçlar için kullanmışlardır? 3) Simya nedir? Simyanın bilim dalı olmamasının nedenleri nelerdir? 4) Simya uğraşı hangi dallarının temelini oluşturmuş ve bunların gelişmesini sağlamıştır? 5) Binlerce yıl simyacılar hangi amaçlara ulaşmak için çalışmışlar? 6) Hedeflerine ulaşamayan simyacılar kimya bilimine ne tür katkılar yapmışlardır? 7) Simyaya büyük katkıları olmuş alşimistler kimlerdir? Simyanın babası kabul edilen ünlü müslüman alimi kimdir? 8) Cabir Bin Hayyan ın kimyaya kazandırdığı en önemli çalışmaları nelerdir? 9) Empedokles ve Democritus un madde hakkındaki görüşleri nelerdir? 10) Aristo ya göre madde hangi element ve özelliklerden oluşmaktadır? Toprak ve havanın sahip oldukları özellikler nelerdir? 11) Kimya bilimi kaçıncı yüzyıldan sonra ve hangi çalışmaların yapılmasıyla ortaya çıkmıştır?

6 B) Boşluk Doldurma Soruları a. Deneme ve yanılmaya dayalı olarak ortaya çıkan birçok keşfi tesadüf eseri bulan uğraş alanına denir. b. Bütün hastalıkları iyileştireceğine ve içen kişiyi ölümsüzlüğe ulaştıracağına inanılan maddeye denir. c. Maddeleri sadece hava, su, toprak ve ateş olarak sınıflandıran düşünür dir. d. Simyacılara göre en değerli element dır. e. Çeşitli laboratuvar araç gereci, birçok yöntem ve tekniği keşfederek kimyaya büyük katkıları olan aünlü simyacı.. dır. f. Aristo ya göre kuru ve soğuk özelliklere sahip olan madde.. dır. g. Yeryüzündeki bütün değersiz metalleri altına dönüştüreceğine inanılan maddeye. denir. h. Maddenin ruhunu oluşturan ve yandığında ısı ve ışık olarak açığa çıkan kavrama denir. i. Deney ve gözlemlere dayalı sistematik bilgi birikimine oluşturarak ortaya çıkan bilim dalına.. denir. j. İlk kez madde hakkında görüşler öne süren.. filozoflardır. k. Atom kavramını ilk kez açıklayan dir. l. Dünyadaki her şeyin sudan meydana geldiğini iddia eden dir. m. Maddenin yapısı hakkındaki düşüncelerini sistematik bir şekilde deney ve gözlemlerle açıklayarak kimyanın doğmasını sağlayan.. dir. C) Doğru Yanlış Soruları Aşağıda verilen ifadeleri doğru olanları D, yanlış olanları Y harfi ile belirtiniz? a. Simya, kimya biliminin bir alt dalıdır. ( ) b. Atomu ilk kez J. Dalton açıklamıştır. ( ) c. Aristo ya göre maddeler hava, su, toprak, ateş ve altından oluşur. ( ) d. Nitrik asit, sülfirik asit ve kral suyunu İbn-i Sina bulmuştur. ( ) e. İlk çağlardan beri insanoğlu sistemli deneyler yaparak yeni maddeler keşfetmiştir. ( ) f. Eski zamanlarda kükürt gazı kayısı, incir, üzüm gibi gıdaların güzel görünmesi için kullanılmıştır. ( ) g. İnsanlar temel ihtiyaçlarını (barınma, beslenme, giyinme, avlanma gibi) karşılamak amacıyla doğayı gözlemlemişler ve birçok maddeyi keşfetmişlerdir. ( ) h. Kimyacılar damıtma, süzme, mayalama gibi bir çok yöntemi bulmuşlardır. ( ) i. Antonie Lavoisier en önemli simyacılardandır. ( ) j. Madde yapısını ilk kez açıklayan Makedonyalı filozoflardır. ( ) k lü yıllarda maddelerin ateş ruhuna(filojiston) sahip oldukları sanılıyordu. ( )

7 D) Çoktan Seçmeli Sorular 1. Simyacıların amaçları arasında; I. Değersiz maddelerden altın elde etmek. II. Felsefe taşını bulmak. III.Bir bilim oluşturmak. hangileri yer almaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III 2. I. Kezzap II. Boyalar III. Plastikler IV. Barut V. Benzin VI. Sabun Günümüzde kullanılan yukarıdaki maddelerden kaç tanesi simyacılar tarafından bulunmuştur? A)2 B) 3 C) 4 D)5 E) 6 3. Simya ve simyacılarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Simyacıların çalışmaları sonucu birçok madde keşfedilmiştir. B) Simya, maddenin incelenmesinde kullanılabilecek araç- gereç ve teknikler geliştirilmesini sağlamıştır. C) Simyacıların elde ettikleri bilgiler kimya biliminin gelişmesine faydalı olmuştur. D) Simyacıların düşünceleri maddenin yapısının açıklanmasında sınırlı kalmıştır. E) Simyacılar ölümsüzlük iksirini bulamadıkları için yaptıkları çalışmaların bilime hiçbir katkısı olmamıştır. 4. Eski çağlarda insanlar ihtiyaçlarını gidermek için aşağıdakilerden hangisini yapmamışlardır? A) Topraktan kaplar yapma B) Gıdaların tadını arttırmak için tuz kullanma C) Ateşi kullanarak yemeklerin pişmesini sağlama D) Hastalıklardan kurtulmak için bitkilerden ilaç yapma E) Suyu ellektroliz ederek oksijen ve klor gazı açığa oluşturma 5. Simya ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Teorik temelleri yoktur. B) Bilim olarak kabul edilmez. C) Sistematik bilgi birikimi vardır. D) Değersiz metalleri altına çevirmek için çalışmışlardır. E) Çalışmalarını deneme-yanılmaya dayalı yapmıştır. 6. Aristo nun madde hakkındaki görüşüne göre toprak elementini aşağıdaki çiftlerden hangisi oluşturur? A) Kuru-soğuk B) Kuru-sıcak C) Islak-sıcak D) Islak-soğuk E) Islak-kuru 7. Aşağıdaki ifadelerden hangisi simyacıların çalışmalarından değildir? A) Bitkilerden elde edilen boyaların giysilerin boyanmasında kullanılması B) Petrolün yakacak olarak kullanılması C) Maydanoz, safran,rezene gibi bitkilerin hastalıkların tedavisinde kullanılması D) Tuzun besinlerin tadını arttırmada kullanılması E) Kayısı, üzüm ve incirin ağartılması 8. I. Simyacılar buluşlarını kendinden sonrakilere aktarmazlar. II. Simya deney ve gözleme dayalı bilim dalıdır. III. Tuz, sabun, barut simyacılar tarafından keşfedilmiştir. IV. Kimyanın doğuşu 14. yüzyılda başlamıştır. Yukarıdaki bilgilerden hangileri yanlıştır? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) II ve IV E) II, III ve IV 9. Aşağıdaki bilim dallarından hangisine simyanın bir katkısı olmamıştır? A) Kimya B) Tıp C) Eczacılık D) Biyoloji E) Petrokimya

8 10. İnsanların, bütün hastalıkları iyileştirme ve bunun sonucunda ölümsüzlüğü elde etme, değersiz madenleri altına çevirme gibi uğraşlarına,bu I işle uğraşan kişilere de II denir. Yukarıda cümlenin anlamını uygun I ve II boşluklarına hangi kelimeler gelmelidir? I II A) kimya simya B) simya alşimi C) kimya kimyacı D) simya simyacı E) alşimi alşimist 13. I. Göz taşının yara tedavisinde kullanılması II. Sütten yoğurt elde edilmesi III. Kir tutmayan boyaların üretilmesi IV. Gülün damıtılarak yağının eldesi Yukarıda verilenlerden hangileri kimya, hangileri simya için söylenebilir? Simya Kimya A) I, II ve III IV B) I ve III II ve IV C) II ve III I ve IV D) I, II ve IV III E) I, III ve IV II ATEŞ kuru T Z HAVA 14. Dericilikte, hayvan besiciliğinde, ve besin maddesi olarak kullanılan madde aşağıdakilerden hangisidir? soğuk Y X A) Kükürt B) Kil C) Kıbrıs taşı D) Yemek tuzu E) Şap 11. X,Y,Z ve T ile gösterilen yerlere gelmesi gereken uygun kelimeler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X Y Z T A) sıcak soğuk toprak su B) su sıcak soğuk hava C) Islak sıcak su toprak D) Islak su sıcak toprak E) su soğuk ıslak sıcak 15. Aşağıdakilerden hangisi simyanın ilgi alanına girmeyen konulardan biridir? A) Ölümsüz olmak B) Hastalıksız uzun bir ömür sürmek C) Benzinle çalışan motorlar yapmak D) Hayatı kolaylaştıracak buluşlar yapmak E) En değerli metal olan altını oluşturarak zengin olmak 12. Aşağıdakilerden hangisi simya ile kimya arasındaki farklardan değildir? A) Simyacılar sabunu kimyacılar deterjanı bulmuşlardır. B) Simyada deneme-yanılma, kimyada deneysel çalışmalar önemlidir. C) Simya gizemli olaylarla uğraşır, kimya gerçek somut olaylarla ilgilenir. D) Simya uğraş alanı iken kimya bilim dalıdır. E) Simyacılar bilgi birikimlerini kendinden sonrakilere iletirler kimyacılar bilgilerini daha sonraki kimyacılara aktarmazlar. 16. Aşağıdakilerden hangisi simyacıların açıklamalarından biri olamaz? A) Maddeler birbirine dönüşebilir B) Kimyasal tepkimelerde, tepkimenin toplam kütlesi korunmaktadır. C) Hayat iksiri içen insanları bütün hastalıklardan korumaktadır. D) Metallerdeki hastalık olarak nitelenen kir yok edilerek altın ortaya çıkabilir. E) Maddeler hava, su, toprak ve ateşten oluşmaktadır.

9 Ders 2: Kimya nedir? Kimyacıların uğraş alanları nelerdir? KAZANIM Kimyanın ve kimyacıların başlıca uğraş alanlarını açıklar. Başlıca kimya disiplinleri tanıtılır. İlaç, gübre, petrokimya, arıtım, ahşap işleme, boya-tekstil işlemeleri kısaca tanıtılarak kariyer bilincine ve girişimciliğe katkı sağlanır Kimya Nedir? Kimya madde bilimidir. Yani maddelerin kimyasal yapısını, özelliklerini ve birbirlerine dönüşümlerini inceleyen bilim dalıdır. İçtiğimiz su, soluduğumuz hava, yediğimiz yemek, giydiğimiz elbise kısacası maddenin olduğu her şey kimyanın ilgi alanına girer. Hasta olduğumuzda içtiğimiz ilaçlar, hazır gıdaların uzun süre bozunmadan kalması için kullanılan katkı maddeleri, evlerde kullanılan çeşitli plastik kaplar, ısıyı suyu geçirmeyen kir tutmayan elbiseler, evlerimize gelen arıtılmış şebeke suları, arabalarda kullanılan yakıtlar, tarımda verimi arttırmak için kullanılan gübreler, böcek öldürücüler kısacası hayatımızın her kademesinde kimya ile karşılaşmak mümkün. Kimya biliminin uğraş alanı çok geniş olduğu için kimya bilimi anabilim dallarına ayrılmıştır. Bunlar analitik kimya, organik kimya, biyokimya, fizikokimya, anorganik kimyadır. Bu ana bilim dalları bir çarkın dişlileri gibi birbirleriyle yakından ilgilidir. Analitik kimya; Maddelerdeki kimyasal bileşenlerin miktarını veya varlığını tespit etmeye çalışan anabilim dalıdır. Suların, besinlerin, çevresel atıklarının analizleri örnek verilebilir. Organik kimya; Karbon kimyasıdır. Yapısında karbon(c) ve hidrojen(h) bulunduran azot(n), oksijen(o), fosfor(p) ve kükürt(s) de içerebilen kimyasal bileşiklere organik bileşikler denir. Organik bileşiklerin yapısını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen bilim dalına organik kimya denir. Kimyasal maddelerin %90 ı organik bileşiklerden oluşur. CH 3 COOH, C 2 H 6, C 3 H 7 OH, C 4 H 9 NH 2 organik bileşiklere örnek verilebilir. Biyokimya; canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve yaşamları boyunca sürüp giden kimyasal süreçleri inceleyen bilim dalıdır. Örneğin, biyokimya laboratuvarlarında kan, idrar, gayda ve hormon testleri insan vücudunda meydana gelen kimyasal değişimleri açıklamada yardımcı olmaktadır.

10 Fizikokimya; kimyasal sistemlerde fiziksel özellikleri ve enerji-iş dönüşümlerini inceleyen anabilim dalıdır. Örneğin pilerin, dolapların ve soğutucuların çalışması fizikokimyanın inceleme alanlarına girer. Anorganik kimya; organik olmayan bileşiklerin özelliklerini ve kimyasal davranışlarını inceleyen bilim dalıdır. Örneğin su, mineraller ve madenler yanında H 2 SO 4, NaNO 3, MgCO 3, NaCI, KNO 3 gibi bileşikler örnek olarak verilebilir. Kimyanın inceleme alanları çok geniş olduğu için nükleer kimya, elektrokimya, adli kimya, çevre kimyası, farmakoloji, polimer kimyası, petrokimya, termokimya, metalurji gibi çeşitli uzmanlık gerektiren alt bilim dalları oluşturulmuştur. Atomların çekirdeklerinde gerçekleşen tepkimeleri inceleyen nükleer(çekirdek) kimyası Maddenin elektriksel yapısını, elektrik enerjisi ile kimyasal değişimler arasındaki ilişkiyi inceleyen elektrokimya Adli vakalarda suçluların tespiti veya sporcuların performans arttırıcı madde (doping) kullanımının belirlenmesi için adli kimya Hava, su veya toprağa zarar veren kimyasal maddelerin ve kaynaklarının incelenmesi için çevre kimyası Kullandığımız ilaçların yapısını ve bu ilaçların insanlardaki etkilerini inceleyen farmakoloji Çok sayıda molekülün kimyasal yollarla birbirine bağlanması sonucu yeni nesil plastik malzemelerin, kırılmaz camların, PVC, teflon malzeme gibi maddelerin üretimini sağlayan polimer kimyası Bu uzmanlık alanlarına ek olarak; astrokimya, farmasötik kimya, termokimya, fotokimya, jeokimya, kuantum kimyası, toksikoloji, nanokimya, katı hal kimyası, su kimyası örnek verilebilir Kimyacıların Başlıca Uğraş Alanları Üniversitelerin 4 yıllık kimya bölümlerinden mezun olan kişilere kimyager ünvanı verilir. Kimyagerler birçok farklı sektörde iş bulabilmektedir. Kimyagerler; çevre analiz laboratuvarları, ilaç, petrokimya, boya-tekstil, plastik, metal, seramik, çimento, deri, gıda, kozmetik, cam, deterjan ve sabun sanayilerinde, bilimsel araştırma laboratuvarlarında, biyokimya laboratuvarlarında çalışabilmekte ve işletmelerin sorumlu müdürü olabilmektedirler. Deney yapan kimyacılar

