ÜNİTE. Yrd. Doç. SİSTEMİ Dr. Papatya HASTALIKLARI. Yrd Doç Dr Papatya Keleş İÇİNDEKİLER HEDEFLER KAS İSKELET SİSTEMİ

Transkript

1 KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI İÇİNDEKİLER Tanım Başlıca Kas İskelet Sistemi Hastalıkları Tanı ve Tedavi Risk faktörleri Önlemler MESLEK MESLEKİ HASTALIKLARI KAS İSKELET Yrd. Doç. SİSTEMİ Dr. Papatya HASTALIKLARI KELEŞ Yrd Doç Dr Papatya Keleş HEDEFLER Bu üniteyi çalış0ktan sonra; Mesleki kas iskelet sistemi hastalıklarını tanımlayabilecek, Mesleki kas iskelet sistemi hastalıklarının başlıcalarını sayılabilecek, Mesleki kas iskelet sistemi hastalıkları için risk faktörlerini ve alınması gereken önlemleri öğrenebileceksiniz. ÜNİTE 111

2 Meslek hastalıklarının %30 u kas iskelet sisteminde görülür. GİRİŞ Hareket sistemi olarak ta adlandırılan kas iskelet sistemi (KİS), kemikler, eklemler ve kaslardan oluşur. Eklemler, bir veya daha fazla kemiğin karşılıklı gelmesiyle oluşan yapılardır. Bir eklemde, kıkırdak eklem yüzeyi, eklemleri kuvvetlendiren iç ve dış bağlar ve bazı eklem içi oluşumlar bulunur. Mesela, diz ekleminde iki adet menisküs, omurlar arasında, diskler yer alır. Hareketi sağlayan kasların kemiğe tutunduğu başlangıç ve sonlanma bölgeleri, bağ dokusu olup, kiriş veya tendon ismini alır. Kaslar arasında yerleşmiş olan, içi sıvı dolu küçük yastıkçıklar bursa adı verilir. Bu yapılar, sürtünmeyi azaltarak hareket kolaylığı sağlar. Elbetteki tüm bu yapılara ait damarlar ve sinirler de KİS içerisinde değerlendirilir. Mesleki kas iskelet sistemi hastalıkları, bu sistemin parçası olan yapılarla ilgili, iş ve iş yeri şartlarına bağlı olarak gelişen bozuklukları kapsar. Omuzdan ele kadar olan vücut bölümüne üst ekstremite, kalçadan ayağa kadar olan vücut bölümüne ise, alt ekstremite denir. Üst ekstremitede omuz, kol, dirsek ve el klinik açıdan önemli olan ve fonksiyonel kayıplarla sonuçlanan patolojilerin ortaya çıktığı bölgelerdir. Boyun ve omuzda kronik ağrı, omuz, kol ve el kaslarına ait tendinitler, el bileği çevresindeki kiriş kılıflarında tenosinovitler görülebilir. Alt ekstremitede, diz, kalça, ayak bileği gibi büyük eklem tutulumları, ortaya çıkan diğer sorunlardır. Diz ekleminde menisküs ve bağ yırtıkları, sık görülen klinik problemlerdir. Mesleki açıdan KİS hastalıkları, dokuların yapılan iş veya çalışma ortamı gereği, fonksiyonel ve mekanik açıdan taşıyabileceğinden daha fazla yüke maruz kalmasına bağlı olarak ortaya çıkarlar. Meslek hastalıklarının %30 u kas iskelet sisteminde görülür. Mesleki KİS hastalıkları ekonomik açıdan en yüksek maliyeti getiren hastalık grubu olarak değerlendirilebilir. Tedavi giderlerinin yanı sıra, en fazla iş gücü kaybı ve sakatlık nedenidir. Mesleki KİS dan korunma ve tedavi açısından alınabilecek en temel önlem, çalışma şartlarını, hareket sistemine ait dokuların kapasitesi ile işin gerektirdiği yüklenmeyi dengede tutabilecek şekilde düzenlemektir. TANIM Kas iskelet sisteminde, yapılan iş veya iş yeri şartlarına bağlı olarak gelişen bozukluk veya fonksiyon kayıplarına mesleki kas iskelet sistemi hastalıkları denir. Mesleki KİS hastalıkları, iki farklı şekilde ortaya çıkabilir. Aniden ortaya çıkan ve ağrılı seyreden durumlar, akut problemler olarak değerlendirilir. Uzun bir zaman sürecinde gelişen hastalıklar, kronik uzun süreli problemler olarak ortaya çıkar. Akut KİS problemleri hareket sistemine ait yapıların güçlü ve ani olarak aşırı yüklenmesi ile başlar. Bu yüklenme anatomik yapılarda zedelenme, yetmezlik ve fonksiyon kaybına yol açar. Kırıklar, eklem çıkıkları, kaslarda veya eklem bağlarında yırtılmalar, omurga yaralanmaları görülebilir. Kronik KİS hastalıkları uzun süreli olarak, dokuların kapasitesini zorlayacak şekilde yüklenmeyle ortaya çıkarlar. Bu durumda, birikimsel travma hastalıklarından bahsedilir. Sürekli tekrarlanarak, çalışanın biyomekanik kapasitesini aşan ve travma oluşturan hareketler sonucunda eklem, kas, kiriş ve diğer yumuşak dokularda bozulma, fonksiyon kaybı ve ağrı ile seyreden sendromlara, birikimsel travma hastalıkları (BTH) denir. Kemiklerde kırık ve mikro kırıklar, eklemlerde kıkırdak dejenerasyonu, bağlarda veya menisküs gibi diğer eklem içi oluşumlarda zedelenme, kaslarda gerilme, yırtılma, tendon denilen kasların kirişlerinin kemiğe tutunma yerlerinde tendinit adı verilen ve bir çeşit iltihaplanma olan enflamasyon görülebilir. Kronik 2

3 bel ağrıları da sık görülür. Bu grupta ortaya çıkan klinik tablonun akut problemler kadar alevli olmaması, rahatsızlığın yeterince önemsenmemesine neden olabilir. Bu yaklaşım tedavi ve önlem alma sürecinde aksaklığa neden olacağından, sürecin kronikleşmesinin en temel nedenidir. SIK GÖRÜLEN MESLEKİ KİS HASTALIKLARI El ve Dirsek Problemleri Tendinit Kasların sonlanma bölgelerinde, kemiğe tutunduğu kısma tendon veya kiriş denilir. Bu yapılarda, tekrarlayan gerilme, kasılma, sert yüzeyle, titreşimle temas hareketleri sonucu enflamasyon gelişir. Kiriş kalınlaşır ve düzensiz bir hâl alır. Kiriş kılıfının bulunmadığı omuz gibi alanlarda hasarlı alan, kalsifiye olabilir. Yani kalsiyum tuzlarının bölgede birikmesi sonucu, sertlikler oluşur. Karpal tunel sendromu, el bileğinde sinir sıkışması durumudur. Tenosinovit Bazı bölgelerde, kirişleri saran bağdokusundan oluşan yapılar vardır. Sinovial kılıf denilen bu yapıların içerisindeki kirişlerde görülen enflamasyon durumuna tenosinovit adı verilir. Sinovial kılıf, aşırı sıvı salgılar ve kılıf içinde biriken sıvı, ağrı ve şişliğe neden olur. Kirişin kılıf içinde hareketi kısıtlı ve ağrılıdır. Kiriş yapısının da bozulması ve kılıfın basısının artmasıyla tıkayıcı tenosinovit gelişir ve hareket kısıtlılığı olur. De Quervain sendromu De Quervain hastalığı, başparmağını çok kullananlarda görülmektedir. Cilalama, bileme, pense kullanımı, cerrahlar, kasaplar, elle bükme işlemleri gibi. Başparmağın kaslarına ait kirişler, bilekte ortak bir kılıf içinde ilerler. Hastalık, kas tendonlarının el bileği düzeyinde geçtikleri tünel içerisinde sıkışması sonucunda gelişir. Tekrarlanan hareketler sonucunda, tendon ve tendon kılıflarında iltihaplanma ve şişme gelişir. El bileğinin başparmak tarafında kalan yan kısmında ve parmak hareketlerinde ağrı olur. Hastalığın tedavisinde birinci basamak, hastalığa sebep olan durumun düzeltilmesidir. Hareketlerin azaltılması, ergonomik aletlerin kullanılması, başparmak hareketlerini kısıtlayıcı bir atel kullanılmasıdır. Gerekirse ilaçlı tedavi veya cerrahi tedavi uygulanabilir. Tetik parmak Parmakların tekrarlayan bükülmesi gibi, el parmaklarının kıvrılmasını sağlayan kasların kirişlerinde, zorlanma sonucu küçük nodüler şişlikler oluşur. Tendon kılıfları içerisinde sıkışma sonucu, parmak bükülü pozisyonda kalır. İpi sıkıca kavramak gerektiren işlerde çalışanlarda, kunduracılarda sık görülür. Gangliyon kisti Ganglion kisti genellikle el bileğinin sırt kısmında oluşan, içi jel kıvamında bir sıvı ile dolu kistik yapılardır. Ağrı ve şişlik, hareketlerin kısıtlanması görülür. Tedavide önce bölgenin istirahat ettirilmesi düşünülmelidir. Eğer gerilemezse cerrahi tedavi gerekebilir. 3

4 Karpal tunel sendromu El bileğinde sinir sıkışması durumudur. Elimizdeki kasların çalışması ve duyusunun hissedilmesini sağlayan sinirlerden en büyüğü olan median sinir, el bileğinin orta kısmında karpal tünel denilen bir tünel içerisinden avuç içine girer. Median sinirin bu tünelde sıkışması, karpal tünel sendromu olarak adlandırılır. Özellikle uzun süreler klavye kullanımı gibi tek tip el işi yapılması, bileğe uzun süre aşırı güç uygulanması, bileğin uzun süre zorlayıcı pozisyonda kalması, uzun süreli, aşırı miktarda tekrarlanan hareketler, titreşim, soğuk maruziyeti, karpal tunele doğrudan basınç uygulanması gibi durumlar, eldeki tendonların kalınlaşmasına ve buna bağlı sinir üzerinde bası oluşmasına sebep olmaktadır. Ev işleri, halıcılık, müzisyenler, cerrahlar, montaj işleri, cilalama gibi işlerde sık karşılaşılır. İlk bulgular, elde güçsüzlük, çabuk yorulma ve özellikle ilk üç parmakta karıncalanma hissidir. İlerleyen dönemlerde ağrı şiddetlenirken parmaklarda uyuşmalar başlar. Eklemin korunması ve neden olan durumun hafifletilmesi sonuç vermezse, ilaçlı ve cerrahi tedavi gerekebilir. Tekrarlanan zorlayıcı hareketler sonucunda kirişlerde oluşan iltihaplanmaya, tendinit denir. Guyon tuneli sendromu Kolun bir diğer siniri olan ulnar sinirin, bilekte Guyon tuneli denilen yapı içinde sıkışmasının sonucunda meydana gelir. Bileğin uzun süre bükülü veya gergin kalmasına ve avuç içiyle tekrarlanan basınç uygulamasına bağlı olarak gelişir. Ağrı ve uyuşukluk görülür. Halıcılık, pense ve çekiç kullanımı, müzisyenlikte gibi işlerde karşılaşılabilir. Raynauld sendromu Beyaz el sendromu da denir. Titreşimli veya kan akımını engelleyen aletler kullanmak sonucu, parmaklara ait damarlarda geçici daralmaya bağlı olarak ortaya çıkar. Hastalığın ilk safhasında parmaklarda uyuşma, hissizlik ve eklemlerde şişkinlik göze çarpar. Zamanla parmak uçlarından başlayarak eller beyazlaşmaya başlar, el kasları ve kan dolaşımı ile ilgili sorunlar yaşanır. Uygun tedavi uygulanmadığı takdirde, parmaklarda ve ellerde geri dönüşümü olmayan hasarlara yol açabilir. Renk değişikliğine eşlik eden ağrı ve diğer bulgular, zamanla şiddetlenme eğilimindedir. Kangren sonucu parmakların kesilmesi dahi söz konusu olabilmektedir. İş değişikliği ya da titreşim etkisini azaltmak için eldiven kullanımı gibi öneriler, ilk alınacak tedbirlerdir. Sonuç alınamazsa, medikal tedavi uygulanabilir. Kol ve dirsek problemleri Değişik kas gruplarında tekrarlanan zorlayıcı hareketler, tendonlarda enflamasyona sebep olabilir. Lateral ve medial epikondilit Kol bölgesinde yer alan humerus adlı kemiğin alt kısmında iki küçük çıkıntı bulunur. Bunlara iç yani medial ve dış yani lateral epikondil adı verilir. Bu çıkıntılara, el ve bilek hareketlerini yaptıran kaslar tutunur. Bu kasların gerilme ve zorlanmalarında, zorlanan kas gruplarının kirişlerinde, lateral epikondilit ve medial epikondilit adı verilen iltihaplanmalar olur. Bunun sonucunda, bilekten önkola doğru yayılan ağrı olur. Lateral epikondilit, tenisçi dirseği olarak ta bilinir ve daha çok masa başı işler, marangozluk, makine işi gibi kol kaslarını zorlayan meslek gruplarında yaygın görülen bir hastalıktır. El ve el bileğinin aşırı kullanımı sonucunda ön kol kaslarının gerilimi ile ortaya çıkmaktadır. Dirseğin dış tarafında ağrı ve hassasiyet vardır. Elin 4

5 ve bileğin kaldırılmasında veya gerilmesinde, yumruk yapıldığında, bir obje tutulduğunda, el sıkışmasında ya da kapı kolu çevrildiğinde ağrı olur. Medial epikondilit, el bileğinin bükülmesi işlevinden sorumlu olan kol kasları, medial epikondilden başlar. Bu kasların aşırı kullanımına bağlı olarak golfçü dirseği oluşabilir. Kaslar aşırı kullanıldığında tendonlar yapıştıkları bölgede tekrarlayan çekme kuvvetine maruz kalırlar. Bunun sonucunda da tendonlarda iltihaplanma ve küçük yırtıklar oluşur. Bu da ağrıya neden olur. Medial epikondilit, golf oynayan kişilerde sık görüldüğünden golfçü dirseği adıyla da anılır. Ayrıca raket sporları yapanlarda, sürekli yazı yazanlarda ve marangozlarda da rastlanabilmektedir. Golfçü dirseği ağrısı dirseğin iç tarafındadır, önkolun iç kenarına doğru yayılabilir ve eli yumruk yapınca ağrıda artış görülür. Tedavide, zorlayıcı hareketlerin yapılmaması, dirseklik kullanımı, buz uygulanması ilk adımlardır. Daha sonraki adımlar, ilaçlı ve cerrahi tedavidir. Şekil 1.1. Ulnar sinir dış epikondil İç epikondil Şekil 1.1. Dirsek bölgesi. (Gray s Anatomi Atlası) Kronik bel ağrıları, uzun süreli olarak omurganın yüklenmesine bağlı olarak gelişir. Pronator teres sendromu Ön kola içe dönme hareketini, pronator teres kası yaptırır. Median sinir, bu kasın ortasından geçer. Bileğin sık sık dışa bükülmesi ve zorlu içe bükülmesi hareketlerinde bu kas aşırı kasılacağından, sinire bası yaparak kol hareketleri esnasında ağrı ortaya çıkmasına sebep olur. İstirahat ve koruma önemlidir. Radial tunel sendromu Kola dışa dönme hareketini yaptıran kasın kalınlaşmasına bağlı olarak median sinirin baskılanmasının sonucudur. Sıklıkla önkolun tekrarlanan içe dönme hareketleri, bileğin tekrarlanan bükülme, gerilme ve dönmesi gibi hareketler sebep olabilir. El aletleri kullananlarda görülebilir. Kübital tünel sendromu Ulnar sinirin dirsek seviyesinde sıkışmasıdır. Mesleki olarak dirseğin sert zemine konularak çalışılmasının gerektiği durumlarda ortaya çıkar. Masa başı işlerde çalışanlarda sık görülür. Dirseğin iç yüzünde ağrı, elin 4-5.inci parmaklarında uyuşma ve karıncalanma, hareket kısıtlılığı gelişebilir. Öncelikle, sinir sıkışmasına sebep olan hareket veya pozisyon değiştirilerek, bölgenin istirahati temin edilmeli veya dirsek koruyucular kullanılmalıdır. 5

