ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ. Sinan ALICI

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ KAHRAMANMARAŞ ŞARTLARINDA FARKLI AZOT DOZLARI İLE SIRA ÜZERİ EKİM MESAFELERİNİN II. ÜRÜN MISIR (Zea mays L.) BİTKİSİNDE VERİM, VERİM UNSURLARI VE BAZI TARIMSAL KARAKTERLERE ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 25 1

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KAHRAMANMARAŞ KOŞULLARINDA FARKLI AZOT DOZLARI İLE SIRA ÜZERİ EKİM MESAFELERİNİN II. ÜRÜN MISIR (Zea mays L.) BİTKİSİNDE VERİM, VERİM UNSURLARI VE BAZI TARIMSAL KAREKTERLERE ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA DOKTORA TEZİ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu Tez Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği İle Kabul Edilmiştir. İmza:.. İmza:.. İmza: Prof.Dr. Yusuf KIRTOK Prof.Dr. A. Can ÜLGER Prof.Dr. Mustafa ÇÖLKESEN DANIŞMAN ÜYE ÜYE İmza: İmza:. Prof.Dr. Tacettin YAĞBASANLAR Doç.Dr. Tevrican DOKUYUCU ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Tarla Bitkileri Anabilim Dalında Hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür Not : Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir. 2

3 ÖZ DOKTORA TEZİ KAHRAMANMARAŞ KOŞULLARINDA FARKLI AZOT DOZLARI İLE SIRA ÜZERİ EKİM MESAFELERİNİN II. ÜRÜN MISIR (Zea mays L.) BİTKİSİNDE VERİM, VERİM UNSURLARI VE BAZI TARIMSAL KAREKTERLERE ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Yusuf KIRTOK Yıl : 25 Sayfa:137 Jüri : Prof. Dr. Yusuf KIRTOK : Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER : Prof. Dr. Mustafa ÇÖLKESEN : Prof. Dr. Tacettin YAĞBASANLAR : Doç. Dr. Tevrican DOKUYUCU Bu araştırma, Kahramanmaraş koşullarında, yılları, II. ürün mısır yetiştirme sezonunda, bölünmüş parseller deneme desenine göre, 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Araştırmada, ASGROW - Piave hibrit mısır çeşidi kullanılarak beş farklı azot dozu (, 8, 18, 24, 32 kg N/da) ve beş farklı sıra üzeri mesafesinin (16, 18, 2, 22, 24 cm) verim, verim unsurları ve bazı tarımsal karakterlere etkisi üzerinde durulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, sıra üzeri mesafesi arttıkça ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, çiçeklenme süresi, hasat indeksi ve tane verimi azalmıştır. Buna karşılık koçan boyu, koçanda sıra sayısı, koçanda tane sayısı, koçan kalınlığı, gövde çapı, boğum sayısı, tek koçan verimi, bitki başına koçan sayısı, koçan kılıfının koçan kalınlığına oranı, 1 tane ağırlığı, toplam kuru madde oranı sıra üzeri mesafelerin artışına paralel olarak artış göstermiştir. Araştırmada incelenen özelliklerden sadece çiçeklenme süresi, azot dozlarının artışına ters olarak azalma göstermiş diğer özellikler bakımından azot dozlarının artışına bağlı olarak bir artış görülmüştür. Yapılan araştırma sonunda, en uygun sıra üzeri mesafelerinin 22 ve 24 cm ve optimum azot dozunun da 32 kg N/da olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Mısır, Azot Dozu, Sıra Üzeri Mesafesi, Verim, Verim Unsurları. I

4 ABSTRACT PhD THESIS A RESEARCH ON THE EFFECT OF DIFFERENT NITROGEN RATES AND PLANT SPACES ON THE YIELD, YIELD COMPONENTS AND AGRİCULTURAL TRAITS OF SECOND CROP CORN (Zea mays L.) İN KAHRAMANMARAS CONDITIONS DEPARTMENT OF FIELD CROPS INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor: Prof. Dr. YUSUF KIRTOK Year :25, Pages: 137 Jury : Prof. Dr. Yusuf KIRTOK : Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER : Prof. Dr. Mustafa ÇÖLKESEN : Prof. Dr. Tacettin YAĞBASANLAR : As. Prof. Tevrican DOKUYUCU This research was carried out in the second crop seasons of years, on the experimental station of Kahramanmaraş Agricultural Research Institute in the split plots experimental design, with three replications. In the research, Asgrow Piave corn cultivar were grown to determine the effects of different nitrogen rates (, 8, 16, 24, 32 kg N/da) and plant spaces (16, 18, 2, 22, 24 cm) on the yield, yield components and some agricultural traits. According to results of the experiment, first ear height, plant height, tassel flowering, harvest index and grain yield were decreased by increasing of plant spaces. On the other hand, ear length, row number per ear, kernel number per ear, stem diameter, number of nods, ear thickness, single ear yield, ear number per plant, 1 seed weight, total dry matter were increased by increasing of plant spaces. In the research, among the investigated traits only tassel flowering were decreased by increasing of nitrogen rates, the other traits were increased by increasing of nitrogen rates. According to the results, it was determined that the most suitable plant spaces were 22 and 24 cm and the optimum nitrogen rate was also 32 kg N/da. Key Words: Corn, Nitrogen Rate, Plant Spaces, Yield, Yield Components. II

5 TEŞEKKÜR Tezimin başlangıcından sonuna kadar bilgi ve tecrübeleriyle bana yol gösteren, değerli hocam Prof. Dr. Yusuf KIRTOK a en içten saygılarımı sunarım.yine tez izleme komitesinde yer alan ve tezimin devam ettiği sürece her zaman yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. Mustafa ÇÖLKESEN, Prof. Dr. Ahmet Can ÜLGER e ayrıca hiçbir zaman yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Tacettin YAĞBASANLAR ve Doç. Dr. Tevrican DOKUYUCU ya şükranlarımı sunarım. Tezimin bir çok bölümlerinde beraber olduğum arkadaşlarım Ömer Süha USLU ve Ali MUNGAN a çok teşekkür ederim. Ayrıca, tezimin arazi çalışmaları sırasında bana yardımcı olan K.Maraş Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürü ve Personeli ile K.Maraş Tarım İl Müdürlüğü Kontrol Şube Müdürü Ahmet DAL ve yardımcı olan mesai arkadaşlarıma teşekkür ederim. Ayrıca gösterdikleri sabır ve sonsuz desteklerinden dolayı başta merhum babam ve kıymetli annem olmak üzere tüm aile fertlerine ve sevgili eşim Sibel e minnet şükranlarımı sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT...II TEŞEKKÜR...III ÇİZELGELER DİZİNİ...VI ŞEKİLLER DİZİNİ...XI SİMGELER VE KISALTMALAR...XV 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Deneme Yılı ve Yeri Araştırma Yerinin İklim Özellikleri Deneme Yeri Topraklarının Bazı Özellikleri Denemede Kullanılan Mısır Çeşidi Yöntem İncelenen Özellikler ve Yöntemleri Verilerin Değerlendirilmesi ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresi (gün) Bitki Boyu (cm) İlk Koçan Yüksekliği (cm) Gövde Çapı (mm) Nod Sayısı (adet) Koçan Boyu (cm) Koçan Kalınlığı (mm) Koçandaki Sıra Sayısı (adet/koçan) Koçandaki Tane Sayısı (adet/koçan) Tek Koçan Verimi (gr) Koçan Kılıfının Koçan Ağırlığına Oranı (%)...93 IV

7 4.12. Bitki Başına Koçan Sayısı (adet/bitki) Bin Tane Ağırlığı (g) Tane Verimi (kg/da) SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ V

8 SİMGELER VE KISALTMALAR N : Azot Ha : Hektar da : Dekar gr : Gram kg : Kilogram m 2 : Metrekare mm : Milimetre cm : Santimetre cm 2 : Santimetrekare O C : Santigrat Derece t : Zaman % : Yüzde VI

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Kahramanmaraş ın Deneme Yılı ve Uzun Yıllar Ortalamasına Ait Aylık Minimum, Ortalama ve Maksimum Sıcaklık, Ortalama Nispi Nem İle Ortalama Yağış Verileri Çizelge 3.2.Deneme Yeri Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Çizelge 4.1. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresine Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.2. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresine Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.3. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresine (gün) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar Çizelge 4.4. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bitki Boyuna Ait Varyans Analiz Sonuçları... 3 Çizelge 4.5. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bitki Boyuna Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.6. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bitki Boyuna (cm) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar Çizelge 4.7. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Varyans Analiz Sonuçları VII

10 Çizelge 4.8. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.9. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen İlk Koçan Yüksekliğine (cm) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar Çizelge 4.1. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Gövde Çapına Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Gövde Çapına Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Gövde Çapına Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Nod Sayısına (adet) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Nod Sayısına (adet) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Nod Sayısına (adet) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Boyuna Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Boyuna Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları VIII

11 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Boyuna (cm) Ait 6 Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar.... Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Kalınlığına (mm) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.2. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Kalınlığına (mm) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Kalınlığına (mm) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar.. 67 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçandaki Sıra Sayısına (adet/koçan) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçandaki Sıra Sayısına (adet/koçan) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları. 73 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçandaki Sıra Sayısına (adet/koçan) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar. 74 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçandaki Tane Sayılarına (adet/koçan) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçandaki Tane Sayılarına (adet/koçan) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları 8 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçandaki Tane Sayısına (adet/koçan) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar.. 81 IX

12 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tek Koçan Verimlerine (gr/koçan) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tek Koçan Verimlerine (gr/koçan) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 4.3. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tek Koçan Verimine (gr/koçan) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Kılıfının Koçan Ağırlığına Oranına (%) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Kılıfının Koçan Ağırlığına Oranına (%) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları. 94 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Koçan Kılıfının Koçan Ağırlığına Oranına (%) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar.. 95 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bitki Başına Koçan Sayısına (adet/bitki) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bitki Başına Koçan Sayısına (adet/bitki) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bitki Başına Koçan Sayısına (adet/bitki) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bin Tane Ağırlığına (gr) Ait Varyans Analiz Sonuçları X

13 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bin Tane Ağırlığına (gr) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları 19 Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Bin Tane Ağırlığına (gr) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar. 11 Çizelge 4.4. Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tane Verimine (kg/da) Ait Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tane Verimine (kg/da) Ait Kombine Varyans Analiz Sonuçları Çizelge Farklı Azot Dozu ve Sıra Üzeri Uygulamalarında Yetiştirilen İkinci Ürün Mısır Bitkisinde Belirlenen Tane Verimine (kg/da) Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar XI

14 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Tepe Püskülü Çiçeklenme Sürelerine İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 27 Şekil 4.2. Kombine Analiz Sonucuna Göre Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresine İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil 4.3. Kombine Analiz Sonucuna Göre Tepe Püskülü Çiçeklenme Süresine İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Bitki Boyuna İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 34 Şekil 4.5. Kombine Analiz Sonucuna Göre Bitki Boyuna İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil 4.6. Kombine Analiz Sonucuna Göre Bitki Boyuna İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre İlk Koçan Yüksekliğine İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri 41 İnteraksiyonu Şekil 4.8. Kombine Analiz Sonucuna Göre İlk Koçan Yüksekliğine İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil 4.9. Kombine Analiz Sonucuna Göre İlk Koçan Yüksekliğine İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Gövde Çapına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 48 Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Gövde Çapına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Gövde Çapına İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu... 5 Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Nod Sayısına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 55 XII

15 Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Nod Sayısına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Nod Sayısına İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Koçan Boyuna İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri 62 İnteraksiyonu Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçan Boyuna İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçan Boyuna İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Koçan Kalınlığına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 69 Şekil 4.2. Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçan Kalınlığına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçan Kalınlığına İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Koçanda Sıra Sayısına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 76 Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçanda Sıra Sayısına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçanda Sıra Sayısına İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu Şekil ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Koçanda Tane Sayısına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 83 Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçanda Tane Sayısına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Şekil Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçanda Tane Sayısına İlişkin XIII

16 Şekil Şekil Şekil 4.3. Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil 4.4. Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Tek Koçan Verimine İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 9 Kombine Analiz Sonucuna Göre Tek Koçan Verimine İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Kombine Analiz Sonucuna Göre Tek Koçan Verimine İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Koçan Kılıfının Koçan Ağırlığına Oranına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 97 Kombine Analiz Sonucuna Göre Koçan Kılıfının Koçan Kalınlığına Oranına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu.. 99 Kombine Analiz Sonucuna Göre Göre Koçan Kılıfının Koçan Kalınlığına Oranına İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Bitki Başına Koçan Sayısına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 15 Kombine Analiz Sonucuna Göre Bitki Başına Koçan Sayısına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Kombine Analiz Sonucuna Göre Bitki Başına Koçan Sayısına Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Bin Tane Ağırlığına İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 112 Kombine Analiz Sonucuna Göre Bin Tane Ağırlığına İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Kombine Analiz Sonucuna Göre Bin Tane Ağırlığına İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu ve Kombine Analiz Sonuçlarına Göre Tane XIV

17 Şekil Şekil Verimine İlişkin Azot Dozları x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu 119 Kombine Analiz Sonucuna Göre Tane Verimine İlişkin Yıl x Azot Dozları İnteraksiyonu Kombine Analiz Sonucuna Göre Tane Verimine İlişkin Yıl x Sıra Üzeri Mesafeleri İnteraksiyonu XV

18 1.GİRİŞ 1. GİRİŞ Bilim ve teknolojinin gelişim hızı doğrultusunda üretim ve tüketim şekillerinin de farklılaşıp değiştiği ve her geçen gün yeni durumların ortaya çıktığı günümüzde, bazı olumsuzluklara (savaş, açlık, doğal afetler v.b.) rağmen, dünya nüfusundaki artış devam etmektedir. Duyarsız kalamayacağımız bu durum, bilim adamlarının var olan sınırlı doğal kaynaklardan en mükemmel şekilde faydalanılmasını, bunun yanında yeterli ve dengeli beslenebilme imkanları üzerinde çalışılmasını zorunlu kılmaktadır. Tahıllar içerisinde birim alan başına düşen gelir miktarı yüksek olan bitkilerden birisi olan mısır (Zea mays L.) buğdaygiller Gramineae familyasının Maydeae oymağına giren, değişik iklim kuşaklarına adapte olmuş bir bitkidir (Shaw, 1988). Mısır bitkisi Dünya da 147. mil. ha alanda, yıllık toplam olarak mil. ton olarak üretilmekte olup, ortalama verimi 496 kg/ha dır. Ülkemizde ise 7. ha ekim alanında yaklaşık 3 mil. ton üretilmekte olup ülke genelinde ortalama verim 4285 kg/ha dır. (Anonim, 24a). Tane verimindeki farklılıkların uygulanan yetiştirme tekniği, gübreleme, hasat gibi yetiştiricilik uygulamalarının yanı sıra bölgenin iklimi, üreticinin ekonomik durumu ve diğer pek çok faktörlerden kaynaklanabileceği bildirilmektedir. (Kırtok, 1998). Birçok bitkide olduğu gibi mısırda da potansiyel verim genetik olarak belirlenmiştir. Ancak gerçek verimin potansiyel verim düzeyine ulaşması veya buna yaklaşması, her şeyden önce mısırın istediği yetişme koşullarının gerçekleşmesine bağlıdır (Bilgen, 1996). Makro bitki besin elementlerinden olan azot, özellikle protein, DNA,RNA ve klorofil gibi metabolizma için çok önemli olan bileşiklerin yapısında bulunur (Bozcuk, 1986).Bu nedenle mısır bitkisi azota mutlak surette bağımlı olup, iri habituslu olmasından dolayı fazla miktarda azota ihtiyaç duymaktadır. Diğer yandan, verimi belirleyen önemli unsurlardan biri olan sıra üzeri ekim mesafesi, mısır bitkilerinin bulundukları ortamda gelişme şekillerini belirlemekte, aşırı sıklık ve 1

19 1.GİRİŞ seyreklik ürünü nitelik, nicelik ve verim bakımından olumsuz etkilemektedir. Azot ile sıra üzeri ekim mesafesi birlikte düşünüldüğünde, sıra üzerinin azaltılmasıyla birim alana düşen bitki sayısı artacağı için aynı alandan daha fazla azot kullanılması ile bitki yaşamını normal olarak devam ettirmesine karşılık, sıra üzerinin arttırılması durumunda birim alandaki bitki sayısı azalacağından daha az azot kullanılması ile bitkiler yaşamlarını devam ettirirler. İklim ve toprak özellikleri bölgelere göre farklılık gösterdiği için mısır yetiştiriciliğinde bölge şartlarına göre, uygun çeşit, azot dozu ve ekim sıklığı gibi yetiştiricilik özelliklerinin tespiti çok önemlidir. Mısır gibi bol yeşil aksama sahip olan bitkiler, geniş ve iri yaprakları ile topraktan fazla miktarda besin maddesi kaldıran bitkiler oldukları için, yüksek verim ve kaliteli ürün için dikkatli ve iyi bir gübrelemeye ihtiyaç hissederler. Gübrelemede kullanılacak gübrenin çeşidi, miktarı, gübreleme yöntemi ve zamanı, ekilecek çeşide, bitki sıklığına, toprak yapısına ve besin maddesi içeriğine göre tespit edilmelidir (Uslu, 1999). Mısır yetiştiriciliğinde, sıra üzeri mesafelerinin ve azotun optimum düzeyde uygulanabilmesi halinde yüksek verim alınabilecektir. Bölgesel denemelerle belirlenmesi gereken optimum ekim sıklığını, çeşit özellikleri, toprak verimliliği ve üretim amacı etkilemektedir. Alınabilir besin elementi miktarının yeterli olduğu topraklarda birim alanda yetişebilecek bitki sayısı da fazla olabilmektedir. Gübre ile verilen azotun ortamda artması, daha fazla tane verimi alabilmek için birim alanda daha fazla bitki yetiştirmesine olanak sağlayabilmektedir. Topraktaki organik madde miktarı da ekim sıklığını etkileyen faktörlerden, biridir. Dolayısıyla, organik maddece zengin verimli topraklarda yeterli sulama uygulanarak, fosfor ve potasyum gibi besin maddeleriyle desteklenen yüksek azot dozlarında daha sık ekim yaparak birim alandan fazla verim sağlanabileceği ileri sürülebilir. Mısır bitkisi, birim alanda ürettiği toplam kuru madde miktarı yüksek olduğundan, topraktan fazla miktarda besin elementi kaldırmaktadır. Topraktan en fazla kaldırdığı besin maddesi başta azot olmak üzere fosfor ve potasyumdur. Mısır gübrelemesinde miktar olarak ilk sırayı azot almaktadır. Bitkinin azota olan tepkisini toprak tekstürü, toprak nemi, organik madde içeriği ve değişik besin maddelerinin durumu etkilemektedir. Kumlu ve 2

20 1.GİRİŞ organik maddece fakir topraklarda daha fazla azota ihtiyaç duyulduğu, sulamanın azota tepkiyi artırdığı belirlenmiştir (Sencar, 1988). Mısır bitkisinde sıra üzeri mesafesinin verimi etkilediği, aşırı bitki sıklığını ve seyrekliğinin verimi sınırlandırdığı bir çok araştırıcı tarafından saptanmıştır (Aydın, 1991; Giray, 1994). Mısır bitkisinin topraktaki elverişli su ve besin maddeleri ile ışık enerjisinden en etkin şekilde faydalanmasını sağlayacak olan düzeyde sıra üzeri mesafesinin kullanılması; 1 kg ı yaklaşık 5 $ civarında olan mısır tohumluğunun en iyi şekilde kullanılarak, üretiminin arttırması yanı sıra üretim maliyetlerini azaltma bakımından da önemlidir (Kırtok, 1998). Mısır, ışığı çok iyi değerlendiren bir C-4 bitkisi olduğundan, çok kısa zamanlarda yüksek miktarlarda kuru madde oluşturabilme yeteneğine sahiptir. Bu özelliği sayesinde, sıcak iklime sahip bölgelerde, sulu şartlarda uygulanacak ekim nöbeti sistemlerinde, hem ana ürün hem de ikinci ürün olarak yer alabilecek önemli bir tarla bitkisi konumundadır (Uslu, 1999). Kahramanmaraş ta hektar olan tahılların ekim alanı içinde mısır; hektar ekiliş, kg/da verim ve ton üretim değerine sahiptir (Anonim, 24e). Son yıllarda mısıra olan talebin artmasıyla birlikte Kahramanmaraş bölgesinde de II. ürün mısır tarımında önemli gelişmeler olmuştur. Mısır tarımında azotlu gübre ihtiyacının ve sıra üzeri mesafelerinin belirlenip pratiğe aktarılması, hem verimlilik hem de bölgede mısır tarımıyla uğraşanların bilinçlendirilmesi bakımından önem arz etmektedir.tarımda girdilerin optimum düzeyde uygulanabilirliğini ortaya koymak her bakımdan önemli bir sorun olan israfın önlenmesine de katkı sağlayacaktır. Bu çalışma, Kahramanmaraş bölgesinde hızla yaygınlaşmaya başlayan II. ürün mısır yetiştiriciliğinde, azotlu gübre ihtiyacı ve ekimde sıra üzeri mesafelerinin belirlenmesi ve bunun sonucunda elde edilen bilimsel verilerin pratiğe aktarılmasında yardımcı olabilmek amacı ile planlanmıştır. 3

21 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Suphot ve Kitima (1977), Tayland da yaptıkları çalışmada, 4 mısır çeşidi ve 4 azot dozu (, 3, 9, 14 kg N/da) kullanmışlar, çalışmada tane verimi ve tanede protein içeriği bakımından çeşitler ve azot dozları arasında farklılıklar olduğunu bildirmişlerdir. Tane verimi ve tanedeki protein içeriğinin azot dozunun artmasıyla arttığını, azot uygulamasının tohum iriliği ve koçan sayısını etkilemediğini fakat koçanda tane sayısını arttırdığını bildirmişlerdir. Yurtsever (1979), Karadeniz bölgesi şartlarında, U.S. 13 melez mısır çeşidinin azotlu ve fosforlu gübre isteğini tespit etmek için yapmış olduğu çalışmada, azotun (, 5, 1, 15 ve, 7.5, 15 kg N/da) seviyelerini konu olarak almıştır. Deneme sonunda yapılan regresyon analizlerinde gübrenin mısır verimini % 99 nispetinde arttırdığını tespit etmiş, söz konusu bölgede mısırın ihtiyaç duyduğu optimum azot miktarının 16.8 kg N/da olduğunu, 1978 yılı gübre ve ürün fiyatlarına göre ise 15 kg N/da nın ekonomik optimum noktayı teşkil ettiğini bildirmiştir. El-Hattab ve ark. (198), Kahire Üniversitesi/Mısır da yıllarında yürüttükleri, farklı azot dozlarının mısır bitkisinde tanenin kimyasal içeriği, tane verimi ve verim unsurları üzerine etkisi konulu araştırmalarında; yaprak alanı indeksi, bitki boyu, bitkide toplam kuru madde miktarının azot dozuyla birlikte arttığını ve bütün gelişme dönemlerinde azot dozundaki artışların kuru madde miktarını arttırdığını buna karşın çiçeklenme süresini kısalttığını belirtmişlerdir. Daynard ve Muldoon (1981), 1976 yılında Güney Ontario da yürüttükleri araştırmada; melez mısır çeşitlerini dekara 5, 63 ve 75 bitki olacak şekilde ekmişlerdir. Bitki sıklığının artırılmasının; toplam kuru madde verimine, sömek oranına ve kuru madde içeriğine etkileri üzerine yaptıkları araştırmayı 3 yıl süreyle yürütmüşlerdir. Çalışmaya 1977 ve 1978 yıllarında 92 bitki/da sıklığını da ilave etmişlerdir. Araştırma sonucunda kuru madde içeriği yönünden çeşit x sıklık interaksiyonunun önemli olmadığı belirlenmiş ve kuru madde veriminin 63 bitki/da sıklığında en üst düzeyde olduğu saptanmıştır. Ayrıca yemlik için yetiştirilen mısırlarda 75 bitki/da ın üzerindeki sıklıkların kuru madde içeriği bakımından farklı olmadığını belirlemişlerdir. 4

22 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Daynard ve Muldoon (1983), iki melez mısır çeşidini 62, 93 ve 124 bitki/da sıklıkta yetiştirerek 2 yıl süreyle yürüttükleri araştırmada bitki boyu, çiçeklenme özellikleri ve tane verimler üzerinde durmuşlardır. Bitki boyları gelişmenin ilk döneminde aynı düzeydeyken, büyüme ilerledikçe sık olan parsellerdeki bitki boyları artarken, yatmaya eğiliminde arttığını tespit etmişlerdir. Araştırıcılar ayrıca çiçeklenme ve tepe püskülü çıkış gün sayısının bitki sıklığı arttıkça uzadığını; genellikle uzun boylu bitkilerin daha erken çiçeklenme ve koçan püskülü çıkarıp, yüksek tane verimi sağlama eğiliminde olduğunu bildirmişlerdir. Farnworth ve Said (1984), Roumi mısır çeşidi ile 6, 12, 18, 24, 3 ve 36 cm sıra üzeri ve 45 cm sıra arası mesafesi olacak şekilde elle ekim yapmışlardır ve 2 kg/da üre ve 7.5 kg/da P 2 O 5 Triple süper fosfat gübresi kullandıkları bu çalışma sonucunda, bitki sıklığı arttıkça verimin de arttığını bildirmişlerdir. Marinkovic (1985), chernozom tipi toprakta yaptığı bir araştırmada, iki melez çeşidi 5 farklı azot dozunda (, 6, 9, 12 ve 15 kg/da N) ve 3 farklı sıra üzeri mesafesinde (15, 25 ve 35 cm) deneyerek, azot dozları arasındaki farkın önemsiz olduğunu fakat artan azot dozuyla verimin arttığını belirtmiştir. Sharma ve Adav (1985), 1983 yılında Nijerya da Samaru da yapılan tarla denemelerinde -2 kg/da N ekim sırasında ve yine aynı azot dozlarını ekimden 6 hafta sonra uygulayarak, 25, 5 ve 75 bitki/da sıklıkta ekim yapmışlardır. Azot dozlarının artmasıyla koçan yapraklarındaki azot konsantrasyonunun arttığını, koçan yapraklarındaki azot konsantrasyonu ile tane verimi arasında yakın bir ilişki olduğunu, bitki sıklığı arttıkça tane verimi, koçandaki tane sayısı, 1 tane ağırlığı ve koçan uzunluğunun azaldığını belirtmişlerdir. Elsahookie ve Wassom (1986), ABD'de yılları arasında 11 hibrit mısır çeşidi ile yürüttükleri bir denemede, bitki sıklığının 75'den 9 bitki/da' a çıkartılması ile bitki başına ve dekara tane veriminin azaldığını saptamışlardır. Ayrıca tane verimi ile bitki başına verim arasında pozitif ve çok önemli bir korelasyon da tespit etmişlerdir. Erbay (1986), Samsun şartlarında yürüttüğü denemesinde Northstar çeşidinde bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan çapı, koçanda tane sayısı, bin tane 5

23 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ağırlığı, tane ve sap verimine ait değerleri sırasıyla cm, 15.5 cm, 4.21 cm, 422 adet/koçan, gr, 425 kg/da ve 469 kg/da olarak tespit etmiştir. Horiuchi (1986), Japonya'da tatlı mısır ile yaptığı bir çalışmada bitki sıklığının artmasıyla daha yüksek verim sağlandığını tespit etmiştir. Lemcoff ve Loomis (1986), 198 yılında California da farklı ekim sıklığı (2875 ve 861 bitki/da) ve azot dozu uygulamalarında ( ve 16.7 kg/da N) mısırın verim unsurları ve azot içeriğindeki farklılıkları belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, koçan püskülü dönemindeki tek bitki kuru ağırlığının azot uygulamasından olumlu, ekim sıklığından olumsuz etkilendiğini belirlemişlerdir. Yüksek azot dozunda koçanda tane sayısı ve tane ağırlığı artarken bu özelliklerin sıklıktan olumlu; koçanda tane ağırlığı ve bin tane ağırlığından önemli ölçüde etkilendiğini bildirmişlerdir. Tsai ve Chung (1986), tatlı mısırda bitki sıklığının artması ile toplam koçan veriminin arttığını, en yüksek verimin ise 15 kg/da ile 625 bitki/da sıklığında elde edildiğini fakat, bitki sıklığı arttıkça koçan ağırlığının ve boyutlarının azaldığını tespit etmişlerdir. Ülger ve ark. (1986), Çukurova koşullarında, buğdaydan sonra ikinci ürün olarak yaptıkları bu çalışmada, farklı azot dozlarında uygulanan Mixtalol büyüme düzenleyicisinin mısır bitkisinde tane verimi ve diğer bazı bitkisel özelliklere etkisini araştırmışlardır. Üç farklı azot dozu (, 1, 2 kg N/da) kullanmışlar ve en yüksek tane verimini en yüksek azot dozu olan 2 kg N/da uygulamasından elde etmişlerdir. Artan azot dozlarının tepe püskülü çiçeklenme süresini ve koçan yüksekliğini önemli düzeyde uzattığını, bitkideki koçan sayısı, bin tane ağırlığı ve tane verimini önemli düzeyde arttırdığını, bunun yanı sıra bitki boyuna ve sömek oranına önemli düzeyde etki etmediklerini tespit etmişlerdir. White (1986), tatlı mısırda bitki sıklığı arttıkça birim alandan elde edilen koçan veriminin arttığını, koçan boyutları ve ortalama koçan ağırlığının ise azaldığını bildirmektedir. Yodpetch ve Bautista (1986), tatlı mısırda yaptıkları bir sıklık denemesinde bitki sıklığının 6'den 18 bitki/da' a kadar artışının; bitki boyu, koçan 6

24 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR uzunluğu, ortalama koçan ağırlığı ve tane doldurma oranını azalttığını, toplam koçan verimini ise artırdığını tespit etmişlerdir. Kurt ve Köycü (1987), Samsun'da yürüttükleri bir sıklık denemesinde mısırda tane verimi ile koçan boyu, koçan çapı, koçanda tane sayısı ve 1 tane ağırlığı arasında çok önemli ve olumlu ilişkiler bulunduğunu tespit etmişlerdir. Sağlamtimur ve Okant (1987), yıllarında, Şanlıurfa da ikinci ürün mısırda çeşit ve bitki sıklığının verim ve bazı tarımsal karakterlere etkisini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmada, üç mısır çeşidini (P.3541, TÜM-82-2 ve Sapanca) ve 5 bitki sıklığı (7x1, 7x15, 7x2, 7x25 ve 7x3 cm) kullanarak yetiştirmişlerdir. Çalışma sonunda araştırıcılar bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, tek koçan ağırlığı, bin tane ağırlığı ve tane verimi yönünden yıllar, bitki sıklıkları ve genotipler arasında önemli farklılıklar olduğunu belirtmişlerdir. Cruz ve Ramalho (1988), 3 yıl süreyle Brezilya da 4 mısır çeşidi (Cargill 111S, Onun F 2 Kuşağı, Maya ve çiftçilere ait yerli tohum) üzerinde farklı bitki sıklığı (25 ve 5 bitki/ha) ile farklı gübre dozu (, 4 ve 3 kg N/ha) olacak şekilde bir araştırma yürütmüşlerdir. İki yıllık çalışma neticesinde Maya ve Cargill 111S mısır çeşitlerinin diğer iki çeşitten daha fazla verimli olduklarını tespit etmişlerdir. Ancak azot uygulamasının tane verimine önemli etkisinin olmadığını belirtmişlerdir. Emekliler ve Kün (1988), NKPX-2, NKPX, Kompozit Arifiye, Kompozit Ada, Sarı tatlı mısır ve sarı atdişi mısır çeşitlerinde bitki/da sıklıklarını incelemişlerdir. Denemede, bitki sıklığı arttıkça bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, bitki başına yaprak sayısı ve yaprak alan indeksinin de arttığını tespit etmişlerdir. Buna karşılık, sap kalınlığı ve bitki başına koçan veriminin ise azaldığını bildirmişlerdir. Gaska ve Oplinger (1988), A.B.D.'de Jubilee tatlı mısır çeşidi ile yaptıkları bir denemede, bitki sıklığının 494'dan 739 bitki/da' a kadar artışının verimi % 8 oranında artırdığını tespit etmişlerdir. Martinez ve ark. (1988), Kolombiya da 1981 yılında yaptıkları araştırmada günde olgunlaşan 3 mısır çeşidinde, 92 cm sıra aralığında 35, 47, ve 59 bitki/ha ve ile 9 kg/ha N uygulamışlardır. Verim üzerine N etkisinin önemli 7

25 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR olmadığını, en düşük ve en yüksek ekim sıklıklarından sırasıyla 4.7 ve 6.4 t/ha verim alındığını bildirmişlerdir. Nimje ve Seth (1988), yılları arasında Hindistan da mısır bitkisi üzerine farklı azot dozu (, 6, 12 kg N/da) uygulamaları ile yürüttükleri çalışmada; bitkide koçan sayısı, koçan çapı, koçan uzunluğu, koçanda tane sayısı, koçanda tane ağırlığı ve bin tane ağırlığının azot dozlarından olumlu yönde etkilendiği, aynı zamanda sap verimi, hasat indeksi, koçanda tane oranı ve protein içeriğinin azot uygulamaları ile birlikte arttığını belirtmişlerdir. Ogunlela ve ark. (1988), Nijerya da 1988 yılında mısır bitkisi üzerinde yaptıkları çalışmada 5 farklı azot dozu (, 5, 1, 15 ve 2 kg/da N) ve üç bitki sıklığı (25, 5, 75 bitki/da) uygulamalarını incelemişlerdir. Yapılan çalışmada, azotlu gübre uygulaması koçan çapı ve tane iriliğini 1 kg/da N dozuna kadar artırdığını, bu dozdan sonra etkilemediğini belirtmişlerdir. Hasat indeksi değerinin 5 kg/da N dozunda arttığını, yüksek azot dozlarında azaldığını belirtmişlerdir. Bu sonuçlara göre de azotlu gübre uygulamasının vejetatif gelişmeyi tane üretiminden daha fazla artırdığını ifade etmişlerdir. Bitkide koçan sayısının 5 kg/da N uygulamasında arttığını daha yüksek azot dozlarında artmadığını; bitki boyu, ilk koçan yüksekliği ve kuru madde üretiminin azot dozuyla birlikte artarken, tepe püskülü çiçeklenme süresinin kısalma gösterdiğinin sonucuna varmışlardır. Rogers ve Lomman (1988), tatlı mısırda ve 11-2 bitki/dekar sıklıklarında yaptıkları denemede, en yüksek tane veriminin kg/da ile bitki/da sıklıklarında elde edildiğini ve fakat 8 bitki/da ın üzerindeki sıklıklarda koçanda tane sayısı, koçan büyüklüğü ve bitki başına koçan ağırlığının hızlı bir şekilde azaldığını tespit etmişlerdir. Bununla birlikte kısa boylu çeşitlerin, uzun boylu çeşitlere nazaran daha yüksek sıklıklarda maksimum verim sağladıklarını bildirmişlerdir. Sencar (1988), farklı ekim sıklığı ve azot seviyelerinin (, 7, 14, 21 ve 28 kg/da N) dört melez mısır çeşidinde (TTM-813, TTM-815, TTM-819 ve P-3377 ve) tane verimi, kalite ve diğer bazı tarımsal özelliklere etkisini araştırdığı çalışmada; azot miktarı arttıkça, parselde koçan sayısı, koçanda tane verimi, protein oranı ve protein verimi artarken tepe püskülü ve koçan çıkarma süresinin kısaldığını, tane 8

26 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR veriminin artan azot miktarına bağlı olarak artış gösterdiğini, ancak 21 kg/da N ve 28 kg/da N uygulamaları arasında fark görülmediğini saptamıştır. Amano ve Salazar (1989), Filipinlerde 2 yıl süreyle yürüttükleri araştırmada;, 6, 9, 12 kg/ha azot ve 4, 6, 8 bitki/ha ekim sıklığında, mısır ve sorgumu karışık yetiştirmişlerdir. En yüksek verimin mısır bitkisinde 6 bitki/ha ve sorgumda 3 bitki/ha sıklıktan elde edildiğini, tane veriminin azot dozu ile arttığını, bitki sıklığının artırılmasının yaprak alanı indeksi (LAI) ve bitki boyunda artışa neden olduğunu belirtmişlerdir. Hasat indeksi ve koçan sayısı hem mısırda hem de sorgumda azot dozunun artışıyla düştüğünü, ancak 1 tane ağırlığının azot dozu ile arttığını tespit etmişlerdir. Asarc ve Adjepong-Yamoah (1989), Gana da yürüttükleri çalışmada, 3 bitki sıklığı (1111, 1666 ve 3333 bitki/da) ve iki azot dozu ( ve 12.5 kg/da N) uygulamasında, Brachytic-2 mısır çeşidini silajlık olarak yetiştirmişler ve yaprak alanı indeksi, yaprak alanı süresi, koçan verimi ve protein içeriği ölçümlerini yapmışlardır. Azot uygulamasının bu özellikler üzerine etkisinin önemli olduğunu tespit etmişlerdir. Banov ve ark. (1989), Bulgaristan da 2 lokasyonda yürüttükleri çalışmada, BC çeşidinde farklı azot dozları ve bitki populasyonları kullanmışlardır. En yüksek verimi 85 bitki/ha sıklığında ve, 35 kg/ha gübre uygulamasından aldıklarını ifade etmişlerdir. Boquet ve ark. (1989), ABD'de mısır bitkisi kullanarak bitki/da sıklıklarını inceledikleri denemelerinde, bitki sıklığı artışının birim alandan elde edilen koçan sayısını artırdığını, koçanda tane ağırlığı ve tane sayısını azalttığını, protein oranını ise etkilemediğini tespit etmişlerdir. Fluierasu ve Draghicioiu (1989), Fundulea da (Romanya) 1987 yılında yürüttükleri tarla denemelerinde, 4 mısır çeşidine 45, 9 bitki/ha sıklık ve 9 kg N/ha (% 5 si ekimle + % 5 si çıkıştan sonra) + 75 kg P 2 O 5 /ha gübre uygulamışlardır. Bitki sıklığı arttıkça ile tane veriminin arttığını fakat tanede kuru madde, ham protein ve azot oranının azaldığını kaydetmişlerdir. Ayrıca yapraklar, gövde ve tanedeki K ve P oranlarının da bitki sıklığındaki artıştan olumsuz yönde etkilendiğini tespit etmişlerdir. 9

27 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hassan (1989), üç tatlı mısır çeşidi ile yaptığı bir araştırmada, bitki sıklığının 4'den 8 bitki/da' a kadar artışının verimi 18 kg/da dan 27 kg/da' a kadar artırdığını tespit etmiştir. Hutchinson ve ark. (1989), Lousiana St. Joseph te siltli toprakta yaptıkları mısır denemesinde, 37, 74 bitki/da sıklık ve, 24 kg/da N uygulamışlardır. Bitki sıklığının üründeki tane ağırlığına ve tanenin % protein içeriğine etki etmediğini; azot miktarı arttıkça koçan sayısı, tane ağırlığı, koçandaki tane sayısının yükseldiğini fakat bitki sıklığı arttıkça, azaldığını bulmuşlardır. Üründe azot miktarının artmasıyla koçanda tane sayısı ile protein içeriğinin arttığını ifade etmişlerdir. Park ve ark. (1989), Kore'de mısır bitkisi üzerine farklı ekim sıklıklarının etkisini belirlemek amacıyla yaptıkları denemede, (45-75 bitki/da), bitki sıklığının püskül çıkarma süresini, bitki ve koçan boyunu etkilemediğini, bitki başına koçan verimini olumsuz yönde etkilediğini, tane veriminin ise 65 bitki/da sıklığına kadar arttığını tespit etmişlerdir. Manino ve ark. (199), yıllarında İtalya da mısır üzerinde yaptıkları araştırmada, 5 cm sıra aralığında 3 bitki sıklığı (6, 7, ve 8 bitki/m 2 )ve 3 azot dozu (, 125 ve 25 kg/ha N) kullanmışlardır yılındaki çalışmada 7 bitki/m 2 de azot uygulanmadan t/ha verim almalarına karşın 25 kg/ha N uygulamasından 14.28t/ha verim almışlardır de en yüksek ürünü 125 kg/ha N uygulamasından almışlardır (14.15 t/ha). Her iki yılda da en yüksek verimin 8 bitki/m 2 den alındığını bildirmişlerdir. Park ve ark. (199), tatlı mısırda en düşük sıklık olarak 4167 bitki/da ve en yüksek bitki sıklığı olarak bitki/da kullanarak yaptıkları bir denemede, bitki sıklığındaki artışın çiçeklenme tarihlerini etkilemediğini, yaprak alan indeksi ve sap verimini lineer olarak artırdığını, koçan uzunluğu, koçan ağırlığı ve bitki başına koçan verimini azalttığını, optimum sıklığın ise 65 bitki/da olduğunu tespit etmişlerdir. Prasad ve ark. (199), 2 yıllığına Hindistan da yapmış oldukları çalışmada 1 ve 15 kg/ha N gübre ve 45, 555 ve 75 bitki/ha bitki sıklığını Deccan 11 ve Deccan hibrid mısır çeşitlerinde kullanmışlardır. Deccan 11 çeşidinin (7.89 1

28 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR t/ha) Deccan çeşidinden (7.17 t/ha) daha fazla kuru madde yaptığını tespit etmişlerdir. Azot artışıyla yaprak alanı indeksinin (LAI) arttığını bildirmektedirler. Yüksek bitki sıklığında (75 bitki/ha) alt yapraklar genişlerken, üst yapraklar etkilenmediğini, azotun ise yaprakların dik durması üzerine etkisinin görülmediğini ifade etmişlerdir. Azot ile yaprak alanı indeksi ve fotosentez artmasının yanı sıra azotun artışıyla tane verimi, kuru maddenin de arttığını belirtmişlerdir. Simenov ve Tsankova (199), Bulgaristan da yıllarında bitki başına iki koçan bulunduran 3 mısır çeşidi ile yaptıkları denemelerde, (, 12, 2 ve 28 kg/da N) ve (45, 55 ve 65 bitki/da) uygulamalarında, azot dozlarından sırası ile 1298, 1359, 1422 ve 15 kg/da verim aldıklarını, bitki başına koçan sayısının artan azot oranı ile arttığını, buna karşın birim alandaki bitki sayısındaki artışın koçan bağlamayı azalttığını bildirmişlerdir. Aydın (1991), Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alanında 199 yılı II. Ürün mısır yetiştirme sezonunda üç farklı azot dozu (1, 2, 3 kg-n/da) ve dört sıra arası mesafesinin (5, 6, 7, 8 cm) verim ve verim unsurlarına olan etkilerini araştırmak amacıyla yürüttüğü bir denemede, Fransız orijinli tek melez LG.55 hibrit mısır çeşidi kullanmıştır. Denemede en yüksek tane verimini 136 kg/da la, 3 kg/da azot dozu seviyesinde ve 5 cm sıra arası mesafesinden elde etmiştir. En düşük tane verimini ise 617 kg/da la, 1 kg/da azot dozunda ve 6 cm sıra arası mesafesinden elde etmiştir. Araştırma bulgularına göre düşük azot dozu seviyelerinde sıra arası mesafelerinin geniş tutulmasıyla verimin artabileceği, artan azot dozu seviyelerinde ise sıra arası mesafeleri azaldıkça verimin artabileceğini ifade etmiştir. Koçak (1991), üç tatlı mısır çeşidinde yaptığı bir denemede, Northstar çeşidinin koçan boyu, koçan çapı, 1 tane ağırlığı, tane verimi ve yaş koçan verimine ait ortalama değerlerinin sırasıyla; 13.1 cm, 3.9 cm, 21.5 gr, kg/da ve 132 kg/da olarak saptamıştır. Lee ve Back (1991), Mısır bitkisi ile 5-9 bitki/da sıklıklarında yaptıkları bir denemede, bitki sıklığının çıkış, bitki boyu, ilk koçan yüksekliği ve çiçeklenme tarihlerini etkilemediğini fakat artan bitki sıklığı ile koçan boyutlarının ve ortalama koçan ağırlığının azaldığını ve fakat pazarlamaya uygun koçan verimi ve 11

29 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR toplam sayısının arttığını; sonuç olarak yüksek sıklıklarda ekonomik kazancın daha yüksek olduğunu tespit etmişlerdir. Truksa ve Sedlak (1991), Çekoslovakya da yıllarında TA 285 L melez mısır çeşidi ile yaptıkları denemelerde, 66 ve 12 bitki/da bulunan parsellere ekimden önce hiç gübre vermemişler ya da 2 kg/da N vermişler, ekimden sonra ise 3 kg/da N uygulamışlardır. Araştırıcılar azot uygulaması olmadığında verimin 461 kg/da iken, azot uygulamalarında verimin, 731 kg/da a kadar yükseldiğini, ayrıca artan bitki sıklığında daha yüksek verimlerin elde edildiğini, sıklık ne olursa olsun, azot uygulamalarında protein oranının arttığını tespit etmişlerdir. Akçin ve ark. (1993), yılları arasında Konya, Çumra da yürüttükleri tarla denemelerinde, TTM 813 hibrit mısır çeşidinde 3125, 357, 416, 5, 571 ve 666 bitki/da sıklıkları ile, 7, 11, 15, 19 ve 23 kg/da azot dozlarını uygulamışlardır. En yüksek tane verimleri 666 bitki/da (1.9 t/da) sıklık ve 23 kg/da azot seviyesinde (1.18 t/da) alınmıştır. Bitki sıklığının artırılması, tanenin ham protein içeriğini, koçandaki tane sayısı, tane ağırlığını ve bin tane ağırlığını azaltmış fakat parseldeki koçan sayısı artmıştır. Bitki sıklığı morfolojik karakterlere etki etmemiştir. Araştırmacılar ayrıca parseldeki koçan sayısı, koçandaki tane adedi ile ağırlığına, bin tane ağırlığına, morfolojik karakterlere ve ham protein oranına N düzeyinin önemli etki yapmadığını belirtmişlerdir. Bangarwa ve ark. (1993), Hasyana da (Hisar-Hindistan) kumlu-killi bünyeli topraklarda, yılları arasında yaptıkları çalışmada, Partap-1 mısır çeşidini, 3 bitki sıklığı (4, 65 ve 9 bitki/da) ve 4 azot dozu (, 6, 12 ve 18 kg/da N) uygulamasında yetiştirmişlerdir. Araştırmada bitki boyu, yaprak alanı indeksi, yaprak alanı süresi, bitki büyüme oranı ve tane verimi ölçümleri yapılmıştır. Bitki boyu, bitki yoğunluğundan etkilenmezken, yaprak alanı indeksi, yaprak alanı süresi, bitki büyüme oranı ve tane veriminin, artan bitki yoğunluğu ve azot dozları ile arttığını ifade etmişlerdir. Kaplan ve Aktaş (1993), yıllarında Bursa da, üre ve amonyum nitrat gübrelerinin mısır bitkisinde etkinliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada 7 farklı azot dozu, 5, 1, 15, 2, 25 ve 3 kg N/da azot seviyelerini 12