11 İlaç sanayisinde; ilaçların formülasyonunda, kanser AIDS gibi tedavisi zor hastalıkların iyileştirilmesi için etkili ilaçların üretiminde yetişmiş kimyagerlere büyük ihtiyaç vardır. Ayrıca ilaç üretim tesislerinin kalite kontrol, ar-ge, kalite güvence laboratuvarlarında çalışabilmektedirler. İlaçlar Tarım sektöründe kimyagerlerin önemli katkıları bulunmaktadır. Tarımsal alanlardan yüksek verim elde etmek amacıyla toprağa atılan gübreler ile zararlı tarım böceklerinin giderilmesi amacıyla yaygın olarak kullanılan tarım ilaçları uzman kimyacılar tarafından üretilmekte ve geliştirilmektedir. Bitkilerin element eksikliğinde görünüşleri Tarım ilacı kullanımı Petrokimya; petrol, doğalgaz veya asfalttan üretilen maddeleri ve bunların tepkimelerini inceleyen bilim dalıdır. Bu sektörde çalışan kimyacılar özellikle petrol ayrıştırılması ile oluşan plastik, elyaf, lastik, kauçuk, deterjan, boya gibi ürünlerin üretimi üzerine yoğunlaşmaktadır. Ülkemizde petrokimya ürünlerine olan ilgi dünya ortalamasının iki katıdır ve önümüzdeki yıllarda bu sektörün büyümesi beklenmektedir. Petrol rafinerisi Kullanılmış evsel veya endüstriyel suların kirleticilerden kimyasal maddeler kullanılarak uzaklaştırılması işlemine arıtma denir. Kimyacılar atık sularda çözünmüş ya da kolloidal halde bulunan maddelerin suya ilave edilen kimyasallarla ve uygun ph değerlerinde çöktürülerek uzaklaştırılması üzerine çalışmalar yaparlar. Ayrıca deniz suyu analizi, toprak analizi ve hava analizleri de yapmaktadırlar. Arıtma tesisi Ağaç malzemelerinin yeterince nemlendirilip kurutulduktan sonra preslenmesi sonucu belirli şekiller oluşturulur. Daha sonra bu malzemeler kullanım alanları, sertlikleri, dayanıklılıkları ve işlenebilirliği gibi özellikleri dikkate alınarak bazı kimyasal maddelerle etkileştirilerek preslenip ince levhalar haline getirilir. Böylelikle ahşap malzeme elde edilir. Kimyacılar, ahşap yüzeylerine uygulanacak boya ve verniklerin içerikleri, özellikleri ve değişik boyama yöntemleri üzerine çalışmalar yapmaktadırlar. Ahşap boyama

12 Yüzeyleri renklendirmek, dış etkilerden ve korozyondan korumak ve süslemek amacıyla kullanılan kimyasal maddelere boya denir. Tekstil endüstrisinde kullanılan boyalar ise ürünlere istenen ışık, renk, sürtünme, ter, su ve ütü direnci gibi özellikler kazandırmak amacıyla uygulanmaktadır. Boya-tekstil sektöründe çalışan kimyacılar, tekstil boyar maddeleri formüle edip satışını yapma, tekstil veya iplik boyama yapmakta ya da boyahanelerde sorumlu müdür olarak çalışmaktadırlar. Tekstil boyama KAZANIM 2: SORULAR Açık Uçlu Sorular 1) Kimya nedir? Kimya anabilim dalları nelerdir? 2) Kimyanın farklı alt bilim dallarına ayrılmasının nedenlerini ve bu alt bilim dallarının isimleri açıklayınız? 3) Kimya çalışmalarının hayatımızı nasıl kolaylaştırdığını örnekler vererek açıklayınız? 4) Suçluların tespiti ve sporcuların doping kullanımının belirlenmesi için kimyanın hangi alt uzmanlık alanından faydalanılmaktadır? 5) Kimyanın alt uzmanlık alanlarından nükleer kimya, çevre kimyası, farmakoloji ve elektrokimyanın uğraş alanlarını açıklayınız? 6) Kimyager nasıl olunur? Kimyagerler nerelerde çalışmaktadır?

13 7) Kimya anabilim dallarından organik kimya, analitik kimya, fizikokimya ve anorganik kimyanın uğraş alanlarını açıklayınız? 8) Petrokimya, arıtma tesisleri, boyama sektörlerinde kimyacıların rolünü açıklayınız? B) Boşluk Doldurma Soruları a. Maddelerin yapısını, özelliklerini ve birbirleri ile olan etkileşimleri inceleyen bilim dalına denir. b. Suların, besinlerin, çevresel atıklarının analizi yapan kimya anabilim dalına denir. c. Karbon ve hidrojen temelli bileşiklerin özelliklerini, yapısını ve tepkimelerini inceleyen anabilim dalına denir. d. Atomların çekirdeklerinde gerçekleşen tepkimeleri inceleyen kimyanın alt uzmanlık alanına.. denir. e. Tarım sektöründe çalışan kimyacılar toğrağın besin ihtiyacını karşılamak amacıyla.. üretirler. f. Plastik, lastik, kauçuk, deterjan, boya gibi ürünlerin üretimini sağlayan sektör dır. g. Kimyacılar kullanılmış evsel atık suların zararlı kimyasallardan arındırılmasını tesislerinde gerçekleştirir. h. Bitkilerin sağlıklı büyümesi ve gelişmesi amacıyla kimyacıların yoğun olarak çalıştığı sektörün adı... dür. D) Çoktan Seçmeli Sorular 1. Kimya eğitimi alan birinin, I. Tekstil Fabrikası II. Reklam ajansı III. İlaç fabrikası IV. Boya sanayisi V. Hastane VI. Banka iş kollarından kaç tanesinde çalışması beklenir? 2. Aşağıdakilerden hangisi kimyanın alt uzmanlık alanlarından değildir? A) Petrokimya B) Jeoloji C) Toksikoloji D) Nükleerkimya E) Farmakoloji A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

