ADEZV RESTORATF D HEKML$NDE BYOUYUMLULUK BIOCOMPATIBILITY IN ADHESIVE RESTORATIVE DENTISTRY

Transkript

1 ADEZV RESTORATF D HEKML$NDE BYOUYUMLULUK BIOCOMPATIBILITY IN ADHESIVE RESTORATIVE DENTISTRY Yrd.Doç. Dr. Yahya Orçun ZORBA * Doç. Dr. Mehmet YILDIZ ** ÖZET Rezin esasl! restoratif materyaller günümüz di hekimli/inde oldukça geni bir kullan!m alan!na sahiptir. Yeni kimyasal yap!ya sahip materyallerin kullan!m! bu materyallerin biyolojik güvenilirlikleri hakk!ndaki sorular!n artmas!na sebep olmutur. Rezinin toksisite ve difüzyonunu birçok faktör etkilemektedir. Bu çal!man!n amac! klinik uygulamalarda adeziv materyallerin biyouyumlulu/unun optimum düzeyde sa/lanmas! için gerekli koullar! incelemektir. Anahtar Kelimeler: Dentin ba/lay!c!, Kompozit, Rezin toksisitesi, Biyouyumluluk Restoratif di hekimli/indeki gelimelerle birlikte rezin esasl! materyaller oldukça geni kullan!m alanlar!na sahip olmutur. Çeitli firmalar taraf!ndan çok say!da bonding ajan üretilmi ve hekimlerin kullan!m!na sunulmutur. Son dönemlerde bu materyallerin yan etkilerinin üzerinde önemle durulmaktad!r. Rezin esasl! restoratif materyallerin üretimine 1940 larda silikat simanlar ile baland!. Ancak k!sa bir süre sonra silikat siman uygulanan dilerin birço/unda pulpa nekrozlar! görülmütür. Bu durum üretilen materyaller üzerinde uygun biyolojik ve klinik incelemeler yap!lmaks!z!n sat!lan ürünlere trajik bir örnek olmutur 1. Dental materyallerin biyouyumlulu/unun incelenmesinde birçok farkl! yöntem kullan!lmaktad!r. Fakat bu yöntemlerin büyük bir k!sm! komplekstir. Bununla beraber son dönemlerde gelien deney metotlar! ve klinik teknikler rezin esasl! maddelerin biyouyumlu/u hakk!nda daha iyi tahminlerde bulunmam!za ve güvenilirlikleri gelitirmemize yard!mc! olmutur. ABSTRACT Today, resin based restorative materials have been widely used in dentistry. The use of materials with new chemical structures, have raised questions about the biological safety of new materials and techniques. Many factors influence the biocompatibility of the resin based materials. The purpose of this study was to analyze the necessary conditions which are required for optimum biocompatibility of adhesive materials in clinic applications. Key words: Dentin bonding, composite, resin toxicity, biocompatibility Dentin bonding ajanlar geçirgenli/i artm! dentine uyguland!klar! için biyouyumlu olmak zorundad!r.yak!n bir zamana kadar pulpa üzerine asit ve dentin bonding ajan!n uygulanmas! kabul edilmez bir uygulama olarak bilinmekteydi. Son zamanlarda pulpan!n üzerine dentin bonding ajan uygulanmas! konusunda tart!malar artm!t!r 2. Pulpa aç!ld!/!nda canl!- l!/!n!n devam ettirilmesi için çeitli materyallerle kapat!lmas!na kuafaj denir kuafaj materyali pulpan!n canl!l!/!n!n ve fonksiyonlar!n!n devam!n! sa/lamal!, dentin köprüsü oluturmal!, uygulanmas! kolay olmal!, uygun mekanik özelliklere sahip olmal! ve dentine adezyonla ba/lanmal!d!r 4. Pulpitis ve pulpa nekrozu pulpa yaralanmas!n!n yayg!n klinik ifadeleridir ve dental restoratif prosedürle ilikilidir 2. Restore edilen dite görülen pulpal inflamasyon; mikros!z!nt! nedeniyle bakteri ürünlerinin pulpaya ulamas! veya materyalin toksisitesi sebebiyle olur 4. Hastalar pulpadaki inflamatuar de/iikliklerden bal!ca iki nedenden dolay! ikayet edebilirler. Bunlar a/r! ve tedavinin sebep oldu/u zaman ve maddi kay!plard!r. Adeziv teknolojideki son gelimeler bakte- * K!r!kkale Üniversitesi Di Hekimli/i Fakültesi Endodonti Bölümü ** Atatürk Üniversitesi Di Hekimli/i Fakültesi Tedavi Bölümü 10

2 riyel s!z!nt!n!n zararl! etkilerini düünerek pulpada olumas! olas! komplikasyonlar! azaltm!t!r 2. Aç!k pulpan!n üzeri biyolojik olarak, s!z!nt! ve oral kontaminasyonu engelleyecek ekilde kapat!ld!/!nda, pulpan!n hücre reorganizasyonunu ve dentin köprüsü oluumunu sa/layacak kapasitede oldu/u kan!tlanm!t!r 3. Dentinin kal!n oldu/u durumlarda dentin adezivleri pulpa inflamasyona sebep olmazlar 5. Bununla beraber adezivlerin derin dentine yerletirilmesinden sonra görülen inflamasyon ve nekrozun ana sebebinin steril olmayan uygulamalar ve dentin tübülleri yoluyla pulpaya ulaan bakteriyel mikros!z!nt!dan kaynakland!/! düünülmektedir 2. Qvist ve ark. 6 derin dentin üzerine asit uygulanmas! sonras! yerletirilen rezin kompozitlerin ve dentin bonding ajanlar!n bakteriyel s!z!nt! olmasa bile kesin olarak pulpa hasar!na sebep olduklar!n! göstermilerdir. Fujitani ve ark. 7 dentin bonding ajanlar!n ve rezin kompozitlerin histolojik olarak bakteriyel s!z!nt! olmasa da maymun dilerinde pulpa inflamasyonlara sebep oldu/unu belirtmilerdir. Ancak yap!lan bir çal!mada, bonding ajanlardan çok bakteri ve bakteriyel ürünlerin pulpal inflamasyona sebep oldu/u bildirilmitir 1. Klinik çal!malar bir materyalin biyouyumlulu- /unun belirlenmesinde gerekli olan son aamad!r. Bu klinik çal!malar ayn! zamanda preklinik ve kullan!m testlerinin görevlerini de yerine getirir. Klinik incelemelerde birçok parametre incelenebilir pulpal reaksiyonlar ve pulpaya uyumluluk, gingiva, periodonsiyum ve oral mukozayla olan ilikileri ve plak birikimi incelenebilir. Rezinin toksisite ve difüzyonunu birçok faktör etkilemektedir. Di hekimleri kaviteyi haz!rlarken bu faktörler hakk!nda sadece subjektif bulgulara sahiptir 8. Bu faktörleri genel olarak s!ralayacak olursak 8 11 Kavitenin Haz!rlanmas!: Vital dilerde kavite preparasyonu genelde lokal anestezi alt!nda yap!l!r. Lokal anestezik maddeler normalde pulpadaki kan ak!m!n! içeri/indeki vazokonstrüktör maddelerle azalt!rlar. Pulpadan d!ar!ya do/ru olan ve maddelerin pulpaya giriini engelleyen dentinal s!v! bas!nc! azal!r. Bu nedenle kavitenin haz!rlanmas! esnas!nda rezin esasl! maddelerin direkt biyolojik etkisi artabilir. Bunun engellenmesi için çürü/ün temizlenmesi esnas!nda çürük lezyonunun önünde bulunan hipermineralize tabakay! kald!rmamak gereklidir. Çünkü bu tabaka tübüler dentinden daha az geçirgendir 5. Kalan Dentin Kal!nl!/!: Kavitenin haz!rlanmas! esnas!nda çürü/ün büyüklü/ü ve derinli/inin belirlenmesi önemli oldu/u kadar restorasyonun tutunabilmesi de önemlidir. Bu nedenle haz!rlanan kavitenin boyutu kalan dentin kal!nl!/!n! belirler 9. Odontoblastlar!n hayatta kalmas! ve tersiyer dentin salg!lanmas! kavitenin kalan dentin kal!nl!/! ile ilgili önemli konulardand!r 12. Efektif derinlik de denen bu mesafenin azalmas!, dentinin koruyucu özelliklerini azalt!p, hücresel yaralanman!n artmas!na sebep olabilir. Dentin olas! inflamatuar ajanlar!n difüzyonunu s!n!rlar. Yüzeysel dentinde ancak % 5 oran!nda tübül varken, derin dentinde dentin yüzeyinin % si tübüllerden oluur 3,10. Dentinin yoklu/unda pulpa restoratif ajan!n muhtemel toksik etkilerine daha duyarl! hale gelir 10. Bu nedenle kavite aç!l!rken gereksiz yere dentin kald!r!lmas!ndan mümkün oldu/unca kaç!n!lmas! gerekir. Kalan dentin kal!nl!/! azald!kça dentinal tübüllerin çaplar! ve say!s! artar bu da daha fazla dentin geçirgenli/ine neden olur. Wet-bonding tekni/inde dentinin asitlenerek elde edilen boluklara ba/lay!c! ajan!n penetrasyonu önemlidir. Bu geçirgenlik dentinde polimerize olmam! bileenlerin toplanmas!na sebep olabilir 13. Dentin adeziv sistemlerin toksik etkilerinin nas!l olutu/u tam olarak bilinmemekle birlikte derin dentin tübülleri içerinde yer alan polimerize olmam! rezin bileenlerinin odontoblastlar!n dentinojenik aktivitesini engellemesiyle ortaya ç!kt!/! düünülmektedir 13. Arat!rmac!lar yapt!klar! çal!malarda pulpa yak!n!ndaki dentin üzerine uygulanan bonding ajanlar!n odontoblastlar!n dentinojenik aktivitesini engelledi/ini ve bu olay!nda dokuda kronik inflamasyona sebep olabilece/ini bildirmilerdir 13, 14. Rezin esasl! dolgu maddelerinin pulpa aç!lmad!kça veya bakteriyel s!z!nt! engellendi/i sürece pulpa reaksiyonuna sebep olmas! beklenemez. Ancak bakteriyel s!z!nt!y! engelleyebilmek için komplike yöntemlerin kullan!lmas!na ra/men henüz tam olarak bu amaca ula!lamam!t!r. Bu nedenle derin kavitelerde pulpaya yak!n bölgelerdeki kavite taban!na biyouyumlu materyallerin yerletirilerek pulpo-dentinal kompleksin dental materyallerin oluturaca/! kimyasal irritasyon- 14, 15 dan korunmas! önemlidir. Klinik ortamda kalan dentinin kal!nl!/!n! belirlemek mümkün de/ildir. Bu nedenle uygulanacak adezivin biyouyumlulu/u hakk!nda da bilgi sahibi olunmal!d!r. Kalan dentin kal!nl!/!n! koruma yollar!ndan biri de kusurlu dolgular!n yenilenmesi yerine tamir edilmesidir. Kolayl!kla tamir edilebilecek fonksiyonel bir 11

3 dolgunun yenilenmesi daha fazla di dokusu kayb!na neden olur. Bu problemin temelinde ideal restorasyon yapma iste/i yatar 9. Adezivin Seçimi: Bütün adeziv sistemlerin biyolojik riski benzer klinik koullar alt!nda incelenmelidir. Yüzeyel kaviteler veya sklerotik dentin büyük biyolojik riskler ta!mazlar. Çünkü dentinin geçirgenli/i daha azd!r ve kalan dentin kal!nl!/! diffüze olabilecek maddelerin yan etkilerinden korumaya uygundur. Bu nedenle minede ve dentinde güvenilir ba/lanmay! sa/layan total-etching adeziv sistemlerin yüzeyel kavitelerde kullan!lmas! tavsiye edilebilir. Di/er taraftan derin kaviteler pulpaya daha yak!nd!r. Dentinin geçirgenli/i ve!slakl!/! nedeniyle klinisyenlerin ii daha zordur. Derin kavitelerde bonding ileminin balang!ç safhas! olan asitleme, dentini daha geçirgen ve hidrofilik yapar 8. Artan hidrofilite tübül duvarlar!n!n rezin taraf!ndan!slat!lmas!n! s!n!rlayabilir veya polimerizasyon ilemini engelleyebilir. Bu nedenle self-etching adeziv sistemlerin genç, derin, geçirgenli/i artm! durumlarda kullan!lmas! endikedir. Çünkü self-etching adeziv sistemler polimerize olmam! monomerlerin pulpaya difüzyonunu s!n!rlayan smear t!kaçlar!n! genellikle etkilemezler 16. Bununla beraber Costa ve ark. 17 yapt!klar! çal!mada kalan dentin kal!nl!/!n!n azald!/! durumlarda dahi selfetching ajanlar!n pulpaya ula!p inflamasyona sebep olabildiklerini göstermilerdir. Monomerin Dönümesi (Polimerizasyon Miktar!): I!kla sertleen günümüz kompozitleri ve adezivleri nm dalga boyundaki mavi!!kla polimerize olurlar. Polimerizasyon için kritik dalga boyu 470 nm dir. Bu dalga boyu görünür!!k spektrumundaki mavi bölgeye kar!l!k gelir 3. Tipik olarak bir tabaka kompozitin polimerizasyonu için mw/ cm 2 lik bir!!/a saniye maruz kalmas! gereklidir. Genellikle 1 3 mm. kal!nl!/!nda tabakalar!n kullan!lmas!na ra/men tam polimerizasyon asla olu- maz. Teorik olarak monomerin polimere dönüümü % 100 mümkün iken gerçekte % metakrilat monomeri çift ba/lanarak polimer içerisinde reaksiyo- na girmeden kal!r 18. Kompozit içerisindeki herhangi bir polimerize olmam! monomer kompozitten di pulpas!na ula!rsa potansiyel biyolojik risk ta!rlar 19. Bu nedenle genellikle kavite taban!na Ca(OH) 2 içerikli pulpa koruyucular!n!n konulmas! tavsiye edilmektedir 15. Kavite preparasyonu kadar restoratif materyallerin kimyasal aktivitesi de duyusal sinir fibrillerinden inflamatuar mediatör salg!lanmas!na sebep olabilir 20. Genellikle daha iyi polimerizasyonun daha az biyolojik riske sebep oldu/u kabul edilmektedir 21. Restoratif Maddenin Bileenleri: Rezin esasl! materyallerin biyolojik riskleri hakk!nda yap!lm! çok az in vivo çal!ma vard!r. Rezin esasl! materyallerin bileenlerinin zararl! etkileri hakk!ndaki birçok bilgi yap!lm! olan in vitro çal!malardan elde edilmitir. Rezin monomerlerinin hücresel sistem üzerindeki etkilerinin incelenmesi için 1 haftadan daha uzun süreli çal!malara ihtiyaç vard!r 8. Asl!nda HEMA 21, TEGDMA veya BisGMA n!n 22 sublethal konsantrasyonlar!n!n 5 6 haftal!k uzun dönem sonuçlar!, rezinlerin her hücrenin mitokondriyel aktivitelerinin ve toplam protein miktarlar!n! de/itirdikleri aç!kça gösterilmitir. Ancak bu çal!malarda % 1-10 luk konsantrasyonlar kullan!lm!t!r. Bu ise dentin adezivlerinin risklerinin de/erlendirilmesinde uzun dönem çal!malara gereksinim oldu/unu göstermektedir 8. Bununla beraber arat!rmac!lar adeziv materyallerde kullan!lan monomerlerin sublethal dozlarda dahi oksidatif strese sebep olduklar!n! göstermilerdir 23. Dental kompozitle ilgili çal!malardaki son gelimelerden birisi de rezin esasl! materyallerin yap!s!n!n içerisine!!kla sertleebilen polyol ve oksirane kar!!m!n!n eklenmesidir 22. Bu yeni kimyasal yap! sayesinde kabul edilebilir mekanik ve biyolojik özelliklere sahip, uygun formülasyonlu dental kompozit rezinler tasarlanabilir 8. Degradation ( y!k!lmas!): Kullan!lan maddelerin biyolojik özellikleri hakk!ndaki çal!malar hücresel bazda yap!lmaktayd!. Rezin esal! materyallerin kullan!m!ndaki gelimeler bu maddelerin uzun dönemdeki subtoksik etkilerinin arat!r!lmas!n!n gereklili/ini göstermitir 24. Rezin esasl! materyal ve dental adezivlerin uzun dönem y!k!mlar! detayl! olarak bilinmemektedir. Pulpan!n yaralanmas!, yaran!n iyilemesi, bakteriyel s!z!nt! ve pulpal inflamasyon hakk!nda çok s!n!rl! bilgiler vard!r 25. Klinik olarak rezin esasl! materyallerin uzun dönem klinik etkisini mikros!z!nt! ve bakteriyel kontaminasyondan ay!rt etmek oldukça zordur. Bütün bu faktörler benzer ekillerde pulpadaki stres ve belirtiler ta!rlar. Fakat rezinlerin toksik bileenlerine uzun süre maruz kalan pulpa hücreler klinik olarak sa/l!kl! hücrelerle kar!lat!r!ld!klar!nda bakteriyel kontaminasyona farkl! cevaplar gösterirler 8. Rezin bileenleri ve bakteriyel ürünler aras!ndaki etkileimin pulpan!n verece/i cevab! 12

4 art!rabilece/i veya azaltabilece/ini gösteren in vitro çal!malar vard!r 26. Bu etkileimler deney ortamlar!nda herhangi bir maddenin biyouyumlulu/u için etkili olabilir ancak bu bilgiler klinik olarak uygun olmayabilir 8. Pulpan!n canl!l!/! korunabilirse kavite haz!rlanmas!n!n, asitlenmesinin ve restorasyonun pulpa üzerindeki potansiyel etkileri incelenebilir. Pulpan!n hasar!na yol açabilecek en etkili faktörler kavitenin kalan dentin kal!nl!/!, so/utma olmadan kavite haz!rlanmas! ve aç!k pulpa üzerine konacak restoratif maddenin seçimidir 27. Kavitenin restorasyonu esnas!nda ortaya ç!kan pulpa hasar!n nedenlerinden biri de dentinin asitlenmesidir 28. Ayn! zamanda pulpa inflamasyona sebep olabilecek bakteriyel s!z!nt!y! önleyecek olan restoratif materyal seçiminin de önemi arat!rmac!lar taraf!ndan vurgulanmaktad!r 29. Dolgu maddeleri de/iik materyallerden oluan birçok kimyasal içermektedir. Bununla birlikte bütün dolgu maddelerinden biyolojik olarak aktif olabilecek bileenler çözünmektedir. Günümüzde bu maddelerin hastalar! etkileyecek bir risk ta!mad!klar! düünülmektedir. Ancak di hekimi ve personeli sertletirilmemi materyallerle çok fazla temas halindedir ve bunlar!n risk grubunda olduklar! düünülebilir. Amalgam!n toksik etkisi oldu/unu gösteren bir çal!ma bulunmamaktad!r. Yaln!zca dokulardaki organik bileikler içerisinde çok küçük parçalar halinde metal iyonlar! bulunmutur. Amalgam üzerindeki bu bulgular amalgam d!!ndaki dolgu maddeleri hakk!nda biyouyumluluk risk analizleri için düünülmesi gerekti/ini göstermektedir 30. Restoratif di hekimli/i diin çeitli sebeplerle kaybetti/i dokular! estetik ve fonksiyonel olarak tedavi etmeyi amaçlamaktad!r. Bu çal!malar esnas!nda en ö- nemli nokta canl!l!/!n!n korunmas!d!r. Dentin ve pulpadaki biyolojik reaksiyonlar restoratif di hekimli/inin ana konular!ndan biri olmal!d!r. Rezin esasl! restoratif materyaller çok h!zl! bir geliim içerisindedirler. Bu geliim o kadar h!zl!d!r ki üretilen materyaller ancak s!n!rl! say!da biyolojik ve klinik teste tabii tutulabilmektedir. Klinik deneyimler bu materyallerin üretici talimatlar! do/rultusunda kullan!ld!/!nda güvenilir olup olmad!/!n! göstermektedir. Klinik di hekimli/inde uygulanacak metotlar bilimsel olarak belgelenmek zorundad!r 1,31. Gelecekte materyaller dokulardaki fonksiyonu ve differensiasyonu sa/layacak ekilde olacakt!r. Yeni analitik prosedürler ve materyallerin optimum özellikle- rinin anla!lmas! daha biyouyumlu materyallerin gelitirilmesini sa/layacakt!r. Hem moleküler biyoloji tekni/inde hem de materyal yüzeylerinin tasar!m!ndaki de/iimler, maddeleri biyolojik çevreye kar! daha az reaktif hale getirebilir. Bu e/ilim gelecekte biyolojik incelemelerin biyomateryal geliiminde daha fazla rol almas!n! sa/layacakt!r 32. KAYNAKLAR 1. Mjor ID, Ferrari M. Pulp-dentin biology in restorative dentistry. Part 6: Reactions to restorative materials, tooth-restoration interfaces, and adhesive techniques Quintessence Int 2002;33: Bergenholtz G. Evidence for bacterial causation of adverse pulpal responses in resin-based dental restorations. Crit Rev Oral Biol Med 2000;11: Stockton LW. Vital Pulp Capping: A worthwhile procedure. J Can Dent Assoc 1999;65: Scarano A, Manzon L, Di giorgio R, Orsini G, Tripodi D, Piattelli. Direct capping with four different materials in humans : histological analysis of odontoblast activity. J Endod 2003;29: Geurtsen W. Biocompatiblity of resin-modified filling materials. Crit Rev Oral Biol Med 2000;11: Qvist V, Stoltze K, Qvist J. Human pulp reactions to resin restorations performed with different acid-etch restorative procedures. Acta Odontol Scand 1989;47: Fujitani M, Inokoshi S, Hosoda H. Effect of acid etching on the dental pulp in adhesive composite restorations. Int Dent J 1992;42: Bouillaguet S. Biological risks of resin-based materials to the dentin-pulp complex. Crit Rev Oral Biol Med 2004;15: Murray PE, Windsor LJ, Symth TW, Hafez AA, Cox CF. Analysis of pulpal reactions to restorative procedures, materials, pulp capping, and future therapies. Crit Rev Oral Biol Med 2002;13: Murray PE, Hafez AA, Smith AJ, Cox CF. Bacterial microleakage and pulp inflamattion associated with various restorative materials. Dent Mater 2002;18:

5 11. Schmalz G. The biocompatiblity of non-amalgam dental filling materials. Eur J Oral Sci 1998;106: Murray PE, About I, Lumley PJ, Franquin JC, Remusat M, Smith AJ. Cavity remaning dentin thickness and pulpal activity. Am J Dent 2002;15: Costa CAS, Nascimento ABL, Teixeira HM. Response of human pulps following acid conditioning and application of a bonding agent in deep cavities. Dent Mater 2002;18: Hebling J, Giro EM, Costa CA. Human pulp response after an adhesive system application in deep cavities. J Dent 1999;27: Ersin NK, Eronat N. The comparison of a dentin adhesive with calcium hydroxide as a pulpcapping agent on the exposed pulps of human and sheep teeth. Quintessence Int ;36: Tay FR, Carvalho R, Sano H, Pashley DH. Effect of smear layers on the bonding of self-etching primer to dentin. J Adhes Dent 2000;2: de Souza Costa CA, Teixeira HM, Lopes do Nascimento AB, Hebling J. Biocompatibility of resin-based dental materials applied as liners in deep cavities prepared in human teeth. J Biomed Mater Res B Appl Biomater. 2007;81: Imazato S, McCabe JF, Tarumi H, Ehara A, Ebisu S. Degree of conversion of composites measured by DTA and FTIR. Dent Mater 2001;17: Hume WR, Gerzina TM. Bioavaliability of components of resin-based materials which are applied to teeth. Crit Rev Oral Biol Med 1996;7: Okiji T, Jontell M, Belichenko P, Dahlgren U, Bergenholtz G, Dahlstrom A. Structural and functional association between substance P- and calcitonin gene-related peptide-immunoreactive nerves and accessory cells in rat dental pulp. J Dent Res 1997;76: Kaga M, Noda M, Ferracane JL, Nakamura W, Oguchi H, Sano H. The in vitro cytotoxicity of eluates from dentin bonding resins and their effect on tyrosine phosphorylation of L929 cells. Dent Mater 2001;17: Lefebvre CA, Wataha JC, Boillaguet S, Lockwood PE. Effects of long-term sublethal concentrations of dental monomers on THP-1 human monocytes. J Biomater Sci 1999;10: Noda M, Wataha JC, Lewis JB, Kaga M, Lockwood PE, Messer RL, Sano H. Dental adhesive compounds alter glutathione levels but not glutathione redox balance in human THP-1 monocytic cells. J Biomed Mater Res B Appl Biomater May;73(2): Eliades T. Orthodontic materials research and applications: part 2. Current status and projected future developments in materials and biocompatibility. Am J Orthod Dentofacial Orthop. 2007;131: Tani C, Finger WJ. Effect of smear layer thickness on bond strenght mediated by three All-in-one self-etching priming adhesives. J Adhes Dent 2002;4: Rakich DR, Wataha JC, Lefebvre CA, Weller RN. Effect of dentin bonding agents on the secretion of inflammatory mediators from macrophages. J Endod 1999;25: Murray PE, Hafez AA, Smith AJ, Cox CF. Hierarcy of pulp capping and repair activities responsible for dentin bridge formation. Am J Dent 2002;15: Murray PE, Smith TW, About I, Remusat R, Franquin JC, Smith AJ. The effect of etching on bacterial microleakage of an adhesive composite restoration. J Dent 2002;30: About I, Murray PE, Franquin JC, Remusal M, Smith AJ. The effect of cavity restoration variables on odontoblast cell numbers and dental repair. J Dent 2001;29: Schmalz G. The biocompatiblity of non-amalgam dental filling materials. Eur J Oral Sci 1998;106: Bouillaguet S, Wataha JC. Future directions in bonding resins to the dentine-pulp complex. J Oral Rehabil Apr;31(4): Hanks CT, Wataha JC, Sun Z. In vitro models of biocompatibility: A review. Dent Mater 1996;12: Yaz/0ma Adresi: Y. Orçun ZORBA K!r!kkale Üniversitesi Di Hekimli/i Fakültesi Endodonti Bölümü K!r!kkale/TURK@YE orcunzorba@yahoo.com 14