GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİ MIG-MAG / TIG

Transkript

1 GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİ MIG-MAG / TIG K ayna K K ayna K Teknolojisi Teknolojisi Prof. Dr. Hüseyin UZUN 1 /29

2 MIG-MAG GAZALTI KAYNAK YÖNTEMİ METAL : Alaşımsız ve alaşımlı çelikler, Paslanmaz çelikler, Alüminyum, Bakır, Nikel alaşımları, Titanyum SOY GAZ : Argon, Helyum, Argon + Helyum METAL : Alaşımsız çelikler Alaşımlı çelikler AKTİF GAZ : Karbondioksit (CO 2 ) Argon+CO 2 Prof. Dr. Hüseyin UZUN 2 /29

3 ÇALIŞMA PRENSİBİ Kaynak torcunun tetiğine basıldığında, tel sürme mekanizması vasıtasıyla sürekli ilerleyen bir elektrot ile iş parçası arasında meydana gelen ark ve kaynak banyosunu, havadaki zararlı gazlardan koruyan bir gaz atmosferi altında gerçekleştirilen kaynak işlemine MIG-MAG GAZALTI KAYNAK YÖNTEMİ adı verilir. Kaynak torcunun tetiğine basılır ve elektrot ve koruyucu gaz kaynak bölgesine hareket eder Elektrot ile iş parçası arasında ve koruyucu gaz atmosferi içerisinde ark oluşturularak ergitme meydana gelir Prof. Dr. Hüseyin UZUN 3 /29

4 Su soğutma Ünitesi Koruyucu Gaz Tüpü Sakarya Üniversitesi 1- Topraklama Kablosu 2- Torca soğutma suyu girişi 3- Torçan su gelişi 4- Torç tetiğinin devre kablosu 5- Torca koruyucu gaz gidiş hortumu 6- Kablo grubu 7- Gaz hortumu 9- Güç kablosu (Kablo grubu içine giren) 10- Güç giriş kablosu Kaynak Torcu KAYNAK DONANIMI Kaynak donanımını 4 ana gruba ayırabiliriz: 1- KAYNAK MAKİNESİ (GÜÇ ÜNİTESİ) 2- KORUYUCU GAZ ÜNİTESİ 3- GALTI KAYNAK TELİ SÜRME ÜNİTESİ 4- KAYNAK TORCU VE KABLO GRUBU Gazaltı Kaynak Teli Sürme Ünitesi Kaynak Makinesi (Güç Ünitesi) Gazaltı Kaynak teli Koruyucu Gaz Regülatörü İş parçası Topraklama Kablosu Prof. Dr. Hüseyin UZUN 4 /29

5 KAYNAK TORÇLARI EN YAYGIN KULLANILAN TORÇLAR SU SOĞUTMALI TORÇLAR TEL HIZI AYARLANABİLİR VE MAKARA TERTİBATINA SAHİP TORÇ ALÜMİNYUM KAYNAĞINA UYGUN TORÇ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 5 /29

6 ÖZLÜ TEL KULLANIMINA UYGUN GAZALTI KAYNAK TORÇLARI 350 AMPERLİK 450 AMPERLİK ÖZLÜ TEL Prof. Dr. Hüseyin UZUN 6 /29

7 TORÇ UCUNUN TANIMLANMASI Nozulun aşırı ısınmasını önleyen yalıtkan kompozit malzeme Gazın homojen dağılımını sağlayan süzgeç Gaz dağıtım lülesi Nozul Bakır kontak memesi Koruyucu Gaz Bakır Kontak Memesi Kaynak Dikişi Kaynak Banyosu Nozul Kaynak teli NOZUL: Bakır kontak memesi nozula merkezlenmiş konumdadır. En iyi kaynak yerini sağlamak ve en az sıçrama meydana getirmek amacıyla kontak memesi istenen nozul mesafesine ayarlanır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 7 /29

8 SU SOĞUTMALI BİR TORCUN YAPISI Prof. Dr. Hüseyin UZUN 8 /29

9 TORÇ KABLO GRUBU Torç boynu Kaynak teli Koruyucu gaz Nozul Bakır kontak memesi İçinden kaynak telinin geçtiği spiral boru Akım kablosu Koruyucu gaz giriş hortumu Kaynak banyosu Tel Sürme Ünitesine bağlama aparatı Prof. Dr. Hüseyin UZUN 9 /29

10 TEL SÜRME ÜNİTESİ Tel sürme üniteleri; (1) Kaynak makinesi ünitesine montaj edilebilirler. (2) Kaynak makinesinden ayrı olarak imal edilebilirler. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 10 /29

11 TEL SÜRME ÜNİTESİ Tel Sürme Ünitesi iki kısımdan oluşur: 1- Gazaltı Kaynak Tel Makarası ve Makaranın bağlandığı aparatı 2- Tel sürme tertibatı - İkili makara tertibatı - Dörtlü makara tertibatı Tel sürme makarası Elektrik kutup bağlantısı Torç kablo ucu Akım kablosu Ter sürme tertibatı Prof. Dr. Hüseyin UZUN 11 /29

12 KUTUP AYARLARI KUTUP DEĞİŞTİRME Ters kutuplama Elektrot pozitif kutupta Gazaltı Kaynak Telleri için Topraklama kablosu Doğru kutuplama Elektrot negatif kutupta Gazaltı Özlü Kaynak Telleri için Topraklama kablosu Torç kablosu Torç kablosu YÖNTEM KUTUP KABLO BAĞLANTISI Gazaltı kaynağı - koruyucu gaz ile Gazaltı kaynağı - özlü kaynak teli - koruyucu gaz yok Torç kablosu Ters kutuplama Toç kablosu pozitif (+) kutba bağlanır Doğru Kutuplama Toç kablosu negatif (-) kutba bağlanır Topraklama Kablosu Topraklama kablosu negatif (-) kutba bağlanır Topraklama kablosu pozitif (+) kutba bağlanır Prof. Dr. Hüseyin UZUN 12 /29

13 Prof. Dr. Hüseyin UZUN 13 /29

14 İKİLİ MARAKA TERTİBATI Çelik, Paslanmaz Çeliklerin kaynak işlemi için kullanılan kaynak telleri için tercih edilirler. Alüminyum döküm gövdesine sahip ikili tel sürme tertibatı Prof. Dr. Hüseyin UZUN 14 /29

15 TEL SÜRME ÜNİTESİ ÇEŞİTLERİ DÖRTLÜ MARAKA TERTİBATI Alüminyum alaşımlarının kaynak işlemi için kullanılan kaynak telleri için tercih edilirler. Çelik ve Paslanmaz Çelikler için de kullanılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 15 /29

16 Kaynak Teli Doğrultma Aparatları Prof. Dr. Hüseyin UZUN 16 /29

17 Kaynak Teli Doğrultma Aparatları Prof. Dr. Hüseyin UZUN 17 /29

18 MAKARA ÇEŞİTLERİ V şekilli kanal Çelik gibi sert kaynak telleri için kullanılır. U şekilli kanal Alüminyum veya özlü alüminyum kaynak telleri için kullanılır. V şekilli kertiklenmiş kanal Sert özlü telleri için kullanılır. U şekilli kanal ve diş açılmış kenarlar Aşırı yumuşak tel ve özlü kaynak telleri için kullanılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 18 /29

19 GAZALTI KAYNAK TEL MAKARASI VE MAKARANIN BAĞLANDIĞI APARATLARI GAZALTI KAYNAK TEL BOBİNİ TEL SÜRME ÜNİTESİNE BAĞLANTILAR İYİCE SIKILR Prof. Dr. Hüseyin UZUN 19 /29

20 SÜRÜCÜ MAKARALARIN MONTE EDİLMESİ Makaranın ön yüzüne markalanmış yazı kullanılacak kaynak tel çapını ifade eder Hangi tel çapını kullanıyorsak makara yüzeyinde markalı sayı kaynakçıya dönük olacak şekilde takılmalıdır!!! Prof. Dr. Hüseyin UZUN 20 /29

21 KAYNAK PARAMETRELERİ VE SEÇİMİ Kaynak dikişinin istenilen özelliklerde olabilmesi ve kaynak işleminin düzgün yapılabilmesi için KAYNAK PARAMETRELERİNİN seçimi oldukça büyük önem arz eder. KAYNAK PARAMETRELERİ ŞUNLARDIR: 1- KAYNAK AKIMI 2- KAYNAK GERİLİMİ 3- SERBEST KAYNAK TELİ UZUNLUĞU 4- TORÇ AÇISI 5- KAYNAK HIZI 6- TORÇ HAREKETLERİ 7- ELEKTROT ÇAPI 8- KORUYUCU GAZ TÜRÜ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 21 /29

22 KAYNAK TEL ÇAPI SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Kaynak Teli Çapının Seçiminde Dikkate Alınması Gereken Faktörler:: 1- Birleştirilecek levhaların kalınlığı 2- Kaynak dikişinden istenilen nüfuziyeti 3- Ergime gücü 4- Arzu edilen kaynak dikiş profil şekli 5- Kaynak pozisyonu 6- Kaynak telinin fiyatı Prof. Dr. Hüseyin UZUN 22 /29

23 KAYNAK TEL ÇAPI SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR * Büyük çaplı kaynak telleri yüksek akım değerlerinde kullanıldıkları için ; - daha yüksek ergime gücüne sahiptirler. - daha derin nüfuziyetli kaynak dikişleri sağlarlar. * Birleştirilecek levha kalınlığı arttıkça kaynak tel çapı da arttırılmalıdır. * Kalın kesitli malzemelerin çok pasolu kaynak işlemlerinde dolgu metali yığma miktarını arttırmak için kalın kesitli kaynak telleri tercih edilmelidir. * İnce çaplı kaynak telleri ile yapılan kaynak dikişleri daha ince görünümlü, kalın çaplı kaynak elektrotlarında ise daha kalın görünümlüdürler. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 23 /29

24 Kaynak Metali Yığma Miktarı (kg/saat) Yığılan Kaynak Metali, Akım Şiddeti ve Kaynak Elektrot Çapı Arasındaki İlişki KAYNAK AKIMI (Amper) Prof. Dr. Hüseyin UZUN 24 /29

25 KAYNAK ELEKTROTLARI Prof. Dr. Hüseyin UZUN 25 /29

26 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI - ELEKTROT SEÇERKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN FAKTÖRLER 1- ANA METALİN KİMYASAL BİLEŞİMİ 2- ANA METALİN MEKANİK ÖZELLİKLERİ 3- KULLANILACAK KORUYUCU GAZIN TÜRÜ 4- KAYNAKLI BAĞLANTININ SERVİS ŞARTLARI VE ŞARTNAME TALEPLERİ 5- KAYNAK POZİSYONU VE KAYNAK GEOMETRİSİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 26 /29

27 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI 1- ANA METALİN ve KAYNAK METALİNİN KİMYASAL BİLEŞİMİ Ana metalin kimyasal bileşimi kaynak metalinin kimyasal bileşimine benzer olmasına dikkat edilmelidir. ITAB da aşırı sertleşmenin olup olmayacağını önceden tahmin etmek için ana metalin kimyasal içeriğinin bilinmesi gerekir. Ana metalin türüne göre uygun elektrot seçilmelidir. Elektrotlara Kataloglarında kullanılan elektrot türüne göre kaynak metalinin kimyasal içeriği ve bu elektrotun hangi malzemeler için uygun olduğu yer almaktadır. C Si Mn Prof. Dr. Hüseyin UZUN 27 /29

28 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI KAYNAK TELİNİN KİMYASAL BİLEŞİMİ Kaynak banyosunda kimyasal reaksiyonlardan dolayı oluşan element kaybını gidermek için, Kaynak banyosunda oluşan oksitlerin giderilebilmesi için, Kaynak metalinde oluşabilecek gözeneklerin önüne geçebilmek için, elektrota oksit giderici elementler ilave edilir. Çelik elektrotlarda kullanılan oksit gidericiler: Mangan, Silisyum ve Alüminyum Nikel alaşımlı elektrotlarda kullanılan oksit gidericiler: Titan ve Silisyum Bakır alaşımlarında kullanılan oksit gidericiler: Titan, Silisyum veya Fosfor MIG yöntemi için kullanılan kaynak telleri MAG yöntemi için kullanılmamasına dikkat edilmelidir!!! Prof. Dr. Hüseyin UZUN 28 /29

29 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI 2- ANA METALİN MEKANİK ÖZELLİKLERİ Ana metalin; - Çekme mukavemeti - Akma mukavemetleri - Çentik darbe direnci dikkate alınarak elektrot seçilmelidir. Elektrotlara Kataloglarında Kullanılan Elektrot Cinsine Göre elde edilebilecek kaynak metaline ait mekanik özellikler verilmektedir. Tipik Mekanik Özellikleri : Akma Dayanımı : 450 N/mm² Çekme Dayanımı : 550 N/mm² Uzama (L=5d) : 30 % Çentik Darbe Dayanımı : 50 J (-30 C'da) Prof. Dr. Hüseyin UZUN 29 /29

30 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI 3- KULLANILACAK KORUYUCU GAZIN TÜRÜ Koruyucu gaz olarak asal gaz (Ar, He) kullanıldığında kaynak banyosunda element kaybı çok fazla değildir. Fakat CO 2 gazı veya karışımları gibi aktif gazlar katmak banyosunda kimyasal reaksiyon sonucu Silisyum ve Manganın azalmasına sebep olacaktır. Bu nedenle bu kayıp element miktarı dikkate alınarak, üretici firmalar kaynak tellerine ilave Mangan ve Silisyum elementi katarlar. Bu nedenle MAG kaynak tellerinin MIG kaynak yönteminde kullanılması tavsiye edilmez. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 30 /29

31 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI 4- KAYNAKLI BAĞLANTININ SERVİS ŞARTLARI VE ŞARTNAME TALEPLERİ Kaynaklı bağlantının kullanılacağı servis şartları Korozif ortam mı? Aşırı Sıcak Ortamda mı? Aşırı Soğuk Ortamda mı? Tuzlu su ortamı mı? Asidik ortam mı? Bunlar dikkate alınarak elektrot seçimi yapılmalıdır. İstenilen kaynaklı konstrüksiyonun şartnamesine, kullanılması gerekli kaynak teli cinsi yazıldığında, veya istenen kaynak metali özelliği belirtildiğinde bu durum dikkate alınarak kaynak teli seçilmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 31 /29

32 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI 5- KAYNAK GEOMETRİSİ Birleştirilecek parçaların; kalın kesitli olması karmaşık şekilli olması halinde oluşabilecek çatlamaların önüne geçebilmek için kaynak metalinin sünek olması önerilir. En iyi süneklik özelliği sağlayacak kaynak metalini seçmek gerekir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 32 /29

33 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI 6- KAYNAK POZİSYONU Kaynak tellerinin hangi pozisyon için uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir. Kataloglarda her bir kaynak telinin hangi pozisyonlar için kullanılabileceği belirtilmiştir. Kataloğa bakılmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 33 /29

34 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARININ PİYASAYA SUNUM ŞEKLİ 1- Çelik Kaynak Telleri 15 kg lık makaralara sarılı olarak satılırlar 2- Çelik Kaynak Telleri 250 kg lık bidonlara sarılmış olarak satılırlar. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 34 /29

35 MASİF KAYNAK ELEKTROTLARI MIG-MAG GAZALTI KAYNAK TEL ÇAPLARI: Ø 0,8 mm Ø 1 mm Ø 1,2 mm Ø 1,6 mm Gazaltı kaynak telleri küçük çaplara sahiptirler. Yüksek kaynak hızları elde edilebilir. MIG-MAG GAZALTI KAYNAK TELLERİNİN BAKIR KAPLANMASI: Çelik kaynak tellerinin yüzeyi bakır ile ince bir kaplama yapılarak piyasaya sürülür. Bakır kaplama; 1) Kaynak telini korozyona karşı korur. 2) Bakır kontak memesi ile iyi temas sağlayıp akım geçişini kolaylaştırır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 35 /29

36 MIG-MAG GAZALTI ÖZLÜ KAYNAK TELLERİ ÖZLÜ TELLERİN DAHA YÜKSEK AKIM TAŞIMA YOĞUNLUĞUNA SAHİP OLMASI NEDENİYLE: 1- Metal yığma hızı masif tele oranla daha yüksektir. 2- Metal yığma oranı masif tele oranla daha yüksektir. 3- Nüfuziyet oranı masif tele oranla daha fazladır. 4- Sıçrama kaybı oldukça az olup cürufu çok kolay kalkar. 5- Hızlı kaynağa imkan vermesi nedeniyle hem zamandan hem de maliyetlerde kazanç sağlar. 6- Ana metalde kesme hatası yapmaz. 7- Cüruf temizliği kolay, kaynak dikiş görünüşü çok güzeldir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 36 /29

37 ÖZLÜ TEL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Otomatik kaynak makineleri veya Kaynak robotları kullanıldığında özlü telin sağladığı avantajları en üst düzeyde elde etmek mümkün olmaktadır. Özlü tel kullanımında ulaşılabilecek potansiyel kaynak hızlarına elle kaynak yapan kaynakçının kabiliyeti ile sınırlanmaktadır. Fakat otomatik kaynak makineleri veya kaynak robotları yorulmaz, mola verme ihtiyacı hissetmez. En üst düzeyde kaynak hızlarına ulaşılabilir. Özlü tellerle tüm kaynak pozisyonlarında birleştirme yapabilmek için kısa devre ve sprey ark metal damla geçişi ile kaynak yapılmalıdır. Fakat kısa ark kaynak hızını ve metal yığma oranını azaltacağından sprey ark tercih edilebilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 37 /29

38 ÖZLÜ TEL İMALATI Prof. Dr. Hüseyin UZUN 38 /29

39 Kaynak Nozul Çapına Göre Koruyucu Gaz Sarfiyatı Kaynak Tel Çapına Göre Koruyucu Gaz Sarfiyatı Prof. Dr. Hüseyin UZUN 39 /29

40 Koruyucu gazın debisi, torç konstrüksiyonuna, gaz memesinin çapına, dikiş türüne, kaynak şartlarına, çevre etkilerine ve koruyucu gazın türüne bağlıdır. Genellikle l/dak arasında bir değerdedir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 40 /29

41 KORUYUCU GAZIN DİKİŞ FORMUNA ETKİSİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 41 /29

42 Argona %5 O 2 ilave dildiğinde kaynak dikiş formu daha dar ve daha az nüfuziyet görülmektedir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 42 /29

43 * CO 2 gazı kullanıldığında daha derin nüfuziyet elde edilmektedir. * Argon içerisine CO 2 gazı ilave miktarı arttıkça nüfuziyette artmaktadır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 43 /29

44 Argon içerisindeki Helyum miktarı arttıkça - hem nüfuziyet artmakta - hem de dikiş genişliği artmaktadır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 44 /29

45 KAYNAK AKIM ŞİDDETİNİ SEÇERKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN FAKTÖRLER Kaynak akım şiddeti, kaynak tel besleme hızı ile doğru orantılı olarak artar veya azalır. MIG-MAG kaynak makinelerinde tel hızı ayarlanır, kaynak akımını tel hızına bağlı olarak kaynak makinesi belirler. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 45 /29

46 Bütün diğer kaynak parametreleri sabit tutulduğunda, Kaynak akım şiddeti arttıkça kaynak dikişinin eni genişler, nüfuziyet artar ve kaynak dikiş yüksekliği artar. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 46 /29

47 Aşırı Yüksek Akım veya Çok Düşük Şiddeti Aşırı yüksek akım şiddeti, çok geniş kaynak banyosuna ve derin nüfuziyete sebep olacağından birleştirilecek levha delinme tehlikesiyle karşı karşıya kalır. Çok düşük akım şiddeti, çok kötü yetersiz bir nüfuziyete ve kaynak telinin levha üzerinde aşırı yığılmasına sebep olacaktır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 47 /29

48 Alaşımsız Çelik Kaynak Telleri için Tel ilerleme hızı ile Kaynak Akımı arasındaki ilişki Prof. Dr. Hüseyin UZUN 48 /29

49 KAYNAK GERİLİMİ Sabit gerilimli Gazaltı kaynak makinalarında kaynak gerilimi kaynak teli ile iş parçası arasındaki uzaklık tarafından belirlenir. Her ark gerilimi değeri için makine tarafından sabit olarak tutulan bir ark boyu vardır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 49 /29

50 KAYNAK GERİLİMİ Sabit gerilimli gazaltı kaynak makinelerinde ark gerilimi, makinenin kaba ve ince ayar düğmelerinden kademeli olarak veya dijital olarak ayarlanır. Kaba Ayar İnce Ayar Kaynak telinin kaynak banyosuna yapışmasını önleyen ayarlanabilir geri yanma özelliği Kaynak öncesi Ayar için Prof. Dr. Hüseyin UZUN 50 /29

51 Kaynak Gerilimi KAYNAK GERİLİMİ İnce Kesitli Levhalarda Orta kalınlıklardaki levhalarda Kalın levhalarda Kaynak Akımı Kaynak Pozisyonuna göre Kaynak Gerilimi ve Kaynak Akımı Seçimi Prof. Dr. Hüseyin UZUN 51 /29

52 KAYNAK GERİLİMİ Kaynak Geriliminin kaynak dikişi şekil ve boyutlarını Etkilemesi Prof. Dr. Hüseyin UZUN 52 /29

53 KAYNAK HIZI KAYNAK DİKİŞ BOYUTLARINA ETKİSİ Kaynak Hızı Yavaş olduğu zaman * Yığılan kaynak metali miktarı artar ve kaynak banyosunun büyümesine sebep olur. * Nüfuziyetin azalmasına ve geniş kaynak dikişine sebep olur. Kaynak Hızı Arttığı zaman * Kaynak bölgesine verilen ısı miktarı azalacak ve kaynak metalinin ergime miktarı da azalacaktır. * Nüfuziyet azalacaktır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 53 /29

54 KAYNAK HIZININ DİKİŞ FORMUNA ETKİSİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 54 /29

55 SERBEST KAYNAK TELİ UZUNLUĞUNUN KAYNAK DİKİŞ FORMUNA ETKİSİ Serbest tel uzunluğu, torç nozulu içerisindeki bakır kontak memesi ucu ile kaynak telinin uç kısmı arasındaki mesafe olarak tanımlanır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 55 /29

56 Serbest tel uzunluğunun artması; nüfuziyetin azalmasına sebep olur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 56 /29

57 Serbest tel uzunluğuna bağlı olarak ark türlerinin değişmesi Serbest Tel uzunluğu: 10d 8-12 d 15d d: Kaynak teli çapı Prof. Dr. Hüseyin UZUN 57 /29

58 Ark gerilimi Daha Yüksek Orta Daha düşük Nüfuziyet: Daha Derin Orta Düşük Sıçrama Az Orta Daha Fazla Kontak memenin ısınması Daha fazla ısınır Orta Daha az ısınır Prof. Dr. Hüseyin UZUN 58 /29

59 TORÇ AÇISININ KAYNAK DİKİŞ FORMUNA ETKİSİ KÖŞE KAYNAKLARINDA KAYNAK YÖNÜ ÖNDEN GÖRÜNÜŞ Kaynak yönü SAĞA KAYNAK Kaynak yönü SOLA KAYNAK KÖŞE KAYNAĞI ALIN KAYNAĞI Prof. Dr. Hüseyin UZUN 59 /29

60 Prof. Dr. Hüseyin UZUN 60 /29

61 Sola Kaynak Yönteminde; Kaynak dikişi torç arkasında kalacak şekilde torca o bir eğim verilir. Nüfuziyet daha düşüktür. Alüminyum levhaların birleştirilmesinde tercih edilir. Sağa kaynak Yöntemi; Kaynak dikişi torç önünde kalacak şekilde torca o bir eğim verilir. Nüfuziyet daha yüksektir. Çeliklerin birleştirilmesinde önerilir. SOLA KAYNAK YÖNTEMİ TORÇ DİK KONUMDA SAĞA KAYNAK YÖNTEMİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 61 /29

62 SAĞA VE SOLA KAYNAK YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Ark kararlılığı Kötü Orta Oldukça İyi Nüfuziyet: Yüzeysel Orta Daha derin Geniş Kök Aralığı Doldurma Oldukça İyi Orta Zayıf Sıçrama Çok fazla Orta Az Dikiş Genişliği Daha geniş Orta Daha dar Prof. Dr. Hüseyin UZUN 62 /29

63 AŞAĞIDAN YUKARI KAYNAK POZİSYONUNDA TORÇ TUTUŞ ŞEKLİ YUKARIDAN AŞAĞIYA KAYNAK POZİSYONUNDA TORÇ TUTUŞ ŞEKLİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 63 /29

64 GAZALTI KAYNAK YÖNTEMİNDE TORÇ HAREKETLERİ YATAY POZİSYONDA TORÇ HAREKETLERİ Tek Pasolu Alın Kaynağı Hareket Açısı: 5 10 o (Kaynak Dikişi Doğrultusundaki Eğim) Çalışma Açısı: 90 o (Kaynak Levhası ile Torç arasındaki eğim) Bekleme Kaynak Yönü Kaynak Dikişi Doğrultusundaki Eğim Kaynak Levhası ile Torç arasındaki eğim Prof. Dr. Hüseyin UZUN 64 /29

65 Prof. Dr. Hüseyin UZUN 65 /29

66 YATAY POZİSYONDA TORÇ HAREKETLERİ Çok Pasolu Alın Kaynağı V kaynak Ağzı Açılmış Hareket Açısı: 5 o 10 o (Kaynak Dikişi Doğrultusundaki Eğim) Çalışma Açısı: 90 o etrafındaki genliği 10 o -20 o olan sarkaç hareketi yapılır Bekleme Kaynak Yönü Prof. Dr. Hüseyin UZUN 66 /29

67 YATAY POZİSYONDA TORÇ HAREKETLERİ Çok Pasolu İç Köşe Kaynağı Hareket Açısı: 5 o 10 o Çalışma Açısı: 90 o Prof. Dr. Hüseyin UZUN 67 /29

68 KORNİŞ POZİSYONUNDAKİ TORÇ HAREKETLERİ Korniş pozisyonunda hem kök paso hem de diğer pasolarım çekilmesinde torç hareketi zikzak şeklindedir. Dolgu pasolarında zigzag bir önceki dikişe yandan yaklaştığında kısa bir süre torç bekletilir. Çok Pasolu Alın Kaynağı V kaynak Ağzı Açılmış Hareket Açısı: 5 o 10 o Çalışma Açısı: 90 o Bekleme Prof. Dr. Hüseyin UZUN 68 /29

69 DİK POZİSYONUNDAKİ TORÇ HAREKETLERİ Geri adım şeklindeki hareketin botu elektrot çapı kadardır. Gazaltı kaynaklarında kaynak tel çapı çok ince olduğu için bu adım çok küçüktür. Aşağıdan Yukarı Tek Pasolu Alın Kaynağı Hareket Açısı: 10 o 15 o Çalışma Açısı: 90 o Aşağıdan Yukarı Çok Pasolu Alın Kaynağı V kaynak Ağzı Açılmış Hareket Açısı: 10 o 15 o Çalışma Açısı: 90 o Aşağıdan Yukarı İç Köşe Kaynağı Hareket Açısı: 10 o 15 o Çalışma Açısı: 90 o Geri adıma dikkat Prof. Dr. Hüseyin UZUN 69 /29

70 DİK POZİSYONUNDAKİ TORÇ HAREKETLERİ Yukarıdan Aşağıya Çok Pasolu Alın Kaynağı V kaynak Ağzı Açılmış Hareket Açısı: 5 o 10 o Çalışma Açısı: 90 o Bekleme Prof. Dr. Hüseyin UZUN 70 /29

71 TAVAN POZİSYONUNDAKİ TORÇ HAREKETLERİ Tavan pozisyonunda torç kaynak dikişi kenarlarında az bekletilir. Zigzag hareketi kök ve dolgu pasolarında uygulanabilir. Çok Pasolu Alın Kaynağı V kaynak Ağzı Açılmış Hareket Açısı: 5 o 10 o Çalışma Açısı: 90 o ve 10 o sarkaç hareketi yapılır. Bekleme köşeleri Prof. Dr. Hüseyin UZUN 71 /29

72 TIG/WIG GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİ Amerika da yöntemin adı TIG: TUNGSTEN INERT GAS kelimelerinin ilk harflerinden oluşmuştur. HELIARC: Koruyucu gaz olarak Helyum kullanıldığı için ABD de yöntem için bu isim de kullanılır. Avrupa da yöntemin adı INERT: soy gaz (Argon, Helyum) WIG: WOLFRAM INERT GAS kelimelerinin ilk harflerinden oluşmuştur. ARGONARC: Koruyucu gaz olarak Argon kullanıldığı için Avrupa da yöntem için bu isim de kullanılır. Türkiye de yöntemin adı TIG GAZALTI KAYNAĞI : Akademik çevrelerde kullanılan ad ARGON KAYNAĞI : Endüstriyel piyasada kullanılan ad Prof. Dr. Hüseyin UZUN 72 /29

73 TIG/WIG GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİ YÖNTEMİN TANIMI TIG gazaltı kaynak yönteminde, kaynak işlemi için gerekli olan ısı enerjisi, ergimeyen tungsten bir elektrot ile iş parçası arasında koruyucu bir atmosfer içerisinde oluşturulan elektrik arkı tarafından sağlanır. ARK: Tungsten elektrot ile iş parçası arasında oluşturulur Koruyucu Gaz: Soy gaz olan Argon veya Helyum kullanılır Birleştirme İşlemi: İlave kaynak teli kullanılarak veya kıvrık alın kaynak ağız biçiminde kullanılmayarak yapılır İlave kaynak teli Tungsten elektrot Nozul Koruyucu gaz Ana metal Prof. Dr. Hüseyin UZUN 73 /29

74 TIG/WIG GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİ TIG kaynak yöntemi, 1942 yılında ABD de Northrup Aviation Company şirketinde çalışan V.H. Pavlecka ve Russ Meredith tarafından askeri uçak imalatında kullanılmak üzere magnezyum, alüminyum ve nikel malzemelerinin kaynağı için geliştirilmiştir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 74 /29

75 TIG GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİNDE ARK OLUŞTURMA İŞLEMİ VE TORCUN ŞEMATİK GÖSTERİMİ Prof. Dr. Hüseyin UZUN 75 /29

76 TIG GAZALTI KAYNAK YÖNTEMİNİN ÜSTÜNLÜKLERİ 1- Yüksek nitelikli ve kaliteli kaynak dikişleri elde etmek mümkündür. 2- Sıçrama problemi yoktur. 3- Kaynak dikişlerinde cüruf olmadığı için cüruf temizleme sorunu yoktur. 4- Örtülü elektrotlarla kaynak yapıldığında karşılaşılan duman problemi TIG gazaltı kaynağında yoktur. 5- Diğer yöntemlere göre demir esaslı ve demirdışı tüm metallerin kaynak işleminde kullanılmaya daha elverişli bir yöntemdir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 76 /29

77 TIG GAZALTI KAYNAK YÖNTEMİNİN ÜSTÜNLÜKLERİ 6- Her pozisyonda kaynak yapmaya elverişlidir. 7- Çok ince (0.1 mm kalınlığa kadar) malzemelerin birleştirilmesi işleminde rahatlıkla kullanılabilen bir tekniktir. 8- Kıvrık alın kaynak ağız biçimlerinde ilave kaynak teline gerek duyulmaz. 9- Kaynak banyosu net bir şekilde görüldüğü için kaynak banyosunun lokal kontrol işlemi oldukça kolaydır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 77 /29

78 TIG GAZALTI KAYNAK YÖNTEMİNİN EKSİKLİKLERİ 1- Diğer kaynak yöntemleri ile karşılaştırıldığında daha düşük kaynak ilerleme hızı mevcuttur. 2- Diğer kaynak yöntemleri ile karşılaştırıldığında metal yığma oranı biraz daha düşüktür. 3- TIG kaynağının elle yapılması işleminde el mahareti üstün kabiliyetli kaynakçıya gereksinim duyulur. 4- Diğer kaynak yöntemleri ile karşılaştırıldığında TIG kaynak işlemi esnasında daha parlak ultraviyole ışınları meydana gelir. Bu nedenle kaynakçı vücudunu koruyabilmesi için deri giysi giymesi gerekir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 78 /29

79 TIG GAZALTI KAYNAK YÖNTEMİNİN EKSİKLİKLERİ 5- Kaynak hızı düştüğü için 7 mm den kalın parçaların birleştirilmesinde ekonomik değildir. 6- Kaynak makinesinin ilk maliyeti elektrik ark kaynağına göre daha fazladır. 7- Tungsten elektrot ucu dikkat edilmezse iş parçasına değmesi sonucu bozulabilir. Hatta tungsten elektrot parçacıkları kaynak dikişi içerisinde kalarak kaynak hatası oluşmasına sebep olabilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 79 /29

80 TIG GAZALTI KAYNAK DONANIMI 1- KAYNAK MAKİNASI 2- KORUYUCU GAZ DONANIMI 3- TOPRAKLAMA VE TORÇ BAĞLANTI KABLOLARI 4- TORÇ 5- TUNGSTEN ELEKTROT Prof. Dr. Hüseyin UZUN 80 /29

81 TIG GAZALTI KAYNAK MAKİNALARI TIG Gazaltı Kaynak Makinalarının İki Grubu Vardır: 1- REDRESÖR TİPİ TIG KAYNAK MAKİNALARI A- Doğru Akım (DC) kaynak makinaları B- Doğru Akım / Alternatif Akım (DC/AC) kaynak makinaları 2- İNVERTER TİPİ TIG KAYNAK MAKİNALARI A- Doğru Akım (DC) inverter kaynak makinaları B- Alternatif Akım/Doğru Akım (AC/DC) kaynak makinaları Prof. Dr. Hüseyin UZUN 81 /29

82 TIG GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİNDE AKIM TÜRLERİ TIG GAZALTI KAYNAK TEKNİĞİNDE İKİ TÜRLÜ AKIM TİPİ KULLANILIR 1- DOĞRU AKIM (DC) Çelik ve paslanmaz çelikler olmak üzere birçok metalin TIG kaynak işleminde tercih edilir. 2- ALTERNATİF AKIM (AC) Alüminyum ve yüzeyinde ısıya dayanıklı oksit tabakası bulunan metallerin TIG kaynak işleminde tercih edilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 82 /29

83 TUNGSTEN ELEKTROD SEÇİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN FAKTÖRLER 1- TUNGSTEN ELEKTROT ÇAPI 2- TUNGSTEN ELEKTROT UÇ AÇISI 3- TUNGSTEN ELEKTROT UÇ ÇAPI Uç Çapı Elektrot çapı Uç açısı Prof. Dr. Hüseyin UZUN 83 /29

84 1- TUNGSTEN ELEKTROD ÇAPI Tungsten elektrot çapı arttıkça daha yüksek akım değerlerinde çalışma imkanı sağlanır. Belirli bir akım değeri için çok daha kalın elektrot kullanıldığında ince çaplı elektrotlara göre kaynağa başlamak çok daha zor olur. Fakat kalın elektrotlarda aşınma problemi çok daha düşük seviyededir. Eğer belirli bir akım için önerilen elektrot çapından daha kalın elektrot kullanmak istiyorsanız, o zaman ark kararlılığını sağlamak için çok iyi bir tecrübe sahibi olmanız gerekir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 84 /29

85 TUNGSTEN UÇ AÇISININ KAYNAK DİKİŞ FORMUNA ETKİSİ TUNGSTEN ELEKTROD UÇ AÇISI ARTTIKÇA; * NUFUZİYET ARTAR * KAYNAK DİKİŞ GENİŞLİĞİ AZALIR * ARK YELPAZESİ DARALIR Prof. Dr. Hüseyin UZUN 85 /29

86 DEĞİŞİK UC AÇILARI Prof. Dr. Hüseyin UZUN 86 /29

87 TIG ELEKTROT UÇ ÇAPININ ETKİSİ DAHA KÜÇÜK ELEKTROT UÇ ÇAPI DAHA BÜYÜK ELEKTROT UÇ ÇAPI Kolay ark tutuşturma Ark farklı yönlere sapma eğilimindedir Genelde ark tutuşturma çok daha zordur. İyi ark kararlılığı Düşük kaynak nufuziyeti Daha yüksek kaynak nufuziyeti Elektrot ömrü daha az Elektrot ömrü daha uzun Prof. Dr. Hüseyin UZUN 87 /29

88 TIG ELEKTROD UCUNUN ELLE VEYA BİLEME MAKİNASI İLE BİLENMESİ SONUCU YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ Parlatılmış yüzey Bileme makinası ile bilenen uç Elle bilenen uç Prof. Dr. Hüseyin UZUN 88 /29

89 Koruyucu gaz tüketimi ve dolayısıyla ayarlanması gereken gaz debisi, * Malzemenin kalınlığından * Esas metalden * Elektrot çapından * İlave tel çapından etkilenir. Ayrıca bu değerlerden, kaynak banyosunun büyüklüğü, ısının tesiri altındaki bölge, kaynak hızı, torcun hareketleri ve kaynak ağzının şekli ve çevredeki hava hareketleri (rüzgar vs.) nedeniyle sapmalar ortaya çıkabilir. Koruyucu gaz tüketimi, akış miktarının bağlı olduğu gaz memesinin çapı tarafından belirlenir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN 89 /29