Anksiyete bozukluğu: Kişilerarası tarz, kendilik algısı ve öfke açısından bir değerlendirme*

Transkript

1 Hisli Şahin ve ark. 107 Araştırma / Original article Anksiyete bozukluğu: Kişilerarası tarz, kendilik algısı ve öfke açısından bir değerlendirme* Nesrin HİSLİ ŞAHİN, 1 Ayşegül DURAK BATIGÜN, 2 Cemal UZUN 3 ÖZET Amaç: Araştırmanın amacı kişilerarası tarz, kendilik algısı, öfke ve anksiyete arasındaki ilişkileri incelemek ve anksiyeteyi farklı yoğunluklarda yaşayan bireylerde, bu değişkenlerden hangilerinin yaşanan belirtileri yordadığını araştırmaktır. Yöntem: Anksiyete bozukluğu tanısı konmuş (s=52) ve herhangi bir ruhsal sorunu olmayan bireyler (s=52); kişilerarası ilişki tarzları, öfke yaşantıları, kendilik algısı, genel belirti düzeyi ve anksiyete belirtileri açısından karşılaştırılmışlardır. Bu amaçla Kişilerarası İlişki Tarzları Ölçeği, Çok Boyutlu Öfke Envanteri, Sosyal Karşılaştırma Ölçeği, Kısa Semptom Envanteri ve Beck Anksiyete Ölçeği kullanılmıştır. Sonuçlar: İstatistiksel analizler sonucunda anksiyete bozukluğu yaşayan bireylerin daha olumsuz bir kişilerarası ilişki tarzına sahip oldukları, benlik algılarının daha olumsuz olduğu, daha fazla kişilerarası öfke ve öfkeyle ilintili davranışlar yaşadıkları ve anksiyete ve genel belirti düzeylerinin daha yüksek olduğu bulunmuştur. Yapılan hiyerarşik regresyon analizi sonuçlarına göre, kendilik algısının yaşamdan ve kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetin hem hafif hem de ciddi düzeyde anksiyeteyi yordadığı görülmüştür. Kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetin, daha ciddi düzeydeki anksiyete belirtilerini anlamada daha önemli bir rolü olduğu da gözlenmiştir. Tüm bu yordayıcı değişkenlerin de öfke ve kilişkilerarsı iletişim tarzları ile yüksek düzeyde anlamlı ilişkiler içinde olduğu saptanmıştır. Tartışma: Çalışmanın sonuçları anksiyete bozukluğu yaşayan bireylere yönelik olarak yürütülen tedavilerde yalnız belirtileri azaltmaya yönelik girişimlerin yetersiz kalabileceğini düşündürmektedir. Bu hastalara uygulanacak olan girişimlere; bireyin kişilerarası ilişkilerini iyileştirmeye ve daha doyumlu kişilerarası ilişkiler kurmasına yardımcı olabilecek iletişim becerileri, öfke yönetimi ve gevşeme tekniklerine yönelik eğitim programlarının eklenmesi yararlı olabilir. () Anahtar sözcükler: Anksiyete, kendilik algısı, öfke, kişilerarası tarz Anxiety disorder: a study on interpersonal style, self perception, and anger ABSTRACT Objective: The main purpose of this study is to determine the relationship between interpersonal style, self concept, and anger in the context of anxiety. Methods: The sample consisted of 52 patients (study group) with anxiety disorder, diagnosed according to DSM IV, and 52 individuals (comparison group) without a psychiatric diagnosis. The participants were given a questionnaire with several questions regarding their demographic characteristics and life circumstances, the Interpersonal Style Scale, the Brief Symptom Inventory, the Multidimensional Anger Scale, the Social Comparison Scale and the Beck Anxiety Inventory. Results: The analyses * Bu çalışma, Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Pojeleri (BAP) tarafından desteklenen Kişilerarası Tarz, Öfke ve Benlik Algısı: Psikopatolojilerde Ortak Ögeler başlıklı ve 08B nolu projenin bir bölümünü içermektedir. Bu çalışmanın bir bölümü, 2009 yılında Oslo da düzenlenen XI. Avrupa Psikoloji Kongresi nde sunulmuştur. 1 Prof.Dr., Başkent Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, Ankara 2 Doç.Dr., Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Psikoloji Bölümü, Ankara 3 Uzm.Psk., Manisa Ruh Sağlığı Hastalıkları Hastanesi, Manisa Yazışma adresi/address for correspondence: Doç.Dr. Ayşegül DURAK BATIGÜN, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Psikoloji Bölümü, Ankara ayseguldurak@yahoo.com Geliş tarihi: Kabul tarihi:

