İNTERNET ORTAMINDA ROL TABANLI İŞLETME EĞİTİMİ ve ANAYAY.COM. Mehmet Emin MUTLU * Özlem ÖZÖĞÜT* Hülya AVDAN*

Transkript

1 İNTERNET ORTAMINDA ROL TABANLI İŞLETME EĞİTİMİ ve ANAYAY.COM Mehmet Emin MUTLU * Özlem ÖZÖĞÜT* Hülya AVDAN* Özet: Bu çalışma, Bilgi Yönetimi Önlisans Programı öğrencilerine yazılım kullanımı öğretimi ve işletme deneyimi kazandırmak amacıyla kurgulanan bir işletme ortamını anlatmaktadır. Öğrencilere sanal işletme ortamında yaşanan sorunlarla, bu sorunları çözmede verilen rollerin uygunluğunu ve işletme deneyimi kazandırmaktaki etkisini ölçmek amacıyla hazırlanan anket çalışmasının değerlendirme sonuçları da bildiride yer almaktadır. Summary: This study explains the virtual company s environment for giving instruction of using software and business experience to Information Administration Program s students. In this essay has results of questionnaire to measure the effect of giving business and management experience and also the problems of virtual company s environment and reciprocal of roles giving to students for solving these problems. Anahtar sözcükler: İnternete dayalı eğitim, uzaktan öğretim, rol tabanlı eğitim, işletme deneyimi Keywords: internet based education, distance education, role based education, management experience. Giriş İnternete dayalı eğitim günümüzde giderek en önemli uzaktan eğitim yöntemi olmaya aday durumdadır. Bu alanda konuyla ilgili teknolojilerin ucuzlaması ve yaygınlaşması, uzaktan eğitimin bu teknolojilerle kolayca yapılabileceği gibi bir yanılsamayı da beraberinde getirmektedir. Halbuki, uzaktan eğitim hangi teknoloji kullanılırsa kullanılsın yüzyüze eğitimden daha zor ve daha fazla uğraş gerektiren bir eğitim biçimidir. Bunun başlıca gerekçeleri arasında, öğretim malzemelerinin ön hazırlığının zahmetli olması, başarılı eğitsel kurguların ancak yaratıcı çalışmayla oluşturulabilmesi, öğrenciye zengin bir eğitsel içerik sağlamanın birden fazla uzmanın ekip çalışmasını gerektirmesi sayılabilir. Bu gerekçelerin farkında olan çoğu geliştirici ise internete dayalı bir eğitim uygulamasının bir kez hazırlandıktan sonra çok sayıda öğrenci üzerinde birden fazla kullanımıyla bu alana yapılacak yüksek yatırımların kendisini kolayca amorti edebileceğini düşünmektedir. Fakat üretim maliyetlerinin yanı sıra uygulama sürecinin de belirli bir maliyeti vardır ve belirli bir eğitim kalitesini * Öğretim Görevlisi, Anadolu Üniversitesi

2 yakalayan uygulamalar için bu maliyet gözardı edilebilecek düzeyde değildir (Mutlu ve ark, 997). Diğer taraftan bütünüyle teknolojiye odaklanarak yeterli eğitsel kaliteyi yakalamak mümkün değildir. İnternet tabanlı uzaktan eğitimde başarıyı sağlayan unsurlar arasında öğrenci ve öğretim elemanı arasındaki iyi iletişim, öğrenciler arasındaki işbirliği, aktif öğrenme yöntemleri, ödevler ve projeler hakkında anında ve zengin geribesleme, öğrenciyi bir konu üzerinde tutabilmek, onun zamanlamasını yönlendirmek, öğrenciden beklentileri yüksek tutmak ve öğrencilerin farklılıklarına göre uyum sağlamak sayılabilir. Tüm bunların sağlanmasında internet ve teknoloji şeffaf bir şekilde arka planda hizmet eder/etmelidir (Çağıltay, 00). İşletme eğitiminde internetin sağladığı avantajlar oldukça erken farkedilmiştir. Günümüzde İnternetin de bir iş ortamı olması işletmecilik eğitiminde uygun benzetim ortamları oluşturulmasına olanak sağlanmaktadır (Ives ve ark, 996). Açıköğretim Fakültesi nde açılan internete dayalı Bilgi Yönetimi Önlisans Programı nın ( temel amacı öğrencilerine güncel bilgi teknolojilerini kullanarak işletmelerin bilgi tabanlı problemlerine çözüm getirebilme becerileri kazandırmak olarak özetlenebilir. Doğal olarak, öncelikle öğrencilere güncel yazılımları kullanmayı öğretmek ve ardından da öğrencilerin bu kullanım bilgisini işletme ortamındaki problemlerin çözümü için uygulayabilmelerini sağlamak gerekmektedir. Bilgi Yönetimi Programı nın amacının birinci bölümü olan, güncel uygulama yazılımlarını internet ortamında kullanmayı öğretmek, günümüzde son derece yaygın bir eğitim sektörü şekline gelmiştir. İnternette yapılacak kısa bir tarama büro yazılımlarının öğretimine odaklanmış çok sayıda eğitim kurumunun varlığını ortaya çıkartacaktır. Bilgi Yönetimi Programı nda da uygulama yazılımlarının öğretimi amacıyla internet ortamında zengin eğitsel ortamlar hazırlanmış ve öğrencinin kullanımına sunulmuştur. Öğrenciler ayrıca yardımcı kitaplar ve lisanslı uygulama yazılımlarıyla da desteklenmiştir. Bu çalışmada Bilgi Yönetimi Programı nın amacının ikinci bölümü olan, öğrencilere uygun yazılımları kullanarak, işletme problemlerini çözme becerileri kazandırmak sürecinde uygulanan özgün yaklaşımlar ve bu yaklaşımların öğrenci üzerindeki sonuçları ele alınacaktır. İşletme Problemlerini Çözme Deneyimi Bilgi Yönetimi Önlisans Programında, son kullanıcı eğitimi de diyebileceğimiz bir model kullanılmaktadır. Öğrencilere Anadolu Yayıncılık A.Ş. ( isimli sanal bir işletme ortamı sunularak şirket benzetimi yapılmaktadır. Anadolu Yayıncılık A.Ş. Yayın Kurulu, Üretim, İnsan Kaynakları, Muhasebe- Finansman, Pazarlama bölümleri ile Ankara, İstanbul ve İzmir de şubeleri olan web sitesi bulunan, 997 yılında 5 kurucu üye ile kurulan, merkezi Eskişehir de

3 olan bir şirkettir. Şirket, yerli ve yabancı yazarların kitapları ile periyodik yayınlanan 8 derginin basım, yayım, dağıtım ve satışını yapmaktadır. Anadolu Yayıncılık A.Ş. de farklı bölümlerde toplam 48 kişi görev almaktadır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı öğrencilerinin tümü Anadolu Yayıncılık A.Ş. nin bir çalışanı olarak değerlendirilmektedir. Öğrencilere bu işletme ile ilgili çeşitli problemler ve roller tanımlanmakta, tıpkı bir işletmede çalışır gibi bu problemlere çözüm bulmaları istenmektedir. Böylece öğrencilere, sanal bir işletme ortamında işletme problemlerini çözme deneyimi kazandırılmaktadır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programının birinci sınıfında okutulan uygulamalı beş dersin her hafta yayınlanan konu anlatımlarının sonunda bir uygulama bölümü bulunmaktadır. Uygulamalar gerçek hayat problemlerinden oluşmaktadır. Öğrencilerden kimi zaman basılması düşünülen bir kitabın basılıp basılmama kararını vermeleri istenirken kimi zaman da işletmeye alınacak bir makinenin hangi finansal koşullarda alınması kararını vermeleri istenmektedir. Öğrenciler uygulamalarda şirketin hemen hemen her bölümünde çalışarak, çalıştıkları bölüme göre Bilgisayar Operatörlüğünden Yöneticiliğe kadar çeşitli roller üstlenmektedir. Öğrenciler bir öğretim yılı içinde uygulamalarda çalıştığı bölüme ve tanımlanan role göre gerçek hayatta yaşayabileceği toplam 40 probleme çözüm aramaktadır. İşletmelerde yaşanan problemleri çözerken işletme ile ilgili temel bilgiler Okuma Parçası adı altındaki bölümlerde sunulmaktadır. Öğrenciler isterlerse problemleri kendileri çözebilecekler, isterlerse uygulama bölümünü takip ederek üstlendikleri rol gereği bu problemi nasıl çözeceklerini adım adım canlandırmalarla, resimlerle ve ipuçları ile yaparak öğrenecekler, isterlerse dönem başında dağıtılan CD-ROM lardan uygulama videolarını izleyerek öğrenebileceklerdir. Uygulamalı derslerin her birinden her hafta çalıştıkları sanal işletme ile ilgili bir ödev verilmektedir. Ödevlerde, öğrenciye bir rol tanımı yapılmakta ve yaşanabilecek işletme problemlerine çözüm getirmeleri istenmektedir. Yıl boyunca her uygulamalı dersten 5 ödev olmak üzere toplam 5 ödev verilmektedir. Böylece her öğrenci, Rol Tabanlı Eğitim ile çalıştığı işletmede yaşayabileceği toplam 65 işletme problemini çözerek belli bir işletme deneyimi kazanırken, hem işlem hem de süreç düzeyinde özel gereksinimlerini karşılayabilecek duruma gelmesi beklenmektedir. Rollerle İlgili Öğrenci Görüşleri Bilgi Yönetimi Önlisans Programının tasarımı yapılırken belirlenen yöntemlerin geçerliliğini ölçmek amacıyla programın 8. haftasında bir anket çalışması yapılmış ve anket ara sınava katılan 58 öğrenci tarafından yanıtlanmıştır. Anket çalışması, programın ilk 8 hafta sonunda öğrenci görüşlerini barındırmaktadır. Ankette ölçekli, isim ve açık uçlu sorular sorulmuş, verilen yanıtlar SPSS programında değerlendirilerek özet tablolar oluşturulmuştur.

4 Öğrencilere yapılan ankette kendinizi en fazla hangi rolle özdeşleştiriyorsunuz sorusuna grubun %4, i Bilgi işlem çalışanı, %,4 ü Reklam tanıtım uzmanı, %0, si Yönetim kurulu üyesi yanıtını verirken geri kalanı ise tanımlanan diğer rollerle kendini özdeşleştirmiştir. Tablo. Özdeşleşilen Rol Dağılımı Özdeşleşilen Rol Frekans % Bilgi İşlem Çalışanı Reklam Tanıtım Uzmanı Yönetim Kurulu Üyesi 33 4, 7,4 4 0, Bilgisayar Operatörü İnsan Kaynakları Bölümünde Uzman Yayın Kurulu Üyesi Yönetici Sekreteri Pazarlama Bölümünde Uzman Grafiker Üretim Bölümü Yöneticisi Muhasebe-Finansman Bölümü Yöneticisi Büro Elemanı Şube Müdürü Üretim Bölümü Şefi Muhasebe-Finansman Bölümü Sekreteri Maliyet Muhasebesi Uzmanı TOPLAM ,0 6,6 5,8 5,8 5, 5, 3,6 3,6 3,6,,5,5 0,7 00 Hangi role ağırlık verilmesini istersiniz sorusuna grubun %35,5 i Bilgi işlem çalışanı, %,9 u Reklam tanıtım uzmanı, %,3 ü yönetim kurulu üyesi yanıtını vermiştir. Buradan öğrenciye verilen rollerin, oynamak istedikleri rollerle örtüştüğü ve tanımlanan rollerin grubun %60 nın beklentisini karşıladığı sonucuna varabiliriz. Tablo. Ağırlık Verilmesi İstenen Rol Dağılımı Ağırlık Verilmesi İstenen Rol Frekans % Bilgi İşlem Çalışanı Reklam Tanıtım Uzmanı Yönetim Kurulu Üyesi 35,5 8,9 7,3 Grafiker Pazarlama Bölümünde Uzman İnsan Kaynakları Bölümünde Uzman Bilgisayar Operatörü Yayın Kurulu Üyesi Üretim Bölümü Şefi Maliyet Muhasebesi Uzmanı ,7 4,8 4,8 4,8 3, 3, 3,

5 Üretim Bölümü Yöneticisi Muhasebe-Finansman Bölümü Yöneticisi Şube Müdürü Büro Elemanı TOPLAM 6,6,6,6,6 00 Derslerin uygulamalarını gerçekleştirirken grubun %45 i kendisini Anadolu Yayıncılık A.Ş. çalışanı olarak hissettiğini söylemiştir. Derslerin ödevlerini yaparken kendinizi Anadolu Yayıncılık A.Ş. çalışanı olarak hissediyor Sorusuna soruyu yanıtlayanların %48,7 si Evet yanıtını vermiştir. Grubun %58 i derslerin uygulamalarında tanımlanan rolleri, %54,4 ü de derslerin ödevlerinde tanımlanan rolleri gerçekçi bulmaktadır. Bu sonuçlara dayanarak ödev ve uygulamalarda, öğrencilerin yarıya yakın bölümü kendilerini Anadolu Yayıncılık A.Ş. çalışanı gibi hissettiğini, yarıdan fazlasının tanımlanan rolleri gerçekçi bulduğunu söyleyebiliriz. Tablo 3. Verilen Rollerin Gerçekçiliği Derslerin uygulamalarını gerçekleştirirken kendinizi Anadolu Yayıncılık A.Ş. çalışanı olarak hissediyor Derslerin ödevlerini yaparken kendinizi Anadolu Yayıncılık A.Ş. çalışanı olarak hissediyor Derslerin uygulamalarında tanımlanan roller sizce gerçekçi mi? Derslerin ödevlerinde tanımlanan roller sizce gerçekçi mi? Evet Hayır Fikrim Yok Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 68 45,0 6 4, 3, ,7 6 40, 7, ,0 33,0 30 0, ,4 34,8 34, Grubun %65,8 i derslerde verilen uygulamaların işletmelerde yaşanan problemlere benzer olduğunu düşünürken %, i uygulamaların işletmelerde yaşanan problemlere benzer olmadığını düşünmektedir. Grubun %63,8 i uygulamalarda verilen problemleri çözerek belli bir işletme deneyimi yaşadığına inanırken %9, i böyle bir deneyim yaşadığına inanmamaktadır. Verilen ödevlerin işletmelerde yaşanan problemlere benzer olduğunu düşünenlerin oranı %6,3 olurken, ödevleri yaparak belli bir işletme deneyimi yaşadığına inananların oranı ise %64, dir. Bu sonuçlara dayanarak ödev ve uygulamalarda verilen

6 problemlerin, işletmelerde yaşanan problemlere benzer olduğunu ve öğrencilerin bu problemleri çözerek belli bir işletme deneyimi yaşadıklarına inandıklarını söyleyebiliriz. Tablo 4. İşletme Problemlerine Benzerlik ve İşletme Deneyimi Derslerde verilen uygulamaların işletmelerde yaşanan problemlere benzer olduğunu düşünüyor Uygulamalarda verilen problemleri çözerek belli bir işletme deneyimi yaşadığınıza inanıyor Verilen ödevlerin işletmelerde yaşanan problemlere benzer olduğunu düşünüyor Ödevleri yaparak belli bir işletme deneyimi yaşadığınıza inanıyor Evet Hayır Fikrim Yok Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 00 65,8 7, 35 3, ,8 9 9, 6 7, ,3 3 5,3 35 3, , 30 9,9 4 5, Sadece çalışanların yanıtladığı Ünitelerde verilen rollerin size kazandırdığı deneyimler kişisel ihtiyacınızı karşılıyor mu? sorusuna, bu soruyu yanıtlayanların %44,8 i Evet yanıtını vermiştir. Verilen rollerin size kazandırdığı deneyimin, çalıştığınız şirketteki pozisyonunuza etkisi olacağını düşünüyor Sorusuna grubun %46,5 i evet yanıtını verirken % si fikir bildirmemiştir. grubun %55 i verilen rollerin bilgisayar ortamında iş arkadaşlarıyla birlikte çalışma gereksinimlerine katkıda bulunduğunu söylerken, %0 si ise fikir bildirmemiştir. Verilen rollerde edindiğiniz deneyimlerin, çalıştığınız şirketin kurumsal bilgi işlem faaliyetleriyle uyuştuğunu düşünüyor sorusuna grubun %45,5 i Evet yanıtını verirken %8,5 i Hayır yanıtını vermiştir.

7 Bu sonuçlara dayanarak çalışan grubun yarıdan fazlasının, verilen rollerin iş arkadaşları ile bilgisayar ortamında birlikte çalışma gereksinimlerine katkıda bulunuyor görüşünü desteklediğini söyleyebiliriz. Tablo 5. Rollerin Çalışanlara Etkisi Ünitelerde verilen rollerin size kazandırdığı deneyimler kişisel ihtiyacınızı karşılıyor mu? Verilen rollerin size kazandırdığı deneyimin, çalıştığınız şirketteki pozisyonunuza etkisi olacağını düşünüyor Verilen roller, çalıştığınız pozisyonda iş arkadaşlarınızla bilgisayar ortamında birlikte çalışma gereksinimlerine katkıda bulunuyor mu? Verilen rollerde edindiğiniz deneyimlerin, çalıştığınız şirketin kurumsal bilgi işlem faaliyetleriyle uyuştuğunu düşünüyor Evet Hayır Fikrim Yok Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 56 44,8 4 3,8 8, ,5 40 3,5 8, ,0 30 5,0 4 0, ,5 35 8,5 3 6, Sonuç Rol tabanlı eğitim, gerçek hayattaki süreçlerin, okutulan derslerle eşleşmesini kolaylaştırmakta ve bu sayede kullanıcılar günlük görevlerinin (rollerinin) sistemle ilişkisini daha rahat anlayabilmektedir. Eğitimde rol uygulamalarının beceri kazandırmada ve bu becerileri kalıcı kılmadaki etkisi monoton bir eğitim sürecine göre üstün olacağı açıktır. Fakat her derste, her öğretim elemanının kendisinin belirlediği değişik rol ortamları yerine bütün derslere yönelik olarak tasarlanmış ortak bir rol dağıtımı ve rol yapımı

8 yöntemi daha etkin ve yönetilebilir olacaktır. Özellikle internete dayalı eğitim ortamı gibi öğretim sürecinin günün 4 saatine dağıtıldığı ortamlarda öğrencilerin ve öğretim elemanlarının birbiriyle olan iletişimlerinin sağlıklı olabilmesi için kuramsal zeminden farklı olarak ortak bir uygulama platformuna sahip olmalarının önemi büyük olacaktır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı için ders yazılımı üreten ve dersi uygulayan öğretim elemanlarının ortak çalışması sonucu gerçeğe yakın biçimde kurgulanan Anadolu Yayıncılık A.Ş. sanal şirketi ve anayay.com sitesi, programdaki dersler için örnek uygulamalar üretmeyi ve uygulamaları yönetmeyi kolaylaştırmaktadır. Özellikle öğrencilerin örgün staj olanağının bulunmadığı durumlarda, bu eksikliği giderecek olanaklar içermektedir. Gerçekleştirilen anket çalışması sonucunda elde edilen bulgularla, öğrencilerin Anadolu Yayıncılık A.Ş. de oynadıklara rollere uyum sağladıkları, bu rolleri yerine getirirken kazandıkları deneyimlerin iş hayatında kendilerine daha iyi fırsatlar sağlayacağını/sağladığını belirttikleri görülmektedir. Bu aşamada elde edilen bulgular başlangıçta yapılan tasarımın geliştirilmesini sağlayacaktır. Uygulamanın eksiksiz bir değerlendirmesi için iki yıllık bir eğitim döngüsünün tamamlanması gerekmektedir. Kaynakça Kürşat Çağıltay, Uzaktan Eğitim: Başarıya Giden Yol Teknolojide mi Yoksa Pedagojide mi?, /03/00. Ives, B. ve Jarvenpaa, S. L., Will the Internet Revolutionize Business Education and Research?, Sloan Management Review, Spring 996, ss Mutlu, M. E., Yılmaz, R. ve Öztürk, C., Uzaktan Eğitim Veren Fakültelere Yönelik Bilgisayar Destekli Eğitim Yazılımlarının İnternet Üzerinde Yayımlanabilirliği. 4. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, 0- Eylül 997, Eskişehir.