İAÜ MÜH MİMARLIK FAKÜLTESİ MİMARLIK BÖLÜMÜ

Transkript

1 İAÜ MÜH MİMARLIK FAKÜLTESİ MİMARLIK BÖLÜMÜ ÖĞR YILI GÜZ DÖNEMİ MİM201: MİMARLIK TARİHİ VE TEORİSİ Hafta: 14 RÖNESANS MİMARLIĞI 15. YÜZYILDA İTALYA HÜMANİZM PERSPEKTİF ORAN VE ORANTI BRUNELLESCHİ, ALBERTİ, BRAMENTE, MİCHELANGELO

2 15. YÜZYILDA İTALYA Rönesans 1400 civarında başladığında tek bir İtalya yoktu. Bu dönemde İtalya yarımadası boyunca bir dizi dükalık, cumhuriyet ve krallık bulunuyordu. Bu kent devletler sürekli birbiriyle rekabet halindeydi. Bu rekabet zaman zaman çatışmalara neden oluyordu. Orta İtalya bölgesinde tamamıyla dindışı bir krallık olarak Papa tarafından yönetilen Papa Devletleri bulunuyordu. Papa devletlerinin kuzeyinde Sforza ailesinin Milano dükalığı ve d Esta ailesinin yönettiği Ferrara dükalılklarının egemenliğindeki devletlerle Venedik ve Floransa cumhuriyetleri vardı. İtalyada dükalık benzeri bağımsız yönetimlerce yönetilen kent devletler arasında Floransa, Milano, Roma, Siena, Bologna ve Venedik ekonomik ve politik etkinlikleri ile öne çıkmışlardı. 14. yy Avrupasında özellikle İtalyada artan ekonomik zenginlik ve kentleşme beraberinde sosyal ve kültür değişimlerini de getirmiştir. Hızla bilimsel ilgiye ve sanata da yansıyan gelişmeler Gotik dönemin din taasubuna dayalı kütüründen uzaklaşmayı sağlayan pek çok entelektüel girişimin de tetikleyicisi olmuştur.

3 15. YÜZYILDA İTALYA (devam) Özellikle Floransa da pek çok zengin tüccar ve banker hem kendileri hem de içinde yaşadıkları kent için kapsamlı yapı siparişleri verip mimar ve sanatkarlara destek olmuşlardır. Ayrıca Eski Yunan filozoflarının İlkçağlarda başlattığı felsefe, matematik, fizik vb müsbet bilim alanlarında yazdıkları eserlere duyulan ilgi yeniden canlandırılmıştır. Büyük zengin ve toplum liderleri İlkçağlarda yaşamış olan filizof ve yazarların çalışmalarının güncel Latinceye çevrilmesine yönelik girişimlere maddi destek sağlamıştır. Klasik Yunan Felsefesinim Platon Aristo vb ünlü filoflarının eserleri artan bir entelektüel ilgi ve öğrenme seferberliğinin merkezine oturtularak, doğa olaylarının açıklanmasında matematik ve geometriye dayalı akılcılığın ön plana çıktığı düşünce sistemleri geliştirilmiştir. Akılcılığı tanımlamada Hıristiyan inancının değerlerine de sahip çıkan Rönesans düşünürleri, dolaylı olarak matematiksel düşünce sistemlerini ve Mimaride ise daire, kare vb simetrik geometrik şekilleri tanrının kusursuzluğunun birer simgeleri olarak görmüşlerdir.

4 15. YÜZYILDA İTALYA (devam) Rönesans mimarları tasarımlarını daha çok tanrının kusursuzluğunu simgeleyen dairevi ve kare planlar üzerine kurguluyorlardı. Kent planlamasıyla ilgili çalışmalar ise oldukça sınırlıydı. Bunun temel bir nedeni vardı: İtalyanın içinde bulunduğu politik kaos ülkede yeni kent yapımı için elverişli değildi. Yine de Venedik Cumhuriyeti Venedik yakınlarında Palmanova adında bir kent yapmayı başarmıştır. Flarete lakablı Antonio Avelino 1460 lı yıllarda Milano da klasik çağlardan esinlenerek mimarlık alanında yeni ussal (akılcı) çalışmalar yapmıştır. Antonio Avelino nun, Storzinda adını verdiği ideal kent planını, sekizgen yıldız şeklindedir Antonio Flarete: İdeal kent Storzinda planı (1464)

5 15. YÜZYILDA İTALYA (devam) Vincenzo Scamozzi tarafından tasarlandığına inanılan Palmanova, topların yerleştirildiği dokuz uçlu bir yıldız şeklindeydi. Işınsal 9 ana cadde ve çevresel bağlayıcılar, ideal modele uymalarının yanı sıra, merkezi depodan savaş araç ve gereçlerinin gerekli yerlere kolayca ulaştırımasını sağlıyordu. Palma Nova Planı: 1593 (Rönasans mimarları Savorgnan ve Scamozzi)

6 15. YÜZYILDA İTALYA (devam) Palmamova: Kuzeydoğu İtalya, Slovenya sınırı

7 HÜMANİZM Antik Yunan kaynaklı, Batının Klasik İlkçağ felsefesini temel alan Rönesans düşünürleri doğa ve toplum olaylarını yorumlamakta matematik ve geometriye dayalı akılcılığı temel almaktaydı. Bu ise Hıristiyanlıkta o dönem taasuba dayalı din anlayışından farklıydı. Yeni düşünce sistemini öncekinden farklı kılan en önemli etken ise açıklanması söz konusu olaylarda din eksenli düşünce yerine insan aklına dayalı görüşün egemen kılınmasıydı. Düşünce üretmede kabul gören yeni kriterler doğruluk, güzellik ve akılcılık şeklinde ifade ediliyordu. Bu durum doğal alarak insanın kendisine olan güven ve inancını arttırdı. Hümanizm denilen yeni inanç sistemine göre insanın bizatihi kendisi ya da insan beyni tüm doğruluk ve güzelliklerin temeli ve tek kaynağıdır. Bu çerçevede insan yaratıcılığına inanç, her türlü güzellik ve estetik düşüncenin bulunup yaratılma çabalarının gereğidir. Bu inanışa göre estetik düşüncenin bulunması zorunluluktur, zira estetik düşünce toplumda mevcut olan her türlü kötülüğün panzehiridir.

8 Mimarlığın Matematiksel İfadesi Rönesans mimarlarına göre mimarlık eşittir matematikti. Mimarlığı kosmik düzenin bir parçası hatta kopyası olarak görüyorlardı. Onlara göre bu düzeni simgeleyen en mükemmel biçimler kare ve daire idi. Vitruvius un düşüncelerinde temel aldığı Platon un evrenin geometriye bağlı anlatımı bu değerlendirmede büyük rol oynamıştır. Platon a göre düz doğrular ve daireden türetilen formlar ve bunların 3. boyutlu uzayda oluşturduğu katı cisimler ebedi ve mutlak güzelliği temsil ediyordu. Ne varki bu formların oluşturulmasında formsal bütünlüğü oluşturan elemanların birbiriyle olan oran ve orantısal ilişkilerin büyük önemi vardır. Rönesans mimarı bu ilişkilerin aynen bir müzik parçasını oluşturan seslerin kendi aralarında oluşturduğu harmonik ilişkilerinden farklı olmadığını düşünüyordu. Rönesans mimarlarına göre bu ilişkiler mutlaktır ve kesindir.

9 PERSPEKTİF Brunelleschi, mimaride matematiksel ya da lineer perspektif olarak bilinien çizim tekniğinin icatcısı ya da yaratıcısı olmuştur. Bu nedenle mimarlığın bir matematik bilimi olarak görüldüğü bir dönemde, mekanın ve 3 boyutlu objelerin 2 boyutlu düzlemde kusursuz olarak anlatımının önemi oldukça önemliydi. Brunelleschi, gerçek 3 boyutlu uzaydaki nesnelerin düzenlenişini 2 boyutlu uzayda tam olarak resmetmenin akılcı, matematiksel bir şemasını geliştirmeğe çalıştı. Konu sadece Romalı ressamların değil aynı zamanda Roma da, aynı sorun üzerinde çalışan Albeti nin de gündemindeydi.

10 ORAN VE ORANTI 14. yy da İlk Çağ eserlerine olan ilgi yoğunluğu, mimaride o zamana kadar yazılmış en eski kitap olan Romalı Mimar Vitruvius un MS 100 civarında yazdığı Mimarlık Üzerine On Kitap adlı kitaba olan ilgiyi de arttırmıştır. Dönemin Latincesine çevrilen söz konusu kitap, adeta Rönesans mimarlarının incili haline getirmiştir. Kitap çok geniş konu yelpazesini kapsamakta olup bunlar arasında geometrik ve simetrik biçime ve de yapının estetik tanımına ilişkin açıklamalar ağırlıklı yer tutmaktadır. Mimaride parçaların birbiriyle ve bütünle oluşturduğu uyum kitabın Rönesans mimarlarının dikkatini çeken en önemli konusunu oluşturmuştur. Kitabın 1511 baskısında yer alan oran ve orantıya ilişkin illüstrasyon

11 ORAN VE ORANTI (devam) Platona atfen geliştirdiği estetik tanımıyla, Vitruvius geometrik şekillere dayalı ideal formlar ile oran ve orantıya dayalı ebedi ve mutlak güzellikten sözetmektedir. Vitruvius kitabının 3. kısmında (kitap 3) insan vücudunun değişik uzuvlarının birbirine ve insan boyuna oranından söz ederek, mimaride ideal oran sistemlerinin insan vücudunun kusursuz oranlarında bulunabileceğini ima etmiştir. Rönesans mimarı Leon Batista Alberti ( ), dünyanın en eski 2. kitabı olan Mimarlığın On Kitabı nın yazarıdır. Kitabında Vitruvius un görüşlerine geniş yer veren Alberti geliştirdiği oran ve orantıya dayalı yeni formülerle, bu konuyu daha ileri boyutlara taşıyarak, mimariyi oran ve orantı üzerine kurulmuş bir matamatik bilimi olarak tanımlamıştır. Mimariyi müziğin dondulmuş hali olarak gören Alberti ye göre mimaride güzellik öyle birşeydir ki ne ondan bir şey çıkarabilir, ne de ona bir şey ilave edebilirsiniz. O böylesi bir güzelliğin mimaride ancak bütünü oluşturan parçaların birbiriyle ve bütünle doğru şekilde oranıyla elde edileceğine inanmıştır.

12 BRUNELLESCHİ İtalyan mimarı (Floransa, 1377-Floransa, 1446). Usta bir kuyumcu ve heykelci de olan Filippo Brunelleschi, Floransa'da XV. yy'ın başlarında Rönesans'ın başlatıcısı sayılır. İtalyan mimarisinin evrimine büyük katkısı olmuştur. Rönesans sanatçısının en iyi örneklerinden olan Flippo Brunelleschi, sağlam bir öğrenim görerek geniş bir kültür edindi. Kuyumculuk mesleğini öğrenerek ( o dönemde sanatçı olmak isteyen herkes mutlaka kuyumculuk öğrenimi görüyordu), heykelciliğe yöneldi. Ama 1401 yılında katıldığı Floransa vaftiz yerinin üçüncü kapısının yapımı için açılan yarışmayı Gilberti'nin kazanması üzerine, mimarlığa yönelmeye karar vererek, Donatello'yla Roma'ya gidip Eskiçağ anıtlarını izledi. İki yıl sonra Floransa'ya döndüğünde, gotik bir anlayışta başlamış olan Santa Maria del Fiore kilisesinin yapımını tamamlayarak, büyük bir yenilikçi olduğunu herkese kabul ettirdi: Kilisenin sekizgen bir kubbe kasnağı üstüne oturan kubbesini yaparken, Eskiçağ mimarlığından ve kendi koyduğu ilkelerinden yararlanmıştı. Santa Maria del Fiore'den sonra yaptığı, yeni bir kilise örneği oluşturulan yapıtların (kare planlı küçük bir yapı olan San Lorenzo kilisesi, merkez planlı San Spirito kilisesi ve Santa Maria degli angeli yapısı: bazilika planlı San Lorenzo kilisesi) tümünde aynı özellikler, aynı aydınlık ve özlü düzenleme, düzlemlerin ve kütlelerin aynı dengeli dağılımı ve birbiriyle boğulmayan aynı hacimler gözlenir. Bütün bu yapıtlarda, uzamın düzenlenmesi, sanatçının çeşitli mimarlık öğeleri ile yapının bütünü arasındaki orantılara uyumlu bir ritim elde etmek için gerekli matematiksel bağıntıların mantığı üstüne kurulu kişisel üslup anlayışına uygun olarak gelişmiştir. Güzelliğin yasalarını bir bilim adamı anlayışıyla denetleyen bir sanatçı olan Brunelleschi, Rönesans sanatçılarının üstünde çalıştıkları anıtların ve manzaraların persfektiflerindeki dengeyi doğrulamada kullandıkları optik aygıtı bulmuştur. Günümüzde, XV. yy. Floransa mimarisinin, hatta bütün Rönesans dönemi mimarisinin Brunelleschi'nin ilk iki yapıtıyla (Ospedale degli İnnocenti; Floransa katedrallerinin çifte kubbesi) başladığı kabul edilmektedir.

13 Santa Maria della Fiore kilisesi Floransa

14 Santa Maria della Fiore kilisesi Floransa

15 Brunelleschi_Section_Dome_of_the_Cathedral

16 Brunelleschi_plan_Santo_Spirito_inş başl 1444

17 Brunelleschi_San Spirito Church kuşbakışı görünüş

18 Brunelleschi_santo-spirito giriş cephesi

19 Brunelleschi: Santo-spirito Kilisesi Dış Görünüşü

20 BRUNELLESCHI_Filippo_The_Nave_Of_S Lorenzo_Florance

21 Brunelleschi: S Lorenzo Florence-başlangıç tarihi 1421

22 Brunelleschi: Ospedale degli Innocenti Kimsesiz çocuklar hastanesi- Floransa

23 Alberti: Santa-maria-novella - İnş başl 1456

24 Vatikan Sen Piyer (St. Peter s) Kilisesi, Roma Roma da Vatikan a ait Sen Piyer Kilisesi bugün Dünya Katolik cemaatinin lideri Papa lığın temsil edildiği simgesel bir yapıdır. Orijinal hali MS 330 lu yıllarda yapılmış olan yapının mevcut hali 2 aşamalı plan üzerine gerçekleştirilmiştir. İlk aşama planı 1503 yılında Papa II. Julius un resmi mimarı Donato Bramante tarafından çizilmiştir. Bramante planı merkezi örgütlenmeli tipik bir Rönesans kilisesinin izlerini taşımaktadır. İç içe çapraz 2 yönlü haçın oluşturduğu Eski Yunan motifi genişletilmiş olarak uygulanmıştır. Yapının merkezi pencereli kasnak üzerine oturtulmuş yüksek bir kubbeyle taçlandırılmış, bu kubbenin 4 yanında, köşe ambulatuvarını örten daha küçük kubbeler yerleştirilmiştir. Kosmik düzenin mükemmel bir kopyasını oluşturduğuna inanılan plan Brante nin ölümü sonrasında 1548 de göreve getirilen Mikelanj tarafından ciddi biçimde değiştirilmiştir. Yapı Mikelanj ın geliştirdiği plana uygun olarak tamamlanmıştır.

25 St Peter Kilisesi orijinal hali

26 Donato Bramante: St Peter Kilisesi Planı_1506

27 Michelangelo nun St Peter Kilisesi Planı_1546

28 Michelangelo: 1546_Vatican-city-st-peters-church-map

29 EtienneDuperac-St Peter Kilisesinden kesit

30 St Peter Kilisesi Roma

31 St Peter Kilisesi Meydanı Roma

32