6 Omuz ve boyun problemleri Rotator kılıf tendiniti Omuzun en sık görülen problemidir. Omuzda bulunan ve kola içe dönme, dışa dönme, kolu gövdeden uzaklaştırma hareketlerini yaptıran dört adet kasın tendonlarının oluşturduğu yapıya rotator kılıf denir. Ellerin havada tutulduğu çalışma pozisyonları ile tetiklenir. Bunlar tavanda yapılan çalışmalar, yük kaldırma gibi aktivitelerdir. Toraks açıklığı sendromu Damar ve sinirlerin boyunla omuz arasında sıkışmasına bağlı problemlerin genel adıdır. Kol ve boyuna yayılan sinir ağı ve kolun damarları aynı noktada toplanır. Bu damar sinir demeti, bölgedeki yapılar tarafından baskılanırsa kol, omuz, boyun ve sırtta ağrı ve uyuşmalar, bazen de kolda şişme veya morarma, kas hareketlerinde kısıtlanma ve kas yorgunluğunun uzaması gibi dolaşım bozukluğuna bağlı sonuçlar doğurur. Valiz, sırt çantası taşıma, omuz üzerinde tekrarlanan el hareketleri gibi aktiviteler tetikler. Tedavi olarak uzun süre aynı pozisyonda çalışmanın önlenmesi, sık aralıklarla dinlenme, iş yeri ergonomisinin düzeltilmesi etkili olabilir. Çok ağrısı olan hastalarda ilaçlı tedavi veya bazı operasyonlar uygulanabilir. Gergin boyun sendromu Boynun sürekli gerginliğe zorlanmasının sonucunda, ağrı ve hareketlerde zorlanmalar olur. Baş hizasından yukarda, boyun arkaya atılarak yapılan sürekli veya tekrarlanan hareketler veya ağır taşıma işleriyle tetiklenir. Diz eklem zedelenmeleri, dizin yere konarak ve çömelerek çalışılması gereken mesleklerde sık olarak ortaya çıkar. Bel Ağrıları Bel bölgesinde, omurga ve ona ait bağlar, kaslar, damar ve sinirler bulunur. Omurga, omur adı verilen küçük kemiklerin üst üste gelerek eklem yapmasıyla oluşmuştur. Omurlar arasında, yastık görevi gören diskler bulunur. Şekil 1.1. omurlar Omurlar arası diskler Şekil 1.1. Omurganın yapısı. ( Gray s Anatomi Atlası) 6

7 Diz eklemi zorlanmalarında, çapraz bağlarda veya menisküslerde yırtılmalar görülebilir. İşle ilgili bel ağrıları, özellikle fiziksel güce dayalı çalışanlarda sık görülür. İş yerinden ve çalışma koşullarından kaynaklanan pek çok nedeni vardır. Gövdeyi eğme bükme, aşırı fiziksel yük, sabit çalışma pozisyonu tetikleyici faktörlerdir. Akut yaralanmalar, sıklıkla ağır bir yükün kaldırılması ya da taşınması gibi bir kez aşırı yüke maruz kalma ile meydana gelir. Kişinin günlük hayatını devam ettirmesine engel olabilecek kadar şiddetli bel ağrısı ortaya çıkar. Ağrı genellikle birkaç gün içinde azalmaya başlar. Tedavi yaklaşımı olarak bu tip akut yüklenmelerin engellenmesinin yanı sıra istirahat, medikal tedaviler faydalı olacaktır. Omurga bölgesinde ağrıya neden olan bir diğer etken de bel fıtıkları olarak bilinen disk dejenerasyonudur. Kronik olarak omurganın yüklenmesine bağlı gelişir. İlk aşamada, kas spazmına bağlı mekanik ağrı, sırtın alt kısmında hissedilir. Daha sonra, disklerde dejenerasyon, omurlar arası mesafede azalma ve sinir köklerine basıya bağlı kronik bel ağrısı ile sonuçlanır. Ağrı, bir veya her iki bacağa yayılır. Sinir kökü basısına bağlı, keskin, bacağa yayılan bir ağrı ve his kaybı olabilir. Korunma için, mekanik destek kullanılması, yükün büyüklüğünün ve ağırlığının azaltılması, uygun çalışma pozisyonu, uzun süre ayakta kalmaktan kaçınma gibi önlemler alınabilir. Çalışma şartlarında iyileştirme ve istirahat ile sonuç alınamazsa, medikal tedavi, fizik tedavi veya cerrahi tedavi gerekebilir. Alt Ekstremite Problemleri Diz Bölgesinde Görülebilen Hastalıklar Diz eklemi, eklem bağları ile güçlendirilmiş olup iki adet çok kuvvetli iç bağ bulundurur. Bunlara ön ve arka çapraz bağlar denir. Ayrıca eklem içinde iki adet menisküs adı verilen yapı vardır. Bu bölgedeki kaslar arasında çok sayıda, sürtünmeyi önleyen, içi sıvı dolu destek yapıları olan bursa vardır. Direk bası uygulanması veya uzun süreli zorlanmalar sonucunda bursalarda meydana gelen iltihaplanmaya, bursit denilir. Bursitler Akut bursitler, bir travmadan saatler günler sonra şişlik ve iltihaplanma ile akut yani hızlı başlar. Birkaç gün veya haftada da düzelir. Dizde ağrı, kızarıklık, şişlik, hareket kısıtlılığı, yürüme güçlüğü vardır. Kronik bursitler, yavaş gelişirler. Zorlamaya ve tekrarlayan küçük travmalara bağlı ataklar görülebilir. Korunmada öncelikli amaç, maruziyetin önlenmesidir. Uygun çalışma pozisyonları, iş ortamı düzenlemeleri, aralıklı dinlenerek çalışma, dizlerin korunması gibi önlemler alınmalıdır. Dize darbe veya dizüstü düşme gibi lokal bir travma ya da uzun süre çömelerek çalışmaya bağlı olarak gelişir. Yer döşemeciler, madenciler, çatı ustaları, tesisatçılar bahçıvanlar, dekoratörler diz hasarları açısından yüksek riskli meslek gruplarıdır. Mesleki olarak diz eklem zedelenmeleri, zemin döşemesi işi gibi, dizin yere konarak ve çömelerek çalışılması gereken mesleklerde sık olarak ortaya çıkar. Zorlamanın kaldırılmasının yanı sıra diz altına yumuşak destekler konulması, çömelerek çalışma yerine eğer uygunsa, iş yapılan zeminin yükseltilmesi uygulanabilecek önlemlerdir. Diz eklemi zorlanmalarında, çapraz bağlarda veya menisküslerde yırtılmalar görülebilir. Şekil

8 Eklem boşluğu Arka çapraz bağ Uyluk kemiği menisküs Eklem yüzleri Ön çapraz bağ Şekil 1.2. Diz eklemi. (Gray s Anatomi Atlası) BTH larında, ağrı, hassasiyet, kuvvet kaybı, şişlik ve uyuşukluk sık görülen bulgulardır. Tendinitler Topuk arkasında yer alan kuvvetli ve kalın kirişe, aşil tendonu denir. Patelladan kaval kemiğine uzanan kirişe ise patella tendonu denir. Her iki tendon da zorlanmalarda iltihaplanabilir. Ön diz ağrısı ve ayak bileğinde ağrı ile seyreden bu problemlerde, etkenin ortadan kaldırılması ve değişik özel aletlerle kiriş gerginliğinin azaltılması ilk uygulamalardır. Diz ve ayak bileği çevresinde bağların esneme ve zorlanmaları da ağır yük taşıması yapılan işlerde çalışanlarda sık karşılaşılan problemleri oluşturur. TANI VE TEDAVİ Klinik BTH larında, ağrı, hassasiyet, kuvvet kaybı, şişlik ve uyuşukluk sık görülen bulgulardır. Bu durum, hareket kısıtlanmasına yol açar. Hareketsiz kalan eklem veya kaslarda, zamanla kalıcı bozukluklar ortaya çıkar. Kişi uzuvlarını hareket ettiremez hâle gelebilir. Bu durum, yaşam kalitesini düşürür, psikolojik bozukluklara yol açar ve iş kaybına sebep olur. Bulgular ani veya tedrici başlar. Hastalıklar zamanla ilerler. İlk dönemlerde, ki bu haftalar ve aylar sürebilir, çalışma esnasında ağrı ortaya çıkar, çalışmayı bırakınca genellikle geçer. Geri dönüşümlü olan birinci dönemde, çalışma kapasitesi etkilenmez. Tedavi edilmez veya önlem alınmazsa, şikayetler iş bitiminden sonra da devam eder. Aylarca süren ikinci dönemde, çalışma kapasitesi azalır. Daha sonra hastalık üçüncü döneme girer ki, aylar ve yıllar sürebilen bu dönemde, istirahat esnasında dahi şikayetler vardır. Hafif işleri bile yapamayacak derecede güç kaybı görülür. Tanı Bulgular ve yapılan işin sorgulanması, tanıda çoğu zaman yeterlidir. Ağrı, güçsüzlük, karıncalanma, iğnelenme, uyuşma, ellerde üşüme veya hassasiyet. İleri olgularda yorgunluk, motor fonksiyonlarda bozulma, hareket becerilerinde 8

9 azalma, kuvvet kaybı görülebilir. Fizik muayene, tanısal testler, radyolojik incelemeler tanıyı kesinleştirir. Tedavi Başlangıçta hastalığa sebep olan etken faktörlerinin düzeltilmesi, aşırı yüklenme ve pozisyon yani postür bozukluklarının önlenmesi, aralıklı dinlenerek çalışmanın önerilmesi, istirahat, soğuk veya sıcak uygulamaları, ilaçlar, atel adı verilen, eklemin hareketlerini sınırlayan cihazların kullanımı erken dönemde bulgularının düzelmesi için çoğu zaman yeterlidir. Bazı olgular akupunktür, işten uzaklaşma gibi tedavilerden yararlanabilir. İlerleyen dönemlerde, ilaçlı tedavi, fizyoterapi ve cerrahi tedavi gerekebilir. Akut KİS yaralanmalarında ise genel tedavi yaklaşımı, yaralanan bölgenin hareketsiz kılınması için alçı, atel gibi uygulamalar, ödem ve inflamasyonu azaltmak için soğuk uygulaması ve ilaçlı tedaviyi içerir. Bu tip yaralanmalardan sonra fonksiyonel olarak iyileşmenin sağlanması için rehabilitasyon unutulmamalıdır. RİSK FAKTÖRLERİ Ağır efor Yüksek yoğunlukta kuvvete maruz kalma, ağır yüklerin uzun süreli taşınması gibi durumlarda, dokularda aşırı yüklenmeler, omurgada disk zedelenmeleri görülebilir. Ağır kaldırma, itme, çekme, malzeme taşıma, gücü ve verimliliği iyi olmayan aletleri zorlama, vida sıkma gibi. Yapılan iş ve hareketlerin doğasına uygun basit ergonomik önlemlerin alınması, korunmada en önemli adımdır. Uygunsuz pozisyon Ayakta durma, boynu uzatarak veya bükerek çalışma, kolun omuz üzerinde çalışması, kolun baş üzerinde çalışması, dar alanda çalışma, şekli ve büyüklüğü uygun olmayan aletler ile çalışma, uygun olmayan bir masada bilgisayar kullanma, bileği zorlayarak çalışma, eğilerek çalışma gibi durumlar da dokularda aşırı yüklenmelere sebep olur. Uzun süre aynı pozisyonda kalma Cerrahlar, kuaförler gibi gün boyu ayakta durmak, gün boyu mikroskoba bakmak, gün boyu oturmak; sert bir zemin üzerinde saatlerce ayakta çalışmak gibi. Zamanla kasların hareket kapasiteleri daralır. Tekrarlanan hareketler Aynı kasların dinlendirilmeden devamlı kullanımı, kullanılan bölgede, bazı şikayetlere yol açar. Gıda sektöründe sürekli aynı kesim işlemini yapmak, inşaatta sürekli cıvata ve somun sıkma, bilgisayarda sürekli klavye veya fare kullanma, montaj hattında çalışma gibi. Çevresel faktörler Düşük veya yüksek sıcaklık, havalandırma ve aydınlatmanın yetersiz olması gibi durumlar vibrasyon maruziyeti mesleki KİS hastalıklarına yol açabilir. Darbeli matkap kullanmak, oyma, cilalama, tornalama, elektrikli testere kullanma, makineyle çim biçme gibi, vibrasyonlu aletler kullanmak veya vibrasyonlu makine üzerinde oturmak, dolaşım bozukluğu, sinir zedelenmesi gibi durumlara yol açabilir. 9

10 Psikososyal faktörler Uzun süreli mesai, sosyal desteğin yeterince sağlanamaması, sosyal ihtiyaçların karşılanamaması gibi durumlarda KİS olumsuz etkilenir. Mesleki KİS hastalıklarına yatkınlık oluşturduğu gibi tedaviye cevap alınamamasına da yol açar. Ergonomi; ideal insan, makine, çevre sistemi etkileşimini sağlayan bilim dalıdır. Uzun süre aynı pozisyonda kalmaktan kaçınılmalıdır. ÖNLEMLER İş aktiviteleri, çoğu zaman tekrarlanan hareketlerden oluşur. Vücudun uzun süre zorlayıcı pozisyonlarda kalması gerekebilir. Kullanılan alet ve makineler vücuda veya bir bölümüne titreşim iletebilir. Havalı alet kullanımlarında soğuk ve hava akımı etkilenmesi olur. Çoğu zaman da bu risk faktörleri birlikte görülür. Bunların çoğu önlenebilir. Çalışma ortamının doğru kurgulanması, uygun pozisyonda çalışma, uygun el aletleri kullanma bunların başında gelir. Ergonomik önlem tablolarından yararlanılabilir. Eğitim ve fizyolojik düzeltme egzersizleri önemlidir. Mesleki KİS hastalıklarının önlenmesinde, basit ergonomik önlemlerin alınması, en önemli adımdır. Ergonomi, yapılan iş, insan ve iş ortamı arasındaki ilişkiyi bilimsel olarak inceleyen, iş yükü ile çalışma gücünün dengelenmesini, çalışan sağlığının korunmasını ve üretimin artırılmasını amaçlayan bilim dalıdır. Ergonomi, işçinin sağlık ve güvenliğinin sağlanması için işin, alet, makine ve donanımın insanın antropometrik ölçülerine, gücüne ve kişisel özelliklerine uygun olarak tasarlanmasını amaçlar. Ergonomik yaklaşımlar ile yapılan iş ve hareketlerin doğasına uygun olumlu şartlar oluşturulur. İşe giriş muayenelerinde kas, eklem, kemik hastalıklarının varlığı araştırılmalı, uygun işe uygun insan kuralına göre işe yerleştirme yapılmalıdır. Düzenli olarak kontrol muayeneleri yapılmalı, etkilenmeler erken dönemde belirlenerek, iş ve iş yerine ait şartların düzeltilmesi sağlanmalıdır. Hastalığa neden olan iş ve iş yeri ile ilgili olumsuzluklar ve öneriler, işçiye ve işverene bildirilmelidir. Kullanılan alet ve makinelerin bakım onarımları düzeni izlenmeli, vibrasyon üretimleri ölçülmelidir. İşte tekrarlanan hareketler, sıklığı, duruş, ağır kaldırma koşulları izlenmelidir. Dakikada 10 kez malzeme tutma veya dakikada 20 kez tekrarlanan el hareketi veya yoğun tekrarlanan hareket; 1 kg dan ağır malzemenin elle tutulması ağır güç kullanımı olarak nitelenebilir. Son yıllarda mesleki alanda kas iskelet sistemi hastalıkları açısından var olan risklerin belirlenmesi ve alınacak önlemlerin değerlendirilebilmesi için çalışanların katılımı ile değerlendirmenin gerçekleştirildiği bir analiz metodu olan, Hızlı Maruziyet Değerlendirme (HMD) isimli bir yaklaşım geliştirilmiştir. Bu analizde, yapılan iş sırasında postür ve hareket değerlendirilmekte, maruz kalınan yükün ağırlığı, süresi, maruz kalınan vibrasyonun nitelikleri tanımlanmakta ve iş idamesinin güçlüğü gibi kriterler kullanılarak kas iskelet sistemi hastalıkları açısından risk belirlenmektedir. Bu risk verileri kullanılarak ergonomik değişiklik gerektiren iş noktaları saptanmakta, yapılan ergonomik değişikliklerin zaman içerisinde ortaya koydukları olumlu ya da olumsuz etkiler değerlendirilebilmekte ve yeni yapılacak ergonomik girişimler yönlendirilebilmektedir. Dikkat edilmesi gereken önlemlerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz: Yük taşıma esnasında uygun pozisyonların kullanılması, gövdeye yaklaştırılarak kaldırılması gibi. Ağır yükler kaldırılacağı zaman, uygun aletlerin kullanılması (vinç kullanılması gibi) Yükün, mümkünse, bölünerek küçültülmesi 10

11 İtme- çekme esnasında, çift el kullanımı, postürün düzgün olması Vücut pozisyonunun düzgün olması, uzun süre aynı pozisyonda kalmaktan kaçınılması Aynı kas gruplarının uzun süre kullanılmasını önlemek için gerekirse değişik işlerde sırayla çalışılması Özet Mesleki kas iskelet sistemi hastalıkları, kas iskelet sistemine ait yapılarla ilgili, iş ve iş yeri şartlarına bağlı olarak gelişen bozuklukları kapsar. Akut KİS problemleri hareket sistemine ait yapıların güçlü ve ani olarak aşırı yüklenmesi ile başlar. Sürekli tekrarlanarak, çalışanın biyomekanik kapasitesini aşan ve travma oluşturan hareketler sonucunda eklem, kas, kiriş ve diğer yumuşak dokularda bozulma, fonksiyon kaybı ve ağrı ile seyreden sendromlara birikimsel travma hastalıkları denir. BTH larında, ağrı, hassasiyet, kuvvet kaybı, şişlik ve uyuşukluk sık görülen bulgulardır. Bu durum, hareket kısıtlanmasına yol açar. Hareketsiz kalan eklem veya kaslarda, zamanla kalıcı bozukluklar ortaya çıkar. Başlangıçta, hastalığa sebep olan etken faktörlerinin düzelqlmesi, aşırı yüklenme ve postür bozukluklarının önlenmesi ve isqrahat, bulgularının düzelmesi için çoğu zaman yeterlidir. Mesleki KİS hastalıkları için risk faktörleri, ağır efor, uygunsuz pozisyon, uzun süre aynı pozisyonda kalma, tekrarlanan hareketler, çevresel faktörler ve psikososyal faktörler olarak sıralanır. Mesleki KİS hastalıklarından korunma ve tedavi açısından alınabilecek en temel önlem, hareket sistemine ait dokuların yük taşıma kapasitesi ile işin gerekqrdiği yüklenmeyi dengede tutabilecek çalışma şartlarının oluşturulmasıdır. İdeal insan, makine, çevre sistemi etkileşimini sağlayan ergonomi bilimi, mesleki KİS hastalıklarının önlenmesinde önemli bir yere sahipqr. İşe giriş muayeneleri ve peryodik muayene ve kontroller yapılarak, iş ve iş yeri ile ilgili aksaklıklar tespit edilmeli ve işçi ve işverene bilgi verilmelidir. 11

12 Ödev Bilgisayar başında uzun süre çalışmak zorunda olan kişiler için en uygun ergonomik çalışma düzeni nasıl olmalıdır? Ergonomi bilimi hakkında bilgi toplayınız. Ağır yüklerin taşınmasında kullanılan aletleri araş0rınız. Bel bölgesini kuvvetlendiren hareketleri araş0rınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı al0nda yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. 12

13 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisinde mesleki kas iskelet sistemi hastalıklarının önemi en iyi şekilde vurgulamıştır? a) Maliyeti yüksek olmakla birlikte, basit tedbirlerle önlenebilir. b) Mutlaka cerrahi tedavi gerektirir. c) Tanı konulması güçtür. d) Çalışanlardan kaynaklanır. e) İş gücü kaybı sebeplerinde son sıralardadır. 2. Aşağıdakilerden hangisi mesleki KİS hastalıklarının sebeplerinden biri değildir? a) Uzun süreli ve tekrarlayan hareketler b) Organizmanın kapasitesini aşan yüklenmeler c) Vibrasyon d) Ergonomik düzenlemeler e) Uzun süre, sabit duruş 3. Aşağıdakilerden hangisi mesleki KİS hastalıklarında görülen bulgu ve şikâyetlerden biri değildir? a) Ağrı b) Kaşıntı c) Şişme d) Hareket kısıtlılığı e) His kaybı ve uyuşukluk 4. Reynoud hastalığı için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) El ve ayak parmaklarında görülür. b) Soğuğa maruz kalmak, hastalığı tetikler. c) Vibrasyon, hastalığın sebeplerinden birisidir. d) Ciltte renk değişikliği görülür. e) Sinir sıkışmasından kaynaklanır. 5. Aşağıdakilerden hangisi, karpal tünel sendromu için söylenemez? a) Bileğe uzun süre aşırı güç uygulanması tetikler. b) Bileğin uzun süre zorlayıcı pozisyonda kalması sebeplerden biridir. c) El kol titreşimleri bu duruma yol açabilir. d) Sinir sıkışması sonucunda gelişen bir durumdur. e) Bu bir kemik hastalığıdır. 13

14 6. Tendinitler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? a) Sıcak uygulamak, tedavi yöntemlerinden birisidir. b) Kasların kirişlerinde görülen bir çeşit iltihaplanmadır. d) Tendon zamanla kalınlaşabilir. c) Tekrarlayan gerilme, kasılma, vibrasyon gibi hareketler tetikler. e) Uzun sürede gelişen kronik bir olaydır. 7. Tenisçi dirseği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Kırık sonucunda gelişir. b) Dirsek ekleminde görülen çıkıklardır. c) Elin aşırı kullanımı sonucunda oluşan bir çeşit tendinittir. d) Kolun iç tarafında ağrı olur. e) Kısa sürede gelişen akut bir olaydır. 8. Aşağıdakilerden hangisi mesleki KİS hastalıkları için bir risk faktörü değildir? a) Yüksek miktarda kuvvete maruz kalma b) Ergonomik cihazların kullanımı c) Uygun olmayan postürde çalışma d) Yüksek veya düşük ısı e) Tekrarlayan hareketler 9. Aşağıdakilerden hangisi mesleki KİS hastalıklarından korunma kriterleri arasında yer almaz? a) Yükün yer değişimi için tekerlekli cihazlar kullanılması b) Sık sık pozisyon değiştirerek değişik kasların çalıştırılması c) Eldiven gibi koruyucu aletlerin kullanılması d) Aktivitenin sık tekrarlarla kesilmesi e) Pozisyonun değiştirilmesinin engellenmesi 10. Aşağıdakilerden hangisi mesleki KİS hastalıklarının tedavisinde ilk uygulanması gereken adımlardan biri değildir? a) Hastalığa sebep olan durumun ortadan kaldırılması b) Cerrahi operasyonlar c) Ergonomik aletlerin kullanılması d) Etkilenen uzvun istirahat ettirilmesi e) Destekleyici veya koruyucu aletler kullanılması Cevap Anahtarı 1.A, 2.D, 3.B, 4.E, 5.E, 6.A, 7.C, 8.B, 9.E, 10.B 14

15 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL, Dr. Rana GÜVEN,(2011) Meslek Hastalıkları Rehberi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) Mehmet Berk, Nefise Burcu Ünal, Ali Rıza Ergun, Nuri Vidinli, Emine Kaplan, Meslek Hastalıkları ve İş ile İlgili Hastalıklar Tanı Rehberi T.C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Lider Konu Anlatımlı İş Yeri Hekimliği Temel Eğitim Kitabı Buckle PW, Devereux JJ. The nature of work- related neck and upper limb musculoskeletal disorders. Appl Ergon May;33(3): Mattioli S, Brillante R, Zanardi F, Bonfiglioli R. Occupational (and non- occupational) risk factors for musculoskeletal disorders. Med Lav May- Jun;97(3): Özcan, E. (2002) İşe Bağlı Bel Ağrısı, Ayşegül, K, Bel Ağrısı, Tanı ve Tedavi, Nobel Kitabevi, İş sağlığı ve Güvenliği dergisi, sayı 34, özel sayı Mesleki Kas İskelet Sistemi Hastalıkları, Nisan- Mayıs- Haziran 2007, Melhorn JM, Gardner P, (2004) How We Prevent Prevention of Musculoskeletal Disordes in the Workplace Silverstein B, ve Clark R, (2004) Interventions to reduce work- related musculoskeletal disordes Dul J, (2004) How can Interventions on Work- related Musculoskeletal Disorders, Successfully be İntegrated İnto the Business World Drake L R, Gray s Anatomi Atlası Güneş kitabevi 15