2 108 Anksiyete bozukluğu: Kişilerarası tarz, kendilik algısı ve öfke açısından bir değerlendirme revealed that the patients with anxiety disorder had more negative interpersonal style; their self concept was more negative; they experienced more interpersonal anger and reported more angry behaviors. The regression analyses showed that self concept, satisfaction with life and satisfaction with interpersonal relationships signifycantly predicted the anxiety of different intensities, the latter had a greater role in the prediction of more series anxiety. The analyses also revealed that these predictive variables had strong significant relationships with anger and interpersonal style. Discussion: These results can be interpreted as an indication of a possible deficiency in the treatment of anxiety disorders through traditional methods of symptom reduction. Other interventions, such as training in interpersonal communication skills and anger management skills which might help the patients improve their social relations can be included within the treatment protocols, along with relaxation techniques. (Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12: ) Key words: anxiety, self perception, anger, interpersonal style GİRİŞ Anksiyete, korku ve endişenin egemen olduğu, birçok psikopatolojiyle ortaya çıkabilen ve birçoğunun da temelini oluşturan bir duygu durumudur. Anskiyetenin öfke ile de benzer özelliklere sahip olduğu belirtilmektedir. İki duygu da yüksek düzeyde uyarılma ve düşük düzeyde memnuniyet içermektedir. Öfkede daha fazla baskın duygu ve davranışlar görülürken; anksiyetede pasif duygu ve davranışlar görülmektedir. 1 Öfke sorunu yaşayanların panik nöbeti belirtileri şeklinde kendini gösteren birçok kaygı belirtisi yaşadıkları; 2 panik bozukluğu yaşayan bireylerin de normal bireylere oranla daha saldırgan ve düşmanca davrandıkları 3 belirtilmektedir. Öfkeli bireylerin, başkaları ile etkili iletişim kurmalarını sağlayacak sosyal becerilerden de yoksun oldukları belirtilmektedir. 4 Öfkeli olduklarında, kendilerini ifade etme ve soruna yönelik çatışma çözme becerileri gibi olumlu sosyal beceriler konusunda zorluk yaşamaktadır; kişilerarası ilişkilerinde sorunlar vardır. 5 Bu noktada kendilik algısının da devreye girdiği gözlenmektedir. Wilson ve Rapee, 6 sosyal fobik bireylerin, kaygılı olmayan bireylere göre kişilik özellikleri ile ilgili daha az olumlu inanca sahip olduklarını bildirmiştir. Bir başka çalışmada da anksiyete düzeyi yüksek bireylerin, düşük bireylere göre kendilerini daha içe dönük ve daha dürtüsel algıladıkları, kendilerine yönelik daha fazla olumsuz duygulanım yaşadıkları vurgulanmaktadır. 7 Öğrencilerle yürütülen bir çalışmada, anksiyete düzeyi yüksek bireylerin kendilerini daha olumsuz algıladıkları, diğerlerinin de kendilerini daha olumsuz algıladıklarına inandıkları belirtilmektedir. 8 Öfke, kişilerarası tarz ve kendilik algısı değişkenlerinin hem anksiyete, hem de anksiyete bozuklukları ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Ancak, bu değişkenlerin birbirleriyle ilişkisinin anksiyete bozukluğu tanısı konmuş hastalar Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12: üzerinde değerlendirildiği bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu araştırmanın amacı kişilerarası tarz, kendilik algısı, öfke ve anksiyete arasındaki ilişkileri, anksiyetenin çeşitli derecelerinde nasıl yordadıklarına bakarak anlamaya çalışmaktır. YÖNTEM Örneklem Araştırmanın örneklemini, İzmir ve Manisa illerindeki çeşitli hastanelerin psikiyatri kliniklerine başvuran ve DSM-IV ölçütlerine göre anksiyete bozukluğu tanısı konan 52 kişi (yaygın anksiyete bozukluğu 18, panik bozukluğu 17, obsesif-kompulsif bozukluk 9, TSSB 