Mehmet ARICAN CEZA ADALETİ

Transkript

1 Ceza Adaleti

2

3 Mehmet ARICAN CEZA ADALETİ Ankara 2009

4 Ceza Adaleti Mehmet ARICAN Hukuk Kitapları Dizisi: 990 ISBN Birinci Baskı: Ekim 2009 Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Seçkin Yayıncılık Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) (Pbx), Faks: (0 312) Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli İSTANBUL Tel: (0-212) Şube: Strazburg Cd. No: 23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) /ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312)

5 Sevgili Eşim Havva ya

6

7 Kuvvete dayanmayan adalet aciz, adalete dayanmayan kuvvet zalimdir. Blaise Pascal

8

9 Önsöz Ceza adaleti, özellikle Amerika Birleşik Devletleri nde önemli bir akademik çalışma alanı olmasına karşın, birçok ülkede olduğu gibi, ülkemizde de ihmal edilmiş bir konudur. Ceza adaleti ile ilgili konular genelde ceza muhakemesi hukuku içerisinde mütalaa edilmiş ve işlenmiştir. Elbette konuları ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukukundan tamamıyla soyutlamak mümkün olmamakla birlikte; günümüzde artık ceza adaleti sisteminin ve sürecinin daha farklı bir perspektiften incelenmesi gerekmektedir. Zira, ceza adaletini ilgilendiren konular basit bir ceza muhakemesi hukuku veya kriminoloji konusu olmaktan çıkmış; toplumun daha geniş kesimlerini ve hatta devletin işleyişini etkiler hale gelmiştir. Bir anlamda artık konulara bir de ceza adaleti perspektifinden bakılması ihtiyacı doğmuştur. İşte bu eser ceza adaleti perspektifiyle ceza hukukunu ve ceza muhakemesi hukukunu ilgilendiren süreç ve prosedürlere bir bütün olarak bakmakta ve ceza adaletini, sistem, işleyiş ve etkinlik bakımından analiz etmeye çalışmaktadır. Hemen her türlü bilimsel faaliyetin gerçekleştirilmesi sırasında olduğu gibi, bu çalışma sırasında da bir çok kişi ve kuruluş çalışmaya çeşitli şekillerde ve farklı zamanlarda maddi veya manevi destek verdiler. Bu kişi ve kuruluşlar uzunca bir liste oluşturmaktadır. Ancak bu liste içinde ön plana çıkanlar: Başta sevgili dostum Mehmet ÖZCAN, değerli büyüklerim H. Bülent OLCAY ve İbrahim N. TİTİZ olmak üzere, sayın Başkanlarım: Zühtü ARSLAN ve Hasan Hüseyin ÇEVİK; araştırma görevlisi arkadaşım: Vakkas YEĞRİM; öğrenci arkadaşlar: Yusuf ÇÖZELİ ve Mustafa GÜLER; Amerikalı meslektaş ve arkadaşlar: Mark COLVIN, Marlene DORSEY, Bena PAISLEY, Faye SLABAUGH, Rosanne DEAN-SCOTT ve Scott MABEE; kurumlar: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu (TÜBİTAK), Polis Akademisi ve Kent State Üniversitesi dir. Hepsine ayrı ayrı en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca, listenin uzunluğu nedeniyle isimlerini burada zikredemediğim dostlarım da var. Özellikle bazı hakim, savcı ve adalet başmüfettişi olan dostlarım metni okuyarak görüşlerini paylaştılar. Onlara da bu katkılarından dolayı teşekkür ederim. Bu arada Seçkin Yayınevinin değerli çalışanlarına ve bilhassa Ayşegül GENÇ ile sayfa tasarımını gerçekleştiren Emre KIZMAZ a emek ve gayretleri için teşekkürlerimi sunarım. Son olarak eşime ve çocuklarıma en içten duygularla sonsuz minnet ve şükranlarımı burada açıkça ifade etmek isterim. Kalıplaşmış bir ifade olabilir; ama zorlukların ve sıkıntıların çoğunu en yakın aile bireylerinin göğüslediği de inkâr edilemez bir gerçektir. 9 Ekim 2009, Kent, Ohio A.B.D

10

11 Acknowledgments This study would not have been possible without help and support of some people and institutions. Particularly, American colleagues and friends Mark Colvin, Marlene Dorsey, Bena Paisley, Faye Slabaugh, Rosanne Dean-Scott and Scott Mabee; institutions the Scientific and Technological Research Council of Turkey (TÜBİTAK), Turkish National Police Academy and Kent State University of Ohio deserve special thanks for their roles during the different stages of the study. There is also a list of other people whom I would like to thank, even though I am unable to name them by one by in this limited space. Last but not least, I would like to express my deepest gratitude to my wife and my children, it may be a cliché; but also a reality that during a long and painful research the closest family members of the researcher take the sufferings most of the time.

12

13 İçindekiler Önsöz... 9 Tablolar Listesi Kısaltmalar Giriş I. CEZA ADALETİ 1. BİLİMSEL DİSİPLİN OLARAK CEZA ADALETİ CEZA ADALETİ SİSTEMİ CEZA ADALETİ SÜRECİ CEZA ADALETİ MODELLERİ Suçla Mücadele Modeli Usulî Haklar Modeli Mağdur Hakları Modeli Diğer Modeller Medikal Model Bürokratik Model Statü Geçişi Modeli Güç Modeli Modeller Arasındaki İlişki HANGİ MODEL? II. CEZA ADALETİ SİSTEMLERİ 1. GİRİŞ TARAF (ADVERSARIAL) SİSTEMİ Taraf Sisteminde Hâkim Taraf Sisteminde İddia Makamı Taraf Sisteminde Savunma İddianame Pazarlığı Jüri SORUŞTURMACI (INQUISITORIAL) SİSTEM Günümüzde Uygulanan Haliyle Soruşturmacı Sistemin Özellikleri HANGİ SİSTEM? TARAF / SORUŞTURMACI İŞBİRLİĞİ SİSTEMİ (KARMA SİSTEM) TÜRK CEZA MUHAKEMESİ SİSTEMİ... 69

14 14 Ceza Adaleti III. CEZA ADALETİ FELSEFELERİ 1. GİRİŞ CEZALANDIRICI ADALET Cezalandırıcı Adalet Anlayışının Eleştirisi ISLAH EDİCİ ADALET ONARICI ADALET Onarıcı Adalet Uygulama Çeşitleri Onarıcı Adalet ve Cezalandırıcı Adalet Arasındaki Farklar Onarıcı Adalet ve Türk Ceza Adaleti Sistemi DÖNÜŞTÜRÜCÜ ADALET CEZA ADALETİ FELSEFELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ IV. TÜRK CEZA ADALETİ SİSTEMİ 1. GİRİŞ CEZA MAHKEMELERİ Sulh Ceza Mahkemesi Asliye Ceza Mahkemesi Ağır Ceza Mahkemesi CMK m. 250 Uyarınca Özel Görevlendirmiş Ağır Ceza Mahkemesi Çocuk Mahkemeleri Fikri ve Sınaî Haklar Ceza Mahkemesi İcra Ceza Mahkemesi Trafik Mahkemesi İSTİNAF VE TEMYİZ MAHKEMELERİ İstinaf (Bölge Adliye) Mahkemesi İstinaf Tartışmaları Temyiz Mahkemesi - Yargıtay Yargıtay ın Görev ve Yetkileri Yargıtay ın Teşkilat Yapısı SAVCILIK MAKAMI VE TEŞKİLATI Savcılık Makamının Görevleri Savcılık Makamının Örgütlenmesi KOLLUK (BİR CEZA ADALET SİSTEMİ ORGANI VE AKTÖRÜ OLARAK) Adli Kolluk SAVUNMA Müdafi Vekil

15 İçindekiler Uzlaştırıcı İNFAZ V. CEZA ADALETİ SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİ VE VERİMLİLİĞİ 1. GİRİŞ ETKİNLİK VE VERİMLİLİK ETKİNLİK VE VERİMLİLİK KRİTERLERİ Adil Yargılama Muhakemenin Makul Sürede Yapılması Soruşturma ve Kovuşturmaları Uzatan Faktörler Yargılamanın Makul Sürede Bitirilememesinin Sonuçları Cezaların Caydırıcılığı İnfaz Teknolojinin Kullanımı ve Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP) Toplam Kalite Yönetimi ve Mahkeme Yönetimi YAPILMASI GEREKENLER VE ÜLKEMİZ CEZA ADALETİNİN GELECEĞİ Sonuç Kaynakça Kavram Dizini

16

17 Tablolar Listesi Tablo 1.1: Packer in Ceza Adaleti Modellerinin Karşılaştırılması Tablo 1.2: Ceza Adaleti Süreci Teorik Modelleri ve Özellikleri Tablo 2.1: Taraf Sistemi ve Soruşturmacı Sistemin Karşılaştırması Tablo 3.1: Onarıcı Adalet ve Cezalandırıcı Adalet Arasındaki Farklar Tablo 4.1: CMK 250. Madde İle Görevli Ağır Ceza Mahkemeleri İş Yükünün Dava Sayısına ve Mahkemelerine Göre Dağılımı (01/01/ /12/2008) Tablo 4.2: Çocuk ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri İş Yükünün Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 4.3: Ceza Mahkemelerine Gelen ve Çıkan Davaların Yıllara ve Mahkeme Türüne Göre Dağılımı ( ) Tablo 4.4: Ceza Mahkemelerinde Karara Bağlanan Davaların Mevcut Davalara Oranının Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 4.5: Yargıtay Ceza Genel Kurulu ve Ceza Daireleri İş Yükü (01/01/ /12/2008) Tablo 4.6: Yargıtay Ceza Genel Kurulunca Verilen Karar Oranlarının Yıllara ve Karar Türüne Göre Dağılımı ( ) Tablo 4.7: Cumhuriyet Başsavcılıkları İş Yükünün Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 4.8: Ceza İnfaz Kurumlarının Yıllara Göre Mevcutları Tablo 5.1: Ceza Mahkemelerinde Ortalama Yargılama Süresinin Mahkeme Türüne ve Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 5.2: Ceza Mahkemeleri İş Yükünün Dava Sayısına ve Mahkeme Türüne Göre Dağılımı (01/01/ /12/2008) Tablo 5.3: Kişiye Düşen Ceza Davası Sayısının Bölgelere ve Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 5.4: Yargıtay Ceza Dairelerince Verilen Karar Oranlarının Yıllara ve Karar Türüne Göre Dağılımı ( ) Tablo 5.5: Yargıtay Ceza Genel Kurulu ve Ceza Dairelerince Verilen Zamanaşımı Kararlarının Yıllara Göre Dağılımı ( ) Tablo 5.6: Kasten Adam Öldürme Suçu Hükümlüsü

18