Elektrik Hasarına Bağlı Yanık Meydana Gelmiş Çocuk ve Erişkin Hastaların Değerlendirilmesi: Bir Merkezin Deneyimi

Transkript

1 Elektrik Hasarına Bağlı Yanık Meydana Gelmiş Çocuk ve Erişkin Hastaların Değerlendirilmesi: Bir Merkezin Deneyimi Kaan İlter, Doğuşcan Kurular, Ayşe Duygu Tufan, Berkan Karabuğa, Ekin Konca Danışman: Yrd. Doç. Dr. Cem Aydoğan ÖZET: Amaç: Elektrik yanıkları, genellikle deriyi ve derin dokuları tutan harap edici bir termal yaralanmadır. Elektrik yanıklarının diğer termal yaralanma tiplerinde görülmeyen katarakt, sonradan görülen spinal kord defektleri gibi kronik sonuçları vardır. Bu çalışmanın amacı Başkent Üniversitesi Yanık ve Yangın Afet Enstitüsü ndeki bu tip yaralanmaların klinik özelliklerini analiz etmek ve önleyici tedbirlerin alınmasını araştırmaktır. Yöntem: Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Yanık ve Yangın Afetleri Enstitüsüne bağlı Yanık Tedavi merkezlerinde yılları arasında tedavi edilen 209 elektrik yanıklı erişkin ve pediatrik hasta çalışmaya dahil edilmiştir.hastaların kayıtlarından retrospektif olarak demografik veriler, anatomik lokalizasyon ve yanık genişliğini, cerrahi prosedürler, komplikasyonlar, ve klinik sonuçlar değerlendirilmiştir. Veriler SPSS versiyon 11.0 yardımı ile ki-kare ve Fisher s test kullanılarak analiz edilmiştir. Sonuçlar: Hastaların yaş ortalaması yıl idi. Yüksek voltaj, ark ve düşük voltaj yaralanmalarının yüzdeleri sırasıyla %63.7, %25.8 ve %10.5 tir. Mevsimsel dağılıma göre kazalar en sık yaz aylarında (%34.7) görülmektedir. Pediatrik hastalarda yüksek voltaj, düşük voltaj ve flash yaralanmaların yüzdeleri sırasıyla %89.7, %8.6 ve %1.7 dir. Pediatrik grupta kazaların en sık meydana geldiği yer dış mekanlardır. Hastaların %20.5 inde elektrik yanığı ile birlikte ek travmalar mevcuttur. Kafa yaralanması en sık rastlanan ek travmadır (%34.8) Hastaların %36.3 ü konservatif olarak tedavi edilmiştir. Geri kalan hastalar graft, flap ve eksizyon prosedürleri ile tedavi edilmiştir. Fasiyotomi ve amputasyon yapılan hastaların yüzdeleri sırasıyla %11.1 ve %22.7 dir. Ortalama hastanede kalma süresi gündür. Mortalite oranı %10 dur. En sık ölüm nedeni sepsistir. Yorum: Ekstremitelerin viabilitesinin yakın takibi, erken fasyotomiler, nekrotik dokuların erken debridmanı ve graftve/veya flapler ile kapatılması bu özellikli travmada daha ileri komplikasyonları önlemek için çok önemlidir. Elektrikçilere ek olarak inşaat iççileri ve dış cephe boyacıları bu travmada Türkiye için risk gruplarındandır. Elektrik yanıklarında ayrıca ek travmaların olabileceği her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Anahtar Kelimeler: Elektrik yanığı, komplikasyonlar, klinik sonuçlar

2 GİRİŞ Elektirik yanıkları genellikle deriyi ve derin dokuları kapsayan termal yaralanmaların en harap edicilerindendir. Birincil olarak genç çalışan erkekleri etkiler. Elektrik yanıkları yanık servisindeki en sık amputasyon nedenidir. Ek olarak elektirikçiler ve inşaat işçileri de özel risk altındadır. Elektrik yanıklarının diğer termal yaralanma tiplerinde görülmeyen kronik sonuçları vardır (katarakt, sonradan görülen spinal kord defektleri gibi). Morbidite, hastanede kalma süresi, cerrahi sayısı yanık bazında beklenenden çok daha fazladır 1. Bu çalışmanın amacı Başkent Üniversitesi Yanık ve Yangın Afet Enstitüsü ndeki bu tip yaralanmaların spesifik özelliklerini analiz etmek ve önleyici ölçülerin alınmasının mümkün olup olmadığını incelemektir. GEREÇ VE YÖNTEM Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Yanık ve Yangın Afet Enstitüsü nde 1997 ve 2013 yılları arasındaki elektrik yaralanmaları hakkındaki deneyimlerimiz retrospektif olarak gösterilmiştir. Bu çalışma, merkezimizdeki elektrik yanıklı bütün pediatrik ve erişkin hastaları içermektedir. KA13/106 no lu çalışmamız Başkent Üniversitesi Tıp ve Sağlık Bilimleri Araştırma Kurulu tarafından onaylanmış ve Başkent Üniversitesi Araştırma Fonu nca desteklenmiştir Elektrik yanıklı hastalara yaklaşımımız Tablo 1 de özetlenmiştir. Ayrıntılar, hastaların kayıt kartlarından retrospektif olarak incelenen demografik veriyi, yaralanma olayını, lokasyon ve yanık genişliğini, cerrahi prosedürleri, komplikasyonları, hastanede kalma süresini ve klinik sonuçları içermektedir. Data SPSS versiyon 11.0 da ki-kare ve Fisher s test kullanılarak analiz edildi. p<0.05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Değerler ortalama±sem(oran) olarak belirtildi.

3 Tablo 1. Başkent Üniversitesi Hastanesi nde Yanık Yaralanmalarının Müdahalesi İlk Müdahale Hastanın havayolunun açılması ve kardiyopulmoner fonksiyonların değerlendirilmesi Giriş ve çıkış bölgelerinin değerlendirilmesi Kas nekrozu ya da künt travma ihtimalinin değerlendirilmesi Öykünün dikkatlice alınması, hastaların gözlem için hastaneye yatırılması Monitorize etme EKG Arteriyel ve venöz basınç( pulmoner arteriyel kateter düşünülmesi ) İdrar çıkışı, idrar miyoglobin Serum elektrolitleri, miyoglobin, CPK ve koagülasyon faktörleri Kompartman sendromuyla ilgili ekstremitelerin değerlendirilmesi Distal ekstremitelere kan akışının yakın takibi ( Doppler sonografi ve fiziksel incelemeyle) Santral ve periferal sinir fonksiyonlarının değerlendirilmesi Sıvı Müdahalesi Laktat Ringer Solüsyonunun verilmesi, gerekliyse kolloid ve kan ile birlikte Mannitol infüzyonu verilmesi ( bolus 12,5 g ı takiben her 2-4 saatte bir) IV solusyona sodyum bikarbonat eklenmesi (idrar ph ını>7 ve kan ph ını 7.5 tutmak); Fazla miktar sıvı gerekliyse düşük doz dopamin vermek; Pigment birikimi devam ediyorsa kıvrım diüretiği vermek Enfeksiyon Kontrolü Hasta stabil olur olmaz yarayı debride etmek; Tetanoz profilaksisi vermek; Yanmış bölgeye topikal antibiyotik uygulamak. Eskarotomi ve Fasiyotomi Çevresel derin yanık varsa ve distal perfüzyon bozulmuşsa (eskaratomi); Cilt altı dokularda hasar veya kompartman basıncı yükselmişse fasiyotomi. Agresif Cerrahi Tedavi Hasta hemodinamik olarak stabil hale gelir gelmez nekrotik dokuların debridmanı Nekrotik ekstremitenin amputasyonu BULGULAR 1997 den 2013 yılına hospitalize edilen 1305 yanık hastasından, 209 hasta (16,01%) elektrik yaralanmalarına maruz kalmıştır. Hastaların çoğu erkektir (85,2%). Ortalama yaş 24,84±1,14 tür (Aralık 1-71 yaş). Dekad bağımlı yaş dağılımına göre hastaların çoğu ikinci dekad (29,4%) ve üçüncü dekadtadır (23,2%) (Şekil 1). Yüksek voltajlı akım yaralanmalarının yüzdesi, flash yaralanmaları ve düşük voltajlı akım yaralanmalarının yüzdesi sırasıyla 63.7%, 25.8% ve 10.5% idi. Hastalarımızın yanıktan etkilenmiş vücut yüzey alanları ve 3.derece yanık alanı ortalaması sırasıyla 24.12±0.95% (Aralık 0-50) ve 12.66±0.95% (aralık 0-60) tir. Hastaların merkezimize ortalama başvuru zamanı 1.72±0,16 (aralık 0-10) gün idi. Hastaların yüzde %40 ı merkezimize ilk 24 saatte başvurmuş, 24.7% si kazadan sonraki gün başvurmuştur (Şekil 2). Mevsimsel çeşitlilik anlamlıydı. Elektrik yanıkları yaz mevsiminde çok yaygın idi(34,7%), ardından ilkbahar(26,3%), sonbahar(20.1%) ve kış(18.9%) izlemekteydi (p<0.05).

4 Sadece 2 hastada (22,2%) düşük voltajlı yaralanmalar iş ortamında meydana geldi ve kalan 8 hastada düşük voltajlı yaralanmalar evde meydana geldi. Bunun yanında flash yaralanmalarını da içeren yüksek voltajlı yaralanmaların %60 ı (118 hasta) iş ortamında meydana geldi ve yüksek voltaj yaralanmalarının kalan %40 ı (81 hasta) işle ilgili değildi (Tablo 2). Hastaların meslek dağılımı Tablo 3 te gösterilmiştir. Şekil 1: Şekil 2: Tablo 2. Hastaların yaralanma tipine ve yerine göre dağılımı. Yaralanma tipi Ev İş Dış mekan Toplam Düşük-voltaj 8 (80%) 2 (20%) 0 10 Flash 6 (10%) 48 (88%) 1 (2%) 55 Yaralanmaları Yüksek voltaj 30 (20.8%) 70 (49.2%) 44 (30%) 144 Toplam 44 (20.5%) 120 (57.9%) 45 (21.6%) 209

5 Tablo 3. Hastaların yaralanma tipi ve mesleklerine göre dağılımı Meslek Düşükvoltaj Flash Yüksek voltaj Elektrikçi 0 (%0) 27 (%49.1) 29 (%20.1) 56 Öğrenci 4 (%40) 2 (%3.6) 48 (%33.3) 54 İnşaat işçisi 0 (%0) 1 (%1.8) 23 (%15.9) 24 Boyacı 0 (%0) 18 (%32.7) 2 (%1.4) 20 Endüstriyel 2 (%20) 4 (%7.2) 6 (%4.1) 12 çalışan Çiftçi 0 (%0) 0 (%0) 11 (%7.6) 11 İşsiz 0 (%0) 2 (%3.6) 8 (%5.5) 10 Emekli 0 (%0) 1 (%1.8) 7 (%4.8) 8 Ev hanımı 0 (%0) 0 (%0) 5 (%3.4) 5 Okul öncesi 4 (%40) 0 (%0) 1 (0.7) 5 Toplam Demiryolu 0 (%0) 0 (%0) 2 (%1.4) 2 çalışanı Çoban 0 (%0) 0 (%0) 2 (%1.4) 2 Toplam hasta 17 yaşından daha küçüktür. Bu hastaların ortalama yaşları 11.14±0.44 yaştır (Aralık 2-16 yaş). Yaşı 10 dan büyük olan pediatrik hastaların yüzdesi %32,8 (21 hasta), 9 yaşından küçük olanlarınki de %67,2 dir(43 hasta). Pediatrik hastalarda yüksek voltaj, düşük voltaj ve flash yaralanmalarının yüzdeleri sırasıyla 89,7% (57 hasta), 8,6% (6 hasta) ve 1,7% (1 hasta) idi. Pediatrik grupta kazaların en sık meydana geldiği rapor edilen yer dış mekanlardı (53,4%, 34 hasta). Pediatrik grupta dış mekânları ev (36,2%, 23 hasta) ve işyerleri (10,3%,7 hasta) takip etti. Tablo 4 pediatrik hastaların mesleğe göre yaralanma tiplerini göstermektedir. Yukarıda bahsedildiği gibi pediatrik hastalarda meydana gelen yaralanmalarda yüksek voltaj yaralanmaları en çok karşılaşılan yaralanma tipi ve dış mekânlarla birlikte evler en sık rapor edilen mekânlardır. Yüksek gerilimli elektrik hatlarından kopan tellerle oynama, yüksek gerilim elektrik direklerine tırmanma, açık alanlarda uçurtma gibi oyuncaklarla oynama, evin balkonu veya terasta, apartmanların yakınındaki yüksek gerilim elektrik hatlarına yakın olma, balkondaki veya çatıya yakın yüksek gerilim elektrik hatlarındaki televizyon anteni ile oynama pediatrik hastalardaki kazaların klasik hikâyeleriydi.

6 Tablo 4. Pediatrik hastaların yaralanma tipine ve mesleğine göre dağılımı Meslek Düşük Flash Yüksek-voltaj Toplam voltaj yaralanma Öğrenci 2 (33.4%) 1 (100%) 47 (82.4%) 50 Anaokulu 4 (66.6%) 0 1 (1.7%) 5 öğrencisi İnşaat çalışanı (5.2%) 3 Çiftçi (3.5%) 2 Çoban (3.5%) 2 Endüstriyel çalışan (1.7%) 1 İşsiz (1.7%) 1 Toplam Ağaca, telefon direklerine, yüksek gerilimli elektrik direklerine tırmanan veya balkonlarında veya çatılarında yüksek gerilime maruz kalan hastalar yüksek voltaj yaralanması dışında başka potansiyel tehlikelere de açıktır. Bunlar, yaralanmadan dolayı gelişen travmalardır. 40 hasta (19.1%) yüksekten düşmüştür. Elektrik yaralanması haricinde ek travması olan hasta oranı %20.5 tir (43 hasta). Kafa travması en sık karşılaşılan ek travmadır (34,8%), ekstremitelerde kırıklar ve yumuşak doku hasarı kafa travmasını takip etmektedir. Tablo 5 elektrik yanığı hasarlarına ilaveten ek travmaları göstermektedir. Tablo 5. Ek Travmalar Bölge N Açıklama N Kafa hasarı 15 Kafatası kırığı 7 İntraparankimal kanama 2 Anoksik beyin hasarı 3 Subdural hematom 2 Beyin sarsıntısı 1 Ekstremiteler 8 Alt ekstremitede kırık 3 Üst ekstremitede kırık 5 Toraks 2 Pnömotoraks 2 Omurga 2 Lumbal vertebrada kırık 2 Abdominal 2 Pelvik kırık 1 Splenik Rüptür 1 Yumuşak doku 11 Yırtılma 6 hasarı Çürük 5 Akut oküler 3 Subkonjonktival kanama 3 Toplam hastada üst ekstremite yanığı, 78 hastada alt ekstremite yanığı, 49 hastada gövde yanıkları, 71 hastada baş-boyun yanığıı ve 45 hastada genital bölge yanığı vardır. 153 hastada çoklu bölge yaralanması olmuştur. 76 hasta (%36,3) primer onarım ve minör cerrahi müdahalelerle konservatif olarak tedavi edildi. Kalan 133 hasta (%63.7) eksizyon ve

7 grafting prosedürlerini gerektriyordu. Yaralanma ile debridman arasındaki ortalama süre gündü (Aralık 0-8 gün). Fasiyotomi ve amputasyon olan hastaların sayısı sırasıyla 23 (%11.1) ve 47 (%22.6) idi. Fasiyotomi olan 23 hastanın 11 inde (%47.8) amputasyon gerekliydi. Amputasyon gerektiren 46 hasta (%97.9) yüksek-voltajlı elektrik yanığı hasarı geçirmişti (p<0.05). Sadece 1 düşük voltajlı elektrik yanığı hasarı olan hasta ampute edildi. Tüm fasiyotomiler yüksek voltajlı elektrik yanığı yaralanması olanlara yapıldı (p<0.05). Tablo 7 ampute edilen bölgeleri göstermektedir. Toplamda 546 cerrahi prosedür 151 hastaya uygulandı. Operasyonlar cerrahi debridman, grafting, amputasyon, fasiyotomi, flapleme, laminektomi (2 hastada), laparotomi (1 hastada) idi (Şekil 3). Tablo 6. Hastaların operasyona ve elektrik hasarı tipine gore dağılımı Operasyon Düşükvoltaj Flash Yüksekvoltaj Toplam P Graft and 6 (4.6%) 31 (23.3) P<0.05 Eksizyon (72.1%) Fasiyotomi (100%) 23 p<0.05 Amputasyon 1 (2.1%) 0 46 (97.9%) 47 p<0.05 Tablo 7. Ampute edilen bölgelerin dağılımı Ampute edilen bölgeler N Baş parmak 4 El parmakları 5 Ayak parmakları 17 Tek Kol (omuz sonrası) 4 Çift Kol (omuz sonrası) 1 Tek Önkol (dirsek sonrası) 9 Çift Önkol (dirsek sonrası) 2 Tek Bacak (diz sonrası) 4 Şekil 3: Ortalama hastanede kalma süresi gündür (genişlik 1-114). Düşük voltajlı yaralanma, flash hasar ve yüksek voltajlı yaralanma için ortalama hastanede kalma süresi sırasıyla , ve

8 gündür (p<0.05). 3 hastanın (%1.4) inhalasyon sıkıntısı ve 25 hastanın mekanik ventilasyona ihtiyacı vardır. Bilinç kaybı 31 hastada görüldü (%14.8). 31 hastanın 3 ünde kardiyak arrest görüldü ve bu hastalar hipoksik ensefalopatiden öldüler. Bu üç hasta serebral nedenli ölüm grubuna dahil edildi. Miyoglobinüri 60 hastada gösterildi. Bu 60 hastanın hepsi yüksek voltajlı elektrik yaralanması geçirmiştir. Mannitol infüzyonu 58 hastaya yapıldı. Sıvı verilmesi ve mannitol infüzyonu 2 hasta hariç tüm hastalarda renal yetmezliği önlemiştir. Bu iki 2 hasta hemodiyaliz terapisi aldılar ve nekrotik kol amputasyonundan sonra iyileştiler. Periferal sinir hasarı, sepsis ve invaziv yara enfeksiyonu en çok karşılaşılan komplikasyonlardır. Tüm komplikasyonlar tablo 8 de gösterilmiştir. Tablo 8. Hospitalizasyon Süresince Komplikasyonlar Komplikasyonlar Hasta Sayısı % Derin kas tutulması Periferal sinir hasarı Bilinç kaybı Sepsis İnvaziv yara enfeksiyonu Travmatik beyin hasarı Erişkin tipi solunum yetmezliği sendromu Oküler Kardiyak arrest Pnömoni Basınç ülseri Akut renal yetmezlik Omurilik hasarı Splenektomi Gastrik ülser kanaması Mortalite oranı %10 dur (21 hasta). Neredeyse ölen tüm hastalar erkektir (20 hasta). Ölen pediatrik, erişkin ve geriatrik hasta sayıları sırasıyla 7 (%33.3), 13 (%61.9) ve 1 (%4.8) idi. Ölen 18 hastanın (%85.7) ve 6 hastanın (%28.6) sırasıyla ventilasyon desteği ve ek travması vardı (p<0.05). Ölüm sebepleri tablo 9 da gösterilmiştir.

9 Tablo 9. Mortalite Ölüm Nedeni n % Flash Yaral anma (n) Yüksek Voltaj Yaralan ması (n) Ortalama TBSA (%) Ortalama Hastanede Kalım (gün) Ort ala ma Ya ş (yıl ) Sepsis Serebral ARDS Pnömoni ÇOY Toplam TARTIŞMA Bilinç düzeyinde değişiklikler yüksek voltaja bağlı hasarda yaklaşık hastaların yarısında bildirilmiştir 2. Bizim çalışmamızda bilinç düzeyindeki değişiklikler hastaların %14.8 inde tespit edildi. 31 hastada bilinç kaybı gözlendi. Bu insidansa yakın raporlar da bildirilmekle birlikte bizim çalışma grubumuzun sayısının az olması ve göreceli olarak flash hasarının fazla olması bu durumu açıklamaktadır. Elektrik yanıklarının %70 inde sinir sisteminde geçici bir hasar meydana gelir. Koma, nöbet, körlük, sağırlık veya afazi gibi nörolojik hasarlar meydana gelebilir. Direk travma subfasiyal ödeme bağlı kompresyon veya tromboz ve iskemiye bağlı olarak gecikmiş ve persistan nöropati görülebilir. Yüksek voltajlı elektrik hasarı serebral ven trombozuna neden olarak erken veya geç beyin hasarı yapabilir 3,4. Ayrıca, spinal kord tutulumlarına bağlı olarak assending paraliziler, spastik parapleji bildirilmiştir. Bizim çalışma grubumuzda iki hastada elektrik yanığından 5 ve 7 gün sonra spinal kord hasarı gelişti ve bu hastalar o dönemlerde solunum kaslarının da tutulması sebebiyle entübe edilerek mekanik ventilasyona ihtiyaç gösterildiler. Takiplerinde bir hasta paraplejik ve diğer hasta quadiplejik olarak hastanemizden taburcu edildiler. Özellikle paraplejik hastada spinal korda meydana gelen hasar antiödem tedavi ile geriledi ve mekanik ventilasyon ihtiyacı ortadan kalktı. Periferik sinir hasarı bizim hastalarımızın %15.3 ünde görüldü. Bizim çalışmamızda periferik sinir hasarı nekrozla eşlik etmeyenlerde uzun dönem fizyoterapi neticesinde geriledi. Bizim çalışmamızda mortalite %10 du. Literatürde belirtilen mortalite oranları %3 ile 15 arasında değişmektedir. Bizim nispeten yüksek olan mortalite oranımızın hastaların merkezimize geç ulaşmasından kaynaklandığını düşünüyoruz. Literatürden bildiğimize göre elektrik yanığı

10 hasarlarının 1/3 ü ev ortamında ki bunlar çoğunlukla düşük-voltaja bağlı oluşmaktadır, ¼ kadarı da dış ortamlarda veya endüstriyel çevrelerde oluşmaktadır. Düşük-voltajlı hasarların çoğu evde oluşmaktadır, bizim çalışmamızda da düşük-voltaja bağlı hasar çoğunlukla ev ortamında meydana gelmiş (%80). Flash hasarı çok büyük bir çoğunlukla (%88) iş ortamında, yüksek voltaja bağlı hasarın %49.2 si iş ortamında meydana gelmiştir. Burada ilginç olarak tespit ettiğimiz bir nokta ev ortamında yüksek gerilime bağlı hasar hastaların %20.8 inde meydana gelmiştir. Bizim çalışmamızda pediatrik hastalarda meydana gelen elektrik hasarının %82.4 ü yüksek gerilime bağlı olarak meydana gelmiştir. Pediatrik hastalarda meydana gelen yüksek gerilime bağlı hasar çoğu dış ortam ve ev ortamında meydana gelmiştir. Açık elektrik telleriyle oynanması yüksek gerilim hatlarının çocuk parkları üzerinden geçmesi, yüksek gerilim hatlarına oyun amaçlı tırmanılması, açık alanlarda uçurtma gibi oyuncaklarla oynanması, elektrik hatlarına yakın balkon ve teraslarda metal araçlarla oynanması pediatrik hastalardaki klasik travma hikayesidir. Pediatrik hastaların düşük voltaja bağlı yaralanmaları daha çok ev ortamında metal araçların prizlere sokulması neticesinde gelişmiştir. Düşük voltaja bağlı hasar aynı zamanda otomobillerin akü sistemine bağlı da oluşabilmektedir. Bizim çalışmamızda 2 hasta bu şekilde yaralanmıştır. Elektrik yanıklarının çoğu iş ortamında meydana geldiği göz önüne alınırsa elektrik teknisyenleri, inşaat işçileri, çiftliklerde çalışan işçiler, demiryolu işçileri, kamyon şoförleri ve bireysel olarak yüksek gerilim hatlarına yakın antenleri tamir eden işçiler risk grubu olarak belirlenmiştir 5,6. Bizim çalışmamızda en fazla elektrik hasarı elektrik işiyle uğraşan teknisyen ve işçilerde, daha sonra öğrencilerde bu da pediatrik yaş grubunda meydana gelen yaralanmalara bağlıdır. İnşaat işçileri ve boyacılar bizim çalışmamızda diğer mesleki risk gruplarındandır. Yanlış planlanmış yüksek gerilim hatlarına yakın yanlış planlanmış inşaat yapımlarında çalışan işçilerde yüksek gerilime bağlı hasar sık meydana gelmektedir. Yine boyacılarda göreceli olarak flash hasarını (%32,50) daha sık görmekteyiz. Yüksek gerilim hatlarına bağlı inşaatlarda dış çephe boyamalarında metal araçların kullanılmasıyla bu hasarlar meydana gelmektedir. Yüksek voltaj hasarı değişen derecelerde deri yanıklarına sebep olurken, daha da önemlisi kas gibi derin dokularda şiddetli hasar meydana getirebilmektedir. Bu da ekstremitelerin kaybı veya böbrek yetmezliğiyle sonuçlanabilmektedir. Biz sadece geçici olarak 2 hastada akut renal yetmezlik saptadık. Bu hastalar geçici hemodiyaliz tedavisi ile iyileştiler. Çalışmamızda 60 hastada (%28.7) derin kas tutulumu mevcuttu. Bu hastalar agresif sıvı resistasyonu ve idrar alkalizasyonuyla ve gerektiğinde plazmaferez ile medikal olarak tedavi edilmiştir. Mümkün olan en kısa sürede nekrotik dokuların eksizyonu ve bu eksize edilen açık yaraların da flap veya greft ile erken dönemde kapatılması amputasyon insidansını ve ekstremite bütünlüğünü ve fonksiyonunu

11 korumak için gereklidir 7. Bizim çalışmamızda 280 debridman ameliyatı, 177 greft ameliyatı, 46 amputasyon, 23 fasiyotomi, 17 flap ameliyatı gerçekleştirildi. Çalışmamızda 46 amputasyon yapıldı ve bunların yüksek gerilime bağlı yaralanmaydı. En fazla ampute edilen bölgeler ayak parmakları ve dirsek altı ön kol bölgeleriydi. Çalışmamızda 23 yüksek gerilime bağlı hasara uğramış hastaya fasiyotomi yapılmıştır. Zamanında açılan fasiyotominin ekstremiteyi kurtarabileceğine en azından tutulan ekstremitenin daha distal bölümlerinin ampute edilmesi açısından yararlı olduğunu düşünüyoruz. Elektrik yanıklarında eşlik eden travmalar hiç de azımsanacak boyutta değildir. Elektrik hasarının meydana getirdiği hasarın yanında yüksekten düşme gibi durumlarla sık karşılaşılmaktadır. Ona bağlı olarak iç organ yaralanmaları, kafa travmaları, laserasyonlar ve ekstremite kırıkları bildirilmiştir 4,8,9. Elektrik yanıklarında kırıklar yüksek gerilime bağlı ani kasılma ile de olabilmektedir. En sık olarak yüksekten düşmeye bağlı kafa travmasına rastladık. Bunu yumuşak doku hasarı ve ekstremite kırıkları izlemiştir. En sık ölüm sebebi sepsis ve serebral kaynaklı olanlardır. Serebral kaynaklı olanları yüksek gerilimin nörolojik dokularda yaptığı hasara bağlı olduğunu düşünüyoruz. Sepsisten ölen hastalarımızın ortalama yanık vücut yüzey alanları %42.8 dir. Bu hastaların yanık genişlikleri fazla olduğu için sepsise yakalandığını düşünmekteyiz. SONUÇ Elektrik hasarı sistemik etkileri olabilen bir multitravma yaralanma şeklidir. Tedavisi özelleşmiş merkezlerde ve multidisipliner yaklaşımla yapılmalıdır. Erken dönemde hastaların özelleşmiş merkezlere sevkinin yapılması daha sonra meydana gelebilecek komplikasyonları azaltacaktır. Elektrik yanıklarında yanık merkezine ulaştıktan sonra en majör problem morbiditedir. Bu nedenle en önemli mesele hasarın öncelikle oluşmamasıdır. Hasarın önlenmesi için özellikle pediatrik yaş grubunda ailelerin ve halkın elektrik kullanımı, elektriğin meydana getirebileceği zararlar ve elektrikli ev aletlerinin kullanımına yönelik sürekli eğitim verilmelidir. İş kazalarını önleyebilmek için risk gruplarına düzenli eğitim yapılması gerekmektedir

12 KAYNAKLAR 1. Lee RC. Injury by electrical forces: pathology, manifestations and therapy. Curr Prob Surg 1997;34: Grube BJ, Heimbach DM, Engrav LH, Copass MK. Neurologic consequences of electrical burns. J Trauma 1990;30: Hussmann J, Kucan JO, Russel RC, et al. Electrical injuries morbidity, outcome and treatment rationale. Burns 1995;21: Haberal M, Bayraktar U, Ozturk S, et al. Early neurologicalcomplications in electrical burns. Annals of the MBC 1990;3: Pruitt BA, Mason AD Jr, Goodwin CW. Epidemiology of burn injury and demography of burn care facilities. In: Gann DS, ed. Problems in general surgery. Vol. 7, No. 2. Philadelphia: JB Lippincott; p Baker SP, O Neill Ginsberg NJ, et al. Occupational injury. In: The Injury Fact Book. 2nd ed. New York: Oxford University Press; p Xiao J, Cai BR. A clinical study of electrical injuries. Burns 1994;20: Zubair M, Besner Ge. Pediatric electrical burns: Management strategies. Burns 1997;23: Haberal M, Ucar N, Bayraktar U, et al. Visceral injuries, wound infection and sepsis following electrical injuries. Burns 1996;22: