BİLİM TARİHİ VE JEOLOJİ 3a2. Eski Uygarlıklarda Bilim (Mısır) ve (Mezopotamya) Prof.Dr. Atike NAZİK, Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Transkript

1 BİLİM TARİHİ VE JEOLOJİ 3a2 Eski Uygarlıklarda Bilim (Mısır) ve (Mezopotamya) Prof.Dr. Atike NAZİK, Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

2 Mısır hiyeroglif yazısı

3 Mısırlılar, çok eski çağlardan beri (M.Ö.3500) imal edilmekte olan papirüs üzerine yazmaktaydı. Delta çevresindeki bataklıklarda yetişen Cyperus papyrus gövdelerinin içindeki yumuşak ve süngerimsi dokudan yapılmaktadır.

4

5 Piramitler Piramitler (Keops, Kefren ve Mikerinos) dünyanın yedi harikasından biridir. Dünyanın başlangıcı olduğu ilk tepeyi sembolize eden bu piramitler, büyük bir matematiksel doğruluk göstermekte olup, pusulanın ana yönlerine dönük olarak inşa edilmiştir. Piramitlerin en büyüğü Firavun Keops un kendisi ve karısı için yaptırdığı Gize de yer alan Keops Piramit'idir. Bu piramidin inşası için iki milyon üç yüz bin taş blok kullanılmıştır. Herodotos a göre bu piramidin tamamlanması 20 yıl sürmüştür. Piramitin inşasında çalışanlar köleler değil, ziraatla uğraşan Mısırlı yerli halktır. Bu nedenle, ziraat işlerinin yoğun olmadığı zamanlarda inşaat yapılabiliyordu.

6 Piramitler Mısırlıların dev yapıları ve heykelleri inşa etmede gösterdikleri beceri, bugün mekanik ilkeleri olarak adlandırılan ilkelerden kaynaklanmaktadır.

7 Astronomi Eski Mısır Takvimi Astronomi alanında Mısırlılar Babilliler den daha azını başarmışlardır. Mısırlılardan geriye hiçbir astronomik gözlem kaydı kalmamışsa da, yazıtlardan ve lahit kapaklarına yapılan gökyüzü resimlerinden, Mısırlılar ın gök ekvatoru kuşağındaki yıldızları otuzaltı gruba ayırdıkları anlaşılmaktadır.

8 Astronomi M.Ö de Nil in taşma durumuna göre düzenlenmiştir. Eski Mısır Takviminde Mevsimler m.html qanbn_yw1hem9ukmnvbxxxb29ky3v0luvnexb0awfulunhbgvuzgfyluhpzxjvz2x5cghpy3 MtQXJjaGFlb2xvZ3l8ZHB8aW1hZ2VzfEIwMDdCVkIyMjY/

9 Mısırlıların evren tasvirine örnek olarak Greenfield papirüsü (M.Ö.970) Evren dikdörtgen bir kutu gibi tasavvur edilirdi. Eski Mısır Mitolojisinde, Tanrıça Nut göğü, Şu havayı (ortada ayakta) ve Geb de toprağı/yeryüzünü temsil ederdi. MÖ 1025 e tarihlenen bir papirüsteki bu çizim ( Greenfield Papirisü ), Nut nun vücudunu, Şu ile Geb in taşıdıkları göstermektedir. &objectid=114900&partid=1

10 TIP Mezopotamyalılar astronomi ile uğraşırken Mısırlılar daha çok tıpta yetenekli idiler. Mısırlıların M.Ö e inen tıp papirüsleri bulunmaktadır. Hastalık, kötü bir ruhun vücuda yerleşmesi olarak yorumlanır, iyileşmek için bu kötü ruhun kaçırılması gereğine inanılırdı.

11 TIP Mezopotamyalılar astronomi ile uğraşırken Mısırlılar daha çok tıpta yetenekli idiler. Mısırlıların M.Ö e inen tıp papirüsleri bulunmaktadır. Ebers Papirüsü MÖ 1600 lerden kalan Mısır'da bulunan bir yazmadır. Adını kendini 1873 yılında dünyaya duyuran Antik Mısır uzmanı George Maurice Ebers'ten almıştır. 47 hastalığın belirtilerini tarif etmesi, teşhis ve ilaçla ilgili bilgi vermesi dikkat çekicidir.

12 TIP Edwin Smith cerrahi papirüsü Cerrahinin ayrı bir sanat olduğu anlaşılmaktadır. M.Ö.1700 lerden kalan Edwin Smith cerrahi papirüsü baş kısmından başlayarak aşağıya doğru uzanan bir çok yara tanımından oluşmaktadır. Bunda verilen talimat, daha sonra eklenen sihirli formüller dışında tamamen pratiğe yöneliktir. Tıbbi vakalar olumlu, belirsiz ve olumsuz hükümlerini taşımaktaydı. Son vakalar, eski hiçbir tıp eserinde görülmeyen «tedavi edilmeyecek» hükmü verilmekteydi.

13

14

15 Anatomi veya fizyoloji konusunda herhangi bir Mısır ve Mezopotamya eseri bulunmamaktadır. Halbuki mumyalama uygulamaları dolayısıyla, Mısırlıların Anatomi bilgisi edinmiş olması gerekirdi. Bununla beraber, beden organları için kullanılan Mısır hiyeroglif işaretleri insanlara değil hayvanlara aittir. Bu bize hekim ile mumyalayıcı arasındaki ilişkinin zayıf kaldığını göstermektedir.

16 Diş Hekimliği Diş hastalıkları sık görülüyor olmalı. Bazı mumyalarda enfeksiyon izleri ve diş kayıpları görülmektedir. Diş çürüklerinin Antik Mezopotamya da olduğu gibi kurtlardan kaynaklandığına inanılırdı.

17 Mısırlılar, M.Ö. ~1750 lerde barbar Hiksoslar tarafından istila edilene kadar, tunç ve tekerlekli araç kullanmamışlardır. Mısırlılar altın, gümüş, kalay gibi metallerle çalışmasını biliyorlardı. Bu madencilik ve metalürjiyle uğraşanlar jeolojik katmanları ve maden filizlerini fark etmişlerdir.

18 Mücevherlerin çoğu ya altından ya da değerli taşlardan ibaretti. Altını topraktan mekanik yollarla ayırıyorlar ve sonra uygun miktarda kurşun, tuz ve kalayla karıştırıp fırınlarda ısıtıyorlardı. Dolayısıyla, metallerin erime derecelerini, fırında yeteri derecede ısı elde edilmesi, alaşımlar, kalıp yapımı ve dökümler hakkında bilgi sahibi olmalıydılar. Diğer bir ifadeyle, bir çok maddenin jeolojisi, fiziği ve kimyası hakkında bazı temel bilgilere sahiptiler.

19 M.Ö arasında, önceleri saf olarak işlenen bakırın kalayla yapılan alaşımları kullanmaya başladıkları görülür. Tuncun ise daha sonraları kullanılmaya başlandığı anlaşılmaktadır. Mısırlı zanaatkarlar M.Ö.1600 lerde.cam yapımını keşfetmişlerdir.

20 Mezopotamya ve Eski Mısır da Bilim (1) Bu bilim her şeyin ötesinde, teoriyle uğraşmayan, deneysel bir nitelik taşır. Başlıca istisna, Mezopotamya astronomisindeki çok geç gelişmelerle Babil matematiğindeki ilk dönem gelişmeleri olabilir. (2) İlk bilimlerin amacı büyük ölçüde toplumsaldır. Saf bilimi uygulamalı bilimden ayırmak pek mümkün değildir. En önemli talep astronomi için takvim yapmaktan, geometri için mühendislikten gelir. (3) Gözlemsel verilerin bilimsel bir tarzda düzenlenmesi, ilk kez Edwin Smith Cerrahi Papirüsleri ile Babil astronomi cetvellerinde ortaya çıkmıştır.

21 Mezopotamya ve Eski Mısır da Bilim (4) Düzenlenmiş verilere dayanarak olguların nasıl gelişeceğini de ilk kez, hangi yaraların öldürücü olacağı ve gök cisimlerinin ne zaman, nerede bulunacağını tahmin eden bu medeniyetlerde görüyoruz. Bu tahminler, en azından, Babil astronomisindeki bir örnek olayda, bir doğal olayın matematikle tanımlanmasına kadar ulaşmıştır. Babil hesaplama yöntemlerinin tamamen aritmetiksel olduğuna dikkat çekilmelidir. Yunanlıların aksine Babilliler geometrik model kullanmamıştır. Ayrıca Babil astronomisi Mısır dan daha gelişmiştir. Bunun niçin böyle olduğu merak konusudur. Her ikisi de gözlerini ve en basit aletleri kullandığı için, Babilli astronomun Mısırlıdan daha iyi araçlara sahip olduğunu söylemek güçtür. Üstünlüğün nedeni, Babillilerin daha gelişmiş bir hesaplama sistemine sahip olmalarıdır.

22 Eskiçağda Bilim - Mezopotamya da Bilim Modern astronominin temelinde Mezopotamya astronomisi bulunur. Astroloji bu dönemde ortaya çıkmıştır (Enuma Anu Enlil tabletleri) Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn gezegenlerini ve on iki takım yıldızını tanıyorlardı (Mul Apin tabletleri). Ay yılına dayanan takvimleri daha sonraki dinî takvimlere ve İslâm Dünyası'ndaki hicrî takvime temel oluşturmuştur (MÖ 1000: Marduk yılı). Günü 12 saate, saati 60 dakikaya, dakikayı da 60 saniyeye bölmüşlerdi. Yılın uzunluğunu sadece 4.5 dakika gibi bir farkla hesaplamışlardı. Güneş, Ay ve beş gezegene bağlı olarak bir hafta 7 gün olarak kabul edilmiş, ve bu 7 günlük hafta Romalılar vasıtasıyla Avrupa'ya geçmiş ve oradan da bütün dünyaya yayılmıştır. Ay ve Güneş tutulması tahminlerini yapabilecek düzeyde astronomi bilgisine sahiptiler.

23 Eskiçağda Bilim - Mezopotamya da Bilim Sayı sistemleri 60 tabanlı idi ve konumsaldı. Bu rakamlarla dört işlemi, kare ve karekök almayı biliyorlardı. Mezopotamyalılar cebirin kurucusudurlar. Birinci ve ikinci derece denklemlerini belirli gruplar halinde sınıflamışlar ve her grup için ayrı çözüm formülleri vermişlerdir. Pythagoras Teoremi'ni de biliyor ve kullanıyorlardı. Daireyi 360 dereceye bölen de Mezopotamyalılardır. π sayısını biliyor ve 3 olarak kullanıyorlardı. Yazının Sümerlerce bulunması Tarih Sümerle başlar düşüncesini ortaya koymuştur. Bu bilimsel bilginin kaydedilmesini ve nesilden nesile aktarılmasını sağlamıştır. Tedavide sihirli sayılar dikkate alınırdı. 3 ve 7 sihirliydi. Bir doz 7 kere verilir. Dağlama 7 kere yapılırdı. Tedavi esnasında bazı kişiler (çocuk veya bakire kadın) hazır bulunurdu.

24 Eskiçağda Bilim - Mısır da Bilim Mısırlılar matematiklerinde, kullandıkları on tabanlı hiyeroglif rakamlarıyla, sayıları sembollerle ifade etmişlerdir. Geometrilerinde ise alan ve hacim hesapları yapıyorlardı. Mimari alanında Mısırlılardan kalan eserler arasında en önemli yeri piramitler tutar. Keops, herbiri 2.5 ton ağırlığında 2,300,000 den fazla kireçtaşıyla işçi tarafından yapılmıştır. (M.Ö. 2500) Mısırlılar gökyüzü olaylarını dinî açıdan yorumlamışlardır. Gök cisimlerini tanrı olarak kabul etmişler ve gök yüzündeki olayların da tanrıların faaliyetleri olduğuna inanmışlardır.

25 Eskiçağda Bilim - Mısır da Bilim Takvimleri Güneş takvimi idi ve yıl uzunluğu 365 gün olarak kabul ediliyordu. Günümüzde kullanılan takvimin temelinde Mısır takvimi yer alır. Tıp konusunda zamanın diğer medeniyetlerinden çok ileriydiler. (Ebers papirüsü: MÖ 1550). İlk diş dolgusunun(?) ve ilk dikiş atma yönteminin Mısırlılarca yapıldığına kesin gözüyle bakılıyor. İlk kağıt (papirus) Mısırlılar tarafından bulunmuştur. Ancak Avrupa ya beyaz kağıt Çin den gitmiştir.

26 Mezopotamya ve Mısır arasında tema eksikliği sonucu, hem zanaat ve hem de ruhban geleneği zamanla du rağan hale gelerek, ileri Tunç Çağı nda ortaya yeni bir şey koyamadı. Rahip-katipler zamanla kendilerinden öncekilerin yazılı sözlerine, bunların eskilikleri ölçüsünde büyük değer vererek, gittikçe bağımlı hale geldiler. Böyle bir skolastik düşünce yapısı, yeni keşiflerin yapılmasına uygun değildi. Bu nedenle ileri Tunç Çağı nda çok az yenilik ortaya konmuştur. Dönemin en önemli yeniliği, Tunç Çağı uygarlıklarının çevresinde yerleşmiş halklar tarafından demiri ergitmenin bulunması ve alfabetik bir yazının icadı oldu. Alfabe sayesinde ruhban kurumları dışında insanların da okur yazar hale geldikleri, zanaatkarların ürettikleri mallar üzerine isim/imza koymalarından anlaşılmaktadır.

27 Demirin bol olarak bulunması nedeniyle eskiden ağaçtan yapılan saban demirden yapılmaya başlandı. Demir silahlar, Grek kabileleri gibi barbarlara, Tunç Çağı kültürlerini mağlup ederek yerine yeni uygarlıklar kurabilecek güç verdi. Tunç Çağı uygarlıkları, Nil ve Dicle-Fırat vadilerinden, bütün Küçük Asya ya, kuzey İran a kadar yayılmıştı. M.Ö. 500 de Mezopotamya ve Mısır Pers İmparatorluğuna katıldı.yunanistan da da Tunç Çağı Miken uygarlığı, klasik Yunanistan ın henüz barbar olan kabilelerine teslim oldu.

28 YARARLANILAN KAYNAKLAR Colin A. Ronan, Bilim Tarihi, Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi, Çevirenler (Prof.Dr. Ekmeleddin İHSANOĞLU-Prof.Dr. Feza GÜNERGÜN), TÜBİTAK Yayınları, eskicagdabilim.ppt Mason, S.F. Bilimler Tarihi, Çeviren (Umur DAYBELGE), Türk Tarih Kurumu Yayınları, arihi-3.hafta-ek_ pdf