1, sosyal fobi 3, agorafobi+panik bozukluğu 4) ile herhangi bir ruhsal sorunu olmayan 52 kişi (karşılaştırma grubu) olmak üzere, toplam 104 kişi oluşturmaktadır. Yaş aralığı tır. Hasta grubu daha önce herhangi bir tedavi görmemiş veya tedaviye henüz başlanmış bireylerden seçilmiştir. Karşılaştırma grubu ise, aynı illerde oturan, sosyodemografik özellikleri açısından hasta grubuyla benzer özellikler taşıyan sağlıklı bireyler arasından rasgele seçilmiştir. Bilgi Formunda yer alan, Son altı ay içinde herhangi bir psikolojik/psikiyatrik rahatsızlık geçirdiniz mi? Tanımlayınız. sorusuna verilen yanıtlar göz önünde bulundurularak, bozukluk geçirdiğini belirten bireyler değerlendirmeye alınmamıştır. Anksiyete bozukluğu tanısı konmuş bireylerin 38 i kadın, 14 ü erkektir. Bu sayılar karşılaştırma grubu için sırasıyla 39 ve 13 tür. Tüm örneklemin %75 i 18-40, %25 i yaşları arasındadır. Tüm örneklemin %44 ü ilköğretim, %56 sı lise ve üzeri eğitim düzeyine sahiptir. Veri Toplama Araçları Bilgi Formu: Demografik değişkenler ve araştırma değişkenleri ile ilgisi olabileceği düşünülen diğer değişkenleri belirlemek amacıyla hazırlan-

3 Hisli Şahin ve ark. 109 mış 34 maddeden oluşan bir formdur. Bilgi formuyla bireylerden bazı demografik değişkenlere (yaş, cinsiyet, eğitim ve gelir durumu, medeni durum) ek olarak; evlilik, romantik ilişki, aile, fiziksel ve ruhsal durum ile ilgili değerlendirmeleri; diğer insanlar ve karşı cinsle ilişkileri; şimdiki ve gelecek beş yıl içindeki genel yaşam değerlendirmesi, yalnızlık, yakın arkadaş sayısı, alkol-madde kullanımı, psikiyatrik ve tıbbi hastalık öyküsü konularında bilgiler alınmıştır. Bu sorulardan yaşam doyumu ve kişilerarası ilişki memnuniyeti adı verilen iki ayrı değişken oluşturulmuştur. Yaşam doyumu, bireyin ekonomik, fiziksel ve ruhsal durumu ile genel olarak yaşamını nasıl değerlendirdiğini içermektedir. Kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyet bireyin aile, diğer insanlar ve karşı cinsle ilişkilerini değerlendirmeleri ile yalnızlık ve arkadaş sayısı değerlendirmelerini içermektedir. İki indekste de alınan puanlar arttıkça, alınan doyum ve duyulan memnuniyet azalmaktadır. Çok Boyutlu Öfke Envanteri (ÇBÖE): İnsanların öfke konusundaki duygu, düşünce ve tutumlarını belirlemek amacıyla oluşturulmuş, beş bölümden oluşan Likert tipi bir ölçektir. Bu çalışmada ölçeğin kişilerarası öfke tepkileri ve öfke ile ilişkili davranışlar bölümleri kullanılmıştır. Kişilerarası öfke tepkileri ( =0.93) bölümü; intikama yönelik tepkiler ( =0.94), pasif-agresif tepkiler ( =0.80), içe dönük tepkiler ( =0.76), umursamaz tepkiler ( =0.79) olmak üzere beş faktörden oluşmaktadır. Öfkeyle ilişkili davranışlar ( =0.83) bölümünde ise, saldırgan davranışlar ( =0.84), sakin davranışlar ( =0.83) ve kaygılı davranışlar ( =0.68) olmak üzere üç faktör bulunmaktadır. KSE toplam puanı ile Çok Boyutlu Öfke Ölçeği faktörleri arasındaki korelasyonların 0.07 (p<0.05) ile 0.67 (p<0.001) arasında değiştiği belirtilmektedir. 9 Sosyal Karşılaştırma Ölçeği (SKÖ): Kişinin başkaları ile karşılaştırıldığında kendini çeşitli boyutlarda nasıl gördüğüne ilişkin algılarını belirlemeye yönelik 18 maddeden oluşan bir ölçektir; 1-6 arası Likert tipi puanlanmaktadır. Ölçek Türkçeye Şahin ve Şahin 10 tarafından uyarlanmıştır. Ölçeğin Beck Depresyon Ölçeği ile korelasyonunun (p<0.001) olduğu belirtilmiştir. Ölçeğin depresyonu düşük ve yüksek grupları başarılı bir biçimde ayırt edebildiği bildirilmiştir. 11 Beck Anksiyete Ölçeği (BAÖ): Bireylerin yaşadığı anksiyete belirtilerinin sıklığının belirlenmesi amacı ile Beck ve arkadaşları 12 tarafından geliştirilen, 21 maddeden oluşan ve 0-3 arası puanlanan bir ölçektir. Ölçek Türkçe ye Ulusoy ve arkadaşları 13 tarafından uyarlanmıştır. Psikiyat- rik hastalığı olan bireylerle yapılan çalışmada, ölçeğin Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısının 0.93 olduğu belirlenmiştir. Ölçeğin maddetoplam puan korelasyon katsayısı ise arasında değişirken; test-tekrar test güvenirlik katsayısı ise r=0.57 olarak bulunmuştur. Ölçeğin Otomatik Düşünceler Ölçeği ile korelasyonu 0.41 (p<0.001), Beck Umutsuzluk Ölçeği ile 0.34 (p<0.01), Beck depresyon Ölçeği ile 0.46 (p<0.001) olarak belirtilmiştir. Kişilerarası İlişki Tarzı Ölçeği (KİTÖ): Bireylerin kişilerarası ilişki tarzlarını belirlemeyi amaçlayan, 60 maddelik, 1-5 arasında Likert tipi puanlanan bir ölçektir. Şahin ve arkadaşları 14 tarafından bir dizi çalışma sonucunda kültürümüze özgü olarak geliştirilmiştir. Ölçekten alınan yüksek puanlar kişilerarası tarzda olumsuzluğa işaret etmektedir. Yapılan faktör analizi sonucunda, baskın tarz, kaçıngan tarz, öfkeli tarz, duygudan kaçınan tarz, manipulatif tarz ve küçümseyici tarz olmak üzere altı faktör bulunmuştur. Faktör alt ölçeklerinin Cronbach alfa güvenilirlik katsayıları arasında değişmektedir. Ölçeğin tümü için elde edilen güvenilirlik katsayısı ise 0.93 tür. Ölçeğin toplam puanı ve Kısa Semptom Envanteri toplam puanı (KSE) arasında 0.40 (p<0.01) ve ölçeğin alt ölçekleri ve toplam puanı ile KSE nin her alt ölçeği arasında 0.49 (p<0.01) ve 0.17 (p<0.01) arasında değişen anlamlı korelasyonlar olduğu bulgulanmıştır. İşlem Araştırmaya katılan bireylere ölçekler standart yönergeler eşliğinde verilmiştir. Hasta grupta bireylere psikiyatrist tarafından tanı konduktan sonra kendilerine araştırmaya katılmak isteyip istemedikleri sorulmuş ve gönüllü olan hastalara etik kurul tarafından istenen bilgilendirilmiş onam formu doldurtularak ölçekler test odalarında uygulanmıştır. Karşılaştırma grubunda da yine gönüllülük ilkesi temel alınmış ve ölçekleri tek başlarına doldurmalarına dikkat edilmiştir. BULGULAR Araştırma analizleri yapılmadan önce veri girişinin doğruluğu ve değişkenlerin dağılımlarının çok değişkenli istatistik analizi sayıltılarına uygunluğu test edilmiştir. Test aşamasında BAÖ için belirlenmiş olan kesme noktaları temel alınarak anksiyete grubunda 18 ve altı puan alanlar, karşılaştırma grubunda ise 30 ve üstü puan alanların verileri elenerek, başlangıçta 162 olan örneklem toplamı 104 e indirilmiştir. Yapılan ANOVA lar sonucunda grup temel etkisinin

4 110 Anksiyete bozukluğu: Kişilerarası tarz, kendilik algısı ve öfke açısından bir değerlendirme dışında herhangi bir demografik değişkenin anksiyete puanları üzerinde etkisi olmadığı görüldüğünden, iki grubun karşılaştırılabilir olduğuna karar verilmiştir. Anksiyete bozukluğu olan ve olmayan grupların karşılaştırılması Anksiyete bozukluğu tanısı konan bireylerle, herhangi bir tanı konmamış olan bireyler, bağımsız gruplar t-testi yöntemi ile ölçeklerden almış oldukları puanlar açısından karşılaştırılmıştır. Sonuçlar Tablo 1 de görülmektedir. Tablodan da anlaşılacağı gibi, anksiyete tanısı konan hastalar tüm ölçeklerin toplam puanlarından karşılaştırma grubuna göre anlamlı düzeyde daha yüksek puan almıştır. Ayrıca sakin davranışlar ve umursamaz tepkiler alt ölçekleri dışındaki tüm alt ölçeklerden de anlamlı düzeyde daha yüksek puanlar aldığı görülmektedir. Anksiyete bozukluğu olan ve olmayan gruplarda anksiyeteyi yordayan değişkenler Anksiyete bozukluğu olan ve olmayan bireylerde araştırma değişkenlerinin anksiyeteyi yordayıcı Tablo 1. Anksiyete bozukluğu olan ve olmayan bireylerin ölçeklerden aldıkları puanlar Anksiyete grubu Karşılaştırma grubu (s= 52) (s= 52) Ort. ± SS Ort. ± SS t Kişilerarası Tarz ± ± ** Baskın tarz ± ± ** Kaçıngan tarz ± ± ** Öfkeli tarz ± ± ** Duygudan kaçınan tarz ± ± ** Manipülatif tarz ± ± ** Küçümseyici tarz 9.73 ± ± * Öfkeyle İlişkili Davranışlar ± ± ** Saldırgan davranışlar ± ± ** Sakinleşmeye çalışma davranışları ± ± Kaygılı davranışlar ± ± ** Kişilerarası Öfke ± ± ** İntikam tepkileri ± ± ** Pasif agresif tepkiler ± ± * İçedönük tepkiler ± ± ** Umursamaz tepkiler 6.44 ± ± Yaşam Doyumu ± ± ** Kişilerarası İlişki Memnuniyeti ± ± ** * p<0.01, ** p<0.001 Tablo 2. Anksiyete bozukluğu olan ve olmayan grupta anksiyete puanlarını yordayan değişkenler R R 2 R 2 değişim Beta t F değişim F Anksiyete Grubu Benlik algısı Yaşam doyumu Kişilerarası ilişki memnuniyeti ** 8.918** 4.424* Karşılaştırma Grubu Benlik algısı Yaşam doyumu Kişilerarası ilişki memnuniyeti * p<0.05, ** p<0.01 Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12:

5 Hisli Şahin ve ark. 111 güçlerinin ne olduğunu belirlemek amacıyla iki ayrı hiyerarşik regresyon analizi uygulanmıştır. Bağımlı değişken olarak BAÖ toplam puanı alınmıştır. Regresyon denklemine birinci adımda öfkeyle ilgili davranışlar alt ölçek puanları (saldırgan davranışlar, sakin davranışlar ve kaygılı davranışlar); ikinci adımda kişilerarası öfke alt ölçek puanları (intikama yönelik öfke tepkileri, pasif agresif öfke tepkileri, içedönük öfke tepkileri, umursamaz öfke tepkileri); üçüncü adımda kişilerarası ilişki tarzı alt ölçek puanları (baskın tarz, kaçıngan tarz, öfkeli tarz, duygudan kaçınan tarz, manipülatif tarz, alaycı tarz); dördüncü adımda benlik algısı puanı; beşinci adımda yaşam doyumu puanı ve son adımda da kişilerarası ilişki memnuniyeti puanı ayrı bloklar halinde alınmıştır. Analiz sonuçları Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2 de görüldüğü gibi, gerek anksiyete bozukluğu olan gruptaki daha ciddi düzeydeki anksiyeteyi, gerekse karşılaştırma grubundaki daha hafif anksiyete belirtilerini yordayan değişkenler aynıdır. Diğer deyişle her iki grupta da kendilik algısı, yaşamdan ve kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetsizlik yordayıcı olarak bulunmuştur. Hasta grubunda bu değişkenlerin grup halindeyken toplam varyansın %40 ını, istatistiksel açıdan anlamlı olarak açıkladığı görülmüştür (t=2.52, p<0.02). Kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetsizlik ise açıklanan bu varyansa ayrıca anlamlı bir katkı yapmaktadır (t=2.99, p=0.007) Bir psikiyatrik sorunu olmayan karşılaştırma grubunda, aynı değişkenlerin toplam varyansın %.06 sı kadarını açıkladığı görülmüş (t=1.22, p<0.05) ve değişkenlerin hiçbirinin ayrıca bir katkısı bulunamamıştır. Ancak bu grupta da anksiyete belirtilerini açıklamaya katkısı anlamsız da olsa en büyük katkıyı yine kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetsizliğin yaptığı görülebilir (t=1.02, p<0.05). Değişkenlerarası ilişkiler Regresyon analizleri sonucunda ortaya çıkan bu yordayıcı değişkenlerin diğer araştırma değişkenleri olan öfke davranışları, öfke tepkileri ve kişilerarası iletişim tarzlarıyla nasıl bir ilişki içinde olduklarını görmek amacıyla korelasyon analizleri yapılmıştır (Tablo 3 ve 4). Görüldüğü gibi, öfkeliyken sakinleşmeye çalışma ve kişilerarası sorunları da umursamamaya çalışma dışındaki tüm öfke davranışları, tepkileri ile kişilerarası iletişimdeki olumsuz tarzların hepsinin gerek anksiyete ile, gerekse yaşamdan ve kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetsizlikle ve kendilik algısıyla beklenen yönde ve güçlü anlamlı ilişkileri bulunmuştur. Tablo 3. Kişilerarası iletişim tarzları ve anksiyete, kendilik algısı, yaşam doyumu ve kişilerarası ilişki memnuniyeti arasındaki ilişkiler Yaşam K. ilişki Alaycı Manipülatif Duyarsız Öfkeli Kaçınan Baskın doyum memnu. tarz tarz tarz tarz tarz tarz Anksiyete 0.672** 0.537** 0.255* 0.410** 0.455** 0.511** 0.487** 0.409** Kendilik algısı ** ** ** ** ** ** ** ** Yaşam doyumu 0.266** 0.276** 0.272** 0.389** 0.345** 0.398** Kişil. ilişki memnuniyeti 0.208* 0.245* 0.274** 0.423** 0.296** 0.397** * p<0.05, ** p<0.01 Tablo 4. Öfke davranışları ve kişilerarası öfke tepkileri ile anksiyete, kendilik algısı, yaşam doyumu ve kişilerarası ilişki memnuniyeti arasındaki ilişkiler Saldırgan Kaygılı Sakin İntikama Pasif agresif İçedönük Umursamaz davranış davranış davranış yönelik tepkiler tepkiler tepkiler tepkiler Anksiyete 0.484* 0.510* * 0.280* 0.373* Kendilik algısı * * * * Yaşam doyumu 0.431* 0.577* * 0.303* 0.412* Kişil. İlişki mem * 0.364* * 0.314* 0.329* * p<0.01

6 112 Anksiyete bozukluğu: Kişilerarası tarz, kendilik algısı ve öfke açısından bir değerlendirme TARTIŞMA Analizlerin sonucunda, yaşanan anksiyetenin yoğunluğu ne olursa olsun, araştırma değişkenleri olan öfke, kendilik algısı ve kişilerarası iletişim tarzının bu belirtilerle anlamlı düzeyde ilişkili olduğu gözlenmiştir. Bu değişkenlerin kişinin kişilerarası ilişkilerden ve yaşamdan aldığı doyumla da etkileşerek, yaşanan belirtileri yordadığı ileri sürülebilir. Yaşanan anksiyetenin ciddiyetinin artışında da kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetsizliğin önemli bir rolünün olacağı düşünülebilir. Araştırmamızda anksiyete bozukluğu hastalarının, karşılaştırma grubundaki bireylere göre kişilerarası ilişkilerinde daha baskın, öfkeli, kaçıngan, duyarsız, manipülatif ve küçümseyici tarzları kullandıkları belirlenmiştir. Bu tarzların da kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetsizlikle güçlü ve anlamlı ilişkilerinin olduğu saptanmıştır. Literatürde de, anksiyeteli bireylerin kişilerarası ilişkilerinde kendilerini fazla ortaya koymayan koruyucu sosyal stratejiler kullandıkları, 15,16 çatışma yaşamaktan ve duygu belirtmekten kaçındıkları, 5,17 daha fazla kişilerarası ilişki zorlukları yaşadıkları ve diğerleri üzerinde bıraktıkları izlenimleri daha olumsuz değerlendirdikleri 18 belirtilmektedir. Çalışmamızda anksiyete bozukluğu grubunun kişilerarası ilişkilerinde daha fazla öfke yaşadıklarını ve yansıttıklarını belirttikleri görülmüştür. Bu grup, daha fazla intikama yönelik, pasif agresif ve içe dönük öfke tepkileri yaşadıklarını; daha saldırgan ve kaygılı davranışlar gösterdiklerini belirtmiştir. Bu bulgular da literatürle örtüşmektedir. 3 Zwemer ve Deffenbacher in 19 çalışması da anksiyeteli bireylerin çatışma çözmek için gerekli becerilere sahip olmadıklarını, genellikle çatışma yaşamaktan kaçındıklarını göstermiştir. Olasılıkla, anksiyete bozukluğu yaşayan bireyler öfke uyandıran çatışma durumlarından kaçınarak çatışmayı çözümsüz kılmakta, çözümsüzlükten kaynaklı öfke belirtilerini taşımayı sürdürmekte ve sonrasında intikam tepkileri göstererek agresif veya pasif agresif davranarak veya öfkelerini kendilerine döndürerek yaşanan aşırı uyarılma durumuyla baş etmeye çalışmaktadır. Tagney ve arkadaşları 20 da, saldırgan tepkilerin doğrudan saldırganlık içeren tepkiler şeklinde gözlenebileceği gibi, dolaylı yollardan, yer değiştirmiş saldırganlık şeklinde de kendini gösterebileceğini belirtmektedir. Anksiyete bozukluğu yaşayan bireylerin, olumsuz kendilik algılarıyla bağlantılı olarak duygu belirtmekten ve çatışma yaşamaktan kaçındıkları düşünülürse, bu bireylerin gösterdiği saldırgan tepkilerin olasılıkla dolaylı yollardan anlatım bulduğu söylenebilir. Anatolian Journal of Psychiatry 2011; 12: Anksiyete bozukluğu olan bireylerin kendilik algılarının da, kontrol grubuna göre daha olumsuz olduğu görülmektedir ve bu sonuç literatürle örtüşmektedir. 6,7 Anksiyeteli bireylerin kendilerine yönelik olumsuz algılarının olası nedenlerinden biri, kişilerarası ilişkilerde yaşadıkları zorluklar olabilir. Daha önce de değinildiği gibi, anksiyeteli bireyler daha olumsuz bir kişilerarası tarza sahiptir. 18 Kişilerarası ilişkilerde daha saldırgan davranabilmekte 3 ve daha fazla kişilerarası ilişki zorlukları yaşamaktadırlar. 4 Edindikleri bu olumsuz tarz, bu kişilerin diğer insanlarla yakın ve doyurucu ilişkiler kurmalarını ve kendilerini önemli ve değerli hissettirebilecek ilişki ağlarının içine girmelerini zorlaştırıyor olabilir. Yaşamdan ve kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyete ilişkin bulgular da literatürle örtüşmektedir. Literatürde anksiyete bozukluğu olanların yaşam kalitesinde ve sosyal ilişkilerinde bozulmalar olduğu, 21,22 anksiyete düzeyi yüksek yaşlıların yaşamdan daha az doyum aldığı 23 ve endişe (worry) düzeyi yüksek üniversite öğrencilerinin yaşam doyumlarının daha düşük olduğu 24 belirtilmektedir. Anksiyete bozukluğu olanlarda yaşanan belirti şiddeti ve eşlik eden diğer bozuklukların, yaşamı kısıtlaması ve yaşam doyumunu düşürmesi, olası açıklamalardan biri olabilir. Bulguların gösterdiği gibi anksiyete bozukluğu olanların kendileri ile ilgili olumsuz algıları, kullandıkları olumsuz iletişim tarzlarının yoğunluğu da dikkate alındığında; yaşamdan ve kişilerarası ilişkilerden duyulan memnuniyetsizliğin bu iki değişkenle de ilişkili olabileceği düşünülebilir. Bolton, 25 etkisiz iletişimin bir kişilerarası uzaklık (interpersonal gap) yarattığını ve bu uzaklığın yalnızlık, aile sorunları, mesleksel yetersizlik, tatminsizlik, stres, fiziksel hastalıklar ve hatta ölümle sonuçlanabileceğini belirtmektedir. Bu araştırmanın tüm bulguları toplu halde ele alındığında, insanların kendilik algılarının, kişilerarası iletişim tarzlarıyla ve yaşadıkları öfke ile etkileşim halinde olabileceğini, dolayısıyla bireyin yaşamdan ve kişilerarası ilişkilerinden aldığı doyumu belirleyebileceği, bu doyumun da yine kendilik algısıyla etkileşerek kişinin yaşayacağı anksiyeteyi belirleyebileceği düşünülebilir. Kuşkusuz böyle bir hipotezin, model sınanması tarzı başka araştırmalarla veya anksiyete hastalarına verilecek öfke yönetimi, kişilerarası iletişim becerileri eğitimi gibi eğitimlerin etkinliklerinin değerlendirildiği çalışmalarla değerlendirilmesinde yarar olacaktır. Borkovec ve arkadaşları 26 yaygın anksiyete bozukluğu yaşayan bireylerle yürütülen bilişsel davranışçı girişimlere, kişilerarası girişimlerin eklenmesiyle terapi

7 Hisli Şahin ve ark. 113 sonrası gelişmenin daha olumlu olabileceğini belirtmiştir. Cragan ve Deffenbacher 27 de anksiyete yönetimi ve gevşeme eğitimi verilen anksiyeteli bireylerde, anksiyete belirtileri ile birlikte öfke belirtilerinin de azaldığını ortaya koymuştur. Bu çalışmanın birtakım sınırlılıkları vardır. Öncelikle araştırma örnekleminde cinsiyet, yaş ve gelir düzeyi açısından dengeli bir dağılım kurulamamıştır. Bu durum verilerin genellenebilirliğini düşürmektedir. Ayrıca, veriler özbildirim yoluyla toplanmıştır. Özbildirim yoluyla veri toplamanın bir sakıncası, bireylerin kendilerini oldukları gibi değil, olmak istedikleri gibi göstermiş olabileceğidir. Diğer bir sakınca ise, kişilerarası tarzlar ve öfke ile ilgili davranışsal değerlendirmelerin yalnız sözel olarak alınmış olmasıdır. Alınan davranışsal ölçümler doğrudan gözlem yoluyla yapılamadığı için, bireylerin davranışsal ölçümlerde verdikleri yanıtları davranışlarına ne kadar yansıttıkları bilinememektedir. Araştırmanın bir diğer sınırlılığı, korelatif bir çalışma olması ve bu bulgulardan yola çıkılarak neden-sonuç ilişkilerine ulaşmanın olanaksız oluşudur. Ölçülen değişkenlerden hangisinin diğerinin nedeni veya sonucu olduğu veya başka bir değişkenin mi bu değişkenlerdeki değişimlerden sorumlu olduğu belirsizdir. Çalışmada anksiyete bozuklukları genel olarak değerlendirilmiş ve özgül olarak tanı grupları arasındaki farklılıklara değinilememiştir. Daha geniş ve demografik değişkenlerin dengeli dağılımının sağlandığı bir örneklemle daha genellenebilir verilere ulaşılabilir ve tanı gruplarının ayrıştırılması ile bu gruplar arasında ne gibi farklar olduğu saptanabilir. Bunlara ek olarak, kişilerarası ilişki tarzının benlik algısıyla; benlik algısının da bağlanma tarzlarıyla doğrudan ilişkili olduğu düşünüldüğünde yapılacak yeni çalışmalarda bağlanma yaşantılarının da devreye katılmasının önemli olabileceği düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Russell JA, Mehrabian A. Distinguishing anger and anxiety in terms of emotional response factors. J Consult Clin Psychol1974; 42: Fava M, Anderson K, Rosenbaum JF. "Anger Attacks": Possible variants of panic and major depressive disorders. Am J Psychiatry 1990; 147: Yeragani VK, Kumar HV. Heart period and QT variability, hostility, and type-a behavior in normal controls and patients with panic disorder. J Psychosom Res 2000; 49: Heerey EA, Kring AM. Interpersonal consequences of social anxiety. J Abnorm Psychol 2007; 116: Davila J, Beck JG. Is social anxiety associated with impairment in close relationships? A preliminary investigation. Behav Ther 2002; 33: Wilson JK, Rapee RM. Self-concept certainty in social phobia. Behav Res Ther 2006; 44: Kirkcaldy BD, Eysenck M, Furnham AF, Siefen G. Gender, anxiety and self-image. Person Individ Diff 1998; 24: Christensen PN, Murray BS, Means-Christensen A. Social anxiety and interpersonal perception: a social relations model analysis. Behav Res Ther 2003; 4: Balkaya F, Şahin NH. Çok Boyutlu Öfke Ölçeği. Türk Psikiyatri Dergisi 2003; 14: Şahin NH, Şahin N. Adolescent guilt, shame, and depression in relation to sociotropy and autonomy. The World Congress of Cognitive Therapy, Toronto, Şahin NH, Durak A. Kısa Semptom Envanteri: Türk gençleri için uyarlaması. Türk Psikoloji Dergisi 1994; 9: Beck AT, Epstein N, Brown G, Ster RA. An Inventory for measuring clinical anxiety: Psychometric proporties. J Consult Clin Psychol 1988; 56: Ulusoy M, Şahin NH, Erkmen H. Turkish version of the Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. Journal of Cognitive Psychotheraphy 1998; 12: Şahin NH, Çeri Ö, Düzgün G, Ergün H, Karslı E, Koç V, ve ark. Kişilerarası Tarz Ölçeği: Geliştirilmesi ve psikometrik özellikleri. Türk Psikoloji Yazıları (baskıda). 15. Langston CA, Cantor N. Social anxiety and social constraint: When making friends is hard. J Pers Soc Psychol 1989; 56: Alden LE, Bieling PJ. The interpersonal consequences of the pursuit of safety. Behav Res Ther 1998; 36: Oakman J, Gifford S, Chlebowsky N. A multilevel analysis of the interpersonal behavior of socially anxious people. J Pers 2003; 71: Eng W, Heimberg RG. Interpersonal correlates of generalized anxiety disorder: Self versus other perception. J Anxiety Disord 2006; 20: Zwemer WA, Deffenbacher JL. Irrational beliefs, anger, and anxiety. J Counsel Psychol 1984; 31: Tangney JP, Wagner P, Hill-Barlow D, Marschall DE, Gramzow R. Relation of shame and guilt to constructive versus destructive responses to anger across the life span. J Pers Soc Psychol 1996; 70: Hansson L. Quality of life in depression and anxiety. Int Rev Psychiatry 2002; 14: Masselis M, Rector NA, Richter MA. Quality of life in OCD: Differential impact of obsessions, compulsions and depression comorbidity. J Can Psychiatry 2003; 48: Nagatomo I, Nomaguchi M, Takigawa M. Anxiety and quality of life in residents of special nursing home. Int J Geriatr Psychiatry 1995; 10: Paolini L, Yanez AP, Kelly WE. An examination of worry and life satisfaction among college students. Indiv Differ Re 2006; 4: Bolton R. People Skills: How to Assert Yourself. Listen to Others, and Resolve Conflicts. New York, Touchstone, Borkovec TD, Newman MG, Pincus AL, Lytle R. A component analysis of cognitive-behavioral therapy for generalized anxiety disorder and the role of interpersonal problems. J Consult Clin Psychol 2002; 70: Cragan MK, Deffenbacher JL. Anxiety management training and relaxation as self-control in the treatment of generalized anxiety in medical outpatients. J Counsel Psychol 1984; 31: