coğrafya dan DERS NOTLARI kim korkar KPSS 2016 Türkiye'nin en çok satan Eğitimde

Transkript

1 PSS 2016 Pegem kademi Sınav omisyonu; 2015 PSS ye Pegem Yayınları ile hazırlanan adayların, 100'ün üzerinde soruyu kolaylıkla çözebildiğini açıkladı. kim korkar Türkiye'nin en çok satan DES TLI Eğitimde 29. yıl coğrafya dan

2 Önder CEGZ & esut TLY PSS Coğrafya Ders otları ISB itapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2015, Pegem kademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem kademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. nılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. ültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. kuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 29.Baskı: 2016, nkara Yayın-Proje: Seda Gökay Dizgi-Grafik Tasarım: ezban Öztürk apak Tasarımı: Gürsel vcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi.Ş. vedik rganize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak o:105 Yenimahalle/ ( ) Yayıncı Sertifika o: atbaa Sertifika o: letişim aranfil 2 Sokak o: 45 ızılay / Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık ursları: E-ileti: pegem@pegem.net nternet:

3 Ön söz Değerli rkadaşlar, im orkar Coğrafya'dan ders notları, 1999 yılından beri hem öğretmen hem de yazar olarak sahip olduğumuz PSS Coğrafya ders birikimimizle özet ders notu ihtiyacınızı karşılamaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Yayının amacı, derslerde belirli bir sürede anlatmaya çalıştığımız aslında çok kapsamlı olan Türkiye Coğrafyası konusunu özlü bir şekilde sunarak PSS adaylarının sıkılmamasını sağlamak, anlatılanları harita ve tablo tekrarları ile destekleyerek konunun kalıcılığını artırmaktır. Ders notu fikrimizde bize destek olan ve yayının hayata geçirilmesini sağlayan PEGE DE çalışanlarına teşekkürlerimizi bir borç biliriz. aydalı olması dileklerimizle... Önder CEGZ - esut TLY

4 ÇDELE TÜYE' C 1 93 TÜYE' ELE DEZ BÖLGES TÜYE'DE ÜS VE YELEŞE BÖLGES EGE BÖLGES TI-HYVCILI-CILI 46 DEZ BÖLGES DELE - EEJ YLI SY GÜEYD DL BÖLGES D DL BÖLGES LŞI - TCET Ç DL BÖLGES S VE CEVP

5 Tanımlayalım: Herhangi bir noktanın, dünya üzerinde bulunduğu yere coğrafi konum denir ve coğrafi konum ikiye ayrılır. Coğrafi onum Paralellerin Özellikleri: 1. Ekvator başlangıç paralelidir ve dünyayı iki eşit yarım küreye ayırır. Ekvator çizgisinin üst tarafı kuzey, alt tarafı güney yarım küre olarak adlandırılır. 90º atematik (utlak) onum Bir yerin paralel ve meridyen ağlarına göre belirlenen konumudur. Özel (Göreceli) onum Bir yerin kara ve denizlere, başlıca ulaşım yollarına, boğazlara, komşularına ve yer şekillerine göre belirlenen konumudur. atematik (utlak) konumun anlaşılabilmesi için öncelikle paralel ve meridyen tanımları ve özellikleri bilinmelidir. Paralel: Ekvator'a ve birbirine 1 aralıklarla paralel olarak geçtiği varsayılan dairelerdir. 90º 60º 60º uzey 30º 0º 90º 60º 0º 30º Güney Buna bağlı olarak Türkiye kuzey yarım kürede yer alır. 2. Paralel daireleri Ekvator'dan kutuplara doğru küçülürler ve kutuplarda nokta halini alırlar. C 90º 60º 30º 0º 30º Hatay Sinop Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye den geçen en büyük paralel dairesi Hatay'dan, en küçük paralel dairesi ise Sinop tan geçer

6 lik paralel aralığı kuş uçuşu olarak her yerde birbirine eşit 111 km dir. eridyen: Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1 aralıklarla geçtiği varsayılan yarım dairelerdir km km 111 km C km km Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye nin en kuzeyi ile güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık 666 km dir. eridyenlerin Özellikleri: 1. Başlangıç meridyeni ngiltere nin Greenwich Gözlemevinden geçer ve dünyayı iki yarım küreye ayırır. Başlangıç meridyeninin sağ tarafı doğu, sol tarafı batı yarımküre olarak adlandırılır. Bu özellik ile Türkiye nin bilinen paralel değerlerinin birbirine, kutup noktalarına veya Ekvator'a uzaklıkları bulunabilir = x 111 = 5328 km Buna bağlı olarak Türkiye doğu yarım kürede yer alır. 36 x 111 = 3996 km Batı 2. 2 Doğu 1 lik meridyen aralığı kuş uçuşu olarak yalnızca Ekvator'da 111 km'dir. Ekvator'dan kutuplara gidildikçe meridyen aralıkları daralır

7 111 km Daralır Daralır Bu özelliğe bağlı olarak aynı meridyen yayı (boylam) üzerindeki (farklı yarım kürelerde olmamak şartıyla) iki noktanın başlangıç meridyenine uzaklığı eşit değildir. Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir. 3. Tüm meridyen yaylarının uzunluğu birbirine eşittir. Türkiye nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir. Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değeridir. Enlem, paraleller ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar. Özel Enlemler (utup oktası) ' (utup Dairesi) utup. rta. Yengeç Dönencesi Tropikal uşak ğlak Dönencesi rta. utup. 9 G (utup oktası) 23 27' 23 27' G 66 33' G (utup Dairesi) Dünyanın eksen eğikliği ve şeklinden dolayı bazı enlem değerleri özel enlem olarak ifade edilir. Eksen eğikliğinden kaynaklanan matematik iklim kuşaklarına göre Ekvator ve dönenceler arası tropikal kuşak, dönenceler ile kutup daireleri arası orta kuşak, kutup daireleri ile kutup noktaları arası kutup kuşağı olarak ifade edilir. Buna göre Türkiye bir orta kuşak ülkesidir. ynı enlem üzerindeki tüm merkezlerde; C Enlem (Derece- Dakika- Saniye) örneğin stanbul uzey enlemindedir. 3 Güneş ışınlarının yıl içerisindeki geliş açısı, Gölge boylarının yıl içerisindeki uzunluğu, Çizgisel hızları, Grup ve tan vakitleri (alacakaranlık süresi), Gece-gündüz süreleri, Gece-gündüz süresi farkları, Ekvator'a olan kuş uçuşu uzaklıkları, Yer çekimi ivmeleri YIDI

8 TÜYE'DE EVSLE VE ÖZELLLE art (Ekinoks) 23 Eylül (Ekinoks) Güneş ışınları Ekvator'a öğlen vakti dik (9) düşer. Güneş ışınları Ekvator'a öğlen vakti dik (90 o ) düşer. C Güneyden kuzeye gidildikçe gece gündüz süreleri değişmez. 12 Saat 12 Saat Gündüz Süresi 21 art Gece Süresi Dünya'nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır. ynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. ydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Türkiye için: lkbahar mevsimi yaşanır. ynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten itibaren gündüz süreleri gece sürelerinden daha uzun olmaya başlar (23 Eylül e kadar). Güneyden kuzeye gidildikçe gece gündüz süreleri değişmez. 12 Saat 12 Saat Gündüz Süresi 23 Eylül Gece Süresi Dünya'nın her yerinde gecegündüz eşitliği yaşanır, ynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. ydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Türkiye için: Sonbahar mevsimi yaşanır. ynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten itibaren geceler gündüzlerden daha uzun olmaya başlar (21 art a kadar). 21 art tarihinde 12 saat olan gündüz süresi, 21 Haziran'a kadar sürekli uzar. 23 Eylül tarihinde 12 saat olan gece süresi 21 ralık'a kadar sürekli uzar

9 ralık (ış Gün Dönümü) 21 Haziran (Yaz Gün Dönümü) Güneş ışınları Yengeç dönencesine öğlen vakti dik (9) düşer. uzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır. Güneş ışınları ğlak Dönencesi'ne öğlen vakti dik (9) düşer. ydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. uzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır. ydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. uzey yarım kürede en uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. uzey yarım kürede en uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Güneyden kuzeye gidildikçe gece süresi uzar. Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar. Güneyden kuzeye gidildikçe Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz süresi kısalır. gündüz süresi kısalır. Güneyden kuzeye gidildikçe gece süresi kısalır. Türkiye için: Türkiye için: Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en büyük açıyla alır (Hatay 77 Sinop 71 ). Yaz mevsimi yaşanır. Yıl içerisinde gölge boyunun en kısa olduğu tarihtir. Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar (21 ralık a kadar). En uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar (21 ralık a kadar). Türkiye nin güneyinden, kuzeyine doğru gidildikçe gündüz sürelerinin daha da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop ta yaşanır.). 5 C Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en küçük açı ile alır (Hatay 31 - Sinop 25 ). ış mevsimi yaşanır. Yıl içerisinde gölge boylarının en uzun olduğu tarihtir. Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran a kadar). En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar (21 Haziran a kadar). Türkiye nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en uzun gündüz Sinop ta yaşanır.) 36 35

10 C Süre (saat) Türkiye de Gündüz Süresi Değişim Grafiği En uzun gündüz En kısa gündüz 0 21 art 21 Haziran 23 Eylül 21 ralık 21 art Gündüz Süresi Süre (saat) Türkiye de Gece Süresi Değişim Grafiği En kısa gece En uzun gece 0 21 art 21 Haziran 23 Eylül 21 ralık 21 art Gece Süresi Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir. Boylam meridyenler ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar. (Derece- Dakika-Saniye) Örneğin, stanbul Doğu boylamındadır. Boylam Boylam bir yerin yerel saatini ve bulunduğu saat dilimini belirler. Yerel Saat: Bir yerin Güneş'in konumuna göre belirlenen saatidir. ynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır. Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için; Doğuda yerel saat ileri, batıda yerel saat geridir. Doğuda Güneş erken doğar, erken batar, batıda Güneş geç doğar, geç batar. 1 lik boylam aralığı her yerde eşittir ve 4 dakikadır. Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) güneşin tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00'dir, öğle vaktidir, güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa halini alır. Yerel Saat Hesaplama Soru: 26 o Doğu boylamında yerel saat iken, 45 o Doğu boylamında yerel saat kaçtır? Çözüm: ki boylam arasındaki fark bulunur (Boylamlar aynı yönde ise çıkarılır. D-D, B-B). (Boylamlar farklı yöndeyse toplanır. D+B, B+D) 45 doğu - 26 doğu 19 Ä Boylam farkı 4 dakika ile çarpılır ve saate çevrilir. 19 x 4 = 76 dakika = 1 saat 16 dakika Yerel saati istenilen yerin boylamı (45 Doğu), verilen yerin (26 Doğu) boylamına göre doğudaysa toplanır, batıdaysa çıkarılır. 26 D 45 D Doğuda 17:40 + 1:16 18: