Yaygın anksiyete bozukluğunda öfke düzeyi ve öfke ifade tarzı

Transkript

1 Erdem ve ark. 203 Yaygın anksiyete bozukluğunda öfke düzeyi ve öfke ifade tarzı Murat ERDEM, 1 Cemil ÇELİK, 2 Sinan YETKİN, 3 Fuat ÖZGEN, 4 ÖZET Amaç: Yaygın anksiyete bozukluğu hastalarında duygusal tepkilerin çoğu bireylere göre daha kolay, hızlı ve yoğun olarak ortaya çıktığı belirtilmektedir. Öfke, kısa süreli ve orta yoğunlukta ortaya çıktığında yararlı iken, sürekli ya da şiddetli olduğunda yıkıcı olabilen bir duygudur. Bu çalışmada yaygın anksiyete bozukluğu hastalarının öfke düzeyi ve tarzının sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırılması amaçlanmıştır. Yöntem: Psikiyatri polikliniğine ardışık olarak başvuran 40 yaygın anksiyete bozukluğu hastası ve bu hastalarla yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi yönünden eşleştirilmiş 40 sağlıklı birey çalışmaya alınmıştır. Anksiyetenin düzeyi Durumluk ve Sürekli Kaygı Ölçeği ile, sürekli öfke düzeyi ve öfke tarzı Sürekli Öfke ve Öfke Tarz Ölçeği ile saptanmıştır. Sonuçlar: Yaygın anksiyete bozukluğu hastalarında sürekli öfke düzeyinin ve içe dönük öfke, dışa dönük öfke alt ölçek puanlarının sağlıklı kontrol grubundan yüksek ve öfke kontrolünün kontrol grubuna göre düşük olduğu saptanmıştır. Ayrıca yaygın anksiyete bozukluğu grubunda sürekli anksiyete düzeyinin sürekli öfke düzeyi, içe dönük ve dışa dönük öfke puanı ile pozitif, öfke kontrol puanı ile negatif bağıntılı olduğu belirlenmiştir. Tartışma: Çalışmanın bulguları sürekli öfke düzeyi ve öfke tarzının yaygın anksiyete bozukluğunun ortaya çıkması ve anksiyete düzeyine etkisi olduğunu düşündürmektedir. Bu nedenle yaygın anksiyete bozukluğu hastalarına öfkelerini tanıma ve baş etme konusunda beceri kazandırılması tedaviye katkıda bulunabilir. (Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008; 9: ) Anahtar sözcükler: Yaygın anksiyete bozukluğu, öfke düzeyi, öfke tarzı Anger level and anger expression in generalized anxiety disorder ABSTRACT Objective: In patients with generalized anxiety disorder, emotional reactions appear easier, faster and more intense than other people. Anger is an emotion that is useful when appears in a short time and mild severity but it may be destructive when it becomes continuous or severe. The aim of this study was to compare the anger level and expression of the subjects with generalized anxiety disorder and healthy control group. Methods: Forty consecutive generalized anxiety disorder patients who attended to outpatient psychiatry unit were included in the present study. A control group of 40 healthy persons, matched for age, gender and education with study group was also included. To evaluate anxiety levels, trait anger and anger expression, State-Trait Anxiety Inventory and Trait Anger Expression Inventory were used respectively. Results: In patients with generalized anxiety disorder, trait anger, anger in and anger out subscale scores were higher than the controls; anger control subscale scores were lower than controls. In addition, in patients with generalized anxiety disorder, the trait anxiety level correlated positively with anger in and anger out subscale scores, and correlated negatively with anger control scores. Discussion: The findings of the present study indicated that trait anger levels and anger expression significantly 1 Uzm.Dr., Anıttepe Dispanseri, Ankara 2 Uzm.Dr., Mareşal Çakmak Asker Hastanesi, Erzurum 3 Yrd.Doç.Dr., 4 Prof.Dr., GATA Psikiyatri ABD, Ankara Yazışma adresi/address for correspondence: Uzm.Dr. Murat ERDEM, Anıttepe Dispanseri Gençlik Cad. 88. Sk. drmerdem@yahoo.com Anıttepe-Ankara/Türkiye

2 204 Yaygın anksiyete bozukluğunda öfke düzeyi ve öfke ifade tarzı influence the development of the generalized anxiety disorder and the level of anxiety. Therefore understanding and coping with the anger of GAD patients may contribute much to the management of these cases. (Anatolian Journal of Psychiatry 2008; 9: ) Key words: generalized anxiety disorder, anger level, anger expression GİRİŞ VE AMAÇ Yaygın anksiyete bozukluğu (YAB) hemen her gün ortaya çıkan, pek çok günlük olay ile ilişkili aşırı kaygı ve üzüntü ile karakterize bir tablodur. Bu hastalarda anksiyetenin yanı sıra, huzursuzluk ya da heyecan, çabuk yorulma, yoğunlaşma güçlüğü, çabuk sinirlenme, kas gerginliği ve uykusuzluk yakınmaları da bulunur. 1 İnsanların yaklaşık %5 i yaşamlarının bir döneminde YAB - den doğrudan etkilenir. YAB yaşam kalitesinde bozulma, sağlık harcamasında artma ve azalmış üretkenlik ile yakından ilişkilidir. 2 YAB nin diğer anksiyete bozukluklarına göre daha az anlaşıldığı ve psikopatolojik düzenekleri hakkında daha az araştırma yapıldığı belirtilmektedir. 3 YAB hastalarında duygusal tepkilerin, çoğu bireylere göre daha kolay, hızlı ve yoğun olarak ortaya çıktığı öne sürülmektedir. Bu bireyler olumsuz duyguları güçlü bir şekilde ve sıklıkla yaşayabilir. Duyguların yoğunluğunun fazla olması bu duyguların daha güçlü olarak dışa vurumuna neden olur. YAB hastalarının özellikle olumsuz duyguları ayırt etmekte güçlük çektikleri ve diğer bireylere göre bu duyguları daha sık bir şekilde yansıttıkları belirtilmektedir. Ortaya çıkan güçlü duygusal yanıtlar ve bunların yetersiz anlaşılması sonucu YAB hastalarının duygularını yaşaması rahatsız edici olarak ortaya çıkar. Bu durum da anksiyeteli olmalarına neden olur. 2 Öfke, kısa süreli ve orta yoğunlukta ortaya çıktığında yararlı iken, sürekli ya da şiddetli olduğunda yıkıcı olabilen bir duygudur. 4 Öfke, özellikle açık bir şekilde gösterildiğinde ve bu durum diğer insanlar tarafından olumsuz değerlendirildiğinde, kişide düşük benlik saygısına, kişilerarası ve aile içi çatışmalara, sözel ve fiziksel saldırılara ve iş yaşamı ile ilgili uyumsuzluklara neden olabilir. Bir başka anlatımla, insanlar hem öfkenin neden olduğu olumsuz sonuçlar, hem de kültürel nedenlerden dolayı öfkelenmekten korkmakta ve öfkesini göstermek istememektedir. Oysa öfkenin bastırılması, var olan enerjinin içe döndürülmesidir. Öfkenin bu şekilde yaşanması ise, bireyin kendisine zarar vermesine neden olmaktadır. 5 Öfke ve hostilitenin anksiyete bozukluklarının ortaya çıkmasında ve sürmesinde önemli role sahip olduğu öne sürülmektedir. 6 Bu çalışmada YAB hastalarının sürekli öfke düzeyinin ve öfke tarzının sağlıklı kontrol grubundan farklılık gösterip göstermediğinin saptanması amaçlanmıştır. YÖNTEM Olgular Anıttepe Dispanseri Psikiyatri Polikliniği ne ardışık olarak başvuran ve DSM-IV tanı ölçütlerine göre YAB tanısı konan 23 kadın ve 17 erkek hasta değerlendirmeye alınmış, binişik psikiyatrik bozukluğu (majör depresyon) olan 4 ü kadın, 3 ü erkek 7 hasta çalışma dışı bırakılmıştır. Hastalar çalışma hakkında bilgilendirilmiş ve yazılı onayları alınmıştır. Bu hastalar ile yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi yönünden eşleştirilmiş, psikiyatrik bozukluk öyküsü ile kronik hastalığı bulunmayan sağlıklı 40 kişi kontrol grubunu oluşturmuştur. YAB grubunun yaş ortalaması 33.3±10.7 yıl, kontrol grubunun 29.5±4.9 yıl olarak saptanmıştır (p>0.05). YAB grubunun eğitim süresi 13.3±2.2, kontrol grubunun 13.4±2.0 yıldır (p>0.05). Ölçümler Hastaların sosyodemografik (yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, medeni durum) ve klinik özellikleri veri sorgulama formu ile sorgulanmıştır. Yaygın anksiyete bozukluğu tanısı DSM-IV Eksen I Bozuklukları İçin Yapılandırılmış Klinik Görüşme Formu (SCID-I) ile doğrulanmıştır. Bu form First ve ark. tarafından, DSM-IV Eksen I tanılarının konması için geliştirilen yapılandırılmış klinik görüşme formudur. 7 Geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Özkürkçügil ve ark. tarafından yapılmıştır. 8 Anksiyetenin şiddeti Durumluk ve Sürekli Kaygı Ölçeği (DSKÖ) ile değerlendirilmiştir. Türkçeye 1975 yılında çevrilerek geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmış olan ölçek yirmişer maddelik durumluk kaygı ve sürekli kaygı ölçeklerinden oluşmaktadır. Her iki ölçekten elde edilen toplam puan arasında değişir. Yüksek puan yüksek kaygı düzeyini, düşük puan düşük kaygı düzeyini gösterir. 9 Sürekli öfke düzeyi ve öfke tarzı Sürekli Öfke ve Anatolian Journal of Psychiatry 2008; 9:

3 Erdem ve ark. 205 Öfke Tarzı Ölçeği (SÖÖTÖ) ile incelenmiştir. Öfke duygusu ve ifadesini ölçen, bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Spielberger tarafından 1983 yılında geliştirilmiş, ülkemiz için geçerlilik ve güvenilirliği Özer tarafından yapılmıştır. 10 Ölçek öfke içe, öfke dışa, öfke kontrol ve sürekli öfke olmak üzere 4 alt ölçekten ve 34 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin değerlendirilmesinde Hiç tanımlamıyor yanıtına 1 puan, Biraz tanımlıyor yanıtına 2 puan, Oldukça tanımlıyor yanıtına 3 puan, Tümüyle tanımlıyor yanıtına 4 puan verilir. Öfke içe, öfke dışa ve öfke kontrol alt ölçeklerinden alınabilecek en düşük puan 8, en yüksek puan 32; sürekli öfke alt ölçeğinden alınabilecek en düşük puan 10, en yüksek puan 40 tır. Ölçeğin genel toplam puanı olmayıp, dört alt ölçeğin maddeleri o alt ölçeğin toplam puanını oluşturmaktadır. Sürekli öfke alt ölçeğinden alınan yüksek puanlar öfke düzeyinin yüksek olduğunu, öfke kontrol alt ölçeğinden alınan yüksek puanlar öfkenin kontrol edilebildiğini, öfke dışa alt ölçeğinden alınan yüksek puanlar öfkenin kolayca ifade edildiğini, öfke içe alt ölçeğinden alınan yüksek puanlar ise öfkenin bastırılmış olduğunu gösterir. 11 Verilerin değerlendirilmesinde, bireylerin tanıtıcı özellikleri sayı ve yüzde olarak gösterilmiş, iki grup arasındaki farkın araştırılmasında t-testi, iki değişken arasındaki bağıntının saptanması için Pearson korelasyon testi kullanılmıştır. Yanılma düzeyi olarak α=0.05 seçilmiş ve bu değere eşit ya da küçük p değerleri için istatistiksel olarak anlamlı farklılığın olduğu yorumu yapılmıştır. BULGULAR YAB grubunun durumluk kaygı düzeyi 44.3±5.9, sürekli kaygı düzeyi 49.3±7.8 olarak bulundu. YAB ve kontrol grubunun sürekli öfke düzeyi, içe dönük öfke, dışa dönük öfke ve öfke kontrol puanları Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. YAB ve kontrol grubunun sürekli öfke ve öfke tarzı puanları Alt ölçekler YAB grubu Kontrol grubu t p Öfke iç 18.3 ± ± <0.05 Öfke dış 18.5 ± ± <0.001 Öfke kontrol 19.3 ± ± <0.01 Sürekli öfke 26.4 ± ± <0.001 Tablo 2. YAB grubunda anksiyete düzeyi ile öfke tarzı arasındaki bağıntı Durumluk Anksiyete p Sürekli Anksiyete p Sürekli öfke 0.55 < <0.01 Öfke içe <0.01 Öfke dışa <0.05 Öfke kontrol <0.05 YAB grubunun sürekli öfke düzeyinin ve içe dönük öfke, dışa dönük öfke alt ölçek puanlarının kontrol grubundan anlamlı düzeyde yüksek olduğu ve öfke kontrolünün kontrol grubuna göre anlamlı düzeyde düşük olduğu saptandı. YAB grubunun durumluk ve sürekli anksiyete düzeyi ile sürekli öfke düzeyi ve öfke tarzı arasındaki bağıntı Tablo 2 de verilmiştir. YAB grubunda durumluk anksiyete düzeyinin sürekli öfke düzeyi ile pozitif bağıntılı olduğu, sürekli anksiyete düzeyinin ise sürekli öfke düzeyi, içe dönük ve dışa dönük öfke puanı ile pozitif, öfke kontrol puanı ile negatif bağıntılı olduğu bulunmuştur. TARTIŞMA Öfkenin dışa yansıtılması kişilerarası çatışmalara, negatif benlik algısına, benlik saygısında düşmeye neden olabilir. Bununla birlikte, öfke DSM de bir bozukluk olarak listelenmemiş, ancak birçok psikiyatrik bozuklukla ilişkisi ortaya konmuştur. Araştırmacılar, öfkenin dışavurumu-

4 206 Yaygın anksiyete bozukluğunda öfke düzeyi ve öfke ifade tarzı nun kabul edilmediği durumlarda bastırıldığını ve depresyon veya anksiyete duyguları ile yer değiştirdiğini bildirmiştir. Bastırılan öfke anksiyetenin hem nedeni, hem de sürmesinin bir etkeni olarak tanımlanmıştır. Bir çalışmada, depresif olguların %30-40 ında öfke nöbetlerinin olduğu bulunmuştur. 12 Bu araştırmada, depresyona eşlik eden anksiyete bozukluğunun olmadığı olgularda öfke nöbetlerinin de olmadığı, depresyondaki öfkenin anksiyete ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Buradan, YAB hastalarında bastırılmış öfke düzeylerinin yüksek olması beklenmektedir. Çeşitli anksiyete bozukluğu hastalarıyla yapılan çalışmalardan sağlanan sonuçlar bu düşünce ile uyuşmaktadır. Sosyal fobi hastalarının sağlıklı bireylere göre içe atılan öfke boyutundan daha yüksek puan aldıkları bulunmuştur. 13 Benzer şekilde obsesif kompulsif bozukluk hastalarında ve obsesif kompulsif belirtileri yüksek olan bireylerde içe yöneltilen öfkenin sağlıklı kontrol grubuna göre arttığı saptanmıştır. 14,15 Bu çalışmada da YAB grubunda, sağlıklı kontrollere göre içe dönük öfke düzeylerinin yüksek olduğu bulunmuştur. Anksiyete bozukluklarında hastalar duygularını dışa vurma ve değerlendirmede, sonuçta özellikle öfkeyi kontrol etmekte zorlanır. Duygularını tanımlayıp baş edemediklerinden kendilerine olan öfkeleri de artar. Artan öfke, kontrol edilmesi güçleştiğinden başkalarına yöneltilebilir. YAB hastalarında duygusal disregülasyon modeli temel alınarak yapılan çalışmada, Turk ve ark. YAB hastalarının Berkeley Dışa Vurum Ölçeği impuls şiddeti alt ölçeğinden kontrol grubuna göre yüksek puan aldıklarını bulmuştur. 16 Öte yandan, YAB ile öfke arasındaki ilişki daha önce doğrudan çalışılmamıştır. Durumsal ve Sürekli Öfke Ölçeği ile yapılan bir çalışmada Baker ve ark. agorafobili ya da agorafobisiz panik bozukluğu hastalarının kontrol grubuna göre öfke dışa vurumunun daha yoğun ve sık olduğunu belirtmektedir. 17 Obsesif kompulsif bozukluk ve sosyal fobi hastaları ile gerçekleştirilen çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Bu çalışmanın sonuçları, diğer anksiyete bozuklukları hastalarında yapılan çalışmaların bulguları ile örtüşmektedir. Bilişsel kurama göre (Beck ve Emery), patolojik anksiyetenin bilginin işlenme yolundaki çarpıtmalar sonucu yanlış tehlike algılamasından kaynaklandığı öne sürülür. Uygun işlemenin olmaması uygun olmayan yanıtların sürmesine neden olur. YAB hastaları kendilerini istenmeyen uyaranlar üzerinde kontrol eksikliği olan kişiler olarak algılar. Böylece bu kişilerde anksiyöz bilişler diğer süreçlerle etkileşerek anksiyete sarmalını sürdürür. 18 Aynı şekilde öfke için de sarmal düzeneği geçerlidir; küçük olanlar diğerlerini tetikler ve irritabilite öfke durumunun artmasına ve sürekliliğine yol açar. Bu durum hem öfkenin kontrolünü güçleştirir, hem de sürekli olmasına yol açar. Sonuç olarak, öfke anksiyeteyi, anksiyete öfkeyi tetikler; anksiyete ve öfke düzeyleri arasında paralellik olması beklenir. Gerçekten, bu çalışmada YAB hastalarında hem sürekli öfke düzeylerinin yüksek olduğu, hem de öfke ve anksiyete şiddeti arasında pozitif bağıntı olduğu bulunmuştur. Çalışmamızda DSKÖ puanları ile sürekli öfke, öfke içe ve öfke dışa alt ölçekleri arasında anlamlı bir pozitif bağıntı olması anksiyete düzeyi ile öfke arasında bir bağlantının varlığını düşündürmektedir. Dikkati çekici bulgu, sadece etiyolojide rol oynadığı düşünülen bastırılmış öfkenin değil, aynı zamanda dışa yansıtılan ve sürekli öfkenin de anksiyete puanlarıyla pozitif bir bağıntı göstermesidir. Sonuç olarak YAB hastalarının öfke gibi olumsuz duygularını anlama ve ayırt etmeyi öğrenmelerinin hastalıklarının doğasını daha iyi anlamalarının yanı sıra, bu duygularını kontrol etmelerine katkı sağlayabileceği, bu nedenle hastaya öfke duygusunu tanıması ve bununla baş etmesi için beceriler kazandırılmasının tedavi sürecine olumlu katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 1. Pine DS, McClure EB. Anksiyete bozuklukları: Klinik özellikleri. BJ Sadock, VA Sadock (Eds.), Comprehensive Text Book of Psychiatry, sekizinci baskı, (Çev. V Şentürk, OE Berksun, Çev. Eds.: H Aydın, A Bozkurt), Ankara, Güneş Kitabevi, 2006, s Mennin DS, Heimberg RG, Turk CL, Fresco DM. Preliminary evidence for an emotion dysregulation model of generalized anxiety disorder. Behav Res Ther 2005; 43: KAYNAKLAR Anatolian Journal of Psychiatry 2008; 9: Dugas MJ. Generalized anxiety disorder publications? So where do we stand? J Anxiety Disord 2000; 14: Balkaya F, Şahin NH. Çok boyutlu öfke ölçeği. Türk Psikiyatri Dergisi 2003; 14: Arsakay G. Hipertansiyon, Ruhsal Etkenler, Öfke ve Kontrolü, Problem Çözme Yaklaşımları. Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi, 2001.

5 Erdem ve ark Moscovitch DA, McCabe RE, Antony MM, Rocca L, Swinson RP. Anger experience and expression across the anxiety disorders. Depress Anxiety 2008; 25: First M, Spitser R, Gibbon M, Williams JBW. Structured Clinical Interview for DSM-IV clinical version (SCID-I/CV). Washington DC, American Psychiatric Press, Özkürkçügil A, Aydemir Ö, Yıldız M, Esen Danacı A, Köroğlu E. DSM-IV eksen I bozuklukları için yapılandırılmış klinik görüşmenin Türkçeye uyarlanması ve güvenilirlik çalışması. İlaç ve Tedavi Dergisi 1999; 12: Lecompte A, Öner N. Durumluk-Sürekli Kaygı Envanterinin Türkçe ye Adaptasyon ve Standardizasyonu ile İlgili Bir Çalışma. IX. Milli Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Çalışmaları 1975; Özer AK. Sürekli öfke (SL-Öfke) ve öfke ifade tarzı (Öfke-tarz) ölçekleri ön çalışması. Türk Psikoloji Dergisi 1994; 9: Savaşır I, Şahin NH. Bilişsel-Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler. Türk Psikologlar Derneği Yayınları No.9, Ankara, Özyurt Matbaacılık, 1997; s Painuly N, Sharan P, Mattoo SK. Antecents, concomitants and consequences of anger attack in depression. Psychiatry Res 2007; 153: Erwin BA, Heimberg RG, Schneier FR. Anger experience and expression in social anxiety disorder: Pretreatment profile and predictors of attrition and response to cognitive behavioral treatment. Behav Ther 2003; 34: Whiteside SP, Abramowitz JS. Obsessive-compulsive symptoms and the expression of anger. Cogn Ther Res 2004; 28: Whiteside SP, Abramowitz JS. The expression of anger and its relationship to symptoms and cognitions in obsessive-compulsive disorder. Depress Anxiety 2005; 21: Turk CL, Heimberg RG, Luterek JA, Mennin DS, Fresco DM. Emotion dysregulation in generalized anxiety disorder: a comparison with social anxiety disorder. Cognitive Ther Res 2005; 29: Baker R, Holloway J, Thomas PW. Emotional processing and panic. Behav Res Ther 2004; 42: Riskind JH. Cognitive mechanisms in generalized anxiety disorder: A second generation of theoretical perspectives. Cognitive Ther Res 2005; 29:1-5.