GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

Transkript

1 GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI TÜRKİYE TURİZMİNİN TANITIMINA FORMULA 1 TÜRKİYE GRAND PRİXİNİN ETKİLERİ: İSTANBUL PARK PİSTİNE FORMULA 1 TÜRKİYE GRAND PRİXİNİ İZLEMEYE GELEN YABANCI TURİSTLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan MEHTAP AKNAR ANKARA 2009

2 GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI TÜRKİYE TURİZMİNİN TANITIMINA FORMULA 1 TÜRKİYE GRAND PRİXİNİN ETKİLERİ: İSTANBUL PARK PİSTİNE FORMULA 1 TÜRKİYE GRAND PRİXİNİ İZLEMEYE GELEN YABANCI TURİSTLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan MEHTAP AKNAR Danışman Yrd. Doç. Dr. BURHAN ŞENER ANKARA 2009

3

4 ÖNSÖZ Araştırmanın sürecinde bilgi ve yardımları ile katkı sağlayan danışmanım Yrd. Doç. Dr. Burhan ŞENER e, araştırmanın her aşamasında en önemli katkıyı sağlayan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. R. Pars ŞAHBAZ a, destek ve katkılarından dolayı Prof. Dr. Yüksel ÖZTÜRK e ve Arş. Gör. Hakan KOÇ a teşekkürlerimi bir borç bilirim. Ayrıca anketin uygulama aşamasında yardımlarını esirgemeyen müstakbel eşim Ahmet AKNAR a ve her zaman yanımda olan aileme teşekkürlerimi sunarım. Araştırmanın uygulama kısmının gerçekleşmesinde verdikleri yasal izinden dolayı Formula 1 organizasyon yetkililerine ve çalışanlarına teşekkür ederim. Mehtap AKNAR ii

5 ÖZET TÜRKİYE TURİZMİNİN TANITIMINA FORMULA 1 TÜRKİYE GRAND PRİXİNİN ETKİLERİ İSTANBUL PARK PİSTİNE FORMULA 1 TÜRKİYE GRAND PRİXİNİ İZLEMEYE GELEN YABANCI TURİSTLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA AKNAR, Mehtap Yüksek Lisans, Turizm İşletmeciliği Eğitimi Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Burhan ŞENER Aralık 2009 Motor sporları, dünya ve Türkiye geneline baktığımızda, dünyada uzun yıllardan beri aşırı rağbet gören ve Türkiye de henüz son yıllarda ilgi duyulan bir alandır. Motor Sporları sadece seyirci toplayan bir organizasyon değildir. Bu sporlara bizzat katılan kişiler de bulunmaktadır. Zira bu sebeple yapılan çeşitli yarışmalar vardır ve insanlar gruplar halinde veya bireysel olarak bu organizasyonlara katılmaktadır. Motor yarışlarından en çok ilgi gören Formula 1 yarışlarıdır. Türkiye de 2005 yılından itibaren düzenlenen Formula 1 yarışlarının Türkiye turizmine ve Türkiye nin tanıtımına büyük katkılar getirdiği bilinmektedir. Bu noktadan hareketle Formula 1 Türkiye Grand Prix nin Türkiye turizminin tanıtımına etkilerinin neler olduğunu ve bu etkileri Formula 1 organizasyonun gerçekleştirildiği İstanbul pistine gelen yabancı ziyaretçilere yapılacak anketlerle ortaya koymak araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Araştırma evrenini, 2008 Formula 1 Türkiye Grand Prix ni izlemeye gelen yabancı turistler oluşturmaktadır Türkiye GP sini izlemek için gelen seyircilerin çoğunluğunun yabancı turistlerden oluştuğu göz önünde bulundurularak araştırmaya konu olan evren sayısı alınmıştır. Ryan ın geliştirdiği örneklem formülü kullanılarak örneklem sayısı 382 olarak bulunmuştur. Toplam 412 ziyaretçiye ulaşılarak örneklem sayısının üzerinde bir sayı elde edilmiştir. Araştırma sonuçları SPSS 11.5 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, yabancı turistlere uygulanan anket verilerine göre Formula 1 yarışlarının Türkiye turizm tanıtımına olumlu etkilerde bulunduğu gözlenmiş ve tanıtımın daha etkili yapılabilmesine ilişkin önerilere yer verilmiştir. iii

6 ABSTRACT THE EFFECTS OF FORMULA 1 TURKEY GRAND PRIX FOR TOURISM INFORMATION OF TURKEY, A RESEARCH ON FOREIGNER TOURISTS, COMING ISTANBUL PARK RACING CIRCUIT TO WATCH FORMULA 1 TURKEY GRAND PRIX AKNAR, Mehtap M.S., Department of Tourism Management Education Thesis Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Burhan ŞENER December 2009 Motor-Sports, considering world and our country in general, is a field of sports that is desired extremely in the world for years and that is being interested in our country just for the last years. Motor-sports are not only an organization that collects audiences. The most interested sport among motor-races is Formula 1 Races. Formula 1 Races, which have been arranged since 2005 in our country, are envisaged as it has significant improvements for tourism and information of Turkey. From that point of view, the research s aim is to exhibit what are the effects of Formula 1 Grand Prix for tourism information of Turkey and its aim is to exhibit those effects with the help of questionnaires that will be done with foreigner visitors coming Istanbul Racing Circuit on which Formula 1 Races is realized. The research population is composed of foreigner tourists who come to watch Formula 1 Turkey Grand Prix Based on the fact that more of the audiences of Turkey Grand Prix 2008 is the foreigner tourists, population is taken for the research. Sample is found as 382 by using Ryan s sample formula. More of the sample is reached by the contact of 412 visitors. Research outcomes are analyzed by using SPSS In the research outcomes, according to the questionnaire that is filled by foreigner tourists, it is seen that, Formula 1 Races have positive effects for tourism information of Turkey and proposals for the advertisement and information more effectively is placed in the research outcome. iv

7 İÇİNDEKİLER JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI...i ÖNSÖZ..ii ÖZET iii ABSTRACT...iv İÇİNDEKİLER. v KISALTMALAR CETVELİ viii TABLOLAR LİSTESİ...ix ŞEKİLLER LİSTESİ...xi I. BÖLÜM GİRİŞ Arastırmanın Amacı Arastırmanın Önemi Arastırmanın Sınırlılıkları Araştırmanın Varsayımları Tanımlar/Terimler Araştırmaya Konu Olan Formula 1 Yarışlarıyla İlgili Genel Bilgiler Formula 1 in Tarihi Formula 1 de TV Yayın Hakkı Ücretleri Formula 1 in Avantajları Formula 1 in Dezavantajları Formula 1 İstanbul Park Pisti Mevcut Durumu. 25 II. BÖLÜM SPOR TURİZMİ Turizm Eğlence Amaçlı Seyahatler Mesleki Amaçlı Seyahatler Diğer Seyahatler Tarihi ve Sosyal Bir Olgu Olarak Spor...29 v

8 Spor Turizm Etkileşimi Turizm Endüstrisi Ve Sporun Etkisi Spor Turizmi Kavramı Ve Türleri Aktif Spor Turizmi Spor Olayı Turizmi Nostaljik Spor Turizmi Spor Turizminin Etkileri Spor Turizminin Bugünü Ve Geleceği Spor Turistinin Profili Sporun Turizme Katkısı...46 III. BÖLÜM TURİZMDE TANITIM Tanıtım Kavramı Tanıtımın Amacı ve Önemi Tanıtımın Boyutları Tanıtma Türleri Siyasi Tanıtım Ekonomik Tanıtım Sosyo Kültürel Tanıtım Turistik Tanıtım Turizm Tanıtımı Turizmde Tanıtımın Önkoşulları Turizmde Toplumsal Bilinç ve İnanç Olmalı Turizmde Altyapı ve Üstyapı Eksiksiz Olmalı Turizm Eğitimi Verilmeli Dış Turistik İstemin Özellikleri Bilinmeli Turistik Tanıtmada Örgütlenme ve Eşgüdüm Olmalı Turizmde Tanıtım Yöntem ve Teknikleri İletişim Enformasyon Halkla İlişkiler Halkla İlişkilerde Kullanılan Araçlar..68 vi

9 Basınla İlişkiler Özel Etkinlikler Kulaktan Kulağa Duyurum Satış Geliştirme (Promosyon) Reklam Propaganda Lobicilik Formula 1 in Turizm Tanıtımına Etkileri.79 IV. BÖLÜM ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ.., Araştırma Modeli Evren ve Örneklem Veri Toplama Tekniği Verilerin Analizi V. BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR Araştırmaya Katılanların Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgu ve Yorumlar Araştırmaya Katılanların Formula 1 Organizasyonu Hakkındaki Görüşlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar Hipotezlerin Test Edilmesiyle Elde Edilen Bulgu ve Yorumlar SONUÇ VE ÖNERİLER Kaynakça Ekler....,118 vii

10 KISALTMALAR CETVELİ DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü F1 : Formula 1 GP : Grand Prix İBB : İstanbul Büyükşehir Belediyesi İTO : İstanbul Ticaret Odası SPSS : Statistical Packages For Social Sciences Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paketi TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TÜRSAB : Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği viii

11 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. : Tahmini TV yayın hakkı ücretleri Tablo 2. : Yaz Olimpiyatları Katılımcı Sayısı Tablo 3. : Ankete katılanların cinsiyetine ilişkin dağılım...85 Tablo 4. : Ankete katılanların yaşlarına ilişkin dağılımı.85 Tablo 5. : Ankete katılanların eğitim düzeyine ilişkin dağılım Tablo 6. : Ankete katılanların gelmiş olduğu ülkelere ilişkin dağılımı...86 Tablo 7. : Ankete katılanların aylık gelirlerine ilişkin dağılımı..87 Tablo 8. : Ülkemizde gerçekleştirilmiş olan ilk Formula 1 organizasyonu (2005) öncesinde de herhangi bir nedenle Türkiye yi ziyaret edip etmeme durumu. 88 Tablo 9. : Ülkemizde gerçekleştirilmiş olan ilk F1 organizasyonu öncesinde Türkiye yi ziyaret edenlerin ziyaret etme nedenlerine ilişkin dağılım..88 Tablo 10. : Ankete katılanların F1 yarışlarını izlemek için organizasyonun gerçekleştirildiği diğer ülkelere de gitme durumu...89 Tablo 11. : Önceki yıllarda ülkemizde gerçekleştirilen F1 organizasyonlarına katılma durumu Tablo 12. : ve 2007 yarışları sonrasında ülkemizi F1 organizasyonuna katılmak amacı dışında alışveriş, tatil vb. amaçlarla ziyaret edip etmeme durumu 90 Tablo 13. : Formula 1 organizasyonuna katılmak için ülkemizi tercih etme nedenlerine ilişkin dağılım.91 Tablo 14. : Ülkemize yapmış oldukları bu ziyaretin kaç gün süreceğine ilişkin dağılım...92 Tablo 15. : Türkiye GP sinin başarılı başarısız bir organizasyon olduğunu düşünme durumu Tablo 16. : 2009 ve sonrası yıllardaki Formula 1 Türkiye Grand Prix sini izlemek amacıyla ülkemize tekrar gelip gelmemeyi düşünme durumu...93 Tablo 17. : Gezmiş olduğunuz yerler ve almış olduğunuz hizmetler itibariyle Türkiye yi nasıl bulduklarına ilişkin dağılım..94 ix

12 Tablo 18. : Ülkenize dönerken kendinize / dostlarınıza veya akrabalarınıza Türkiye ye ait hediyeler alıp almamayı düşünme durumu.. 94 Tablo 19. : Ülkenize döndüğünüzde dostlarınıza, ülkemizi gezip görmeleri konusunda tavsiyede bulunup bulunmama durumu.95 Tablo 20. : Katılmış olduğunuz Formula 1 organizasyonu sayesinde Türkiye yi daha yakından tanıma fırsatı bulup bulmama durumu.. 95 Tablo 21. : F1 için Türkiye ye gelmeden önce zihninizde varolan Türkiye imajı ile şu anki imaj arasında farklılık olup olmadığına ilişkin dağılım..96 Tablo 22. : F1 Türkiye de düzenlenmeye başlamadan önce Türkiye ile ilgili bilgi sahibi olup olmamalarına ilişkin dağılım. 96 Tablo 23. : Türkiye ye gelmeden önce ülke hakkında bilgi toplama ihtiyacı hissetme durumu Tablo 24. : Türkiye hakkında bilgi toplarken kullandıkları kaynaklara ilişkin dağılım Tablo 25 : Araştırmaya katılanların gelirleri ile kalış süreleri arasındaki ilişki..98 Tablo 26. : Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Formula 1 yarışlarının düzenlendiği diğer ülkelere gitme durumu arasındaki ilişki..99 Tablo 27 : Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi toplama ihtiyacı arasındaki ilişki Tablo 28 : Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi topladıkları bilgi kaynakları arasındaki ilişki Tablo 29 : Araştırmaya katılanların eğitim seviyeleri ile Türkiye yi beğenme durumu arasındaki ilişki Tablo 30 : yıllarında düzenlenen Formula 1 organizasyonlarından herhangi birine katılanlar ile aynı yıllarda Türkiye yi tatil, alışveriş, spor vb. amaçlarla ziyaret edenler arasındaki ilişki x

13 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. : Turizm ve Spor İlişkisi Şekil 2. : Spor ve Turizmin Sınıflandırılması..36 Şekil 3. : İletişimin Geri Bildirim Özelliği...64 Şekil 4. : Turizm Reklam Etkisi Modeli...74 Şekil 5. : Lobiciliğin Uygulama Tarzları ve Amaçları.78 Çizelge 1: Halkla İlişkilerle Propaganda Arasındaki Farklar.76 xi

14 I. BÖLÜM GİRİŞ Turizm, dünyanın en hızlı büyüyen endüstrilerinden biri olup, bu büyümenin 21. yüzyılda da devam edeceği tahmin edilmektedir. Turizmin ekonomik etkisi hemen hemen tüm ülkeler tarafından bilinmekte, politika ve stratejiler bu çerçevede oluşturulmaktadır. Turizm bu gelişim ile birlikte daha karmaşık bir hal almış ve yeni formların pazarlanmasını da kapsamaya başlamıştır. Turizm endüstrisinin en hızlı büyüyen segmentlerinden biri de spora veya fiziksel aktiviteye dayalı seyahattir. Marriott International tarafından yürütülen bir çalışmaya göre, geleneksel deniz ve gezip görme tatili baskın olmayı sürdürürken, bu yerlerde tatil yapanların %22 si bir tatil yeri seçiminde sporun önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Spor turizminin 1997 yılı itibariyle 45 milyar dolarlık bir endüstri olduğu tahmin edilmektedir (Argan, 2004: 158). TURSAB ın 2002 yılında yapmış olduğu araştırmaya göre; dünyanın önde gelen turizm ve spor örgütleri dünya turizm gelirlerinin yüzde 32 sinin spor turizminden kaynaklandığı görüşünde birleştiği ve spor turizminin 150 milyar dolarlık bir pazar olduğu ortaya konulmuştur ( Spor, toplumsal dayanışma ve bütünleşmeyi sağlayan, insanların ve farklı kültürlerin birbirlerini daha iyi tanımalarına olanak veren bir unsurdur. Sporun evrensel değerlerinde, toplumlarda insanları gruplara ayıran ırk, milliyet, din, mezhep, sosyal konum, eğitim, kültür ve ekonomik farklılıklar, vb. özellikleri göz ardı eden bir yaklaşımla herkese eşit bir tutum ortaya konulmaktadır. Günümüzde turizm ürünleri artık güneş, deniz, kum paketlerinin ötesine gitmiş, farklı bir boyut kazanmış olup geleceğin başarılı turizm ürünlerini yaratmak için iyi bir pazar araştırması yapılması ve pazarın bileşenlerinin iyi bir şekilde etüt edilerek müşterilerin isteklerine göre düzenlenebilen modüler ürünlere geçilmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu boyutta gelişen ve değişen turizm eğilimleri arasında "spor turizmi" olarak anılan turizm çeşidi son yıllarda sadece ülkemizde değil tüm dünyada ön plana çıkmakta ve modern toplumların yaşamının önemli bir parçası haline gelmektedir ( 1

15 Dünya üzerinde kabul görmüş otoritelerce, çeşitli sporları yapan, spora ilgi duyan ve sporla ilişkisi bulunan kişilerin; sportif karşılaşmalara, olimpiyatlara ve benzeri olaylara bizzat katılmak veya bunları izlemek amacıyla oluşturdukları turizm hareketi spor turizmi olarak adlandırılmaktadır. Genel turizm tariflerinden hareketle, spor turizmi kavramı için, spora ilgi duyan kişilerle, aktif olarak spor yapan kişi, grup ya da takımlar ile bunların idarecileri ve seyircilerinin turizme katılmalarından ortaya çıkan ilişkiler bütünü şeklinde bir yaklaşımda bulunmak mümkündür. Spor endüstrisi ve turizmi, satılan araç gereçleri, yapılan tesisler ve bunların işletim maliyetleri, organize edilen etkinlikler ve bu etkinliklerin ekonomik girdileri (gişe-büfe gelirleri, katılım hakem ücretleri, vb.) açısından incelendiğinde, özellikle gelişmiş ülkelerin ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Örneğin spor endüstrisinin ABD'de; savunma sanayinden sonra ülke ekonomisinin 2. büyük gücü olduğu farklı ekonomik otoriteler tarafından ifade edilmektedir ( Kanada'nın Ottowa Üniversitesi'nden Jean Harvey and Francois Houle'nin "Sociology of Sport Journal" dergisindeki Sport, World Economy, Globai Culture, and New Social Movements başlıklı makalesinde ifade ettiği gibi büyük spor organizasyonları (Olimpiyatlar, Dünya Kupası, Tenis Turnuvaları, Formula Yarışları vb.) uluslararası firmaların dünya market stratejilerinde homojen ve uluslar üstü bir kültür olarak piyasaya girme çabalarında çok önemli bir yer tutmaktadırlar. Keimyung Üniversitesi'nin (Kore), "Effective Tourism Marketing Approaches to Sporting Events: Lessons from the 2002 World Cup" başlıklı sunusunda büyük spor organizasyonlarının ev sahibi ülkeye ve şehre çok önemli TV tanıtım imkanları yarattığı dile getirilmiştir. Bu kısa süreli TV yayını sayesinde ev sahibi şehir turizm için cazip bir dünya şehri olduğu imajı yaratabilmektedir. Örneğin Atlanta, 1996 Olimpiyat Oyunlarından sonra bir Dünya Şehri olarak kabul edildi. Barcelona bugün hala Olimpiyat Oyunlarından miras kalan spor tesisleri sayesinde 2

16 uluslararası spor kuruluşlarının ve spor turistlerinin tercih ettiği bir şehir özelliğini taşımaktadır. Burada, televizyon ve internet üzerinden organizasyonu seyredenlerin nasıl gerçek turizm içine çekilebileceği önemli bir konu olarak ortaya çıkmakta ve bu doğrultuda pazarlama stratejileri uygulanmaktadır. Dünya'da spor turizmi ile anılan şehirlerin başında Seul, Sydney, Lozan gibi yerler bulunmaktadır Olimpiyatları'na ev sahipliği yapan Seul'a o yıl gelen turist sayısı yüzde 10,4 oranında artmıştır. Ayrıca Güney Kore endüstri malları ihracatı bir önceki yıla oranla %28.3lük artış göstererek milyar dolara ulaşmıştır yılında 2,321 dolar olan kişi başına düşen milli gelir, 1988'de 3,728 dolara; yine 1986 yılında 953 milyon dolar olan gayrisafi milli hasılatı, 1988 yılında 1 milyar 561 milyon dolara yükselmiştir. Olimpiyat Oyunları organize etmek için dört kez aday olup kaybetmesine rağmen yılmayan ve beşinci adaylığı olan 1992 Olimpiyat Oyunlarıyla bu şansı elde eden İspanya'nın Barcelona kenti 1991 yılının ortalarına gelindiğinde Barcelona Avrupa'daki en gelişmiş ve yaşanabilir kentler arasında sekizinci sıraya yükselmiştir. Ayrıca Olimpiyat Oyunları süreci ve bu süreçten sonra 326,301 kişilik ek istihdam olanağı ortaya çıkmış ve bu da ülkede işsizlik oranının büyük bir düşüş göstermesine yol açmıştır ( yılında Sydney Olimpiyatları'na ev sahipliği yapan Avustralya'ya da o yıl gelen turist sayısında yüzde 10'a yakın bir artış kaydedilmiştir. Ayrıca yılları arasında Avustralya'nın gayri safi milli hasılatına 7,3 milyar Avustralya doları eklenmiş ve oyunlar 150,000 kişilik ek iş istihdamı yaratmıştır ( Avustralya'nın Perth kenti 1 yıl içinde 20 adet uluslararası spor organizasyonuna sahne olmayı başaran nadir kentlerden biri olarak tarihe geçmiştir. ABD'nin Lake Placid kenti iki kez Dünya Kış Olimpiyatı'na ev sahipliği yapmıştır; kent hala, girişindeki büyük bir pankartla bu özelliğini gelenlere yansıtmaktadır. Olimpiyatların başkenti olarak kendini tanıtan Lozan, Uluslararası Olimpiyat Komitesi'ne ev sahipliği yapmakta ve spor turizmi açısından çok önemli bir cazibe 3

17 merkezi konumundaki Modern Olimpiyat Müzesi'ni bünyesinde barındırmaktadır. Son yıllarda turizmle ilişkisi gittikçe artan sportif aktiviteler, Türkiye'nin turizmde gelişme potansiyeli olan alanlardan biri olarak ortaya çıkmakta ve uygun değerlendirilebilirse Türkiye turizmi açısından önemli bir kaynak olarak ele alınmaktadır. Türkiye, gerek sosyal, kültürel ve tarihi altyapısıyla ve gerekse de genç nüfusun dinamizmi ile spor turizmi açısından son derece önemli bir potansiyele sahiptir. Spor turizmi için spor altyapısı tamamlanmış tesisler büyük önem arz etmektedir. Bu altyapı sporun branşına göre değişiklikler gösterebilmekte ve buna bağlı olarak kapasiteleri ile izleyici potansiyelleri de değişiklikler arz etmektedir. Türkiyenin spor turizmine uygun tesisleri özellikle İstanbul ve Antalya illerinde yoğunlaşmıştır. Marmara Bölgesi'ndeki profesyonel takımların fazlalığı ve bu takımlar için hazırlık kampı yeri ihtiyacı dikkate alındığında, doğal olarak ulaşım kolaylığı, yakınlığı, ikliminin yumuşaklığı gibi avantajlarıyla Sakarya İli, gelecekte iyi bir alternatif oluşturabilecek potansiyele sahiptir. Mevcut spor tesislerinin kalitesinin ve yeterliliğinin geliştirilmesi, mevcut ve yeni yapılacak konaklama tesislerine spor komplekslerinin de planlanması, iyi bir pazarlama ve tanıtım programıyla sadece Akdeniz ve Marmara Bölgesi değil, yurdumuzun tüm bölgeleri ve hatta yurt dışındaki spor takımlarının da dikkatleri çekilecek ve dış turizm faaliyetleri için ilk adımlar böylece atılmış olacaktır. Bu bağlamda bölgelerinde sportif turizm olanakları ile turizmi geliştirme potansiyelini gören Alanya, Erzincan gibi bazı il ve ilçelerimiz kendilerini sportif turizmle özdeşleştirme çabasında büyük başarılar kaydetmişlerdir. Ayrıca Ankara, Bursa, Çanakkale, Eskişehir, İzmir, Gaziantep, Muğla ve Samsun illerimiz de sahip oldukları altyapı ve bulundurdukları potansiyel ile spor turizmi açısından ön plana çıkan şehirlerdir ( 4

18 Tüm bu gelişmeler, 1997 yılında 1. Dünya Hava Oyunları'nın Türkiye'de gerçekleştirilmesi ve ardından 1999 yılında da Avrupa Yüzme Şampiyonası'nın ülkemizde yapılması ile hız kazanmış Türkiye 2000, 2004 ve 2008 Olimpiyatlarına talip olacak kadar bu alanda kendini güven hissetmeye başlamıştır. Şimdiye kadar olimpiyatları elde etmede başarısız olsa dahi bu sayede İstanbul'a çok modern tesisler kazandırılmıştır yılından itibaren Türkiye Formula 1 yarışlarına ev sahipliği yapmıştır, ayrıca Türkiye 2003, 2004, 2005 ve 2006 Dünya Ralli Şampiyonası etaplarına da ev sahipliği yapmıştır; 2007 yılında takvimden çıkarılmış; fakat 2008 yılı için tekrar takvime dahil edilmiştir. Bununla beraber Türkiye özellikle son yıllarda yabancı futbol kulüplerinin ara devre ve yaz dönemlerindeki antrenman kampları için cazip bir merkez haline gelmektedir (Demir, 2009). Dört yılda bir yapılan olimpiyatlar gibi, Dünya Futbol Kupası, Avrupa Futbol ya da Voleybol Şampiyonası vb. gibi büyük spor karşılaşmaları her zaman her ülkede, geniş toplum kesimlerinde heyecan yaratmakta ve ilgi çekmektedir. Bunun nedeni şüphesiz söz konusu sporların diğerlerine göre daha kitlesel ve daha geniş kesimleri ilgilendirmesidir (Demir, 2009). Dünya Turizm Örgütü Genel Sekreteri Francesco Frangialli, tüm ülkelerin turizm sektörlerine bu konuda önemli bir uyarı yapmıştır. Frangialli ( "Toplumların globalleşme süreçleri içerisinde turizm ve spor, insanları bir araya getiriyor. Spor turizminin önemini fark eden ülkeler, hem parasal, hem de sosyo-kültürel kazanımlar bakımdan kârlı çıkmaya başladılar. Spor turizmi için önlemini alan, altyapısını güçlendiren ülke, bunun meyvelerini toplar." demiştir. Spor turizmi yoluyla ülkelerin tanıtım faaliyetlerinin daha etkin ve başarılı gerçekleştiğinin görülmesi, spor turizmini geliştirirken üzerinde durulan faktörlerin daha geniş bir perspektifle ele alınması gerektiğini açığa çıkarmıştır yılında Galatasaray ın UEFA Kupasını alması, 2001 yılındaki Avrupa Basketbol Şampiyonası na ev sahipliği yapmamız, 2002 Dünya Kupası nda Türk futbol 5

19 takımının dünya üçüncüsü olması, milli atlet Süreyya Ayhan ın başarılı dereceleri ile Avrupa nın En İyi Atleti seçilmesi gibi olaylar Türkiye yi spor yoluyla tanıtma açısından eşsiz fırsatlar yaratmıştır. Turizm Bakanlığının açıklamasına göre, Türk milli takımı dünya üçüncüsü olarak yaptığı tanıtım, 20 milyon dolarlık bir tanıtıma eşittir. Yani Türk milli takımı, yaptığı müsabakalar sonucu aldığı derece ile Turizm Bakanlığını 20 milyon dolarlık bir masraftan kurtarmıştır. Bu da yadsınamayacak kadar büyük bir katkıdır (Zorba, 2005: ). Ayrıca Türkiye nin bugüne dek yaptığı en kapsamlı spor organizasyonu olan İzmir Universiade 2005 yine ülke tanıtımında çok etkili olmuştur. Yine aynı yıl gerçekleştirilen 2005 İstanbul Grand Prix ülkemize çok sayıda yarış sever akın etmiştir. Feyzi Açıkalın ın yazmış olduğu bir makalede sporun turizme kazandırdığı tanıtımın boyutunu şöyle açıklamaktadır: Çok yıllar önce Rotterdam şehrinde gerçekleştirilen, "Sports and the city" isimli sempozyumun duyurusunu almıştım. Akademik ölçüde sunulan bildirilerde, spor organizasyonlarının şehirlere getirileri ve bunun içi yapılması gerekenler tartışılmıştı. Anımsadığım kadarıyla, "Eşgüdümü tek merkezden sağlanan, modern spor algılaması gelişmiş kişilerce önceden ve titizlikle planlanmış, yerel gönüllülerin katılımının sağlandığı, duyurusu iyi yapılmış, doğru medyayla yapım ve yayınlanması sağlanmış bir yarışmanın istenilen tanıtımı mutlaka sağlayacağı ana fikir olarak işlenmişti (Açıkalın, 2008) Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı; Formula 1 Türkiye Grand Prix nin Türkiye turizminin tanıtımına etkilerinin neler olduğunu ve bu etkileri Formula 1 organizasyonun gerçekleştirildiği İstanbul pistine gelen yabancı ziyaretçilere yapılacak anketlerle ortaya koymaktır. Formula 1 organizasyonunun düzenlendiği ülkelere olumlu yönde birçok katkı sağladığı tüm otoriteler tarafından kabul edilen bir gerçektir. Birçok ülke bu organizasyonu kendi ülkesine çekebilmek için resmen birbiriyle yarışmaktadır. Önümüzdeki yıllarda Türkiye nin komşusu olan ülkelerden Yunanistan ve Rusya da 6

20 bu organizasyonun düzenlendiğini görebilmek çok mümkün. Özellikle Yunanistan, Formula 1 in yüksek maddi getirisi ve ülke tanıtımına yaptığı katkıları düşünerek somut adımlar atmaya başlamıştır. Birçok ülkenin Formula 1 yarış takvimine girebilmek için yarıştığı durumda, Türkiye bu büyük pastadan payını 2005 yılından bu yana almaktadır. Bu araştırmada, F1 pastasından alınan bu payın ülke tanıtımına yapmış olduğu etkiyi sayısal verilere dayanarak ortaya koyabilmek amaçlanmıştır. Araştırmanın genel amacı ifade edildiği gibi, çalışmanın daha net bir şekilde ortaya konulabilmesi için alt hipotezlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu alt hipotezler uygulama alanı olan Formula Türkiye Grand Prix si için aşağıdaki gibi ifade edilebilir: Araştırmaya katılanların sahip oldukları gelir ile ülkede kalış süresi arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Formula 1 yarışlarının düzenlendiği diğer ülkelere gitme durumu arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi toplama ihtiyacı duymaları arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi topladıkları bilgi kaynakları arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmaya katılanların sahip oldukları eğitim seviyeleri ile Türkiye yi beğenme durumu arasında anlamlı bir ilişki vardır yıllarında düzenlenen Formula 1 organizasyonlarından herhangi birine katılanlar ile aynı yıllarda Türkiye yi tatil, alışveriş, spor vb. amaçlarla ziyaret edenler arasında anlamlı bir ilişki vardır Araştırmanın Önemi Dünya kamuoyunda geniş yankı uyandıran Formula 1 yarışlarının, olimpiyatlardan sonra en çok izlenen ve takip edilen organizasyon olduğunu belirten Otomotiv Distribütörleri Derneği Genel Koordinatörü Işık Dikmen, Formula 1 yarışlarını dünyada yaklaşık 2 milyar kişinin ekranları başında izlediğini vurgulamaktadır. Dikmen, Türkiye ye hem yatırım, hem tanıtım, hem de turizm 7

21 açısından yüksek faydası olan bu tür organizasyonların devamını dilediklerini ifade ederek, "İnsanların 21 Ağustos 2005 tarihinden itibaren Formula 1 yarışlarına ev sahipliği yapacak olan F1 İstanbul Park Yarış Pistinde gerçekleşecek olan Türkiye Grand Prix si sırasında Türkiye yi izleyeceği düşünülürse, ülke tanıtımına milyarca Euro katkıda bulunacağı açıkça görülüyor. Formula 1 i izlemek için İstanbul a gelecek turistlerin, ortalama bir hafta kalacağını düşünürsek, İstanbul ve Türkiye turizmine katkısı da büyük olacaktır. Bu tür organizasyonlar sayesinde ülke tanıtımında da yol kat edebileceğiz." diye konuşmuştur ( Tüm dünyada 2 milyar 200 milyon insanın nefeslerini tutarak izlediği Formula 1, düzenlendiği ülkelerde yarattığı ekonomik hareketlilik ile dikkat çekiyor. Günümüzde futboldan bile popüler bir spor haline gelen 4 milyar dolarlık Formula 1 pastasından Türkiye nin yıllık milyon dolar arasında pay alması beklenmektedir. Özellikle 1980 lerden sonra başlayan Bernie Ecclestone (FIA Başkanı) döneminde televizyon yayınlarının da müthiş katkısıyla giderek büyüyen Formula 1, artık sadece yarış olmaktan çok mükemmel pazarlanan bir sportif ticaret mucizesidir. Senede milyon dolar harcayan takımların pistteki güç gösterisini, tribünlere koşan yüz binler ve 200 ü aşkın ülkede de milyarlarca insan izlemekte, hal böyle olunca da F1 pastasının büyüklüğü 4 milyar dolara yaklaşmaktadır. Formula 1 in getirisini daha iyi anlayabilmek için bir örnek vermek gerekirse; Türkiye, dünyanın en büyük spor organizasyonlarından biri olan Formula 1 deki ilk sınavını başarı ile verirken, spor karşılaşmalarından elde edilen gelirde de uluslararası standartlarla tanışmıştır. İstanbul Park pistinde, 3 gün boyunca gerçekleşen Formula 1 yarışmasında elde edilen 20 milyon YTL / 14.5 milyon dolar tribün geliri, sezonunda Süper Lig de 36 haftada oynanan toplam 612 futbol karşılaşmasında elde edilen tribün gelirine eşittir. Ayrıca Formula 1 den elde edilen tribün gelirinin elde edilebilmesi için 2 şampiyonlar ligi finali gerçekleştirmek gerekmektedir. 8

22 İstanbul Park pistinin yapımı ile birlikte bölgede birçok yönde çalışma yapılmıştır. Alt ve üst yapı çalışmaları yapılarak bölge eskisinden daha iyi bir duruma getirilmiştir. Bu çalışmalar tamamen Formula 1 organizasyonuna yönelik olmasına rağmen en büyük yararı bölge sakinleri görmüştür. Çünkü daha önceden dar ve bozuk olan karayolları artık daha geniş ve düzgün bir hale getirilmiştir. Park ve bahçelerde yapılan düzenlemeler ile bölge daha güzel bir görünüme kavuşmuş ve bölge sakinleri için yeni dinlenme alanları ortaya çıkmıştır. Bölgede yapılacak olan yeni turistik yatırımlar neticesinde, bölge daha da gelişecek ve alt ve üst yapı daha da iyileştirilecektir. Ayrıca yeni yapılacak bu yatırımlar için gerekli iş gücü bu bölgedeki kişiler tarafından karşılandığında bölgede ekonomik bir hareketlilik olacak ve insanlar için yeni kazanç yolları açılmış olacaktır. Bu da dolaylı olarak kişilerin eğlenme, dinlenme gibi sosyal olaylara daha fazla katılabilmelerini sağlayacaktır Araştırmanın Sınırlılıkları Bu çalışma ile ilgili olarak aşağıdaki sınırlılıklar dikkate alınmaktadır. 1. Formula 1 organizasyonu 9 Mayıs Antrenman Turları, 10 Mayıs Antrenman Turları ve Sıralama Turları, 11 Mayıs Yarışın düzenlediği üç günden oluşmaktadır. Dolayısıyla araştırma çerçevesinde yapılacak anket uygulaması sadece üç günle sınırlı tutulacaktır. 2. Araştırma, Mayıs 2008 tarihinde İstanbul Park pistine Formula 1 Türkiye Grand Prix ni izlemeye gelen yabancı ziyaretçilerle sınırlandırılarak, yerli ziyaretçiler kapsam dışında tutulacaktır. 3. Araştırmaya katılacak deneklerin kimlikleri gizli tutulacaktır. 4. Literatür taraması, yerli ve yabancı kaynaklarla sınırlandırılacaktır Araştırmanın Varsayımları Bu araştırmanın temelinde aşağıdaki varsayımlar yer almaktadır. 9

23 1. Araştırmanın uygulanacağı yerdeki denekler araştırma konusuna ilgi duyacaktır. 2. Araştırma kapsamında anketi yanıtlayan denekler düşüncelerini samimi ve doğru olarak ifade edecektir. 3. Ankette yer alan sorular ve konular, Formula 1 İstanbul Grand Prix ni izlemeye yabancı ziyaretçilerin görüşlerini önemli ölçüde yansıtacaktır Tanımlar / Terimler Çalışmanın bu bölümünde çalışma sırasında sıklıkla kullanılan, bazı kavramların (Formula 1, FIA, Grand Prix) ne anlamda kullanıldığı üzerinde durulmuştur. Formula 1: FIA tarafından her yıl açıklanan tek sürücülü otomobiller için bir dizi teknik kuraldır. Bu kurallarda azami ve asgari boyutlar, motor kapasitesi, teknik olarak izin verilen ve verilmeyen hususlar ve belki en önemlisi pilotu korumak açısından araçta bulunması gereken güvenlik önlemleri yer almaktadır. Bu kurallara göre yapılan otomobil ise bir Formula 1 otomobilidir. FIA: Motor sporlarının dünyadaki yönetim organı olup, Formula 1 Dünya Şampiyonalarını ve diğer uluslararası motor sporları faaliyetlerini yönetir. Grand Prix: Formula 1 yarışlarında sıkça duyulan Grand Prix terimi önceleri büyük pistlerde yapılan yarışlara verilen isimdi. Ancak birçok otomobil yarışında da bu isim kullanılıyordu. FIA bu duruma karşı çıkarak Grand Prix isminin sadece Formula 1 dünya şampiyonalarındaki yarışlarda kullanılmasını istemiş, böylece Grand Prix isminin şampiyona olmayan bir olayda kullanılması yasaklanmıştır. Sadece tarihsel önemi olan nadir yarışlarda kullanılmasına izin verilmiştir. 10

24 1.6. Araştırmaya Konu Olan Formula 1 Yarışlarıyla İlgili Genel Bilgiler Formula 1, motor sporlarının doruk noktası olarak kabul edilebilir. Her sezon dünyanın dört kıtasını dolaşan bu yarış serisi tüm dünyada yüz milyonlarca kişiyi ekran başına çekmektedir. Formula 1 sadece en iyi sürücüleri değil, aynı zamanda en iyi mühendisleri ve tasarımcıları da takımların bünyesinde toplamaktadır. Genellikle takımların arkasında bulunan motor üreticileri inanılmaz yüksek bütçelerle en son teknolojiyi kullanarak rakiplerinin bir adım önüne geçmeye çalışmaktadır. Tüm bu çabalar ise genellikle ancak saniyenin yüzde biriyle ölçülen farklar için verilmektedir. Formula 1 in kökleri İkinci Dünya Savaşı öncesi dönemdeki Grand Prix yarışlarına dayanmaktadır. O zamanlarda Mercedes, Maserati ve Alfa Romeo liderlik için kıyasıya rekabet halindedir yılında, dönemin önemli yarışları birleştirilerek Formula One Dünya Şampiyonası kurulmuştur. O yıllarda yedi yarıştan oluşan -ki bugün en az on altı yarıştır şampiyona, İngiltere, Monaco, İsviçre, Belçika, Fransa, İtalya ve ABD deki ünlü Indianapolis 500 yarışından oluşuyordu. İtalyan Nino Farina Formula 1 in ilk şampiyonudur ( Formula terimi genel olarak araç üreticileri tarafından izlenmesi gereken kurallar bütününe verilen isimdir. Bu kurallar maksimum motor kapasitesini 4,5 litre (araçta supercharger varsa 1,5 litre) ile sınırlamaktadır. 1 sayısı ise FIA nın (Dünya Otomobil Federasyonu) tanıdığı motor sporları arasında bu turnuvanın en önemlisi olduğunu gösteren bir ibaredir. İlerleyen yirmi yılda Formula 1, ilk zamanlardaki yarışçı zengin beyefendilerin vakit geçirme meşgalesi olan kimliğinden çıkıp daha ciddi bir hale bürünmüştür lerde ise hızlı bir evrim sürecine girerek uluslararası boyut kazanmış ve bizim şu an bildiğimiz anlamda büyük sponsorlar tarafından desteklenen profesyonel takımlar ortaya çıkmıştır. En iyi pilotlar artık sadece sıkı takipçilerin bildiği değil, herkesin giderek aşina olduğu isimler olmaya başlamıştır. 11

25 70 lerde Niki Lauda ve James Hunt, 80 lerde ise Alain Prost ve Ayrton Senna kült sürücüler arasındaydı. Yüzyılın sonuna gelindiğinde F1 in popülaritesine ancak Olimpiyatlar ve Dünya Kupası nın yetişebildiği görülüyor ki bu iki organizasyon da ancak dört yılda bir yapılmaktadır ( Formula 1 in Tarihi Formula 1 Dünya Şampiyonası, 1950 yılında İngiltere nin Silverstone pistinde start almıştır yılından günümüze kadar düzenlenen en büyük organizasyonlardan biridir. Hem katılımcı hem de seyirci sayılarında sürekli artışlar görmüştür. Teknolojinin ilerlemesi ile yarışan araçlardan yarış pistlerine hatta yarış kurallarına kadar birçok yenilik Formula 1 i en cazip motor sporları organizasyonu haline getirmiştir. Formula 1 yarışlarına ilk sezonunda (1950) 6 ülke evsahipliği yapmıştır. İlk yarış İngiltere nin Silverstone pistinde yapılmıştır. İngiliz Kraliyet ailesinin de izlediği yarışta 21 araba start almıştır. Bu yarışı Monako, İndianapolis 500, İsviçre- Bremgarten, Belçika, Fransa GP leri takip etmiş ve sezonun son yarışı olarak İtalya GP si yapılmıştır yılları arasında Formula 1 organizasyonun düzenlendiği ülkeler aşağıdaki gibidir ( sezonunda Almanya ve İspanya iki yeni ev sahibi olarak yarış takvimine eklenmiş ve 8 zorlu GP nin yapılacağı sezon İsviçre nin Bremgarten pistinde start almıştır. Bu yarışı sırasıyla İndianapolis 500, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya GP leri takip etmiş ve sezonun son yarışı İspanya da yapılmıştır sezonunda Hollanda da yarış takvimine alınmıştır. Sezon yine İsviçre de start almış, İndianapolis 500, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, Hollanda GP lerinden sonra İtalya da sona ermiştir. 12

26 1953 sezonu Arjantin de start aldı. Ancak sezon hiç beklenmedik büyük bir kaza ile başlamıştır. Farina nın, aracıyla kalabalığın arasına girmesi ve 10 kişinin ölümü ile Formula 1 dünyası ilk büyük şoku yaşanmıştır. Ancak bu durum bile yarışın yapılmasına engel olmamıştır. Arjantin GP si ile başlayan sezon İndianapolis, Hollanda, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, İsviçre GP lerinden sonra İtalya GP si ile sona ermiştir sezonu Arjantin in Buenos Aires kentinde start almıştır. Dokuz zorlu GP nin yapılacağı sezon Arjantin GP si ile başlamış bu yarışı İndianapolis 500, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, İsviçre, İtalya ve İspanya GP leri takip etmiştir sezonunda Almanya, İsviçre, Fransa ve İspanya yarış takviminden çıkarılırken, Monako ve Hollanda yarış takvimine eklenmiş ve yeni sezonda GP sayısı 7 ye düşmüştür. Arjantin, Monako, İndianapolis, Belçika, Hollanda, İngiltere ve İtalya bu sezonda yarış takvimini oluşturan ülkeler olmuştur sezonunda Hollanda yarış takviminden çıkarılırken Fransa ve Almanya tekrar yarış takvimine eklenmiş, Arjantin GP si ile başlayan sezon Monako, İndianapolis 500, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya GP leri ile devam etmiştir sezonunda Belçika yarış takviminden çıkarılırken Pescara yarış takvimine eklenmiştir. Sezon Arjantin de başlamış, Monako, İndianapolis, Fransa, İngiltere, Almanya, Pescara GP lerinden sonra İtalya da sona ermiştir sezonu için kurallarda yapılan değişiklikler hemen etkisini göstermiştir. Katılan takım sayısında gözle görülür artış olmuştur. İngilizler, İtalyan egemenliğini kırmak için yeni takımlarla GP lerde yer almıştır. Bir başka değişiklik de Fas, Portekiz gibi yeni ülkelerin şampiyona takvimine eklenmesiyle yaşanmıştır. Hollanda ve Belçika nın da yarış takvimine yeniden dahil edilmesiyle GP sayısı 11 e çıkmıştır. Arjantin de başlayan sezon, Monako, Hollanda, İndianapolis, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, Portekiz, İtalya GP lerinden sonra Fas ta sona 13

27 ermiştir yılından itibaren takımlar şampiyonluğu ayrıca değerlendirilmeye başlanmıştır sezonunda Arjantin, Belçika ve Fas yarış takviminden çıkarılırken, ABD yarış takvimine eklenmiştir. Monako da başlayan sezon İndianapolis, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, Portekiz, İtalya GP lerinden sonra ABD de sona ermiştir sezonunda Almanya yarış takviminden çıkarılırken, Arjantin ve Belçika tekrar yarış takvimine eklenmiştir ve şampiyona takvimindeki GP sayısı 10 a çıkmıştır. Arjantin de başlayan sezon, Monako, İndianapolis, Hollanda, Belçika, Fransa, İngiltere, Portekiz, İtalya dan sonra ABD de sona ermiştir sezonunda Arjantin, Portekiz ve İndianapolis yarış takviminden çıkarılırken, Almanya tekrar yarış takvimine eklendi ve şampiyona takvimindeki GP sayısı 8 e düşmüştür. Monako da başlayan sezon Hollanda, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya dan sonra Amerika da sona ermiştir sezonunda Güney Afrika yarış takvimine eklenmiş ve şampiyona takvimindeki yarış sayısı 9 a çıkmıştır. Hollanda da başlayan sezon Monako, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya ve ABD den sonra Formula 1 e ilk defa ev sahipliği yapan Güney Afrika da sona ermiştir sezonunda Meksika yeni ev sahibi olarak şampiyona takvimine eklenmiştir. Monako da başlayan sezon Belçika, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya, ABD, Meksika dan sonra Güney Afrika da sona ermiştir sezonunda Güney Afrika yarış takviminden çıkarılırken, Avusturya GP si takvimine alınmıştır. Monako da başlayan sezon, Hollanda, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, İtalya, ABD den sonra Meksika da sona ermiştir sezonunda Avusturya yarış takviminden çıkarılırken, Güney Afrika tekrar yarış takvimine eklenmiştir. Afrika kıtasında başlayan sezon, Monako, Belçika, Fransa, İngiltere, Hollanda, Almanya, İtalya, ABD den sonra Meksika da sona ermiştir. 14

28 1966 sezonunda Güney Afrika yarış takviminden çıkarılırken şampiyona takvimindeki yarış sayısı 9 a inmiştir. Monako da başlayan sezon Belçika, Fransa, İngiltere, Hollanda, Almanya, İtalya, ABD den sonra Meksika da sona ermiştir sezonunda Kanada ve Güney Afrika nın yarış takvimine eklenmesiyle GP takvimindeki yarış sayısı 11 e çıkmış, Güney Afrika da başlayan sezon, Monako, Hollanda, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, Kanada, İtalya, ABD GP lerinden sonra Meksika da sona ermiştir sezonunda İspanya nın da yarış takvimine eklenmesi ile şampiyona takvimindeki yarış sayısı 12 ye çıkmış, Güney Afrika da başlayan sezon, İspanya, Monako, Belçika, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya, Kanada, ABD den sonra Meksika da sona ermiştir sezonunda Belçika yarış takviminden çıkarılmış ve şampiyona takvimindeki GP sayısı 11 e inmiştir. Güney Afrika da başlayan sezon, İspanya, Monako, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya, Kanada, ABD den sonra Meksika da sona ermiştir sezonunda Belçika, Avusturya ve Kanada nın eklenmesiyle şampiyona takviminde yarış sayısı 13 e çıkmış. Güney Afrika da başlayan sezon İspanya, Monako, Belçika, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, İtalya, Kanada, ABD den sonra Meksika da sona ermiştir sezonunda Belçika ve Meksika yarış takviminden çıkarılmış ve yarış takvimindeki GP sayısı 11 e inmiştir. Güney Afrika da başlayan sezon, İspanya, Monako, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, İtalya, Kanada dan sonra ABD de sona ermiştir sezonunda Belçika ve Arjantin tekrar yarış takvimine eklenirken, Hollanda yarış takviminden çıkarılmış, şampiyona takvimini oluşturan GP sayısı 12 ye çıkmıştır.. Arjantin de başlayan sezon, Güney Afrika, İspanya, Monako, Belçika, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, İtalya, Kanada dan sonra ABD de sona ermiştir sezonunda Brezilya, İsveç ve Hollanda nın yarış takvimine eklenmesiyle şampiyona takvimindeki yarış sayısı ilk kez 15 e çıkmıştır. 15

29 Arjantin de başlayan sezon, Brezilya, Güney Afrika, İspanya, Belçika, Monako, İsveç, Fransa, İngiltere, Hollanda, Almanya, Avusturya, İtalya, Kanada dan sonra ABD de son bulmuştur sezonu Arjantin GP si ile start almış ve Brezilya, Güney Afrika, İspanya, Belçika, Monako, İsveç, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, İtalya, Kanada dan sonra ABD de sona ermiştir sezonunda Kanada yarış takviminden çıkarılmış ve şampiyona takvimindeki GP sayısı 14 e inmiştir. Arjantin de başlayan sezon, Brezilya, Güney Afrika, İspanya, Monako, Belçika, İsveç, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, İtalya dan sonra ABD de sona ermiştir sezonunda Arjantin yarış takviminden çıkarılırken, Batı ABD ve Japonya nın takvime eklenmesiyle şampiyona takvimindeki yarış sayısı 16 ya çıkmıştır. Brezilya da başlayan sezon, Güney Afrika, Batı ABD, İspanya, Belçika, Monako, İsveç, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, Kanada, ABD den sonra Japonya da sona ermiştir sezonunda Arjantin yeniden yarış takvimine eklenmiş ve şampiyona takvimindeki yarış sayısı 17 ye çıkarılmış, Arjantin de başlayan sezon, Brezilya, Güney Afrika, Batı ABD, İspanya, Monako, Belçika, İsveç, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, ABD, Kanada dan sonra Japonya da sona ermiştir sezonunda Japonya yarış takviminden çıkarılırken şampiyona takvimindeki yarış sayısı 16 ya inmiş, Arjantin de başlayan sezon, Brezilya, Güney Afrika, Batı ABD, Monako, Belçika, İspanya, İsveç, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, ABD GP lerinden sonra Kanada da sona ermiştir sezonunda İsveç şampiyona takviminden çıkarılırken, şampiyona takvimindeki GP sayısı 15 e inmiş, Arjantin de başlayan sezon, Brezilya, Güney Afrika, Batı ABD, İspanya, Belçika, Monako, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, Kanada GP lerinden sonra ABD de sona ermiştir. 16

30 1980 sezonunda İspanya şampiyona takviminden çıkarılırken, GP sayısı 14 e inmiş, Arjantin de başlayan sezon, Brezilya, Güney Afrika, Batı ABD, Belçika, Monako, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, Kanada da GP lerinden sonra ABD de sona ermiştir sezonunda İspanya yarış takvimine eklenirken Batı ABD şampiyona takviminden çıkarılmış, 14 GP den oluşan 1981 sezonu Arjantin de başladı, Brezilya, Güney Afrika, İspanya, Monako, Belçika, İsveç, Hollanda, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya ve İtalya GP lerinden sonra ABD de sona ermiştir sezonunda Arjantin, İspanya, İsveç, ABD yarış takviminden çıkarılırken, Batı ABD, San Marino, Detroit, Kanada, İsviçre, Las Vegas GP leri yarış takvimine eklenmiştir..16 GP den oluşan sezon Güney Afrika da start aldı, Brezilya, Batı ABD, San Marino, Belçika, Monako, Detroit, Kanada, Hollanda, İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya, İsviçre, İtalya GP lerinden sonra Las Vegas GP si ile sona ermiştir sezonunda İsviçre, GP takviminden çıkarılırken, Avrupa GP si yarış takvimine eklenmiş, Brezilya da başlayan sezon, Batı ABD, Fransa, San Marino, Monako, Belçika, Detroit, Kanada, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, Avrupa GP lerinden sonra Güney Afrika da sona ermiştir sezonunda Batı ABD yarış takviminden çıkarılırken, Portekiz ve Dallas GP lerinin eklenmesiyle şampiyona takvimindeki GP sayısı 16 ya çıkmıştır. Brezilya da başlayan sezon, Güney Afrika, Belçika, San Marino, Fransa, Monako, Kanada, Detroit, Dallas, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, Avrupa GP lerinden sonra Portekiz de sona ermiştir sezonunda Dallas GP si yarış takviminden çıkarılırken Avustralya yarış takvimine eklenmiştir. 16 GP den oluşan sezon Brezilya da start almış ve Portekiz, San Marino, Monako, Kanada, Detroit, Fransa, İngiltere, Almanya, Avusturya, Hollanda, İtalya, Belçika, Avrupa, Güney Afrika GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir. 17

31 1986 sezonunda Hollanda, Avrupa ve Güney Afrika GP leri yarış takviminden çıkarılırken, İspanya, Macaristan ve Meksika yeni ev sahipleri olarak GP takvimine eklenmiştir. Brezilya da başlayan sezon, İspanya, San Marino, Monako, Belçika, Kanada, Detroit, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Avusturya, İtalya, Portekiz, Meksika GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir sezonunda Kanada yarış takviminden çıkarılırken, Japonya yarış takvimine eklenmiştir. 16 GP den oluşan sezon Brezilya da başlamış, San Marino, Belçika, Monako, Detroit, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Avusturya, İtalya, Portekiz, İspanya, Meksika, Japonya GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir sezonunda Avusturya yarış takviminden çıkarılırken, Kanada tekrar yarış takvimine eklenmiş, 16 GP den oluşan sezon Brezilya da start almış, San Marino, Monako, Meksika, Kanada, Detroit, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, İspanya, Japonya GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir sezonunda Detroit, yarış takviminden çıkarılırken, ADB GP si yarış takvimine eklendi. 16 GP den oluşan sezon Brezilya da start almış ve San Marino, Monako, Meksika, ABD, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, İspanya, Japonya GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir sezonunda da 1989 sezonundaki yarış takvimi aynen kabul edilmiştir. ABD de başlayan sezon Brezilya, San Marino, Monako, Kanada, Meksika, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, İspanya, Japonya GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir sezonunda da 1990 sezonundaki yarış takvimi kabul edilmiş, ABD de başlayan sezon, Brezilya, San Marino, Monako, Kanada, Meksika, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, İspanya, Japonya GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir. 18

32 1992 sezonunda ABD yarış takviminden çıkarılırken, Güney Afrika yedi yıl aradan sonra tekrar yarış takvimine eklenmiş, Güney Afrika da başlayan sezon, Meksika, Brezilya, İspanya, San Marino, Monako, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, Japonya GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir sezonunda Meksika, şampiyona takviminden çıkarılırken, Avrupa GP si adıyla bir GP yarış takvimine eklenmiştir. Güney Afrika da başlayan sezon, Brezilya, Avrupa, San Marino, İspanya, Monako, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, Japonya GP lerinden sonra Avustralya GP si ile sona ermiştir sezonunda Güney Afrika şampiyona takviminden çıkarılırken, Pasifik GP si şampiyona takvimine eklenmiş, Brezilya GP si ile başlayan sezon, Pasifik, San Marino, Monako, İspanya, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, Avrupa, Japonya GP lerinden sonra Avustralya GP si ile sona ermiştir sezonunda Arjantin in yarış takvimine eklenmesiyle şampiyona takvimindeki yarış sayısı 17 ye çıkmıştır. Brezilya da başlayan sezon, Arjantin, San Marino, İspanya, Monako, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz, Avrupa, Pasifik, Japonya GP lerinden sonra Avustralya da sona ermiştir sezonunda Pasifik GP si şampiyona takviminden çıkarılmıştır. Avustralya da başlayan sezon, Brezilya, Arjantin, Avrupa, San Marino, Monako, İspanya, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Portekiz GP lerinden sonra Japonya da sona ermiştir sezonunda Portekiz GP si şampiyona takviminden çıkarılırken, Avusturya ve Lüksemburg GP leri şampiyona takvimine eklenmiştir. Avustralya da başlayan sezon, Brezilya, Arjantin, San Marino, Monako, İspanya, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Avusturya, Lüksemburg, Japonya GP lerinden sonra Avrupa da sona ermiştir sezonunda Jerez de yapılan Avrupa GP si şampiyona takviminden çıkarılırken şampiyona takvimindeki GP sayısı 16 ya inmiştir. 19

33 Avustralya da başlayan sezon, Brezilya, Arjantin, San Marino, İspanya, Monako, Kanada, Fransa, İngiltere, Avusturya, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Lüksemburg GP lerinden sonra Japonya da sona ermiştir sezonunda Arjantin ve Lüksemburg yarış takviminden çıkarılırken, Malezya ve Avrupa GP leri yarış takvimine eklenmiştir. Avustralya da başlayan sezon, Brezilya, San Marino, Monako, İspanya, Kanada, Fransa, İngiltere, Avusturya, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Avrupa, Malezya GP lerinden sonra Japonya da sona ermiştir sezonunda yarış sayısı 17 dir. Avustralya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Kanada, Avrupa, Fransa, Almanya, İngiltere, Macaristan, İndianapolis, İtalya, Japonya, Malezya, Monako, San Marino ve İspanya Gp leri yapılmıştır sezonunda yarış sayısı, 2000 sezonundaki gibi 17 de kalmıştır. İtalya, Avustralya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Kanada, Avrupa, Fransa, Almanya, İngiltere, Macaristan, İndianapolis, Japonya, Malezya, Monako, San Marino ve İspanya GP leri yapılmıştır sezonunda yarış sayısı yine 17 dir. Avustralya da başlayan sezon Malezya, Brezilya, San Marino, İspanya, Avusturya, Monako, Kanada, Avrupa, İngiltere, Fransa, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, ABD GP leri ile devam etti ve Japonya da sona ermiştir sezonunda yarış sayısı 16 ya düşmüş ve sezon Avustralya ile başlamıştır. Malezya, Brezilya, San Marino, İspanya, Avusturya, Monako, Kanada, Avrupa, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, İtalya, ABD GP lerinden sonra Japonya da sona ermiştir sezonunda artık Bahreyn ve Çin pisti de vardı ve yarış sayısı 18 olmuştur. Yine Avustralya da başlayan sezon Malezya, Bahreyn, San Marino, İspanya, Monako, Avrupa, Kanada, ABD, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Belçika, İtalya, Çin ve Japonya GP leri ile devam etmiş ve Brezilya da sona ermiştir sezonu ülkemiz için çok önemlidir. Çünkü artık takvimde Türkiye İstanbul Park Pisti de vardır. Yarış sayısı 19 olmuştur. Avustralya da başlayan sezon Malezya, Bahreyn, San Marino, İspanya, Monako, 20

34 Avrupa, Kanada, ABD, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Türkiye, İtalya, Belçika, Brezilya ve Japonya GP lerinden sonra Çin GP si ile sona ermiştir sezonunda ilk yarış Bahreyn de yapılmış, Malezya, Avustralya, San Marino, Avrupa, İspanya, Monako, İngiltere, Kanada, ABD, Fransa, Almanya, Macaristan, Türkiye, İtalya, Çin, Japonya ve Brezilya GP si ile sona ermiştir sezonunda Belçika Grand Prix i yarış takviminden çıkarılarak, yarış sayısı 18 e düşürülmüştür sezonunda yarışlar Avustralya GP si ile başlamış, Malezya, Bahren, İspanya, Monako, Kanada, ABD, Fransa, İngiltere, Avrupa, Macaristan, Türkiye, İtalya, Belçika, Japonya, Çin, Brezilya GP si ile sona ermiştir sezonunda San Marino, Almanya GP leri takvimden çıkarılmış, bir yıl aradan sonra Belçika GP si yarış takvimine dahil edilmiştir sezonunda Formula 1 de yine büyük bir atılım yapılarak gece yarışları gerçekleştirilmeye başlanmıştır. İlk gece yarışı olan Singapur GP si 2008 de yarış takvimine eklenerek bu sezonda 18 yarış gerçekleştirilmiştir. Önceki yıllarda Türkiye GP si Ağustos ayında koşulurken, araştırmaya konu olan Türkiye GP si bu sezonda 11 Mayıs tarihinde koşulmuştur. Sezon Avustralya GP si ile başlamış, Malezya, Bahreyn, İspanya, Türkiye, Monako, Kanada, Fransa, İngiltere, Almanya, Macaristan, Avrupa, Belçika, İtalya, Singapur, Japonya, Çin ve Brezilya GP si ile sona ermiştir Formula 1 de TV Yayın Hakkı Ücretleri Formula 1 yarışlarını yayınlayabilmek için TV kanalları yüksek ücretler ödemekteler. Bu organizasyonda mücadele eden takımlar, bütçelerinin büyük kısmını sponsorlardan karşılamaktadır. Ancak TV yayın hakkı ücretlerinin de bu takımlara katkısı bulunmaktadır. Formula 1 yarışlarını ülkelerinde yayınlayabilmek için TV kanalları arasında da çok büyük bir yarış var ve bu yarışta çok büyük paralar 21

35 dönmektedir. F1 Racing Dergisi ve Sportal.com un birlikte yürüttüğü tahminlere bakıldığında hangi kanalın yıllık ne kadar (USD bazında) ücret ödediği görülebilir. Tablo 1. : Tahmini TV yayın hakkı ücretleri KANAL ÜLKE ÖDEDİĞİ ÜCRET ( $ ) RTL Almanya ITV İngiltere RAI İtalya TF1 Fransa TELECINCO İspanya FUJI TV Japonya TV GLOBO Brezilya ART Orta Doğu MYV3 Finlandiya SBS Hollanda Kaynak: F1 Racing Dergisi, Nisan 2006, s lı yıllardan sonra Formula 1 pastası, izleyici sayısına paralel olarak büyük bir artış göstermiştir da yıllık toplam izleyici 17.5 milyar kişiyken bu rakam günümüzde 60 milyarı bulmaktadır. Özellikle Asya ülkelerinde bu spora olan ilginin artması, kadın seyircilerin oranının % 20 lerden 38 e çıkması Formula 1 in popülaritesini arttırmıştır. Her yarışta ev sahibi ülkeye en az 100 milyon $ kaldığı varsayıldığından pek çok ülke Formula 1 e ev sahipliği yapmak için sıraya girmiştir ( Formula 1 in Avantajları Formula 1 mekanik bir spor, bir teknoloji sporu olması nedeniyle pistin yapımında ve işletmesinde çalışacak olan mühendislerimiz, teknikerler önemli tecrübeler kazanacaklar. 22

36 Pistte düzenlenecek olan, dünya şampiyonası seviyesindeki diğer motor spor yarışları gençlerimiz için mükemmel kapılar açacak. Motor sporlarına meraklı gençler için eşsiz bir eğitim ortamı olacak. Her yıl gelecek olan misafirleri ağırlamak için Habitat zirvesinde olduğu gibi üniversite öğrencileri günlük iş fırsatına sahip olacak. Pist yakınındaki hava alanı, alış veriş merkezleri, çevre yolları büyük işlerlik kazanacak. Formula 1 in yarattığı ekonomik hareket, diğer sporlardan farklı olarak, sadece o sporla ilgili derneklere, kulüplere ve sporculara değil, ülkenin genel ekonomisine yansıyacak. Hava trafiği az olduğu için işlevsiz olan Sabiha Gökçen Havaalanı hayat bulacak. (2005 İstanbul GP si ile görülmüştür) Yarışlara gelecek olan turistlerden kazanç elde etme çabasında olan belediyeler alt ve üst yapı çalışmalarına daha çok önem verecekler ve bu durum doğal olarak yerel halkın işine yarayacak. (Bu kapsamda pistin yer aldığı Akfırat Belediyesi 10 milyon dolarlık bir bütçeyle piste giden yollarda genişletme yaptı. Tuzla Belediyesi de yine bu kapsamda Tuzla Gölü ve Kuş Cenneti ile Tuzla evlerinde ıslah çalışmaları yapmıştır.) Formula 1 yarışının en önemli yararı ülke tanıtımına katkısıdır. Çünkü Formula 1 yarışları ile ortalama 2 milyar kişiye ülke tanıtımı yapılmaktadır. Yapılan istatistikî çalışmalara göre de bu rakamın binde 2 si tanıdığı ülkeye gitmek istemektedir. Bu da Türkiye ye gelmek isteyen potansiyel turist sayısının 4 milyon olduğunu ortaya koymaktadır. Biletlerin pahalı olmasından dolayı belli bir gelir seviyesinin üzerindeki insanların çıplak gözle takip edebildiği F1 yarışları için gelen turistler, ziyaret ettikleri şehre yüklü miktarda döviz bırakmaktadır. Formula 1, diğer motor sporlarına da gelişme yolunu açmaktadır. Formula 1 tesisinde sadece bu yarış değil farklı farklı birçok yarış yapılacaktır. (Formula 1 tesislerinde kartingden motosiklete kadar 23

37 birçok branşta ulusal ve uluslararası organizasyonlar yapılması mümkündür.) Tesislerde her türlü hava koşullarında emniyetli sürüş teknikleri öğretilebilecek ve pistte hızlı araç kullanma eğitimleri verilebilecektir. Formula 1 in getireceği otomobil kullanma kültürü, hızın yollarda değil pistte yapılmasını sağlayacak, Türkiye nin trafik probleminin çözülmesine de yardımcı olacaktır. Uluslararası ticaret arenasında firmaların ve ürünlerinin tanıtımında güçlü ve modern bir imaj oluşturulmasına katkıda bulunacaktır. Uluslararası firmaların ülkeye yönelik teknolojik ve ekonomik yatırımları açısından Formula 1 gibi projelerin Türkiye de gerçekleştirilebilmesi ülke için etkili bir referans oluşturacaktır. Formula 1 in yarattığı turist trafiği, yarışın yapıldığı alandaki işletmelerin de maksimum potansiyelle çalışmalarına ve normal seviyelerin üzerinde kâr etmelerine yol açmaktadır. Yarış döneminde işletmeler talep fazlası nedeniyle ek işçi çalıştırmak durumunda kalmaktadır. Sezonluk işçi ihtiyacı bulunduğundan, genel ekonomik hareketlilik gözle görülür derecede artmaktadır. Formula 1 yarışlarına ev sahipliği yapan ülkelerde, tanıtımın da yaptığı katkı ile kongre turizminin artış gösterdiği gözlenmektedir ( Formula 1 in Dezavantajları Formula 1 nedeni ile bir bölgede aşırı derecede gelişen yöreye nazaran diğer yöreler göz ardı edilebilir. Bu organizasyon için ülkemize gelen turistler nedeni ile o bölgedeki yöre halkı etkilenebilir ve kültür yozlaşması olabilir. 24

38 Şayet alt ve üst yapı çalışmaları yetersiz kalırsa yarışın yapıldığı dönemde bölge, gelen turistleri yeteri derecede ağırlayamaz ve buda turist kaybına yol açar. Yarışların etkisi ile bölgedeki tüketim maddeleri ve gayrimenkullerde gözle görülür bir artış olur ve buda bölgedeki düşük gelirli kişileri olumsuz yönde etkiler. Sadece Formula 1 yarışlarına endekslenmiş bir bölge diğer turistik yatırımlara önem vermezse bölgede mevsimlik ekonomik dalgalanmalar üst seviyelere çıkar. Mevsimlik kazançlar ortaya çıkar. Bu durumda bölgede ekonomiyi sürekli etkili kılmak gereklidir ( Formula 1 İstanbul Park Pisti Mevcut Durumu İstanbul Park pisti motor sporlarının zirvesi olan Formula 1 yarışlarının Türkiye de yapılması için inşa edilen hemen hemen dünyanın en modern pistidir. Bu pist Tuzla Tepeören Mevkiinde bulunmakta ve toplam m 2 lik bir alanı kaplamaktadır ( Formula 1 İstanbul Pistinin mimarı Herman Tilke, pisti km uzunluğunda, m genişliğinde ve saat yönünün tersine koşulacak şekilde tasarlamıştır. Pistte toplam viraj sayısı sağ 6, sol 8 olmak üzere 14 adet olup, maksimum hız ise km/h dir. İnişli çıkışlı bir yapıya sahip olan pistteki en yüksek boyuna eğim %8.145 tir. Daha önceleri pistin adı konusunda yaşanılan birtakım tartışmalar vardı. Ortaya ilk atılan isimler Speed Park ve Otodrom Pisti gibi yabancı isimlerdir. Daha sonraları böyle bir organizasyona ev sahipliği yapacak olan pistin adının Türkçe olması yolundaki görüşler artış göstermiş ve yapılan baskılar sonucu pistin adı İstanbul Park olarak tescil edilmiştir. İstanbul Park pistinin yapımı tamamlandıktan sonraki mevcut durumu hakkında önemli başlıklar aşağıdaki gibidir. Daha detaylı bilgiler ise Tablo 3 de gösterilmektedir. 25

39 İstanbul Park pisti, altyapı ve çevre yollarıyla birlikte toplam 300 milyon YTL ye mal olmuştur. İstanbul Park için 22 kilometre yeni yol yapılmıştır. İstanbul Park pistinin uzunluğu 5 bin 378 metre. Pistin en dar yeri 14, en geniş yeri ise 21.5 metre. Pistin start-finiş düzlüğü 655 metre uzunluğunda. Pilotlar bu düzlükte saatte 320 kilometrelik hıza kadar çıkacaktır. Toplam 58 turdan oluşacak olan Türkiye GP si saat yönünün tersine olan bir yarıştır. Yarış 203 ülkede yayınlanacaktır. 26

40 II. BÖLÜM SPOR TURİZMİ 2.1.TURİZM Turizm kavramının evrensel bir tanımı yoktur. İngilizcede "yolculuk", Fransızcada ise "hareket başlanan noktadan uzaklaşarak tekrar başlangıç noktasına dönme" anlamına gelen "tour" sözcüğünden türemiştir. Turizmin temelinde seyahat vardır. Ancak bu iki sözcük eş anlamı değildir. Seyahat yeryüzü var olduğundan beri süregelen bir olgu iken, turizm oldukça çağdaş bir kavramdır. "Turizm" sözcüğü ilk olarak 1811 yılında, Oxford İngilizce Sözlük tarafından ortaya atılmış, 1937 yılında Uluslar Birliği (League of Nations) tarafından "herhangi birinin yaşadığı yer dışında bir yere, en az 24 saat süre ile yaptığı ziyaret" olarak tanımlanmıştır. Uluslararası Turizm Uzmanları Derneği (AIEST) ise turizmi "yaşanan çevre dışında, istek doğrultusunda seçilen özel aktiviteler" olarak ifade ederken en az bir gece konaklamanın şart olmadığını ileri sürmüştür. Diğer bir özellik ise turizmde yaşanılan yerden uzaklaşmanın geçici bir süre için olmasıdır. Temel olarak turizm dairesel bir seyahattir. Üçüncü özellik ise seyahatin amacı ile ilgili beklentilerdir. Seyahat edenlerin gündelik yaşamlarından farklı bir deneyimi tecrübe etmeleri gerekmektedir. Türk Dil Kurumu turizmi; "bir ülkeye veya bir bölgeye turist çekmek için alınan ekonomik, kültürel, teknik önlemlerin, yapılan çalışmaların tümü" olarak tanımlamıştır (Zorba vd., 2005: 69-70). Yukarıdaki tanımların ortak unsurlarına ve insanları turistik aktivitelere yönelten iç ve dış faktörlere göre turizm; "insanların yaşamlarını sürdürdükleri yer dışında, tatil, iş, dini inançlar, gezi, sağlık, arkadaş veya akraba ziyareti, eğitim, spor ve rekreasyon aktiviteleri amacıyla tek veya gruplar halinde yaptıkları bir gün veya daha uzun süreli tüm seyahatler" olarak tanımlanabilir. Dünya Turizm Örgütü, turizme konu olan seyahatlerin nedenini üç ana bölümde belirlemiştir; 27

41 Eğlence Amaçlı Seyahatler * Tatil, gemi yolculuğu (göl, ırmak, açık denizler vb.), kentsel ve kırsal (dağ, kasaba, termal merkezlere yapılan) turlar, * Kültürel, sanatsal, dinsel, bilimsel toplantı ve kongreler, * Deniz, kış sporları, avcılık, balıkçılık ve bu tür başka sportif etkinlikler, * Akraba ve arkadaşları ziyaret, * Balayı, alışveriş, birine eşlik etme, gazino ve kumarhane vb Mesleki Amaçlı Seyahatler * Konferans, kongre gibi toplantılar, * Özel ya da resmi kurum ve kuruluşlarda yer alan girişimcilerin görevleri gereği yapılan iş gezileri, * Her alanda insanların bir yerden bir yere gitmelerini gerektirecek etkinlikler Diğer Seyahatler * Öğrenim amaçlı çalışmalar, kurslar, inceleme, bilgi arttırma amaçlı geziler, * Sağlık amaçlı tedaviler, kürler, * Transit geçişler (kara). Turizm olgusu pek çok akademik disiplin ile ilişki halindedir. Turizmin yakın ilişki halinde olduğu alanlardan biri de spordur. Turizm ve spor alanlarının pek çok yönden kesiştiğini görmek mümkündür. Kesişen bu ortak alanlar spor turizmi kavramının ortaya çıkmasını beraberinde getirmiştir. Bu ortak ilişki, farklı ve kendine özgü özellikleri bulunan bir turizm türünün akademik alana taşınmasına neden olmuştur. Son yıllarda çeşitli özel turizm türlerine olan ilgi artmıştır. Özel ilgi gören turizm türlerinden biri spora dayalı seyahat veya spor turizmidir. Spor turizmi kavramı sporla ilişkili serbest zaman seyahatini tanımlamada kullanılır. Gerek 28

42 sporun, gerekse turizmin bu denli büyük gelişimine rağmen, spor turizmine ilişkin çalışmaların yetersiz olduğu görülmektedir TARİHİ - SOSYAL BİR OLGU OLARAK SPOR Spor; tarihte oyun, oyalanma, eğlenme ve işten uzaklaşma anlamıyla, beş altı bin yıl önce bir çeşit beceri yarıştırma oyunu olarak karşımıza çıkmıştır. Bu bağlamda; en azından tarihsel düzlemde göze çarpan ya da bilinen ilk spor türlerinin devlet haline gelmiş topluluklarda, yani, tarihsel anlamda ilk devletlerde görüldüğü olgusunu dikkate aldığımızda, sporun toplumsal yapının sadece çağımızdaki değil, insanlık tarihinin başlangıcından beri örülen bir kurum olduğu hususunu ortaya çıkarmış oluruz. İlk önceleri bireysel bir olgu olarak beliren spor daha sonraları toplumsal bir nitelik kazanmasıyla daha geniş kitlelere yayılmıştır. Modern toplumlarda sporun önemli bir yeri vardır. Spor sadece heyecan ve eğlence sağlamakla kalmaz aynı zamanda ortak ilgi vasıtasıyla daha geniş toplulukların bir parçası olma fırsatını sağlar (Law, 2002: ). Spor, toplum yaşamına çok değişik yollardan girerek, bireylerin doğrudan ya da dolaylı olarak kendisine bağımlı kılmış ve her zaman toplumun ilgisini canlı tutmayı başarmış bir sosyal olgudur. Bu olgu toplum yaşamında belirli görevler üstlenmektedir. Toplumun vazgeçilmez zevklerini, ihtiyaçlarını karşılayarak kendisine bağlayan bu olgu, günümüz dünyasında büyük bir toplumsal kurum olduğunu kabul ettirerek, toplumu çok yakından ilgilendiren belli davranışlar, düşünceler, inançlar ve simgeler geliştirmiştir Spor Turizm Etkileşimi Genel turizm tariflerinden hareketle, spor turizmi kavramı için, spora ilgi duyan kişilerle, aktif olarak spor yapan kişi, grup ya da takımlar ile bunların idarecileri ve seyircilerinin turizme katılmalarından doğan olaylar ve ilişkiler bütünü, şeklinde bir yaklaşımda bulunmak mümkündür ( 29

43 Hem WTO (Dünya Turizm Organizasyonu) hem de IOC (Uluslar arası Olimpiyat Komitesi) spor ve turizm arasında bulunan bağlantıların önemini kavramış ve bunu güçlendirme çalışmasına başlamıştır. Günümüzde spor aktivitelerinin büyük bir kısmı seyahat ile karakterize edilirken, benzer şekilde turizm aktivitelerinin önemli bir bölümü de sporla bağlantılı karakterize edilir olmuştur (Argan, 2004: 161). Son yıllarda spora dayalı seyahatlerde bir artış olmasına rağmen, spor ve turizm arasındaki bağlantıların büyük bir kısmı araştırılmamıştır. Uluslar arası spor olayları, özellikleri itibariyle bağlantılı olarak ifade edilmektedir. Büyük çaplı spor olayları ve turizm arasındaki ilişki büyük oranda kabul görmesine rağmen, düşük ölçekli spor olayları ile turizm arasındaki ilişkinin göz ardı edildiği görülmektedir. Spor ve turizm arasındaki ilişkiyi ortaya koymada görüş sağlayan önemli bir yaklaşım, Leiper in (1990) Turistik Atraksiyon Sistemi dir. Üç elemanı kapsayan bu sistem yaklaşımı; turist veya insan, çekirdek veya merkez ve işaret (imge) veya bilgi verici elemanlardan oluşur. Bu üç eleman birbiriyle bağlantılı olduğu zaman turist atraksiyonu ortaya çıkar. Sistemin ilk elemanı turist veya insandır. Diğer turist tiplerine benzer şekilde, spor turistleri evden uzakta boş zamanlarında çeşitli istek ve ihtiyaçlarını tatmin etmeye çalışır. Spor turistlerinin iki özelliği özellikle destinasyon tipoloji konularında değerlidir. Bu özelliklerden ilki, spor ve turizm perspektifinden ziyaretçilerin anlaşılması arasındaki farklılıkları kapsar. Örneğin turizm perspektifinden bulundukları şehrin dışında düzenlenen uluslar arası spor olaylarını izleyen kişiler normal olarak turist sınıfına girer. Bununla birlikte, spor perspektifinden bakıldığında seyirciler uluslar arası müsabakalarda mücadele eden takımlarını ev sahibi olarak değerlendirir. Psikolojik açıdan da bu seyirciler spor olayını izlemek için büyük mesafeler kat etmiş bile olsalar, olay yerini kendi evleri gibi görürler. 30

44 Atraksiyon sisteminin insan unsuru bakımından spor turistlerinin ikinci farklı tarafı turistlerin katılım rolleri ve büyüklüğü ile ilgilidir. Bu bakımdan bu turistler seyirci ve oyuncu (sporcu) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki grup arasındaki ters ilişki, seyirci-oyuncu grubun büyüklüğüyle ilgilidir. Sistemin ikinci elemanı olan çekirdek veya merkez elemanı, seyahat edenlerin deneyim yaşamayı arzuladıkları yeri işaret eder. Diğer bir değişle, bu eleman turist deneyiminin üretilip tüketildiği yeri ifade eder. Sporun türüne özgü kurallar ve spor yapıları ülkenin kültürünü yansıtır. Bu nedenle, spor destinasyon kültürünün (örneğin, Kanada daki buz hokeyi) güçlü bir sembolü olarak işlev görür. Buna karşın, sporun küreselleşmesi bu kültürel farklılıkların azalmasına ve ortadan kalkmasına neden olur. İlgi çekicilik bakımından sporun en önemli özelliklerinden biri sonuçların belirsizliği dir. Belirsizlik özelliği sporun otantik ve yenilenebilir oluşu anlamına gelir. Müsabaka öncesi (konser gibi) ve müsabaka arası (NBA müsabaka aralarında yapılan bir takım aktiviteler gibi) yapılan atraksiyonlar önemli olmasına rağmen, çekirdek ürün sporun kendi mücadelesi doğasıdır. Bu nedenle pazarlamacı diğer ürünlerden kontrolü elinde tutarken, çoğu sporda pazarlamacı ürünün kontrolünü elinde bulunduramaz..spora turist veya seyirci olarak katılma kararını, çekirdek ürün ve çekirdek ürün dışındaki çeşitli eğlence aktiviteleri etkilemektedir. Turistik atraksiyon sisteminin son elemanı işaret (imge) veya bilgi verici unsurlardır. İşaretler spor olayı ile ilgili yakın ve uzak olmaya göre ayrılmaktadır. Her iki durumda da işaretler atraksiyon sisteminin bir parçası olarak bilinçli veya bilinçsiz olarak ortaya çıkabilir. Sporla ilgili bilinçli işaretler olaylarla bağlantılı olarak ziyaretçilere gösterilen reklâmlardır. Televizyon yayınları, gelecekteki seyahat kararları üzerinde ektili olabilmektedir. Spor olayıyla uzaktan ilgili olan işaretler olimpik öyküler, semboller (olimpiyatların beş halkası gibi) ve tarzlar iken, yakın olan işaretler ise spor olay yerindeki logolar, işaretler, müsabaka programları, takım maskotları ve sponsor ürünleri kapsar. 31

