SF 6 Gazlõ Kesiciler Sadi ÜNLÜ Özgür YILDIRIM Cüneyt TURAN Cihan NEGİZ Vasõf Erkut ER

Transkript

1 Yüksek Gerilim Güç Kesicileri Grup Çalõşmasõ Doç. Dr. Özcan KALENDERLİ SF 6 Gazlõ Kesiciler Teslim Tarihi: Teslim Edenler: Sadi ÜNLÜ Özgür YILDIRIM Cüneyt TURAN Cihan NEGİZ Vasõf Erkut ER

2 1. Konu Hakõnda Genel Bilgi Gaz yalõtõmlõ kesici uygulamalarõ günümüzde yaygõn bir kullanõm alanõna sahiptir. İlk ciddi uygulamasõ yõllarõ arasõnda yağ ve basõnç kombinasyonu olarak gerçekleştirildi. Gerçek anlamda kesicilerde SF 6 kullanõlmasõ 1960 ta Fransa da yõlõnda araştõrmalar sonucunda olmuştur. Sonuçlarõn araştõrmacõ ve imalatçõ firmalarõ tatmin etmesi üzerine günümüzün en yaygõn kullanõlan kesici tipi olan SF 6 kesici tipi doğmuş oldu. 2. SF 6 Gazõ Hakkõnda Genel Bilgi 2.1 Tarihçe Kimyasal açõlõmõ kükürt hekza florür olan SF 6 gazõ ilk defa 18. yüzyõl başlarõnda Paris te elde edildi yõlõnda yalõtõm gazõ olarak kullanõlabileceği saptandõ yõlõnda Almanlar bu gazõ elektrik arkõnõ söndürme amaçlõ kullandõ da Amerika da sektörü oluşmaya başlayan SF 6 kesicisi, 1970 li yõllarda pazarda hava ve yağõn yerine geçti. Delinme dayanõmõnõn (havanõn 2 ila 3 katõ) ve ark söndürme karakteristiğinin iyi olmasõ nedeniyle yüksek gerilimin vazgeçilmezleri arasõna girdi. 2.2 Özellikleri Delinme dayanõmõ havanõnkinin 2 ila 3 katõdõr. Ark söndürme karakteristiği çok iyi olan ideal bir gazdõr. SF 6 gazõ asal bir gaz kabul edilebilir. Moleküler ağõrlõğõ 146 dõr. Oksijen molekülünün 32, Azot molekülünün 28 ağõrlõğa sahip olduğu düşünülürse hava yanõnda çok ağõr bir gaz olduğu saptanõr. Bu da bu gazõn sõzõntõlarda birikme özelliğine sahip bir gaz olduğunu gösterir. Normal koşullar altõnda renksiz, kokusuz, tatsõz, zehirsiz, yanmaz bir gazdõr. Ama kesicilerde beraberinde kullanõldõğõ karõşõmlarla ve ark esnasõndaki ayrõşmalar sonucu zehirleyici durumlar oluşur. 3. SF 6 Gazõnõn Uygulamalarõ 3.1 SF 6 Gazõ Uygulama Alanlarõ Yalõtõm malzemesi olarak kullanõlabilecek gazlarõn başõnda gelen SF 6 (kükürt-hegzaflorür), orta ve yüksek gerilim enerji sistemlerinde, gaz yalõtõmlõ kablo, gazlõ ayõrõcõ, yük ayõrõcõsõ, kesici, şalt dolabõ ve genel olarak transformatör istasyonlarõnda oldukça geniş bir uygulama alanõ bulmaktadõr. Delinme dayanõmõnõn yüksekliği, kimyasal kararlõlõgõ, iyi õsõl iletkenliği, alev almayan ve elektronegatif bir gaz olmasõ gibi üstün özellikleri ile SF 6 gazõ, günümüzde yüksek gerilim sistemlerinde yaygõn olarak kullanõlmaktadõr. 3.2 SF 6 Gazõnõn Kesicide Kullanõm Şekilleri SF 6 gazõ yüksek gerilim sektörünün en ideal yalõtõm maddesi olmasõ nedeniyle gerek kesicilerde gerek yeraltõ kablolarõnda kullanõlõrlar. Hatta önemine bir örnek verecek değinecek olursak Nike spor firmasõ bu gazõ, bazõ ayakkabõlarõnda test ederek piyasaya sürmüştür. Ancak asõl kullanõm alanõ SF 6 kesicileridir. Fakat, yine de maliyeti düşürmek, daha çok kullanõlmasõnõ sağlamak için yüksek gerilim uygulamalarõnda araştõrma çalõşmalarõ yapõlmõştõr. Bu çalõşmalar sonucu SF 6 gazõ diğer gazlarla karõşõm halinde kesicilerde kullanõlmaktadõr. Bu karõşõmlarõn içinde en çok tercih edileni SF 6 +N 2 gazlarõ karõşõmõdõr.

3 N 2 gazõ zehirsiz, yanmaz özelliktedir. SF 6 gazõyla bu gazõ kõyaslarsak, N 2 gazõ ucuz ve daha dayanõksõz bir gazdõr. Bu özelliklerine rağmen N 2 gazõ SF 6 gazõyla karõştõrõldõğõnda yalõtõm konusunda iyi sonuçlar vermiştir. Ayrõca bu karõşõmõn uygulama sõcaklõğõ aralõğõ daha geniş, buna ters orantõlõ olarak delinme dayanõmõ daha azdõr. 4. SF 6 Kesicileri Elektrik ve Mekanik Olarak İncelenmesi Kesici yapõsal gösterimi (yandan ve önden bakõş) 1. SF 6 Hücresi 2. Porselen Destek 3. Ana kaide 4. Kesici Mekanizmasõ 5. Dayanak Konularõ anlatmaya başlamadan önce yukarõda klasik bir kesicinin dõş cephe ilkesel kõsõmlarõnõ belirtmeyi uygun görüyoruz. SF6 gazlõ kesicilerde basõnçve sõcaklõk dengeleme sistemi

4 Bu sistemde iki önemli parametre olan sõcaklõk ve basõnç, ölçü aletleri ve vanalarla kontrol edilmektedir. 4.1 Elektriksel Özellikler Dielektrik Dayanõm SF 6 tipi kesici Dielektrik dayanõmõ havaya oranla 2 ila 3 kat daha iyi olan bir kesicidir. Basõnç arttõrõlarak bu özellik yalõtõm yağlarõnõn dayanõmõna eşit hale getirilebilir. Yalõtõm ve ark söndürme karakteristiklerinin optimumunu bünyesinde bulunduran ideal bir kesici olan SF 6 kesici, yüksek ve aşõrõ gerilim seviyeleri ile büyük güçlü uygulamalarda kullanõlan en yaygõn kesicidir. Aynõ zamanda õsõl değişimlere karşõ dayanõklõdõr Ark Söndürme İlkesi SF 6 kesicilerinin hemen hepsinde arkõ söndürmek için gaza gerekli enerji arkõn kendisinden sağlanõr. Arkõn yaydõğõ enerji basõnç ve sõcaklõğõ arttõrõr. Bu çok hõzlõ bir şekilde gaza etki eder. Isõnan gaz çok kõsa sürede akõm sõfõrõnõ yakalayarak arkõ söndürür. Basõnç arttõrma işlemini yapmak için akõm kontrolü yaparak magnetik alandan da yararlanõlabilir (özel uygulamalarda). Kõsaca değindiğimiz bu ark söndürme yöntemlerini, VI. bölümde üfleme ve rotasyon tekniği adõ altõnda ayrõntõlõ olarak inceleyeceğiz. Çok yüksek akõmlarda basõncõn aşõrõ artmasõnõ önlemek için aşõrõ basõnç valfõ (kontrolörü) kullanõlõr Yalõtõm Sõnõflandõrmalarõ Hava yalõtõmlõ kesici: Avrupa da 72.5 kv tan 420 kv a, Amerika da ise 800 kv a kadar yaygõn olarak kullanõlõrlar. Kolon şeklindedirler. Bu kolonlar metal bir koruma içinde kontak ve çalõşma sisteminden oluşur. Bu kolonlar ana kaide üzerine yerleştirilir. Hücre ve destek izolatörleri seramiktir. Gaz yalõtõmlõ kesici: Bu kesiciler 36 kv tan 800 kv a kadar üretilmekte olup özellikle büyük kentlerde kullanõlõrlar. Bu teknolojiye göre yüksek gerilim kõsõmlarõ metal bir tankõn içine yerleştirilir. Çalõşma mekanizmasõ klasik olarak metal kabinin içindedir. Yalõtõm maddesi olarak da SF 6 gazõ kullanõlõr. Bu iki tip kesiciye örnek olarak aşağõda bir harici tip hava yalõtõmlõ kesici, bir dahili tip gaz yalõtõmlõ kesicinin resimleri verilmiştir. Hava yalõtõmlõ kesici Gaz yalõtõmlõ kesici

5 Bu kesicilerin neden harici, neden dahili olarak kullanõldõğõ Bazõ SF 6 kesicilerinin ağõrlõklarõ (tüm ekipman)) konusu incelendiğinde ağõrlõklarõna bakarak rahatlõkla görülebilir. 4.2 Mekanik Özellikler Kontak Sistemi Çok yüksek akõmlar söz konusu olduğu için özel olarak tasarlanõrlar. Aşõnma dikkate alõnarak kontak maddesinin ömründen önce bozulmamasõ için biraz fazla malzeme kullanõlõr. Yalõtõm gazõnõn azalmasõnõ ve kontak kirlenmesini önleyecek şekilde tasarlanõrlar. Anahtarlamaya ve elektrodinamik kuvvetlere karşõ kararlõlõğõ bozulmayan sistemlerdir. Düşük elektriksel direnç ve yüksek õsõl (termal) iletkenliğe sahiptirler. Yanda görülen kontağõn kõsõmlarõnõ şöyle belirtiriz: 1. Flanş 2. Kontak kolu 3. Bağlantõ bölümü 4. Ark direnç ucu Kesme Ünitesi Örnek olarak yanda gösterilen klasik kesme ünitesinde porselen izolatör ve uçlar bulunmaktadõr. Kesme anõnda çalõşma mekanizmasõna bağlõ silindir aşağõ ilerler, bu kesiciyi açõk konuma getirir. Gaz piston vasõtasõyla sõkõşõr ve ark bölgesine ulaşõr, arkõ söndürür. Bu konu çalõşma ilkesi bölümünde ayrõntõlõ olarak anlatõlacaktõr.

6 4.3 Değerlendirmeler Yaygõn Kullanõm Nedenleri Gelişen teknolojiyle beraber talep edilen kesici, kullanõm amacõna bakõlmaksõzõn (YG, AG, transformatör, generatör vs.) firmalardan rahatlõkla temin edilebilir. Önemli arõzalarõn büyümesini hõzlõ kesme süresi sayesinde önledikleri için yaygõndõrlar. Hõzlõ kesme aynõ zamanda bakõm sayõsõnõ azaltõr. Generatörleri iletim ve güç sistemlerine direkt olarak bağlamada kritik açma ve kapama olaylarõnda diğer kesicilere göre daha dayanõklõdõrlar. Gerilim düşümünün azlõğõ ve senkronizasyon sağlama açõsõndan en uygun kesicidir. Yüksek ark kesme özelliği, yüksek delinme dayanõmõ dolayõsõyla kesme hücresi boyutlarõnõn küçük olmasõ, kapasitif akõmlarõ kolay kesmesi, endüktif akõmlarõn oluşturduğu gerilimin diğer kesicilere göre küçük olmasõ, gürültüsüz çalõşmasõ, yanmaz, renksiz ve kokusuz oluşu, kimyasal olarak birleşmemesi, az bakõm gerektirir olmasõ, zehirsiz olmasõ (2000o K e kadar), õsõyla parçalanan SF 6 gazõ tekrar birleşme özelliğine sahip olmasõ tercih edilirken göz önüne alõnan önemli özelliklerdir SF 6 gazõ depolama, kontrol etme SF 6 gazõ basõnçlõ silindirlerde depo edilir. Bu silindirlerin kõrõlabilir, sõzdõrabilir olduğu durumlarda zehirlenmelerin yaşanmamasõ için havasõz ortamlarda bulunmamalõdõr. SF 6 gazõnõ kesiciye doldurma işlemi açõk havada yapõlmalõdõr. Eğer bu olanaklõ değilse işlem havalandõrmasõ olan bir yerde yapõlmalõdõr. Ark oluşturucu, yanõcõ tip maddeler bu esnada alandan uzak tutulmalõdõr. Sõzõntõ durumunda bu gazõn koku yaymamasõndan dolayõ solunum yollarõnõn zarar görmemesi için gerekli ekipman olmadan bu işlem yapõlmamalõdõr. Havadan ağõr bir gaz olduğu için birikme problemleri gözönüne alõnmalõdõr. Bazõ SF 6 kesicilerinin ağõrlõklarõ (tüm ekipman) Görüldüğü gibi kesicide ağõrlõğõ oluşturulan temel faktörler kapsül olarak nitelendirilen çelik, alüminyum ve varsa eğer porselen kõsõmlarõdõr. Örneği inceleyecek olursak, gaz yalõtõmlõ sistemlerin (GIS) hava yalõtõmlõ sistemlerden (AIS) hafif olmasõnõ sağlayan etkenin bünyelerinde porselen izolatör bulundurmamalarõ olarak görebiliriz.

7 4.3.4 Bakõm ve Ömür SF 6 gazlõ kesiciler genel olarak özel bir bakõm gerektirmezler. Belli bir anahtarlama sayõsõ veya periyottan sonra bakõmlarõnõn yapõlmasõ imalatçõ tarafõndan kataloglarda belirtilir. Ancak basõnç, sõcaklõk gibi değişken özellikler bir monitörde gözlemlenmeli, kontaklarõn kirliliği kontrol edilmelidir. Bu tip kesicilerin ömürleri bazõ koşullara bağlanabilir: 1) Açma ve kapama sõklõğõna, 2) Ark söndürme karakteristiğinin iyiliğine, 3) Yük ve kaynak akõm ve geriliminin kesiciyi zorlama şiddetine bağlõdõr. 5. Çalõşma İlkesi ve İşletme 5.1 SF 6 Kesici Çalõşma Düzeneği 1- Üst akõm terminali 2- İzolasyon Kapağõ 3- Ana kontak (sabit) 4- Ark kontağõ (sabit) 5- Ark kontağõ (hareketli) 6- İzolasyon memesi 7- Ana kontak (hareketli) 8- Hareketli piston 9- Basõnç haznesi 10- Alt akõm terminali 11- Bağlantõ çubuğu 12- Krank kolu 13- Conta sistemi 14- Şaft 15- Moleküler elek 16- Alt kapak Yukarõda temel olarak bir SF 6 kesici düzeneği verilmiştir. Bu devreyi kõsõm kõsõm inceleyecek olursak; Ana devre: * Üst akõm terminali (1), * Sabit ana kontak(3), * Hareketli ana kontak(7), * Alt akõm terminali (10) Kesme devresi: * Sabit ark kontağõ (4), * Hareketli ark kontağõ (5) Otomatik sõkõştõrma devresi: * Hareketli piston (8), * İzolasyon memesi (6)

8 İletim mekanizmasõ: * Şaft (14), * Krank mili (12), * Bağlantõ çubuğu (11) Conta sistemi: * Contalanmõş basõnç sistemi tipi conta sistemi (13) * İzolasyon Kapağõ (2) aşağõdaki tüm aktif parçalarõ içerir: * Nispeten düşük basõnçlõ SF6 gazõ, * Moleküler elek (15), * Alt kapak (16) 5.2 SF 6 Kesici Genel Çalõşma İlkesi Kesicide arkõn geçtiği küçük bölgede sõcaklõk ila oc arasõndadõr. Bu sõcaklõkta SF 6 gazõ ayrõşarak ortama kükürt ve fluor atom ve iyonlarõ ve elektronlar verir. Bu sõrada SF 6 gazõnõn õsõyõ ortama çok çabuk dağõtma özelliğinden dolayõ sõcaklõk hõzla düşer. Aynõ anda, çok elektronegatif olan fluor iyonlarõ, ortamdaki elektronlarõ yakalayarak akõmõ sõnõrlarlar. Aniden 2000 oc ye düşen sõcaklõkta, kükürt fluor iyonlarõ tekrar SF 6 gazõna, eski yalõtkan haline dönüşür. Bu nedenle gazõn zamanla bozulmasõ söz konusu olmaz; kesici tüm ömrü boyunca elektriksel özelliğini korur. SF 6 gazõ kesicilerinde kesme anõnda herhangi bir patlayõcõ gaz meydana gelmez. Kesici içerisindeki ortam gaz olduğundan kesme sõrasõnda basõnç en fazla bir bar artarak 2,5 bara ulaşõr. SF 6 kesicileri az yağlõ kesicilere oranla bir bakõm periyodu içinde iki üç defa daha fazla açma-kapama yapabilirler. SF 6 gazlõ kesicilerinin bakõmõnõn daha zor olmasõ, personelin daha iyi eğitilmesi ve bakõm için özel cihazlarõn gerekliliği bu kesicilerin olumsuz yanõdõr. 5.3 Genel Bakõş Verim Kontaklarõn arasõna az miktarda gaz verilmesi, elektron yakalama ilkesi ile arkõn söndürülmesine yeter. Bu teknik düşük akõmlarõ ve kõsa devre akõmlarõnõ yaklaşõk aynõ verimlilikte kesmeyi sağlar Tõkama etkisi Yüksek akõmlarõ keserken, arkõn çapraz boyunun, tam kesme kapasitesindeki enjeksiyon memesine eşit olmasõ, enjekte edilen gaz akõşõnõn azalmasõna yol açar. Bu sistemin faydalarõnõ; * Akõm daha sõfõrdan geçmeden, sõkõştõrõlan gazõ büyük bölümünün depolanmasõ imkanõ * Hareketli parçalarõ frenleyerek arkõn enerjisini, böylece de boyunu sõnõrlama imkanõ olarak verebiliriz.

9 5.4 İşletme SF 6 güç kesicileri, SF 6 otomatik sõkõştõrma tekniğini kullanõr. İlk anda ana kontaklar ve ark kontaklarõ kapalõ durumdadõr. Ön sõkõştõrma evresi ise kontaklar açõlõrken pistonun, basõnç haznesindeki SF 6 gazõnõ bir miktar sõkõştõrmaya başlamasõnõ sağlar. Ark kontaklarõ arasõnda ark oluşur piston, aşağõya doğru hareketine devam eder. İzolasyon memesi tarafõndan yön verilen az miktarda gaz, arka enjekte edilir. Bu evreye ark evresi adõ verilir. Düşük akõmlarõ kesmek için ark, zorlanmõş konveksiyon ile soğutulur. Ancak yüksek akõmlar için, õsõl genleşmeyle sõcak gaz, kutup tarafõndaki nispeten soğuk olan parçalara doğru taşõnõr. SF 6 nõn elektriksel özellikleri uyarõnca, ark kontaklarõ arasõndaki aralõk, akõmõn ilk sõfõrõnda akõmõ tamamen kesmek için yeterlidir. Hareketli parçalar hareketlerini bitirirler ve kontaklar tamamiyle açõlana kadar soğuk gaz enjeksiyonu devam eder. 6. Orta Gerilim SF 6 Gazlõ Kesicileri 6.1 OG SF 6 Hakkõnda Bilmediklerimiz, Duymadõklarõmõz Orta gerilim kademelerine göre tasarlanan SF 6 gazlõ kesiciler günümüzün en çok kullanõlan kesici tipleri arasõnda yer alõr. Biz de bundan yola çõkarak bu kesiciler hakkõnda önemli, bir o kadar da ilginç bilgilere bu çalõşmamõzda yer veriyoruz. OG kesicilerinde 1970 lerden beri vakumlu ve SF 6 gazlõ tipler kullanõlmaktadõr. OG seviyesinde kullanõlan kesiciler, dağõtõm şebekeleri veya trenyollarõnõn elektrifikasyonu gibi işlerde kullanõlõr. Almanya vakumlu, Fransa ise SF 6 gazlõ kesicileri tercih eder. Aslõnda ülkelerin tercihlerinin bu şekilde yönlenmesi piyasanõn durumuna göre şekillenmiştir. İki ülkede kesicilerinden oldukça memnundur. Buradan ikisininde birbirine karşõ bir üstünlüğü olmadõğõnõ anlõyoruz. İngiltere de ise 35 yõldõr trenyollarõnõn elektrifikasyonunda 25 kv luk kesiciler kullanõlõyor dan bu yana 36 kv luk harici (outdoor) tipi kesicilere benzer SF 6 'lõ 25 kv luk kesiciler kullanõlõyor. Bu sistem, yalõtõmdaki başarõsõnõn yanõnda mekanik özellikleri sayesinde havai hattõn sabitlenmesinde de yararlõ olmaktadõr. Günümüzde SF 6 gazlõ kesicilerde iki çeşit tasarõm kullanõlmaktadõr. Bunlardan ilki 1990 dan bu yana kullanõlan üflemeli söndürme tekniğidir. Bu teknikten sonra rotasyonel söndürme tekniği geliştirilmiştir. İngiltere trenyollarõnda bu yöntemi tercih etmiştir. 6.2 OG SF 6 Gazlõ Kesicilerde Ark Söndürme Teknikleri Üfleme tekniği SF 6 gazlõ kesicilerde üfleme sistemi YG kesici tasarõmlarõndan esinlenmiştir. Kesicinin kontaklarõnda kesme yapõldõğõnda gaz, oluşan arka pistonlarla üflenir. Bu üflenen gaz, ark kolonunu soğutur ve arkõn kesilmesine neden olur. Bu sistemin kötü yanõ kesilen akõmõn miktarõndan bağõmsõz olarak her seferinde oldukca fazla enerji tüketen basõnçlõ gaz sõkõştõrma ihtiyacõdõr.

10 Üflemeli sistemler ka gibi yüksek akõmlarda oldukça etkilidirler. Çünkü burada üflemenin etkisiyle akõm oldukça kõsa sürede kesilir. Fakat bununda belli zararlarõ yok değildir (Chopping Effect) Rotasyon tekniği Sistemin esasõ eşmerkezli dairesel elektrotlar arasõnda arkõn manyetik alan vasõtasõyla dolaştõrõlmasõna dayanõr. Ark bu şekilde gazõn içerisinde dolaşõr ve soğur. Manyetik alan ise akõmõn bir sargõ üzerinden geçirilmesiyle oluşturulur. Rotasyon sistemleri, hata akõmõnõ kesme için gereken enerji olarak kullanõr. Bu sayede üflemelilere göre daha az enerji harcarlar. Bununla birlikte sistem yeterince iyi tasarlanmamõşsa küçük endüktif karekterli akõmlarda manyetik alan daha az olduğundan ark fazla dönmez ve sistem çok başarõlõ çalõşmaz. Fakat bu teknikte yavaş kesme olduğundan akõm kõrpõlmasõ ve beraberinde gelen aşõrõ gerilim gibi olaylar görülmez. Aşõrõ akõm durumunda oluşan aşõrõ õsõnma genleşmeye ve bir hava akõmõna yolaçar. Buda rotasyonel sistemlerde arkõn söndürülmesi için kullanõlõr. Rotasyonel ark uygulamalarõ için alt sõnõr olarak 25 ka civarlarõ uygun görülmüştür. Bunun nedeni kesme kapasitesi / boyut oranõdõr. Rotasyonel ark kesicileri az enerjiye ihtiyaç duyan kesicilerdir. Bunlar manuel kesicilerde tercih edilen sistemlerdir. Yalõtõm kapasitesi gelişmiş olduğundan baska bir seri yalõtõm aracõna gerek duyulmaz. Rotasyonel SF 6 kesicileri aynõ güçteki kesicilere göre ekonomik olarak oldukca uygundur. Bu sistem yağlõ kesicilerde tasarlandõğõnda da eşdeğerlerinden oldukca ucuzdu. 6.3 Sonuç SF 6 kesiciler OG seviyesine onarõm masraflarõnda düşme ve hata akõmlarõnõ kesmede güven kazandõlar. SF 6 kesicilerinin kullanõldõğõ sistemlerdeki arõza istatistiklerinde belirgin bir düşüş görüldü. Yapõlan araştõrmalarda SF 6 kesicilerin kaza riskinin ihmal edilecek kadar düşük seviyelere indiği görülmüştür. 7. Kesici Etiketleri & Örnek Kesici 7.1 Kesici Etiketleri Kesiciye ait teknik özellikleri belirtir. U n Anma gerilimi (kv): Kesicinin devamlõ çalõşabileceği maksimum işletme gerilimidir. I n Anma akõmõ (A): Kesicinin üzerinden geçirilebilecek maksimum akõm değeridir. İşletme frekansõ: Kesicinin bağlandõğõ şebekenin frekansõdõr. Kesme akõmõ: Kontaklarõn ayrõldõğõ andaki kesiciden geçen akõmdõr. Zaman eksenine göre simetrik ya da asimetrik olabilir.

11 Anma kesme akõmõ: Kesici fonksiyonunun verilen durumda ve anma dönüş geriliminde kestiği en yüksek simetrik kesme akõmõdõr. Dönüş (toparlanma) gerilimi: Akõmõn kesilmesinden sonra kesici uçlarõnda oluşan gerilimdir. Kapama akõmõ: Kapama sõrasõndaki dinamik akõmdõr. Anma kapama akõmõ: En yüksek kapama akõmõ olup kesici bu en yüksek akõm değerinde kapatõlabilir. Bu değer yaklaşõk 2,5 simetrik kesme akõmõna eşittir. Kõsa süre akõmõ: Verilen bir durumda belli bir zaman için kesicinin kapalõ kalabildiği akõmõn efektif değeridir. Kõsa süre akõmõ: 1 saniye Kõsa süre akõmõ: 2 saniye olarak belirtilir. Dinamik akõm: En büyük ilk kõsa devre akõm yarõm dalgasõnõn tepe değeridir. Anma dinamik akõm: Kesicinin arõzasõz olarak çalõşabildiği en yüksek dinamik akõmdõr. Anma açõp kapama periyodu: Kesicinin açma ve kapamalarõnõn başlamasõndan bitene kadar olan süreye denk düşer. 7.2 Örnek Kesici SF 6 Gazlõ Devre Kesici - Orthofluor FB - Maksimum Güvenilirlik Minimum Bakõm Şalt cihazõ tasarõmõnda SF 6 gazõnõn kullanõmõ minimum bakõm sağlamaktadõr. Her kutup tüm servis süresince açõlmasõ gerekmeyen, gaz sõzdõrmaz, kapalõ "sealed for the life" biçiminde tasarlanmõştõr. Bu nedenle bakõm yalnõzca mekanizmanõn periyodik olarak basit yağlanmasõ ile sõnõrlõdõr. Kolay Montaj için Modüler Tasarõm Orthofluor FB devre kesici ayrõ kutuplu tiptedir. Kutuplar aynõ zamanda mekanizmayõ da taşõyan sağlam bir şasi üzerine yerleştirilmiştir. İki tip tasarõmõ mevcuttur: Önden mekanizmalõ ve yandan mekanizmalõ tasarõm. Orthofluor FB kesiciler kolay montaj ve kullanõm için arabalõ tiptedir. İşletme Güvenliği SF 6 gazlõ devre kesiciler alçak basõnçta çalõşõrlar. Gazõn sõkõşmasõ ve anahtarlamadaki õsõnma ile ortaya çõkan iç basõnç artõşõ düşük düzeyde kalõr.

12 Gazõn hõzlõ yenilenmesi (rejenerasyonu) ve kontaklar arasõna taze gaz girişi (enjeksiyonu) IEC standartlarõnda istenenden daha yüksek TRV (toparlanma süresi) (recovery time) değerinde de mükemmel kesmeyi sağlar. BLR Mekanizmasõ FB tipi devre kesiciler BLR tipi mekanizma ile donatõlmõşlardõr. Bu mekanizmada kullanõlan enerji yaylarda depolanmõştõr. Depolanmõş enerji elle ya da elektrikli olarak boşaltõlabilir. Bu tür mekanizmalar özellikle hõzlõ bir tekrar kapama istenen yerlerde gereklidir. Basit ve Güvenilir İşletme Kapama yayõ kurulu konumda, mekaniki olarak tutulur. Elle veya elektriksel olarak kontrol edilen bu kilidin çözülmesi ile; kapama yayõ tamamen boşalõr, kesici kapanõr, açma yayõ kurulur. Kapama yayõ tekrar kurulur, kesici açmaya hazõr bir şekilde kapalõ konumda kalõr. Kapalõ kesicide hõzlõ tekrar kapama sağlamak için, kapama yayõnõ yeniden kurmak mümkündür. BLRM tipi mekanizma, BLR tipinin motorlu türü olup, kapama yayõnõn kurulmasõnõ otomatik olarak yapmaktadõr. Ön kapak üzerine aşağõdaki göstergeler bulunur: Kesicinin konumu (açõk-kapalõ) Kapama yayõnõn konumu (kurulmuş-kurulmamõş). Mekanizmanõn Elektriksel Özellikleri Vdc Vac Anma Yardõmcõ Gerilimi (V) Motor Gerilim değişim aralõğõ 85 to 110% 85 to 110% Anma gücü 300 W 300 VA Yol verme başlama akõmõ Sõfõrlama zamanõ <10s <10s Şönt Açma Bobini Gerilim değişim aralõğõ 70 to 110% 70 to 110% Anma gücü 80 W 80 VA Tahrik başlangõcõ 50 ms 50 ms Kapama Bobini Gerilim değişim aralõğõ 85 to 110% 85 to 110% Anma gücü 80 W 80 VA Tahrik başlangõcõ 50 ms 50 ms Yardõmcõ Kontaklar Anma akõmõ 10 A 10 A Kesme kapasitesi 220 V = 2 A (L/R 20ms) 48 V = 10 A (L/R 20 ms)

13 Performanslar Seçim Rehberi (IEC standartlarõnda) Anma Dayanma Kesme Anma Gerilimi Gerilimi Kapasitesi Akõmõ kvrms Darbe 1 min karms kvpeak kvrms 630 A 1250 A FP1216B FP1216D 25 FP1225B FP1225D FP2416B FP2416D 25 FP2425B FP2425D FP3616B FP3616D 25 FP3625B FP3625D Karakteristikler (IEC standartlarõnda) Kesme Kapasitesi 16 ka 25 ka Çalõşma zamanõ Açma Ark Süresi Kapama Anma işlem sõrasõ A-0.3 sn-ka-15sn-ka A-0.3 sn-ka-15sn-ka Mekaniki Ömür 2000K/A 2000K/A Standartlara Uygunluk FP devre kesici dahili kullanõm için tasarlanmõştõr. Ulusal ve uluslararasõ standartlarõ ile müşteri memnuniyetini sağlamaktadõr. * NFC * IEC 56. * VDE 0670 * BS 5311 * TSE 169

14 ~KAYNAKÇA~ 1. F. Yõlmaz Özkan, Yüksek Gerilim Güç Kesicileri: Teori Tasarõm ve Deneyler, İTÜ Matbaasõ, Münir Ülgür, Elektrik Cihazlarõ Dersleri 1, İTÜ Matbaasõ, cb34/$FILE/34-40%20M785.pdf _ISF2_CIRCUIT_BREAKERS.pdf 6. Schneider Electric SF 6 Circuit Breakers, SF 6 Switchgear Datasheet _LF_CIRCUIT_BREAKERS.pdf Vacuum and SF6 interruption techniques - A manufacturers experience, Dr. Peter Makin and David W. Klaus, IEEE 12. A review of MV interrupting technology through the prism of a contemporary SF6 Circuit Breaker, Alex Rose, IEEE kv Trackside vacuum & SF6 switchgear on Britain's Railways, Mike Tatton, IEEE