30 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR uygulamışlardır. Çalışma sonunda azotlu gübre uygulamalarının tane verimi, bitki boyu, koçan boyu, koçan kalınlığı, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı, yaprak ve tanedeki azot içeriğini olumlu etkilediğini belirlemişlerdir. Paradkar ve Sharma (1993), 1989 yılında Hindistan da 4 mısır çeşidine 4 farklı azot dozu (, 4.5, 9, 13.5 kg N/da) uyguladıkları çalışmada, azotlu gübrenin tane verimini ve verimi etkileyen özelliklerden koçan sayısı, bitki boyu, koçan uzunluğu ve koçanda tane sayısını arttırırken, çiçeklenme süresini azalttığını ifade etmişlerdir. Giray (1994), Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alanında 1993 yılı II. ürün mısır yetiştirme sezonunda dört farklı azot dozu (2, 25, 3, 35 kg-n/da) ve dört sıra üzeri mesafesinin (1, 15, 2, 25 cm) verim ve verim unsurlarına olan etkilerini araştırmak amacıyla yürüttüğü çalışmada, Fransız orijinli tek melez LG.55 hibrit mısır çeşidi kullanmıştır. Denemede en yüksek tane verimi 1276 kg/da la 3 kg-n/da dozu seviyesinde ve 2 cm sıra üzeri mesafesinden elde edilmiştir. En düşük tane verimini ise 86 kg/da la 25 kg-n/da dozu seviyesinde ve 1 cm sıra üzeri mesafeden elde etmiştir. Araştırma bulgularına göre, düşük azot dozu seviyelerinde sıra üzeri mesafelerin geniş tutulmasıyla da artan azot dozu seviyelerinde sıra üzeri mesafeleri azaltılmasıyla verimin artabileceğini, tanede protein oranının sıra üzeri mesafesinin azalmasıyla doğru orantılı olarak değişim gösterdiğini bildirmiştir. Ülger ve ark. (1996), Şanlıurfa da 1993, 1994 ve 1995 yıllarında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ikinci ürün mısırda bitki sıklığı ve azot gübrelemesinin tane verimi ve bazı tarımsal karakterlere etkisini belirlemek için yapıtıkları çalışmada, dört sıra üzeri mesafesi (1, 15, 2 ve 25 cm) denemişlerdir. Yapılan çalışma sonunda, incelenen özellikler yönünden deneme yılları arasında farklılıklar olmakla birlikte, koçan püskülü çıkış süresinin, azot dozunun artmasıyla azaldığı, bitki boyu, ilk koçan yüksekliği ve koçan kalınlığının 1 kg/da N uygulamasında arttığı, bu dozdan sonraki uygulamalar arasında fark olmadığı, sap kalınlığı, koçanda tane sayısı ve tane veriminin azot dozuyla artmakla birlikte 2 ve 3 kg/da N uygulamaları arasında önemli bir fark bulunmadığı, koçan uzunluğu ve koçanda tane ağırlığının, azot dozunun artmasıyla arttığı belirlenmiştir. 13

31 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ağdağ ve ark. (1997), Samsun şartlarında yetiştirilen ikinci ürün tane mısırın en uygun bitki sıklığını belirlemek amacı ile Bafra Köy Hizmetleri Araştırma İstasyonunda, 1992, 94 ve 96 yıllarında TTM-813 ve G-427 çeşitleri kullanarak yürüttükleri araştırmada, dekara 4, 55, 7, 85, 1, 115 ve 13 bitki sıklığı sıra arası 7 cm olacak şekilde denenmiştir. Tane verimi açısından TTM- 813 çeşidi için 1 bitki/da ve G-427 çeşidi için de 1125 bitki/da sıklıklarının uygun olduğu ve bunun da sırasıyla 7x14 ve 7x12.5 cm ekim sıklıklarına karşılık geldiğini bildirmişlerdir. Sezer ve Yanbeyi (1997), Çarşamba ovasında ana ürün olarak yetiştirilen cin mısırda bitki sıklığı ve azotlu gübrenin tane verimi ve diğer bazı agronomik karakterler üzerine etkilerini araştırmak ve en yüksek tane verimi sağlayan en uygun bitki sıklığı ve azotlu gübre seviyelerini tespit etmek amacıyla çalışmalarını 1995 ve 1996 yıllarında yürütmüşlerdir. Bitki sıklığının artması ile bitki boyu, ilk koçan yüksekliği ve tane verimi gibi karakterlerin arttığını, koçan uzunluğu, koçan çapı ve koçanda tane sayısının azaldığını saptamışlardır. Söz konusu karakterler üzerine azotlu gübrenin etkisinin ise çoğu zaman olumlu yönde olduğunu tespit etmişlerdir. Dekara tane verimi bakımından en uygun bitki sıklığının 7143 bitki/da (7x2 cm), optimum azot dozunun ise 16 kg/da olduğunu saptamışlardır. Turgut ve ark. (1997), Bursa sulanabilir koşullarında at dişi mısır çeşitlerinde bitki sıklıklarının ve çeşitlerin verim ve verim öğelerine etkisini belirlemek amacıyla yürüttükleri araştırmada, bitki boyu, ilk koçanın yerden yüksekliği, koçanda tane sayısı, bitkide koçan sayısı, 1 tane ağırlığı ve tane verimi gibi öğeler üzerinde durmuşlardır. Bitki sıklığı arttıkça ilk koçanın yerden yüksekliğinin arttığını, koçandaki tane sayısı ve bitkide koçan sayısının düştüğünü, bitki boyu ve 1 tane ağırlığının bitki sıklığından etkilenmediğini bildirmişlerdir. En yüksek tane veriminin P.3165 ve TTT-815 çeşitlerinden elde ettiklerini ifade etmişlerdir. Tane verimine bitki sıklığının yıllara göre farklı etkide bulunduğu, en yüksek verim için en uygun bitki sıklığının 15 x 65 cm veya 2 x 65 cm olduğunu belirlemişlerdir. Tüfekçi (1999), Kahramanmaraş ta sulanabilir şartlarda yürüttüğü denemede, 3 melez mısır çeşidinde (Cargill 955, TTM-815 ve Pioneer 3163) 4 farklı azot dozu 14