Çiçek açan bitkilerin, çiçeklerinin tepeciklerine polen getirecek, böylece üremeyi sağlayacak mekanizmalara gereksinimi vardır.

Transkript

1

2 Doğada bulunan ve çiçek açan bitkilerin çoğunun varlığını sürdürmesi, polinasyonu ya da tohum yayılmasını sağlayacak uygun ajanların bulunmasına bağlıdır. Çiçek açan bitkilerin, çiçeklerinin tepeciklerine polen getirecek, böylece üremeyi sağlayacak mekanizmalara gereksinimi vardır. Bu anlamdaki polen aktarımına polinasyon ya da tozlaşma adı verilir.

3 Polinasyon gerçekleştiğinde ve polen ile tepeciğin uygun olduğu hallerde, bir polen taneciği polen tüpü oluşturacak biçimde gelişir, bu da ovaryum içindeki ovule spermi taşır. Tohumlu birçok bitkide tohumlar türün yaşamı açısından olmazsa olmaz gerekliliktedir. Tohum oluşumu için polinasyon gereklidir.

4 Polinasyon, yayılma ve savunma etkileşimlerinin kavranması, tehdit altındaki bitki ve hayvan türlerinin korunmasına, zarar görmüş yaşam alanlarının yeniden yapılanmasına ve küresel biyolojik çeşitliliğin üst düzeyde tutulmasına yönelik stratejiler geliştirilmesi açısından önem taşımaktadır.

5 Kimi bitkiler ise kendi kendini üretir niteliktedir. Başka deyişle bunlar kendi kendinin polinasyonunu ve üremesini sağlarlar. Durum böyle olmakla birlikte çok sayıda bitkide çapraz polinasyon gerçekleşir. Bunun nedeni polen değişimi, geçişme olarak da bilinen dış üremeyi kolaylaştırır.

6 Dış eşleşme bitkiler açısından yararlıdır. Bunun nedeni: Birçok bitkide kendi kendine polinasyondan kaçınmayı sağlayacak mekanizmalar vardır. Çünkü kendi kendine döllenmenin sonucu ortaya çıkacak üründe, zayıflık ya da ölümle sonuçlanabilecek zararlı genler bulunur.

7 Dış eşleşme sonucu zararlı gen sayısı daha az olur, genetik olarak daha çeşitlenmiş döl yaratır ve bu da çevresel değişikliklere ayak uydurmak ve yeni yaşam alanlarına yayılmak için gerekli esneklik sağlar.

8 Arıların bitkilerin tozlaştırıcıları olduğu ilk kez lü yıllarda ifade edilmiştir. İlk kez 1892 yılında arı kolonilerinin meyve ağaçlarının tozlaştırılmasında kullanılabileceği gündeme gelmiştir. Daha sonraki çalışmalar bu çalışmaların üzerine kurulmuş ve meyve bahçelerinin yakınlarında arı kolonilerinin bulundurulmasının getirileri ortaya çıkarılmıştır.

9 Dünya üzerinde yaşamın sürekliliğinin sağlanmasında pek çok etkenin bir araya gelmesi gerekmektedir. Su, hava gibi pek çok temel faktörün yanında, bu sistemin sürekliliğini sağlayan temel koşullardan biri de milyonlarca yıl süren evrim sonucu ortaya çıkan bitki-polinatör ilişkisidir.

10 Bu iki nesneden birinin varlığı tek başına bir olgu yaratmamakta, ancak ikisi birlikte yaşam üzerinde önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle polinasyonda böceklerin, özellikle arıların yeri çok önemlidir.

11 Böceklerin polinasyonda kullanımı tarımsal üretimde ürünün kalitesini artırıcı bir rol oynamakta, bitki populasyonunun sürekliliğini sağlayarak ekolojik dengeyi oluşturmaktadırlar. Ekolojik dengenin kurulamadığı alanlarda erozyon etkisiyle zamanla toprak verimliliği kaybolmakta, bitki populasyonları nesillerini sürdürememektedirler.

12 Ayrıca son yıllarda birim alandan daha fazla verim elde etmek amacıyla polinasyonda bal arısının etkin bir şekilde kullanımı çok önem kazanmıştır. Bu nedenle bitkisel ürünlerin verimliliğinin artırılmasında arıların etkin bir polinasyon için kullanılması ülkemiz tarımına büyük katkılar sağlayacak niteliktedir.

13 Arı Kolonilerinin Bulunduğu Tarla

14 Tozlaşma ve döllenmeyi bu denli önemli kılan nedir? Biraz bunun üzerinde duralım.

15 Arılarla çiçek açan bitkiler doğal ortaklardır. Her biri, diğerinin yaşamı ve yeniden üremesi için belirli işlevleri yerine getirmekte olup bu anlamda aralarında bir menfaat ilişkisi vardır.

16 Arılar belirli bir süre boyunca gözlendiklerinde, farklı arı türlerinin değişik çiçeklere gittikleri görülür. Bu bitkilerin çiçeklerinin rengi, biçimi ve kokusu özel olarak bu türleri çeker ve arıların başlıca besinini oluşturan nektarı ve poleni sağlar.

17 Arılar nektar toplamak için çiçeklere yöneldiklerinde, aynı türden bitkiler arasında polen aktarımını da gerçekleştirirler. Bu aktarım sonucunda bitkilerde döllenme sağlanır. Bu nedenle çiçek açan bitkiler ve arılar, her iki taraf için de yararlı bu ortaklığın sürmesini sağlamaktadır.

18 Kimi bitkiler döllenme ve tohum yaymada rüzgardan ya da sudan yararlanırlar. Birçok bitki de otçul hayvanları uzak tutmak için kimyasal caydırıcılara başvurmakla birlikte, alternatif oluşum stratejileri geliştirirler. Bu stratejilerde rol oynayan hayvanlar polen ve tohumları başka yerlere taşırlar. Bitkiler bu tür hizmetlerin karşılığını hayvanlara yiyecek olarak verirler.

19 Arıcılar kovanlarını bir bahçeden ötekine taşırken tozlaşmaya katkıda bulunurlar ve kendileri de bal elde ederler.

20 Polinasyonu sağlayan arıların karşılığında çiçekten aldıkları nektar, polen ve yağdır. Nektar, şeker, amino asitler ve diğer maddelerden oluşan bir solüsyondur. Nektar, çiçeklerin farklı bölümlerinde yer alan bezler tarafından üretilir.

21 Farklı türlere ait bitkilerin çiçeklerinde bulunan nektarın şeker türü (genel olarak glikoz, fruktoz ya da sukroz) amino asitleri, nektar konsantrasyonu ve miktarı birbirinden farklılık gösterir. Bu farklılıklar genel olarak polinasyonu sağlayan hayvanların gereksinimleriyle bağlantılıdır.

22 Polen, protein ve lipit açısından zengindir. (kimi polenlerde protein oranı % arasında, lipit oranı da % 3-10 arasında değişir.) Polende bulunan yağın kalori değeri de karbonhidratlarda bulunan yağın kalori değerinin iki katı kadardır.

23 Bazı bitkilerin çiçekleri besin karşılığı olarak yalnızca polen üretirler. Bazı çiçekler ise genellikle nektar ya da yağ, kimileri ise çeşitli besinlerin bir karışımını sunarlar. Bu değişkenliğin anlamı polinasyon aracı hayvanlardan bir bölümünün yalnızca şekerli nektara gereksinimi varken, diğerleri aynı zamanda protein ve ya da yağ ister.

24

25 Bitkilerde Arılarla Polinasyon şekli

26 Ayçiçeği polinasyonu yapan arılardan bir görüntü

27 Polinasyonu sağlayan arılardan bir görüntü

28 Tozlaşma yapan arı kolonileri

29 Tozlaşması arılar tarafından sağlanan pürenlik alan

30 Doğadaki pek çok bitkinin polinasyonunda bal arıları ile birlikte diğer böcekler de görev almaktadır. Bu açıdan denetimi ve yetiştiriciliği insan eliyle yapılabilen bal arıları günümüzde polinasyon çalışmalarında etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Bugün pek çok ülkede polinasyon konusunda bir çok gelişmeler sağlanmıştır.

31 Ülkemizde bu olgu henüz başlangıç aşamasında olup arıcılar Konakladıkları yerlerdeki arazi sahiplerine koloni sayısına göre belli bir bedeli ödemek zorunda kalmaktadırlar. Fakat son yıllarda bazı bölgelerimizde bitki üreticileri polinasyonda arı kolonisi kullanımına özen göstermekte ve bu olayı desteklemektedirler. Bazı ülkelerde arı davranışlarından yararlanılarak polinasyonu artırıcı çalışmalar yapılmaktadır.

32 Arıların mor ötesine de uzanan mükemmel görüşleri vardır ama kırmızıya kördürler koku duyuları gelişmiştir. Antenleriyle,insanların aldıkları kokulardan 10 ile 100 daha zayıf konsantrasyondaki kokuları bile alırlar.

33 Polinasyonu arılar tarafından sağlanan çiçekler genellikle mavi, mor, lavanta, ya da beyaz renktedirler ama kırmızı olamazlar. Ayrıca bu çiçeklerin bazılarında nokta olarak görülebilen ve arı gözünde farkındalık yaratan nektar kılavuzları da vardır.

34 Bombus Arı Görünümü

35 Bal Arısı Görünümü

36 Arı otunda Arı Görünümü

37 Kocayemiş Çiçeğinde Arı

38 Arı Polinasyonu

39 Polinasyonu arılar tarafından yapılan bitkilerin çoğu iki taraflı simetriktir. Arılar yöneldikleri çiçeklerde önce en alttaki olgunlaşmış, daha sonra da yukarıdaki genç çiçeklere giderler ve sonunda aradıkları en iyi nektar ve polen kaynağını bulurlar.

40 Oğulu engelleyen ana ve işçi arı feromonlarının düzeyini artırarak işçi arı populasyonunun yükselmesinin sağlanması sonucu tarlacı arı sayısını yükseltmek ve polinasyonu istenen bitkiye yapay Nasanof feromonu uygulayarak arıların istenilen bitkilere ziyaretini sağlamak bu yöntemlerden birkaçıdır. Bal arısı kolonileri, polinasyonu istenilen bitkinin yeterli düzeyde çiçeklenmesi başlayana kadar bu alana getirilmemelidir.

41 Arı kolonilerinin bitki alanlarına erken getirilmesi sonucu, arılar çevrede çiçek açan diğer bitkilere yönelmekte, bu sebepten polinasyonu istenilen bitki uygun olduğu zaman bal arılarının önceki bitkiyi bırakması söz konusu olmamakta ve polinasyon çalışması başarısızlıkla sonuçlanabilmektedir. Bu durum özellikle bitkiler kısa süreli çiçeklenme periyoduna sahip olduğunda veya bitkilerin arılar için daha az çekici olduğunda karşılaşılan bir olaydır.

42 Bir çok yalnız arılar sadece kısa bir süre aktif tarlacılık yapabilmekte ve birkaç çiçek türünün olduğu alanlarda ortaya çıkmaktadırlar. Buna karşın sosyal arılar, bitkinin olduğu her yerde bulunurlar, o bitkinin nektar ve poleninden sonuna kadar yararlanma davranışı gösterebilirler.

43

44 Sosyal bir yapının gereği olarak bal arılarında besin kaynağının yönünü ve uzaklığını koloninin diğer bireylerin bildiren bir haberleşme sistemi bulunmaktadır. Bu sistem, polinasyonu istenen bitki kaynağını ziyaret eden arı sayısında artış sağlamaktadır.

45 Bal arıları; aynı türün birkaç çiçeğini ziyaret etmesi, bir Çiçekten diğer bir çiçeğe kolaylıkla geçmesi, vücudunda bol polen taşıması ve çiçeklerin stigmasına poleni taşıması nedeniyle etkili bir polinatördür. Ayrıca bal arıları nektar ve polen topladıkları bitki ve alana bağlı kalmaları, kolayca çoğaltılıp taşınabilmeleri, yağmurlu, rüzgarlı ve çok soğuk günlerin dışında aktif olmaları, diğer arılara oranla bazı zirai mücadele ilaçlarına toleranslı olmaları nedeniyle polinasyonda kullanılmaktadır.

46 Arıların ekstrem koşullarda 13.7 km uzaklıklara tarlacılık yapabilmelerine karşın normal koşullarda kovanların yakınında tarlacılık yapma eğiliminde olduklarından kovanların bitki kaynağının yakınına yerleştirilmeleri gerekmektedir. Ancak geniş arazilerde kovanların arazi içerisine dağıtılması etkin bir polinasyon için yararlıdır.

47 Bu olay işgücü ve zaman kaybına neden olacağı için kolonilerin 4 lü gruplar halinde dağıtılması en uygun yöntemdir. Meyve bahçelerine genellikle hektar başına 2.5 koloni yerleştirmek uygundur. Ancak koloni sayısı çiçek yoğunluğuna, bitkinin çekiciliğine, çevredeki diğer böcek türlerine ve aralarındakirekabete, türden türe veya bölgeden bölgeye değişmektedir.

48 Bu açıdan bahçe bitkileri için hektar başına 3-6 koloni Önerilmekte ancak bitki çok çekici ise hektar başına 2.5 koloniden daha azı da önerilebilmektedir. Ayrıca şeftali, kiraz, erik, badem, elma, armut, mandarin, karpuz, kabak, fiğ ve pamuk gibi bitkilerin polinasyonu için her 4 dekara 1-2 koloni; soğan, ayçiçeği, havuç, yonca, ve kırmızı üçgül bitkilerinde her 4 dekara 3-4 koloninin yeterli olabileceği de bildirilmektedir.

49

50 Tarım ürünlerine zarar veren ya da hastalık taşıyan haşereye karşı kullanılan kimyasal tarım ilaçları, tarım açısından önem taşıyan böcek polinatörler için tehdit oluşmaktadır.

51 Bu kimyasal ilaçlar, hedef alınanın ötesinde daha geniş bir nüfusu yok etmektedir. Örneğin ; Arılarda geniş çaplı zehirlenme ilk defa Almanya da 1956 yılında gözlenmiş resmen belgelenerek hukuki süreç başlatılmıştır.

52 Çiftçiler ve bahçıvanlıkla uğraşanlar bu tür kimyasal ilaçlar kullanmadıklarında arı gibi polinatörler çoğalmakta ve bitkiler buna bağlı olarak daha çok meyve vermektedir.

53 Tarımsal üretimi olumsuz etkileyen nedenlerden biri olan haşerelere, bitki ve meyve zararlılarına karşı mücadelede kullanılmakta olan çok sayıda zirai ilaçlar genel olarak insektisid olarak adlandırılmaktadır. Yine tarımsal zararlılara veya yabancı ot mücadelesinde kullanılan bir kısım zirai ilaçlar da herbisid olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca çevre sağlığı açısından sivrisinek v.b. haşerelere karşı kullanılmakta olan insektisidler de çevre sağlığını olumsuz etkileyebilmektedir.

54 Bu tür zirai mücadele ürünleri asıl etkileri yanında diğer yararlı canlıları da (bal arısı veya doğal yaşamda zincirin birer halkası olarak kabul edilen canlılar) yok ederek öncelikle çevre sağlığını ve dolayısıyla bal arılarının yaşamını tehdit etmektedir.

55 Burada önemli bir sorun hem bitkisel verimliliğin artışı amacıyla bitki zararlısı haşerelere karşı koruyucu uygulamalar yapılması, hem de bu uygulamalarda bitkilerden çiçeklerden faydalanan bal arılarının sağlığının korunmasını temin etmek gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Tarımsal üretimde meyvecilik, sebzecilik gibi önemli gelir kaynağını muhafaza etmek ve verimliliği artırmak için uygulama alanlarında b ir koordinasyona ihtiyaç duyulduğu çok açıkça görülmektedir. Kırsal alanda böyle bir sıkıntı olmamaktadır.

56 Ancak aktif olarak meyvecilik ve sebzecilik yaygın olarak uygulanan tarım alanlarında ilgili Bakanlıklarca ( Tarım ve Köyişleri Bak. ve Çevre ve Orman Bak.) yasal düzenlemeleri de beraberinde uygulamaya sokmak gerekmektedir.

57 Pestisidler, çeşitli hastalıkları taşıyan parazitlerin, tarım ve bitki zararlısı böcek, mantar ve yabani otların sinek, bit, pire vb uçan ve yürüyen zararlıların kontrolünde kullanılan pestisidler hedef canlıların yanında hedef olmayan insanlar, memeli ve kanatlı hayvanlar, arı ve balıklar için de son derece zehirlidirler.

58 Ülkemizde fındık üretiminin yığun olarak yapıldığı bölgelerde Fındık Kurdu (Cuculio nucum) a karşı kullanılan ilaçlar yasaklanmıştır. Fındık Kurduna karşı kullanımı yasaklanan bazı toz aktifler şunlardır;

59 Carbaryl %2,5 Carbaryl %5 Carbosulfan %2 Dioxacarb %3 Methiocarb %2 Chlorpyrifos-ethyl % 2

60 Zirai mücadelede kullanılan toz formülasyonlu ilaçların çevreye ve kullanıcıya olan olumsuz etkileri ile kullanıldıklarıalanlarda yeteri kadar farklı formülasyonlarda alternatiflerini bulunduğu göz önüne alınarak, gelişmiş birçok Ülkede olduğu gibi kullanımdan kaldırılmaları amacıyla, Tarihli Makam Oluru ile Ülkemizde de 2006 yılı Ocak ayından itibaren imal ve ithallerinin, 2007 yılından itibaren de ilaçların son kulanım süreleri dikkate alınarak satış ve dağıtımlarının yasaklanmasına karar verilmişti.

61 Ancak ülkemizde ilaç üreticilerinin Bakanlığımıza yaptıkları müracaatta; toz formülasyonlu ilaçların AB ve gelişmiş Ülkelerde kullanımdan tamamen kaldırılmadıkları, Üreticilerin bazı toz formülasyonlu ilaçları kullanma alışkanlıklarının olduğu, yerli üretici firmaların bir kısmının toz formülasyon tesislerine yatırım ve masraf yaptığı, yurt dışından teknik madde bağlantısı yaptığı gibi hususlar gündeme getirilerek 2008 yılı sonuna kadar imal ve ithaline izin verilmiştir.

62 Bu ilaçlar tarihinden itibaren kullanımdan kaldırılmıştır. Artık toz ilaçların satışı ve kullanılması tamamen yasaktır. Toz ilaç kullanımı yapan ve satış yapan kişiler görüldüğünde Tarım İl ya da İlçe Müdürlüklerine bildirilmeli.

63