14 3. Aşağıdakİlerden hangisi kimyanın anabilim dallarından değildir? A)Biyokimya B) organik kimya C) Toksikoloji D) analitik kimya E)anorganik kimya 4. I. Organik olmayan bileşiklerin tepkime ve özelliklerini inceleyen kimya dalıdır II. Canlı organizmaların kimyasal tepkimelerini inceleyen kimya dalıdır. III.Kimyasal sistemlerdeki enerji dönüşümlerini inceleyen kimya dalıdır. Yukarıda verilen kimya anabilim dalları aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? 7. Kimya, maddeyi ve maddedeki değişimleri inceleyen bilim dalıdır. Buna göre, I. Gübreler, tarımsal ilaçlar II. Plastik, naylon ve polimerler III. Tekstil ve evsel yapı boyaları verilenlerden hangileri kimyanın inceleme alanına girer? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 8. Aşağıdakilerden hangisinde verilen resim ile altındaki kimyanın alt disiplini örtüşmez? I II III A) fizikokimya anorganikkimya organik kimya B) organikkimya analitikkimya fizikokimya C) anorganikkimya biyokimya fizikokimya D) Organikkimya anorganikkimya polimerkimya E) Anorganikkimya biyokimya organik kimya A) B) C) Nükleer kimya farmakoloji D) E) elektrokimya 6. I. a.. ; kullanılan suyun atık hale geldikten sonra temizlenerek çevreye verilmesinin adıdır anorganik kimya arıtma II....b..; bitkilerin sağlıklı büyümesi için toprağı katılan destek maddesinin adına denir. III. c.. ; ağrıları dindirmek hastalıkları tedavi etmek amacıyla kullanılan kimyasal maddelere verilen isimdir. Yukarıda a, b, c harfleriyle gösterilerek tanımı yapılan terimler aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir? a b c A) İlaç gübre boya B) Arıtma petrokimya ahşap C) Gübre ilaç arıtma D) Boya İlaç gübre E) Arıtma gübre İlaç 9. I. Üniversitelerin kimya öğretmenliği bölümünden mezun olanlara kimyager ünvanı verilir. II. Simyacılar ve kimyacılar geçmişten günümüze bitkisel ilaçlar üzerinde çalışmışlardır. III. Kimyacılar hayatımızı kolaylaştıran çalışmalar yapmıştır. IV. Naoteknolojik kumaşların üretiminde simyacıların katkı vardır. Yukarıdaki yargılardan hangileri yanlıştır? A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV E) III ve IV

15 10. Kimynın alt disiplini I. Ahşap boyama Çalışma alanı a.doping kullanan sporcuların tespiti II. Nükleer kimya b.yeni nesil saklama kapların üretimi III. Adli kimya c.atom çekirdeğinden enerji eldesi IV. Polimer kimyası d.ahşap yüzeylere uygun boyaların üretimi Yukarıdaki çalışmaların ait olduğu alt disiplinleri ile eşleştirilmeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I-a, II-c, III-d, IV-b B) I-b, II-c, III-d, IV-a C) I- b, II-a, III- c, IV-d D) I-d, II-c, III-a, IV-b E) I-d, II-c, III-b, IV-a 13. Farmakoloji alanında çalışan bir kimyacı aşağıdakilerden hangisi ile uğraşır? A) Atık suların oluşturduğu çevre kirliliği B) Atom ve atom altı taneciklerin yapısı C) Kanser, AIDS veya diğer hastalıkların tedavisi için üretilen ilaçlar D) Daha verimli yanabilecek olan yakıtlar E) Plastik, lastik gibi maddelerin üretimi 14. Aşağıdaki kimya alt disiplinlerinden hangisinin karşısında verilen uğraş alanı yanlıştır? Kimya alt disiplini Uğraş alanı A) Farmakoloji İlaç üretimi B) Organik kimya Organik bileşikler C) Fizikokimya Isıtma-soğutma sistemleri D) Nükleer kimya Canlı yapısı E) Çevre kimyası Su arıtımı 11. Biyokimya ile ilgili I. Maddelerdeki enerji dönüşümlerini inceler II. Canlı dokulardaki hormon,kan,idrar gibi maddelerdeki kimyasal değişimleri inceler. III.Tıp bilime yardımcı olan kimyanın alt uzmanlık alanıdır. Yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 12. I. İlaç sanayi II. öğretmenlik III. petrokimya IV. Grafikerlik Kimyagerler yukarıdaki alanlardan hangilerinde çalışırlarsa asıl işlerini yapmış olurlar? 15. Kimyanın alt disiplinlerinden X ve Y ile ilgili verilen bilgiler şöyledir: X : Farklı maddeleri tanıma, ayırma ve bileşen lerinin niteliğinin ve niceliğinin belirlenmesi ile ilgilenir. Y : Canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve yaşamlarında gerçekleşen kimyasal süreçleri inceler. Buna göre X ve Y alt disiplinleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? X Y A) Analitik kimya Biyokimya B) Fizikokimya Anorganik kimya C) Organik kimya Biyokimya D) Analitik kimya Organik kimya E) Fizikokimya Analitik kimya A)I ve IV B) II ve III C) I ve III D) II, III ve IV E) III ve IV

16 Ders 3: Kimyanın Sembolik Dili KAZANIM Kimyada kullanılan sembolik dilin tarihsel süreçteki gelişimini ve sağladığı kolaylıkları fark eder Kimyanın Sembolik Dili Semboller hayatımızda önemli bir yer tutmaktadır. Semboller sayesinde iletmek istediğimiz mesajı kısa ve öz bir biçimde ifade edebiliriz. Semboller her ülkede aynı anlama gelen, insanların ortak kullandığı bir dildir. Örneğin trafik işaretleri sembollerle gösterilmektedir ve Dünya nın her yerinde aynı anlamı taşımaktadırlar. Dünya nın neresinde olursak olalım, acil olan ihtiyaçlarımızı bulunduğumuz ülkenin dilini bilmeden de kolaylıkla karşılayabiliriz. Ortak bir dil sağlamak ve kısa zamanda çok şey açıklayabilmek çeşitli sembollerden yararlanırız. amacıyla Dünyanın her yerinde aynı anlama gelen trafik işaretleri sembolik dile sahiptir. Sembollerin dili evrenseldir ve herkes tarafından aynı anlamı taşır. Kimya terimlerin daha basit ve anlaşılır olması, kimyacıların birbirleriyle daha kolay iletişim kurabilmesi ve dünyanın her yerinde aynı anlamı içermesi amacıyla eski dönemlerden beri bu terimler farklı şekiller ve sembollerle gösterilmiştir. Elementler, geçmiş yıllardan beri farklı geometrik şekillerle gösteriliyordu. Altın Güneş e, gümüş Ay a benzetiliyordu. Elementler farklı dönemlerde farklı şekillerle gösterilmekteydi.

17 1814 yılında Jöns Jakop Berzelius (Jön Ceykıp Birzelis) sistematik olarak elementleri sembollerle göstermiştir. Berzelius e göre elementler latince isimlerinin ilk harfi veya iki harfi ile gösterilirdi. İlk harfleri aynı olan elementler ilk iki harfleri ile sembolize edilirdi. İki harfli sembollerde, ilk harf büyük ikinci harf küçük yazılırdı. Element adı Latincesi Karbon Carboneum C Klor Chlorine Cl Krom Chromium Cr Kalsiyum Calcium Ca Bakır Cuprum Cu Hidrojen Hydro-genes H Helyum Helios He Sodyum Natrium Na Silisyum Silex/silicis Si Sembol Ders 4: Elementleri sembolleri ile birlikte öğrenir KAZANIM Gündelik hayatta sıkça karşılaşılan elementlerin sembollerini adlarıyla eşleştirir. a.en hafif 20 element olan H, He, Li, Be, B, C, N, O, F, Ne, Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, Ar, K, Ca yanında, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Br, Ag, Sn, I, Ba, Au, Hg, Pb gibi gündelik hayatta sıkça kullanılan elementlerin sembolleri tanıtılır. En hafif 20 element ve yaygın olarak bulunan bazı elementlerin adları ve sembolleri ÖDEV: Bu elementler ve sembolleri ezberlenecek

18 KAZANIM 3 ve 4: SORULAR Açık Uçlu Sorular 1) Kimyanın sembollerle gösterilmesinin önemini açıklayınız? 2) Geçmiş yıllarda elementler hangi sembollerle gösteriliyordu? 3) Elementleri sistemli olarak sembollerle gösteren kimyacı kimdir? Bu sisteme göre elementler nasıl sembolize ediliyordu? 4) Helyum(Helios), Klor(Chlorine), Karbon(Carboneum), Kükürt(Sulphur) elementlerinin sembollerini Berzelius un sistematiğine göre gösteriniz? Çoktan Seçmeli Sorular 1. Aşağıdaki element sembolleri ve adları eşleştirmelerinden hangisi doğrudur? Sembol Adı A) Se Kükürt B) Ci Civa C) Al Altın D) K Potasyum E) F Fosfor 2. BaNaAl KOS Yukarıdaki yazıda bulunan element sembolleri seçeneklerde bulunan isim sembolleriyle eşleştirilecektir. Buna göre, hangi isim açıkta kalmaktadır? A) Kükürt B) Oksijen C) Alüminyum D) Sodyum E) Banadyum 3. Karbon, flor ve potasyum sembollerini sırasıyla yazması gereken bir öğrenci hangi seçenekteki gibi yazarsa doğru olur? A) C, Fl, Na B) Ca, F, K C) Ca, K, Na D) C, F, K D) Ca, S, K 4. Berzelius elementlerin sembollerini latince adının ya ilk harfi yada ikincisi küçük olmak koşuluyla ilk iki harfi ile sembolize etmeyi önermiştir. Element I Helyum(Helios) He II Sodyum(Natrium) Na III Bakır(Cuprum) Cu IV Karbon(Carboneum) Ca Sembol Buna göre, Berzelius un yaptığı sembollerden hangileri yukarıdaki tabloda yanlış verilmiştir? A) I ve II B) III ve IV C) II ve IV D) Yalnız IV E) Yalnız III 5. I. Evrensel bir dil oluşturması II. Elementlerin daha kolay anlaşılması III. Bileşiklerin geleneksel isimlerinin daha kolay anlaşılması Yukarıdakilerden hangileri elementlerin sembollerle gösterilmesindeki amaçlardandır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

19 Ders 5: Element ve bileşikler arasındaki farklılıkları öğrenir. Bazı bileşiklerin yaygın isimlerini kavrar. KAZANIM Element ve bileşik kavramlarının örnekler kullanarak ilişkilendirir. Yaygın kullanılan H 2 O, HCl, H 2 SO 4, HNO 3, CH 3 COOH, CaO ve NaCl gibi bileşiklerin sistematik adlandırılmasında element adlarının kullanıldığı ve kullanılmadığı durumlar irdelenir Element - Sembol -Saf(arı) maddelerdir. -Aynı atomların biraraya gelmesiyle oluşmaktadır. -Fiziksel ve kimyasal hiçbir yöntemle ayrıştırılamazlar. -Erime ve kaynama sıcaklıkları sabittir. Ar, N, O, He Tek atomlu elementler(monoatomik) -Sembollerle gösterilir.(fe, S, K, Al, He ) -Yapılarına göre monoatomik(tek atomlu), diatomik(iki atomlu), poliatomik(çok atomlu) olabilirler. -Diatomik ve poliatomik olanlara (H 2, F 2, O 2,S 8, O 3, ) moleküler yapılı elementler, monoatomik olanlara (K, Na, Zn, Au, Ag ) atomik yapılı elementler denir. H 2, N 2, O 2, F 2.. İki atomlu Elementler(diatomik) Bileşik - Formül -Saf(arı) maddelerdir. -Farklı atomların kimyasal yollarla biraraya gelmesiyle oluşurlar böylelikle elementler özelliklerini kaybederler. Sodyum klorür Gümüş(Ag) Bromür(Br 2 ) Gümüş bromür(agbr) -Sadece kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılabilirler. -Bileşikler formüllerle gösterilirler. (NaCI, MgSO 4, CaF 2 ) -Bileşiklerin en küçük yapı birimi moleküldür. -Farklı cins atomlardan oluşmaktadırlar. -Erime ve kaynama noktaları sabittir. -Homojen yapılıdırlar. (Tek bir madde gibi gözükmesi) -İyonik ve kovalent bağlı bileşikler olarak 2 ye ayrılırlar. Amonyak

20 Bileşik Formüllerinin Yazım Kuralları Bileşiği oluşturan her atom element sembolü ile gösterilir. Atom sayıları atomların sağ altlarında yazılır. Atom sayısı 1 ise atom sembolünde gösterilmez. Örneğin; -Bir kükürt(s) ve üç oksijen(o) atomu içeren bileşiğin molekül formülü, SO 3 -Altı karbon(c), oniki hidrojen(h) ve altı oksijen(o) içeren bileşiğin molekül formülü, C 6 H 12 O 6 -İki hidrojen ve bir oksijen içeren bileşiğin molekül formülü, H 2 O Bileşiklerin sistematik adlandırılması ünite 3 te ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Bu kısımda bazı temel adlandırma kuralları öğrenilecektir. İkili Bileşiklerin Basit Adlandırılma Kuralları 1.Kural: iki elementten oluşan bileşiklerin adlandırılmasında, önce ilk elementin sonra ikinci elementin adı okunur. Genellikle ikinci elementin bitiyorsa sonuna -ür eki getirilir. İkinci element oksijen ile oksit olarak isimlendirilir.bu isimlendirmede ilk element metal ikinci element ise ametaldir. NaCl Sodyum klorür HCl Hidrojen klorür KF Potasyum florür MgO Magnezyum oksit CaO Kalsiyum oksit AgCl Gümüş klorür 2. Kural: X ve Y gibi farklı iki element, farklı oranlarda birleşerek XY, XY 2, X 2 Y... gibi farklı bileşikler oluşturabilirler. Bu tür bileşiklerde karışıklığı önlemek için önce atomun latince atom sayısı atomun kendisi okunur.(mono 1, di.2, tri.3, tetra.4, penta.5, hegza.6, hepta.7) İkinci atomun sonuna ise ür eki getirilir veya oksijenle bitti ise oksit şeklinde okunur. İlk element bir atomlu ise mono ile başlatılmaz. CO Karbon monoksit NO Azot monoksit SO 2 Kükürt dioksit CO 2 Karbon dioksit N 2 O Diazot monoksit SO 3 Kükürt trioksit CCI 4 Karbon tetra klorür NO 2 Azot dioksit SBr 2 Kükürt di bromür sonra 3. Kural: Birçok bileşik halk arasında sistematik adlarıyla isimlendirilmez. Örneğin su istemek için dihidrojen monoksit alabilir miyim? denilmez. Bazı bileşiklerin sistematik isimleri yerine (ticari) isimleri kullanılır. Aşağıda bazı bileşiklerin geleneksel isimleri verilmiştir. NH 3 Amonyak H 2 S Kükürtlü hidrojen HCl Tuz ruhu / Hidroklorik asit CaCO 3 Kireç taşı NaCl Yemek tuzu NH 4 Cl Nişadır NaOH Sud kostik KOH Potas kostik CaO Sönmemiş kireç Ca(OH) 2 Sönmüş kireç HNO 3 Kezzap / Nitrik asit H 2 SO 4 Zaç yağı / Sülfürik asit KNO 3 Güherçile NaHCO 3 Yemek sodası Na 2 CO 3.10H 2 O Çamaşır sodası CH 3 COOH Sirke ruhu / Asetik asit KAl(SO 4 ) 2.12H 2 O Şap Ödev:Yukarıdaki bileşiklerin geleneksel isimleri ezberlenecek. geleneksel

21 KAZANIM 5: SORULAR A) Açık Uçlu Sorular 1) Element ve bileşikler arasındaki farkları açıklayınız? 2) Moleküler yapılı ve atomik yapılı elementlere örnekler veriniz? 3) Aşağıda bilgileri verilen moleküllerin formüllerini yazınız? Bir demir atomu ve üç tane klor atomu içeren bileşiğin formülü,. İki tane karbon atomu, altı tane hidrojen atomu ve bir tane oksijen atomu içeren ve dezenfektan olarak kullanılan etil alkolün molekül formülü,. Bir fosfor atomu ve üç oksijen atomu içeren bileşiğin formülü, 4) Aşağıdaki bileşiklerin geleneksel (ticari) isimlerini veya bileşik formüllerini ilgili boşluklara yazınız? Bileşik formülü Geleneksel ismi Bileşik formülü Geleneksel ismi Kezzap Amonyak Asetik asit/ sirke Sud kostik KNO 3 NH 4 Cl Ca(OH) 2 Kireç taşı H 2 SO 4 CaO Na 2 CO 3.10H 2 O Tuz ruhu 5) Aşağıdaki bileşiklerin sistematik isimlerini yazınız? Bileşik formülü Sistematik ismi Bileşik formülü Sistematik ismi CaO CCI 4 SO 3 MgO N 2 O CO 2 NaCI KBr

22 6) Aşağıdaki modellerde verilen maddelerin en küçük yapı birimlerini (atom, molekül) ve madde sınıflarını(element, bileşik, karışım) belirtiniz? Maddeler Madde sınıfı Yapı birimi 7) Yandaki şekilde modeli verilmiş bileşiklerin molekül formüllerini ve isimlerini altlarına yazınız? Bileşik formülü.. Bileşik ismi.. B) Boşluk Doldurma Soruları a.farklı cins atomlardan oluşan saf maddelere. denir. b.yapısında aynı cins iki atom bulunan elementlere. yapılı elementler denir. c.sistematik ismi diazot pentaoksit olan bileşiğin formülü dir. d.bileşikler.. ile, elementler ise.... ile gösterilir. e.halk arasında yaygın olarak kullanılan bazı bileşiklerin isimlerine. isim denir. f. Formülü Na 2 CO 3.10H 2 O olan bileşiğin geleneksel ismi.dır. g.h 2, O 3, N 2 gibi elementlerin yapı birimi. dür. h.iki farklı maddenin kimyasal yapılarını kaybederek oluşturduğu saf maddelere. denir. C) Doğru Yanlış Soruları Aşağıda verilen ifadeleri doğru olanları D, yanlış olanları Y harfi ile belirtiniz? a.saf maddeler element ve bileşiklerdir. ( ) b.aynı cins atom içeren maddelere bileşik denir. ( ) c.hiçbir yöntemle bileşenlerine ayrıştırılamayan maddelere element denir. ( ) d.bileşikler sembollerle, elementler formüllerle gösterilir. ( )

23 e.en az iki farklı maddenin kimyasal özelliklerini kaybederek meydana getirdikleri maddelere denir. ( ) f.ticari ismi güherçile olan bileşiğin formülü HNO 3 tür. ( ) g.sistematik ismi karbon dioksit olan bileşiğin formülü CO 2 dir. ( ) h.h 2 SO 4 molekülünde yedi farklı atom bulunmaktadır. ( ) bileşikler D) Çoktan Seçmeli Sorular 1. Elementlerle ilgili; I. Farklı cins atomlardan oluşur. II. Hiçbir yöntemle bileşenlerine ayrıştırılamazlar III. Moleküler yapıda bulunabilirler. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 5. Aşağıda sembol veya formülleri verilen maddelerden hangisi yanlış adlandırılmıştır? Sembol Formül Adı A) Fe Demir B) Na 2 O Sodyum oksit C) NH 3 Amonyak D) CaCO 3 Sönmüş kireç E) CaO Kalsiyum oksit 2. -Sadece kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılabilirler. -Formüllerle gösterilir. -Homojen görünümlüdür. yukarıda bazı özellikleri verilen madde aşağıdakilerden hangisidir? A) Element B) Karışım C) Bileşik D) Çözelti E) Alaşım 3. Aşağıdakilerden hangisinde NH 3 bileşiğinin sistematik ve geleneksel isimleri doğru olarak verilmiştir? Sistematik Adı Geleneksel Adı A) Mono azot tri hidrür Amonyak B) Diazot tri hidrür Tuz ruhu C) Kalsiyum monoksit Sirke ruhu D) Azot tri hidrür Amonyak E) Karbon di oksit Sönmemiş kireç 4. Sistematik adı azottrihidrür olan bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 6. Aşağıdakilerden hangisi saf maddelerin ortak özelliklerinden değildir? A) Erime ve kaynamaya başladıkları sıcaklıklar sabittir B) Homojen yapılıdırlar C) Sembol veya formüllerle gösterilir D) Sadece kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılabilirler. E) Yapılarında en az bir cins atom bulunmaktadır. 7. -CO 2 -O 3 -He -Na Yukarıda verilen maddelerle ilgili olarak; I. He, Na ve O 3 elementtir II. CO 2 ve O 3 moleküler yapıdadır III. O 3 ile CO 2 bileşik, He ile Na elementtir IV. O 3 kimyasal yollarla bleşenlerine ayrılabilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II ve IV A) CH 4 B) NH 3 C) NaH D) CO 3 E) HCI

24 8. yukarıda modeli verilen madde ile ilgili; I. Kimyasal formülü PCI 3 tür. II. Toplam dört atom içerir. III. Adı Fosfor tetraklorür dür. IV. Hiçbir yöntemle bileşenlerine ayrılmaz. yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II ve IV 12. I. Yapısında Ca atomu bulunur. II. Ticari ismi sönmemiş kireçtir. III. Su ile tepkimeye girerse sönmüş kireç elde edilir. Yukarıda bilgileri verilen bileşik aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Ca(OH) 2 B) CaO C) CaCO 3 D) CO 2 E) CaCI İki tür atom içeren ve triatomik yapıda olan saf bir madde aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) H 2 O B) O 3 C) NH 3 D) CI 2 E) H 2 SO 4 9. I. Cs II. H 2 III. CH 4 IV. FeO V. SO 2 VI. Au Yukarıda verilenlerden kaç tanesinin yapı birimi moleküldür? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) Elif, elementlerin özelliklerini kaybederek bileşikler oluşturabileceğini Nurdan, elementlerin sadece atomik yapıda olabileceğini Şura, element ve bileşiklerin saf maddeler olduğunu Semra ise elementlerin sadece kimyasal yollarla ayrılabileceğini belirtmişlerdir. Yukarıda öğrencilerin verdiği bilgilerden hangisi/hangileri yanlıştır? A)Nurdan B) Şura C) Şura ve Semra D) Elif ve Semra E) Nurdan ve Semra 2016/LYS Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin yaygın ve sistematik adı karşısında yanlış verilmiştir? Bileşik Yaygın adı Sistematik adı A) NaOH sudkostik sodyum hidroksit B) CaCO 3 kireç taşı kalsiyum karbonat C) KNO 3 güherçile potasyum nitrat D) CaO sönmüş kireç kalsiyum hidroksit E) NaCl sofra tuzu sodyum klorür MEB/YGS-27 Sönmüş kireç olarak bilinen kimyasal maddenin formülü ve adı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Kimyasal formül Adı A) Ca(OH) 2 Kalsiyum hidroksit B) CaO Kalsiyum oksit C) CaCO 3 Kalsiyum karbonat D) CaC 2 Kalsiyum karbür E) CO 2 Karbondioksit 11. -Gümüş -Zaç yağı -Civa -Kezzap -Oksijen -Kalsiyum -Su -Helyum Yukarıda verilenlerden kaç tanesi formülle gösterilir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

25 Ders 6: Kimyasal maddelerin insan sağlığı ve çevre açısından zararlarını öğrenir. Kimyasal madde zarar gruplarını ve sembollerını kavrar. KAZANIM Kimyada kullanılan güvenlik amaçlı temel uyarı işaretlerini tanır. Kimyasal maddelerin insan sağlığına ve çevreye zararlı etkileri gözden geçirilir. Güvenlik işaretlerinden yanıcı, yakıcı, korozif, patlayıcı, tahriş edici, zehirli (toksik), radyoaktif ve çevreye zararlı anlamına gelen işaretler tanıtılır Kimyasal Maddelerin İnsan ve Çevre Üzerindeki Zararlı Etkileri Sanayi devrimi ile başlayan kimyasal madde üretimi ve tüketimi, dünya nüfusunun giderek artmasıyla beraber büyük bir hızla artmaktadır. Günümüzde civarında farklı kimyasal madde, çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır. İlaç yapımı, kozmetik, polimer(plastik) ürünler, temizlik malzemeleri(deterjan,sabun,ev temizliği ),tarım ilaçları, gübreler, boyalar, gıda katkı maddeleri başta olmak üzere yıllık 500 ton kimyasal madde üretimde kullanılmakta ve bu sayı her geçen yıl artış göstermektedir. Kimyasal maddelerin hayatımızı kolaylaştıran yönleri olmasına karşı kontrolsüz ve aşırı kullanımı hem çevreye hem de insan sağlığına büyük zararlar vermektedir. Çevreye bırakılan kimyasal madde atıkları aktif ve pasif hareketlerle havaya, suya, toprağa ve canlılar üzerine etki ederek dağılırlar. Bu durum büyük çevre kirliliklerinin oluşmasına, sularda yaşayan birçok canlı türünün yok olmasına, oluşan asit yağmurları ise ormanların ve tarım alanlarının büyük zararlar görmesine neden olmaktadır. Örneğin, Marmara Denizi nde 1978 yılında 126 balık çeşidi yaşarken kimyasal kirlilik sonucunda bugün 25 çeşit balık kalmıştır. Fazla miktarda atmosfere salınan kloroflorokarbon (CFC) gazı ozon tabakasının delinmesine ve böylelikle cilt kanserine neden olmaktadır. Kimyasal atıkların çevreye zararları İnsanlar yaşamın bir çok aşamasında kimyasal maddelere maruz kalmakta veya onları doğrudan kullanmaktadır. Bu maddelerin insanlara ve çevreye verebileceği zararları bilmek, buna yönelik önlemler almak amacıyla uluslararası kuruluşlar kimyasal maddeleri tehlikelerine göre gruplara ayırmış ve her bir gruba semboller vermiştir.

26 Aşağıdaki tabloda kimyasal zarar grupları, bunların sembolleri, tehlikeleri ve alınması gereken önlemler gösterilmektedir. Tehlike sembolleri (Yeni) Tehlike sembolleri (Eski) Sembol isimleri / Örnekler Vereceği Zararlar Alınacak önlemler Toksik madde Nikotin, Siyanür ve Arsenik türevleri Ağız, solunum veya deri yoluyla vücuda girerek zehirlenmelere neden olur. Maddenin cinsine bağlı olarak ölümlere yol açabilir. Bu maddelerin yüz, göz ve cilde teması engellenmelidir.önlük, gözlük, eldiven ve elbise kullanılmalıdır. Temasında en yakın sağlık kuruluşuna kimyasal madde ile başvurulmalıdır. Tahriş Edici Madde Kalsiyum klorit, sodyum karbonat, Potasyum klorat Deride ve diğer vücut dokularında aşındırıcı ve alerjik etki oluşturur. Kaşıntı, kızarıklıklara neden olur. Göz ve deriye teması engellenmeli. Teması halinde bol su ile yıkanmalıdır. Önlük, gözlük ve eldiven kullanılmalıdır. Patlayıcı madde Dinamit (TNT) Pikrin asidi Herhangi bir etki ile şiddetli patlamaya neden olabilir. Ateşten,ısıdan, darbeden, sürtünmeden uzak tutulmalıdır. Yakıcı (Oksitleyici) Madde Oksijen, Hidrojen peroksit Kumaş, kâğıt, ahşap gibi kolay yanabilen malzemelerle temas edilince, tutuşup yanmasına sebep olur. Elbise, kâğıt, ahşap malzeme ve özellikle yanıcı kimyasal maddelerle temas edilmemesi gerekir. Yanıcı madde Aseton Benzin Etil alkol (kolonya) Genelde sıvı halde bulunur. Kolay tutuşur ve tutuştuğu zaman söndürülmesi çok zordur. Özel kimyasallarla söndürülür. Bu tür maddeler çıplak ateşten, ısı kaynağından ve kıvılcımlardan uzak tutulmalıdır.

27 Tehlike sembolleri (Yeni) Tehlike sembolleri (Eski) Sembol isimleri / Örnekler Vereceği Zararlar Alınacak önlemler Çevreye Zararlı Madde Potasyum Siyanür, Sodyum siyanür Toprağa, suya veya havaya karıştığında kendiliğinden bozunmaz ve çevreye zararı yıllarca devam eder. Madde atıkları doğrudan çevreye atılmaz, lavaboya dökülmez ve başka kimyasal maddelerle aynı kapta biriktirilmez. Bu maddeler özel kaplarda toplanır ve yetkili kişilere teslim edilir. Aşındırıcı (Korozif) Madde Zaç yağı Kezzap Tuz ruhu Ciltte, gözde, diğer vücut dokularında ve kumaş, metal ve cam malzemelerde aşındırıcı etkiye sahiptir. Örneğin asit ve baz gibi maddeler verilebilir. Bu maddelerle çalışırken önlük, gözlük, eldiven kullanılmalıdır. Bu grup kimyasalların aşındırma etkisi olmayan malzemelerden yapılmış kaplarda saklanması gerekir. Kanserojen madde Asbest Dioksin Alerji, astım veya solunum yetmezliğine sebep olabilir. Çalışılan ortam yetersiz havalandırma koşullarına sahipse solunum cihazı takılır. Radyoaktif madde Röntgen çekimleri, Nükleer atık sızıntıları Görünmez ışınlar yayarak (radyoaktif) canlı dokularda geri dönüşümü olmayan hasarlara sebep olur. Yaydıkları Işınlar görünmez olduğu ve etkileri anında hissedilmediği için çok tehlikelidir. Örneğin,röntgen cihazının çıkardığı ışınlar. Bu sembolün olduğu yerlerde kontrolsüz dolaşılmamalı, radyoaktif ışınları geçirmeyen özel zırhlarla ayrılmış güvenli bölgelerde beklenmelidir. Radyoaktif atıklar sızdırmaz kaplarda toplanıp derine gömülmelidir. Ödev: Kimyasal zarar grupları, sembolleri, vereceği zararları ve alınacak önlemler öğrenilecek.

28 Laboratuvar Güvenliği Kimya dersinin etkili ve kolay kavranması, öğrencilerin kimya konularını kalıcı öğrenmelerini sağlanması amacıyla deneyler yapılır. Fakat deneyler yapılırken birçok zararlı ve tehlikeli kimyasal maddelerin ve cam malzemelerin kullanılması laboratuvar güvenliği açısından dikkatli olmamızı gerektirir. Bu nedenle laboratuvarda çalışırken bazı kuralları uyulması gerekir. Tunceli de deney sırasında meydana gelen patlamada 1 öğretmen 2 öğrenci yaralandı. Bu kurallar sırasıyla şu şekildedir; Deney yapılmadan önce deney hakkında plan ve hazırlıklar yapılır. Bu sayede deneyde kazandırılacak öğrenmeler daha kolay kavranır. Laboratuvarda çalışılırken önlük, eldiven ve gerekirse laboratuvar gözlüğü takılır. Uzun saçlar toplanır veya bone takılır. Laboratuvarda hiçbir şey yenilmez, içilmez veya laboratuvar malzemeleri bu amaç için kullanılmaz. Deney yapılırken çok titiz ve dikkatli çalışılmalıdır. Gürültü yapılmamalı ve kesinlikle kimyasal maddelerle şakalaşılmamalıdır. Laboratuvardaki kimyasal maddeler ve cam malzemeleri tehlikeli ve zararlı olduklarından kimya öğretmeninin talimatlarına çalışmalar yapılır. Hiçbir kimyasal madde koklanmamalı, tadılmamalı ve ağız yolu ile sıvı kimyasallar çekilmemelidir. Deney bitikten sonra kullanılan araç, gereç, cihaz ve kimyasallar kurallara uygun temizlendikten sonra yerlerine kaldırılır. Asit, baz gibi aşındırıcı, yakıcı maddeler deriye temas ettiğinde bol su ile yıkanmalıdır. Bu maddelerle çalışırken özellikle emniyet gözlükleri kullanılmalıdır. Evsel atıklar çöp kutularına atılmalıdır. Kimyasal atıklar lavabolara dökülmemeli atık kaplarında toplanmalıdır. Laboratuvarlarda meydana gelebilecek her türlü olay anında kimya öğretmenine haber verilmelidir. Güvenlik amaçlı temel uyarı işaretleri herkesin görebileceği bir yere asılmalı,tehlikeli maddelerle çalışırken dikkat edilmelidir. En yakın sağlık kuruluşunun ve acil yardım kurumlarının telefonları görülebilecek yerlere asılmalıdır. Laboratuvar ortamında, kimyasal maddeler, cam malzemeler, ısıtıcı, kesici, şiddetli ışık verici gereçlerle çalışıldığı için bazı özel güvenlik önlemleri alınması gerekir. Güvenlik önlemleri işaretlerle gösterilir ve laboratuvarda çalışılırken bu güvenlik önlemleri dikkate alınarak gerekli tedbirler alınır.

29 Güvenlik önlemlerine ilişkin semboller ve bu sembollerin anlamları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Sembol Güvenlik Önlemleri Sembol Güvenlik Önlemleri Kullanılan malzemelerin zararlı etkilerinden korunmak için kauçuk eldiven takılmalıdır Çalışma sırasında zararlı kimyasallar kullanıldığı için ambalaj üzerindeki zarar sembolüne uygun gerekli tedbirler alınması gerekir. Kullanılan malzemelerin elbiseler üzerindeki aşındırıcı etkilerinden korunmak için önlük veya tulum kullanılmalıdır. Yapılacak işlemde ısıtıcı veya sıcak bir yüzeyin kullanılacağı bu nedenle el, ayak ve diğer organların yanmamasına dikkat edilmelidir. Yapılacak işleme başlamadan önce gözlük takılmalıdır. Gözlüksüz çalışma tehlikelidir. Çalışma ortamındaki buhar, toz, şiddetli ışık, yüksek sıcaklık veya diğer sebeplerle yüz ve gözün zarar görebileceğini, bu konuda dikkat edilmesi gerektiğini belirtir. Cam malzemelerin kırılmamasına, aşırı ısınmamasına veya ani ısınıp soğumamasına dikkat edilmelidir. Yapılacak işlemlerde kesici veya delici gereçlerin kullanılacağını ve bu işlemler sırasında çok dikkatli olunması ya da öğretmen gözetiminde çalışılması gerekmektedir. Yapılacak işlemlerde yangın çıkmaması için gereken tedbirlerin alınması gerekir. Şebeke elektriği kullanılacağı için kablo bağlantılarından ve iletken kısımlardan oluşabilecek her türlü elektrik kaçağına karşı dikkat edilmesi gerekir. Acil bir durumlarda aranacak numaralar 112 Acil ilk yardım 114 Zehir merkezi 110 İtfaiye Acil numaralar arandığında aşağıdaki bilgiler verilir. 1- Kim olduğunuz ve nereden aradığınız 2- Olayın detayları 3- Olayın gerçekleştiği yer 4- Varsa yaralanan veya olaydan etkilenen kişi sayısı 5- Olayın gerçekleştiği saat