KAMU TÜZEL KİŞİLERİ TARAFINDAN ANONİM ORTAKLIK YÖNETİM VE DENETİM KURULUNA ÜYE SEÇİLMESİ

Transkript

1 KAMU TÜZEL KİŞİLERİ TARAFINDAN ANONİM ORTAKLIK YÖNETİM VE DENETİM KURULUNA ÜYE SEÇİLMESİ Dr. Aydın ÇELİK GİRİŞ Anonim ortaklıklar, toplumun genel yararlanmasına sunulamayan özellikle küçük çaptaki tasarruflara, etkili ve verimli bir şekilde ülke ekonomisine katılma imkanı veren ticari ortaklıkların başında yer alırlar 1. Bu iktisadi fonksiyonla birlikte; pay sahipleri bakımından anonim ortaklıklarda geçerli olan sınırlı sorumluluk ilkesi ve payların diğer ortaklıklara nazaran daha kolay devredilebilmesi gibi nedenler, anonim ortaklıklara olan talebi artırmaktadır. Özellikle modern sermaye piyasalarının gelişimine paralel olarak, son zamanlarda, çok ortaklı ve halka açık anonim ortaklıkların hızlı bir şekilde arttığı görülmektedir. Anonim ortaklıklar, küçük tasarrufları bir araya getirme işlevlerini kuruluş aşamasında yapabilecekleri gibi, kuruluştan sonra halka arz yoluyla sermaye piyasası araçlarından faydalanarak da yapabilirler. Böylece geniş kitlelere ulaşarak, ekonomik alanda büyük bir iktisadi aktör olarak yerel, ulusal, hatta uluslararası bir ekonomik güç haline gelmektedirler. 1 Nitekim Sermaye Piyasası Kanunu bu konuda şu düzenlemeye yer vermiştir: Bu Kanunun konusu, tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamak amacıyla; sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını düzenlemek ve denetlemektir (SerPK. m. 1). Anonim ortaklıkların iktisadi fonksiyonu için ayrıca bkz.; Arthur Meier-Hayoz/Peter Forstmoser, Schweizerisches Gesellschaftsrecht, mit neuem Recht der GmbH, der Revision und der kollektiven Kapitalanlagen, Bern 2007, 16, n ; Paul Schuler, L assemblée général des actionnaires dans les sociétés anonymes, Lausanne 1937, s. 21 vd.; Halil Arslanlı, Anonim Şirketler I, Umumi Hükümler, İstanbul 1960, s. 3 vd.; Orhan Nuri Çevik, Anonim Şirketler, Ankara 2002, s. 90 vd.; Oğuz İmregün, Anonim Ortaklıklar, İstanbul 1989, s. 1 vd.; Reha Poroy (Ünal Tekinalp/Ersin Çamoğlu), Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, İstanbul 2003, n. 441; Hasan Pulaşlı, Şirketler Hukuku, Adana 2003, s İsviçre de hazırlanan tarihli anonim ortaklıklara ilişkin Tasarıda, anonim ortaklığın bu fonksiyonu daha da vurgulanarak, şirket kavramı yerine, sermaye şirketi kavramı kullanılmıştır (Meier-Hayoz/Forstmoser, 16, n. 30). 1

2 Böyle bir gücün olumlu ve olumsuz etkileri de aynı şekilde geniş bir ekonomik topluluğu etkileyeceğinden, anonim ortaklıklara, kuruluştan sona ermelerine kadar geçen süre içerisinde, devlet veya diğer kamu tüzel kişilerinin müdahale etmesi kaçınılmaz olmaktadır 2. Kamu tüzel kişilerine, anonim ortaklıklara müdahale etme hakkı sağlayan hükümlerin başında, Ticaret Kanunumuzun m. 275 hükmü yer almaktadır. Amme hükmi şahıslarının iştiraki başlığını taşıyan bu hükme göre: Devlet, vilayet, belediye gibi amme hükmi şahıslarından birisine esas mukaveleye dercedilecek bir kayıtla pay sahibi olmasa dahi, mevzuu amme hizmeti olan anonim şirketlerin idare ve murakabe heyetlerinde temsilci bulundurmak hakkı verilebilir 3. Yukarıki fıkrada yazılı şirketlerde pay sahibi olan amme hükmi şahıslarının idare meclis ve murakabe heyetlerindeki temsilcileri ancak bunlar tarafından azlolunabilir. Amme hükmi şahıslarının, şirket idare meclisi ve murakabe heyetlerindeki temsilcileri, umumi heyet tarafından seçilen azaların hak ve vazifelerini haizdirler. Şu kadar ki, bunlar; idare meclisi azası sıfatiyle pay senetleri tevdi etmek mükellefiyetinden muaftırlar. Amme hükmi şahısları şirket idare meclisi ve murakabe heyetlerindeki temsilcilerinin bu sıfatla işledikleri fiil ve yaptıkları muamelelerden dolayı şirkete ve onun alacaklılariyle pay sahiplerine karşı mesuldür. Hükmi şahsın rücu hakkı mahfuzdur 4. 2 Anonim ortaklıklarda denetim, çeşitli açılardan ve çeşitli menfaatlerin korunması amacı ile yapılır. Denetimin temel amacı, ortakları ve ortaklığı ile ortaklık alacaklılarını korumak, ayrıca halka açılmış bir anonim ortaklıkta (SerPK. m. 3/g), kamuyu ilgilendirmesi açısından, ekonomik kamu düzenini korumaktır (Peter Forstmoser/Arthur Meier-Hayoz/Peter Nobel, Schweizerisches Aktienrecht, Bern 1996, 3, n ; Ersin Çamoğlu (Reha Poroy/Ünal Tekinalp), Ortaklıklar, s. 343; Mehmet Bahtiyar-Levent Biçer, Anonim Ortaklık Kuruluş Sistemleri ve TTK. m. 273 Değişikliği, Prof. Dr. Ayferi Göze ye Armağan, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, İstanbul 2004/1-2, s. 393; Akar Öçal, Avrupa Tipi Anonim Şirket İçin Öngörülen Denetleme Esasları, İkt. Mal., C. XVII, S. 8, Mart 1971, s. 346 vd.; Aydın Çelik, Anonim Ortaklık Kuruluş ve Anasözleşme Değişikliklerinde Bakanlığın İzin Yetkisinin Sınırlandırılması Karşısında Sicil Memurunun İnceleme Yetkisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 4, S. 8, 2005/2, s Ayrıca ayrıntılı bilgi için bkz.; Aydın Çelik, Anonim Ortaklıklarda İç Denetim, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli 2003; Aydın Çelik, Anonim Ortaklıklarda Dış Denetim, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2005). Bu nedenle denetimin hem ortaklık içinden hem de devlet makamları tarafından dışardan yapılması gerekir. Kara Avrupası ülkeleri hukukunda, denetimin amacı, tek bir pay sahibine veya azınlığa veya korunmaya değer bazı menfaat gruplarına kanunlarca tanınan haklarla; ortaklık içi ilişkilerde menfaatler dengesinin sağlanmaya çalışılması, bu sebeple münferit pay sahibinin ve azınlığın çoğunluğa karşı korunmasıdır (Ünal Tekinalp, Anonim Ortaklığın Bilançosu ve Yedek Akçeleri, 2. baskı, İstanbul 1979, s. 26 vd.) Sayılı Umumi Mağazalar Kanunu nun ( tarih ve sayılı R.G.) 5. maddesine göre: Umum mağazaların denetim kurullarında Ticaret Bakanlığınca atanacak bir temsilci bulundurulabilir. Bu temsilciler hakkında Türk Ticaret Kanununun 275 inci maddesinin 2 nci ve 3 üncü fıkraları hükümleri uygulanır. 4 Sözkonusu hüküm, hazırlanan Türk Ticaret Kanunu Tasarısı nın m. 334 hükmünde, Kamu tüzel kişilerinin yönetim kurulunda temsili başlığı altında düzenlenmiştir. Hazırlanan Tasarıda, anonim ortaklıkların denetim 2

3 Çalışmamızın amacı, devlet ve ilgili kamu tüzel kişilerine, konusu kamu hizmeti olan anonim ortaklıklara müdahale yetkisi veren TK. m. 275 hükmünü değerlendirmektir. Özellikle serbest piyasa ekonomisinin ön palana çıkması neticesinde faaliyet konusu kamu hizmeti olan anonim ortaklıkların özelleştirilmesinin hız kazandığı günümüzde, bunların da denetimine imkan veren TK. m. 275 hükmünün daha da önem kazandığı söylenebilir. Aşağıda öncelikle, TK. m. 275 hükmünün düzenlenme amacı, kamu tüzel kişileri tarafından seçilen üyenin ve üye ile ortaklık arasındaki ilişkinin niteliği, üye seçme şartları ve genel hükümler karşısında hükmün öngördüğü istisnalar, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı da dikkate alınarak, öğretideki görüşler çerçevesinde ele alınacaktır. organı kaldırıldığından, Tasarının m. 334 hükmünde, kamu tüzel kişilerinin sadece yönetim kuruluna üye atayabilecekleri öngörülmüştür. Yine Tasarının hükmünde, TK. m. 275 hükmünden farklı olarak, atanan temsilcilerin yönetim kurulu üyesi sıfatıyla pay senetleri tevdi etme yükümlülüklerinin olmadığına ilişkin bir hükme yer verilmemiştir. Tasarı m. 334 hükmünün gerekçesi şu şekilde açıklanmıştır: Birinci fıkra: 1936 tarihli İsviçre Borçlar Kanununun 762 nci maddesinden alınarak 1957 yılında 6762 sayılı Kanun ile hukukumuza giren, ancak çok az uygulanabilen aynı Kanunun 275 inci maddesi, dili güncelleştirilerek Tasarıda korunmuştur. Söz konusu hüküm, SPK nın kurumsal yönetim ilkeleri bağlamında bağımsız üye çerçevesinde de yararlı olabilir sayılı Kanundaki hükümde yer alan, kamu tüzel kişilerinin denetleme kurulunda temsilci bulundurabilme hakkı, Tasarının benimsediği yeni denetleme düzeni dolayısıyla hükümden çıkarılmıştır. İkinci fıkra: İkinci fıkrada öngörülmüş bulunan kamu tüzel kişisinin temsilcisini görevden alma hakkı, atama hakkının simetriği olması nedeniyle Tasarıda devam ettirilmiştir. 3

4 KAYNAKÇA ANSAY, Tuğrul : Anonim Şirketler Hukuku, Ankara ARSLANLI, Halil : Anonim Şirketler I, Umumi Hükümler, İstanbul (C. I) : Anonim Şirketler II-III, Anonim Şirketin Organizasyonu ve Tahviller, İstanbul (C. II-III) ATAN, Turhan : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukuki Mesuliyeti, Ankara ATASOY, Ömer Adil : Anonim Ortaklıkların Denetlenmesinde Hakim Olan Esaslar ve Türk Hukukunda Denetleme Organının Görevleri, Eskişehir AYTAÇ, Zühtü : Anonim Ortaklıklarda İbra, Ankara BAHTİYAR, Mehmet : Anonim Ortaklık Anasözleşmesi, İstanbul BAHTİYAR, Mehmet/BİÇER, Levent : Anonim Ortaklık Kuruluş Sistemleri ve TTK. m. 273 Değişikliği, Prof. Dr. Ayferi Göze ye Armağan, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, İstanbul 2004/1-2. BARBEY, André E. : La décharge en droit Suisse, Etude de certains problèmes en relation avec la décharge des membres des organes de la société anonnyme en droit suisse, Genève 1950, BAŞTUĞ, İrfan : Şirketler Hukukunun Temel İlkeleri, İzmir BERZEK, Ayşe Nur : Avrupa Tipi Anonim Ortaklıkta Ve Hukukumuzda Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Ortaklıkla İşlem Yapma Ve Rekabet Yasağı, İstanbul BÜRGİ, Wolfhart F. : Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch (Zürcher Kommentar), 5. Teil, Die Aktiengesellschaft, Or. Art , Zürich ÇAMOĞLU, Ersin : Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, İstanbul ÇELİK, Aydın : Anonim Ortaklıklarda Yönetim Kurulu Üyelerinin İbrası, Ankara (İbra) : Anonim Ortaklıklarda Dış Denetim, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul (Dış Denetim) : Anonim Ortaklık Kuruluş ve Anasözleşme Değişikliklerinde Bakanlığın İzin Yetkisinin Sınırlandırılması Karşısında Sicil Memurunun İnceleme Yetkisi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 4, S. 8, 2005/2. : Anonim Ortaklıklarda İç Denetim, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli (İç Denetim) ÇEVİK, Orhan Nuri : Anonim Şirketler, Ankara (AŞ) :Limited Şirketler Hukuku ve Uygulaması, Ankara DOĞANAY, İsmail : Türk Ticaret Kanunu Şerhi, (Birinci Cilt-Madde 1-419), İstanbul DOMANİÇ, Hayri : Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması TTK. Şerhi, C. II, İstanbul (Şerh) : Anonim Şirketler, İstanbul (Şirketler) EREM, S. Turgut : Ticaret Hukuku Prensipleri, Cilt II, Ticaret Şirketleri, İstanbul ERİŞ, Gönen : Türk Ticaret Kanunu, Ticari İşletme ve Ticaret Şirketleri, C. 2, Ankara (TTK) : Anonim Şirketler Hukuku, Ankara (AŞ) FORSTMOSER, Peter/MEİER-HAYOZ, Arthur/NOBEL, Peter : Schweizerisches Aktienrecht, Bern HELVACI, Mehmet : Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyesinin Hukuki Sorumluluğu, İstanbul HİRŞ, Ernst E. : Ticaret Hukuku Dersleri, İstanbul

5 İMREGÜN, Oğuz : Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyelerinin Ortaklığa Karşı Hukuksal Sorumu, Erdoğan Moroğlu na 65. Yaşgünü Armağanı, İstanbul (Hukuksal Sorum) : Anonim Ortaklıklar, İstanbul (AO) KARAYALÇIN, Yaşar : Özel Hukukta Meseleler ve Görüşler, C.II, Ankara MEİER-HAYOZ, Arthur/FORSTMOSER, Peter: Schweizerisches Gesellschaftsrecht, mit neuem Recht der GmbH, der Revision und der kollektiven Kapitalanlagen, Bern MİMAROĞLU, Sait Kemal : Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukuki Mesuliyeti, Ankara MOROĞLU, Erdoğan : Türk Ticaret Kanunu Tasarısı İle Yürürlük ve Uygulama Kanunu Tasarısı Taslağı, Değerlendirme ve Öneriler, İstanbul (Tasarı) MOROĞLU, Erdoğan/KENDİGELEN, Abuzer : Notlu-İçtihatlı Türk Ticaret Kanunu ve İlgili Mevzuat, İstanbul ÖÇAL, Akar : Avrupa Tipi Anonim Şirket İçin Öngörülen Denetleme Esasları, İkt. Mal., C. XVII, S. 8, Mart PETİTPİERRE, Guido : De la responsabilité civile des administrateurs dans les sociétés anonymes en droit suisse, anglais et italien, Paris PİTTET, Véronique : Les compétences et la responsabilité de l administrateur-directeur dans le droit de la société anonyme, Lausanne POROY, Reha/TEKİNALP, Ünal/ÇAMOĞLU, Ersin: Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, İstanbul (Ortaklıklar) PULAŞLI, Hasan : Şirketler Hukuku, Adana SCHULER, Paul : L assemblée général des actionnaires dans les sociétés anonymes, Université De Neuchâtel Faculté De Droit, Lausanne SUNGURBEY, İsmet : Anonim Ortaklık Müdürü ve Yönetim Kurulu Üyeleri Kendileriyle Ortaklık Arasındaki İç İlişkinin Hizmet Akdi Niteliğinde Olduğunu İspatlayarak Nedensiz Azil Yüzünden Tazminat İsteyebilirler, Medeni Hukuk Sorunları, C. II, İstanbul (Nedensiz Azil) TANDOĞAN, Haluk : Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, İstanbul (C. II) : Hükmi Şahısların Anonim Şirket İdare Meclisinde Temsili, Batider, C. I, S. 1, (Temsil) TEKİL, Fehiman : Anonim Şirketler Hukuku, İstanbul TEKİNALP, Ünal : Anonim Ortaklığın Bilançosu ve Yedek Akçeleri, İstanbul (Bilanço) : Anonim Ortaklıkların Yönetim Kurullarında Tüzel Kişilerin Temsili, Ankara (Temsil) TOKSAL, Baki : Yeni Ticaret Kanununun Getirdiği Yenilikler (Anonim Şirketler), İkt. Mal., C. V, S. 4, YAVUZ, Cevdet : Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, İstanbul