45 Turizm ve spor için altyapı ve kaynak yeterliliği ortak özelliklerindendir. Her iki endüstride de doğal çevre, yapısal imkânlar, taşıma, hizmet ve ağırlama gibi unsurların ön plana çıktığı görülür. Bu durum spordaki gelişmelerin turizmi veya tam tersine turizmdeki gelişmeleri sporu olumlu yönde etkileyebileceğini ortaya koymaktadır Turizm Endüstrisi Ve Sporun Etkisi Son 40 yıl içinde serbest zaman ve tatil olanaklarının gelişimi dört bölümde ele alınabilir (ZORBA vd., 2005:80): Savaş sonrasından 50 li yılların sonuna kadar olan dönem: Bu dönemde tatil ve serbest zaman, ağır çalışma saatlerinden artan boşlukta rahatlamak için yapılan rekreasyonla eşdeğer olarak algılanmıştır. Altmışlı yıllar dönemi: Tüketimin arttığı dönem olarak bilinmektedir. Ulaşımda meydana gelen ilerlemeler nedeni ile insanlar yaşadıkları yerlerden dinlenme amacı ile ayrılabilmişlerdir. Altmışlı yılların sonundan 80 lere kadar olan dönem: Yeni eğilimler ortaya çıkmış: gelişim, aktivite, sosyalleşme, zevk, arkadaşlık toplumun temelini oluşturmuş; insanlar tatilleri boyunca yüzme gibi sporlarla aktif olmaya çalışmışlar, aynı zamanda tenis ve yelken gibi yeni sporlar ilgi görmüş ve kulüp tatilleri adı altında topluca tatil yapma alışkanlığı başlamıştır. Doksanlı Yıllar: Spor ve turizmin karşılıklı ekonomik beklentiler nedeni ile çıkar evliliği yaptığı dönem olarak bilinmektedir. Spor turizmi terimi ile sıkça karşılaşılmış, turizm endüstrisinde spor kökenli birçok program sunulmuştur. Sporun 70 li yıllarda popülerliğinin artması, spor endüstrisine yapılan yatırımların sonucunda dünya genelinde spor bilincinin ve alışkanlığının yerleşmeye başlaması, sporun yaşamın vazgeçilmez gündelik spor yaşamlarını sürdürmek istemeleri, turizm sektörünün spor ile kaynaşmasının en önemli nedenidir. Bu 32

46 gelişmeler spor ve turizm arasında sembiyotik (ortakyaşar) bir ilişkiyi beraberinde getirmiştir. Ancak spor ve turizm arasındaki ilişki tek yönlü değildir. Yani, sadece spor, turizmi desteklemekle kalmaz, turizmin doğal veya insan yapımı olan kaynaklarını kullanarak sporun gelişimine katkıda bulunur. Tatil sırasında yeni bir spor dalını katılım yoluyla öğrenenler, öğrendiği spor dalına katılımı tatil sonrasında da sürdürenler, spor amaçlı seyahat eden turistlerden etkilenerek aynı aktivitelere katılanlar, golf veya yamaç paraşütü gibi uygun ortam gerektiren spor dallarında sportif performansını üst düzeye çıkarmak için seyahat edenler, turizmin, sporun gelişimine verdiği desteğe örnek oluştururlar. Tanım ve içeriklerden yola çıkarak spor ve turizm arasındaki ilişki, şekil 1. deki gibi açıklanabilir. Spor toplumsal aktivitelere imkân ve katılım sağlarken turizm hareketi konaklama ile sonuçlanmakta, şekilde görüldüğü gibi spor ve turizm bağlantı noktasında etkileşime girmektedir. Bunun sonucunda birlikte hareket edilmekte, turizm spora ve aynı şekilde spor da turizme entegre edilmiş olmaktadır. 33

47 TURİZM VE SPOR Gelir getirici etkinlikler dışında kalan serbest zamanlarımızın hemen hepsini içine alan seyahat; bundan doğan konaklama, yeme içme, ulaşım, eğlence gibi hizmetler ve ilişkiler bütünüdür. İçeriğinin ve uygulamalarının hepsi fiziksel hareketlere dayalı, kuralları olan, rekabet içeren, haz veren, ulusal ve uluslar arası alanda kabul görmüş fiziksel aktivitelerin tümüdür. Bağlantı Noktası Bağlantı Noktası Bağlantı Noktası Şekil 1. Turizm ve Spor İlişkisi Kaynak: ZORBA, Erdal, vd. (2005), Herkes İçin Spor, İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 82. Uluslar arası veya ulusal spor aktiviteleri içeren organizasyonlar, turlar, şampiyona ve benzeri etkinlikler, amacı serbest zaman değerlendirme veya yarışma olan, temelinde spor faaliyetlerine katılmak için seyahat yatan tüm turizm hareketleri spor turizmi olarak adlandırılır. Spor turizmi, spor etkinliklerine katılmak, izlemek veya orada bulunmak amacıyla uluslar arası veya ulusal alanda seyahat etmek olarak tanımlanmaktadır. Turizm Bakanlığı Turizm sözlüğüne göre spor turizmi, spor amacıyla yapılan yurt içi ve yurtdışı seyahatlerin doğurduğu olay ve ilişkilerin bütünüdür. Spor aktiviteleriyle sporcu, yönetici, taraftar vb. gibi formlarda meşgul olmak ve görmek amacıyla yapılan seyahat deneyimlerinin tümü olarak da tanımlanabilir. 34

48 Bu tanımlardan da anlaşılacağı gibi dünyada her yönüyle önem kazanmaya başlayan, önemli getirileri olan bir endüstri olmaya yol alan spor turizmi kavramı, turizm, spor ve seyahat olgularını içermektedir. Dünya Turizm Örgütü verilerine göre spor turizmi 1999 yılında %11 oranında artmıştır; gelecekteki 20 yıl içinde de her sene %4,1 oranında artacağı beklenmektedir. Turizmdeki bu ilerleme, tüm dünya çapındaki spor ve rekreasyon endüstrilerinin gelişimine de olumlu katkılar yapmıştır. Bu sektörler beraberce spor turizmi kavramını oluştururlar ve turizm sektöründeki ilerlemelerin merkezinde bulunurlar (Zorba vd, 2005: 83 84). Spor turizmi, 51 milyar dolar kazanç sağlayan ya da toplam dünya turizm pazarının %10 unu kapsayarak gelişmeye devam eden karlı bir turizm çeşididir. Çünkü spor turizmine katılanlar alışılmış turistlerden daha fazla harcama yapmaktadırlar. Spor turizmine katılan turistler ya özel olayların izleyicisi, fanatiği olabilir ya da spor aktivitelerine bizzat katılanlar olabilir veya farklı zamanlarda her ikisini de yapabilirler (L etang vd, 2007: 5-6) Spor Turizmi Kavramı Ve Türleri Standeven ve DeKnop a (1999) göre spor turizmi, spor aktivitelerine aktif ve pasif olarak katılmanın her türüdür. Buradaki katılım ticari bir amaç taşımaz ve ev veya iş yerinden uzak olan yerlere seyahat etmeyi gerektirir. Spor turisti ise birincil amacı bir spor olayına katılmak için olay yerinde en az 24 saat kalan geçici bir ziyaretçidir. Hinch ve Higham a (2004) göre spor turisti, olağan yaşadıkları çevrenin dışındaki yerlerde kalmak veya seyahat etmek üzere, rekabetçi veya rekreasyonel sporlara aktif veya pasif olarak katılan bireyler veya gruplardır. Turizm sporu ise farklı bir kavram olup, kendi olağan çevreleri dışındaki yerlerde kalan veya seyahat eden ve ikincil bir aktivite olarak rekreasyonel ve rekabetçi sporlara aktif veya pasif olarak kişilerin katılımıdır. Turizm sporu ile spor turizmi kavramlarının can alıcı ayrımı, spora katılımın birincil veya ikincil amaç olma durumudur. Diğer bir deyişle eğer güneş ve deniz turizmi birincil öncelikte ise ve spor bu turizmi 35

49 destekliyorsa, turizm sporu kavramı söz konusudur. Oysa spor turizminde spor, birincil özelliktedir. SPOR VE TURİZM SPOR TURİZMİ TURİZMDE SPOR Özel Tanım Genel Tanım Özel Tanım Genel Tanım Yarışma içeren spor olaylarına aktif veya pasif katılım. Örnek: -Uluslar arası ve ulusal spor olayları -Olimpiyatlar -Futbol maçları -Wimbledon Tenis Turnuvası -Boston Maratonu -Avrasya Maratonu Öncelikle aktif rekreasyon aktivitelerine katılım. Örnek: -Eğlence koşuları -Yürüme -Tırmanma -Kayak -Bisiklet turları -Kano gezileri Tamamen rastlantıya bağlı olarak ziyaretçilerin spor aktivitelerine katılım. Örnek: -Mini golf -Bowling -Yüzme -Tenis kortu kiralama -Havuz / Dalma -Kürek çekme Turistin ikincil kuvvetlendirici olarak spora aktif veya pasif katılımı. Örnek: -Spor turları -Sağlık merkezi -Zindelik merkezi -Macera turları Şekil 2. Spor ve Turizmin Sınıflandırılması Kaynak: ZORBA,Erdal vd, (2005),Herkes İçin Spor, İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 84. Spor turizmi iki davranış ile karakterize edilir. Bunlar; spora katılmak ve seyretmek için yapılan seyahatleri kapsamaktadır. Bu alanda çalışma yapan pek çok bilim adamı aktif ve pasif spor turizmi fikrine katılmaktadır. Gibson (1999) spor turizmini üç davranış grubunu kapsayacak bir biçimde ele alıp tanımlamıştır. Buna göre spor turizmi fiziksel aktivitelere katılmak, fiziksel aktiviteleri seyretmek veya 36

50 fiziksel aktivitelerle bağlantılı saygın atraksiyonlara katılmak üzere, bireylerin ev çevreleri dışındaki yerlere geçici olarak yapmış oldukları boş vakitlerindeki seyahatlerdir. Bu tanıma ve bu alanda yapılan pek çok bilimsel çalışmaya göre spor turizmi üç grupta incelenir. Bunlar; katılımcıların spora katılmak üzere seyahat ettikleri Aktif Spor Turizmi, sporu seyretmek için seyahat ettikleri Spor Olayı Turizmi ve meşhur spor salonları, stadyum veya spor temalı gezinti yerleriyle ilgili atraksiyonları ziyaret ettikleri Nostaljik Spor Turizmi dir (Argan, 2004: 163) Aktif Spor Turizmi Bireysel olarak spor aktivitelerine doğrudan katılım amacıyla bir yerden bir yere yapılan seyahat, aktif spor turizmi kapsamındadır. Bu aktif katılım, çok değişik şekillerde ve spor dallarında gerçekleşir. Golf, kayak, tenis, sörf vb. gibi bireysellik içeren birçok spor branşı bu kategori içine girmektedir (Zorba vd, 2005: 85). Aktif spor turizmi yaşanılan yerden uzaktaki sporlara katılmayı ifade eder. Spora düzenli katılan insanlar aktif katılımcılardır. Yapılan bir araştırmaya göre, yanıtlayıcıların %22 si bir tatil planı yaparken, spora katılım fırsatlarını önemli olarak gördüklerini ifade etmiştir. Aktif spor katılımcısı olan turistlere yönelik niş pazar gibi hareket eden golf resortların yaygınlaşması, aktif spor turistinin önemini çok iyi bir biçimde ortaya koymaktadır. Golf kursu şampiyonaları, mücadelecilik, yapay dağ koşuları, kaliteli tenis kortları, geniş seçenekli su sporları ve ultra modern fitness imkânları aktif spor turistlerini cezbetmektedir (Argan, 2004: 164). Aktif spor turistleri yüksek oranda eğitimli, gelir durumu ortalamanın üzerinde ve emekliliğinde de spor turizmine katılma potansiyeline sahip kişilerden oluşmaktadır. Aktif spor turistinin özellikleri (Argan, 2004: 164); Büyük oranda erkek Gelir grubu itibariyle üst düzey gelire sahip Üniversite eğitimli 37

51 Favori sporlarına katılmak için uzun mesafe seyahat etmeye istekli Büyük olasılıkla emeklilikte de aktif spor turizmi ile uğraşma Bir defalık tatil yerine, tekrar edilen aktivite ile uğraşma Tablo 2. Yaz Olimpiyatları Katılımcı Sayısı Yıl ve Yer Erkek Katılımcı Bayan Katılımcı Ülke Sayısı 1896 (Atina) (Paris) (Paris) (Helsinki) (Seul) (Atlanta) (Sydney) (Atina) Kaynak: ARGAN, Metin. (2004), Spor ve Turizm Pazarlamasının Kesişim Noktası Olarak Spor Turizmine Kuramsal Bir Bakış, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt: 15, Sayı:2, Spor Olayı Turizmi Spor olayı turizmi, FIFA Dünya Kupası ve Olimpiyat Oyunları gibi büyük ölçekli olayların yanı sıra, turist çekme potansiyeline sahip her türlü orta ve küçük ölçekli spor olaylarını kapsar (Argan, 2004: 164). Seyirci merkezlidir ve spor turizmine pasif katılıma bir örnektir (Zorba vd, 2005: 85) te Amerika da yapılan FIFA Dünya Kupası sırasında ABD ye 50 milyon yabancı turistin giriş yaptığı ve yaklaşık olarak 100 milyar dolar para harcadığı hesaplanmıştır. Spor olayları turizmiyle ilgili var olan literatürün büyük çoğunluğu mega veya çok büyük olaylar üzerine odaklanır. Dünya Kupası, Olimpiyat Oyunları ve diğer büyük organizasyonlar bir şehrin uluslar arası bakımdan tüketicilerin zihninde konumlandırılması ve izleyen yıllarda turistik olayı kolaylaştırıcı bir unsur olarak kullanılır. Bu tür olaylara ilişkin olarak farklı görüşler bulunmakta ve görüşlerin 38

52 bazıları bu tür olayların şehirleri ekonomik yönden geliştirdiğini ifade ederken, diğer bir takım görüşler ise yerel yönetimleri borçlandırdığını ve ilgili kent üzerinde olumsuz etkilerinin bulunduğunu ifade etmektedir. Büyük ölçekli spor olaylarının olumsuz yönleri ve büyük yatırım gerektirmeleri nedeniyle, küçük ölçekli spor olayları ev sahipleri için olumlu olabilmektedir. Küçük ölçekli spor olaylarının en büyük özelliği büyük alt yapı ve yatırım gerektirmemesidir. Bu tür spor olayları mevcut altyapı veya imkânlar ile gerçekleştirilebilmektedir. Örneğin, son yıllarda plaj voleyboluna (beach volley) olan ilginin artması nedeniyle bu tür spor olaylarının yaygın olarak düzenlenmeye başlandığı görülür. Plaj voleybolu için elverişli bir kum yeterli olabilmektedir. Bu tür fırsatları gören girişimciler plaj futbolu (beach soccer) düzenlemeye başlamış, hatta sahil şeridinde olmayan kentler de kum futbolu adı altında bu olayı gerçekleştirmeye başlamışlardır. Bu spor olaylarına katılan taraftarların seyahat planlamaları ve harcama yapılarını ele alan bir araştırmaya göre, bu taraftarlarını en çok perakende alışveriş ve ikamet etmeyle ilgili kalemlere harcama yaptıkları ve özel bir takımın bağımlı taraftarlarının destinasyonda daha fazla miktarda zaman ve para harcadıkları ortaya çıkmıştır (Argan, 2004: 165). Olay turizmi ile ilgili üzerinde durulması gereken diğer önemli bir unsur taraftarlıktır. Taraftarlarla ilgili pek çok çalışma mevcut iken, bu çalışmaların çoğu taraftarlık ile bağdaşan özellikler ve anlamlar üzerine odaklanmaktadır. Bununla birlikte, spor turizmindeki spor taraftarlığına yönelik araştırmaların sınırlı olduğu görülür. ABD de üniversite spor olayları ve bu olaylara taraftarların yapmış olduğu harcama büyük rakamlara ulaşmaktadır (Argan, 2004: 166) Nostaljik Spor Turizmi Nostalji kavramı, sosyal bilimciler arasında büyük ilgi görmekte ve bu durum tüketici davranışlarında nostaljik tutum ve tercihlerin incelenmesine neden olmaktadır. Nostalji, pozitif duygusal tepki yaratmak amacıyla pazarlama ve reklâmda kullanılmaktadır (Argan, 2004: 166). Geçmişten günümüze önemli spor 39

53 olaylarının düzenlendiği yer, salon ve sahaları görmek ve tanımak amacı ile yapılan gezileri kapsar (Zorba vd, 2005: 85). Mal ve hizmetlerin tüketiminde de nostalji kullanılmaktadır. Nike gibi spor ürünü üreticileri mal ve hizmetlerini tanıtmak için nostaljik görüntüleri kullanır. Spor ve nostaljiyle bağlantılı araştırmalar, müze ve ünlü spor yerleri üzerine odaklanır. Benzer şekilde, nostalji ve turizm ile ilgili araştırmalar müzeler, tarihi kalıntılar ve atraksiyonları kapsayan tarihsel öneme sahip yerleri içerir. Nostaljik spor turizmi, sporla ilgili ünlü atraksiyonları ziyaret etmeyi kapsar. Springfield deki ünlü basketbol salonu, Massachusetts teki ünlü basketbol salonu, Kuzey Carolina nın Charlotte şehrindeki NASCAR Müzesi ve Barselona daki Olimpiyat Stadyumu gibi meşhur spor yerlerini ziyaret eden turistler bu kategori altında sınıflandırılır. Sözgelimi Japonya nın Ünlü Beysbol Salonu ve Tokyo daki müze yılda den fazla ziyaretçiyi çekmektedir. Günümüzde otomobil yarışları bazı turistlerin yoğun ilgisini çekmekte, bunu fark eden spor pazarlamacıları Formula 1 Araç Maketi ni turistlerin veya sporseverlerin hizmetine sunmuştur (Argan, 2004:166). Nostaljik spor turizmi üzerine yapılan çalışmalar, spor siteleri veya kalıtsal bir kültürün bazı yönlerini sunmak üzere yapay olarak dizayn edilmiş yerler üzerinde odaklanır. Spor tüketimi sosyal bir ilişki biçimine dayanır. Bu nedenle geçmişte olay yerinde veya medya aracılığı ile deneyimi sosyal olarak paylaşmış kişiler, sosyal bir aktivite olarak nostalji yaşamak için tüketime yönelebilir. Bu nedenle nostaljik spor turizminde gruba dayalı tanıtım üzerinde durulur. Bir spor turizmi ve bir spor olayını izlemek üzere yapılan olay turizmi de gelecekte potansiyel olarak nostaljik spor turizmine dönüşme olasılığı taşır (Argan, 2004:166) Spor Turizminin Etkileri Spor turizminin ekonomik, sosyokültürel ve çevresel etkileri söz konusudur. 40

54 Ekonomik Etkiler Spor turizminin ekonomik etkileri o ülke içinde yapılan organizasyonlara değişik formlarda katılanların (katılımcı, yönetici, seyirci vb.) harcamaları sonucu oluşur yılında spor turizm organizasyonlarının İskoçya ya getirisi 1 milyar 94 milyon sterlin olarak bildirilmiştir yılında ABD de yapılan uluslar arası ve ulusal spor turizm organizasyonları sonucu 44 milyar dolar kar elde edilmiştir. Aynı yıl Avustralya da bu işin getirisi 17 milyar dolar olarak hesaplanmıştır. Bu kadar büyük paraların döndüğü bir sektörün ekonomiye olan etkisinin göz ardı edilmemesi gerektiği çok açıktır (Zorba vd. 2005: 86). Sporu bir hobi olarak gören sıradan bireysel tüketicinin eğilimlerinin yanında, sporun gittikçe gelişen ve büyüyen bir sektör olarak profesyonel aktiviteler nedeni ile yarattığı bir seyahat pazarı olduğu kuşku götürmez bir gerçektir. Dünyanın önde gelen turizm ve spor örgütleri dünya turizm gelirinin yüzde 32'sinin spor turizminden kaynaklandığı görüşünde uzlaşmaktadırlar. Bu rakam ise spor turizminin dünya turizm endüstrisindeki payının ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda spor etkinlikleri ekonomik ve kentsel rejenerasyonda oldukça önemli bir katalizör vazifesi görmektedir (Demir, 2009). Uluslararası alanda düzenlenen spor organizasyonlarının sayısı ve bu organizasyonlara iştirak eden sporcu sayısı ve profesyonel sporcuların antrenman ve eğitim faaliyetleri için yaptıkları seyahatler her geçen gün büyük bir hızla artmakta ve globalleşmektedir; bu da olağanüstü fırsatlarla dolu bir pazarı turizm ve seyahat ürünü olarak sektörün önüne getirmektedir. Spor Turizmi Ulusal Konseyi (STIC) nin yaptığı bazı önemli saptamaları da burada aktarmakta yarar var. Spor turisti sporu icra eden de olabilir izlemeye gelen de. Spor turizminden elde edilecek gelirler sadece o spor organizasyonunun getireceği gelirler olarak düşünülmemelidir. Dünyanın pek çok kenti ya da ülkesi, uluslararası spor organizasyonlarını ülkesine çekerken, o spor olayının doğrudan 41

55 getirisinin üzerinde yatırımlar yapmışlardır. Spor turizminde esas gelir o organizasyon için gelen turistin yapacağı harcamalardır ( Spor turizminden elde edilecek gelirler sadece o spor organizasyonunun getireceği gelirler olarak düşünülmemelidir. Dünyanın pek çok kenti ya da ülkesi, uluslararası spor organizasyonlarını ülkesine çekerken, o spor olayının doğrudan getirisinin üzerinde yatırımlar yapmışlardır. Spor turizminde esas gelir o organizasyon için gelen turistin yapacağı harcamalardır. Sosyokültürel Etkiler Spor turizm organizasyonlarına ev sahipliği yapan ülkeler tesis, eleman, konaklama birimleri ve alışveriş merkezlerini gelen insanların hizmetine sunarak onlarla belirli oranlarda kültürel etkileşim içine girerler. Fakat bu etkiler her zaman için çift yönlü, yani hem pozitif hem negatif etkili olabilmektedir (Zorba vd. 2005: 87). Çevresel Etkiler Spor turizminin çevresel etkileri, özellikle outdoor (açık alan) spor branşları doğal ortamlar üzerinde negatif ve pozitif etkiler içerir. Outdoor spor etkinliklerinin gelişimi, doğal ortamların kullanılabilirliği, verimi ve daha optimum tesisleştirilmesi açısından yararlı olabilmektedir. Fakat bu değişim, kullanıma açılan çevreyle burada yaşamını sürdüren canlıların zarar görmelerini de beraberinde getirmektedir (Zorba vd. 2005: 87) Spor Turizminin Bugünü Ve Geleceği Tarih boyunca insanlar hayatta kalmak, hacca gitmek, yeni bir şey keşfetmek, iş yapmak, savaşmak ve kendilerini eğitmek gibi amaçlardan dolayı seyahat etmişlerdir. İnsanların bir yerden bir yere haz almak için seyahat etmeleri, yaşama yeni anlamlar yükleyen günlük spor ve aktivitelere katılımları, onları sporun içine doğru 42

56 yönlendirmiştir. Spor ve turizm ilişkisi içinde önceki bölümlerde değindiğimiz spor branşlarının çoğu, son iki yüzyıl içinde, toplumların taleplerine göre şekillenmiştir. Önceki yüzyıllarda daha az sayıda ve genellikle klasik kalıplar içindeki spor dalları tercih edilmektedir. Spor turizminin doğası iki boyuta bağlı kalacaktır. Fiziksel aktivitelerin kültürel yapısı ve seyahat edilen mekânların kültürel deneyimleri birbirine bağlanıp spor turizminin doğasını oluşturacaklardır (Miçooğulları, 2004: 47). Turizmdeki geleneksel deniz+güneş+kum üçgeni, turistler için tek başına yeterli bir belirleyici değildir. Pasif konumdan aktif duruma yönelen bir turizm anlayışı, daha bağımsız, interaktif ve katılımcı bir turizm uygulamasına geçiş eğiliminin hızla güçlenmesi sonucunu doğurmuştur. İhtiyaçlarının karşılandığını gören pasif katılımcılar; yaşayan, karşılığını ödeyen, tercihlerini alışkanlığa dönüştüren ve bunu dostları ile paylaşan müşteri kitlesine dönüşmekte, böylece işletmelerin pazarlanması kolaylaşmaktadır. Turizm sektöründe spor ve fiziksel egzersizin öneminin anlaşılması, bu unsurların yerli ve yabancı turistlerin hizmetine sunulması sürecini hızlandırmıştır. Bu süreç içinde hem resmi hem de özel kurum ve kuruluşlar yer almaya başlamıştır. Spor turizminin Türkiye de fonksiyonel hale getirilmesi için ilk bilimsel adım, Muğla da Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı ve Muğla Üniversitesi iş birliğiyle atılmıştır. Bu grup çalışmasında, spor tesislerinde gerçekleştirilen animasyonların belli bir disiplin altına alınması gerekliliği ifade edilmiş, spor turizmi animatörlerinin Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından yetiştirilmeye başlanacağı, 1998 yılından itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığının belgesine sahip olmayanların bu faaliyetlerde yer alamayacağı belirtilmiştir. Karadeniz bölgesinin vahşi ve eşsiz güzelliğini sergileyen doğasıyla beğenilen Bartın; yayla, mağara, kanyon, şelale ve koylarıyla birbirinden ilginç doğal alanlara sahiptir. Yüksekliği 2000 metreyi bulmayan oldukça dik ve sarp dağ sıraları, doğa tutkunlarına gezi yürüyüş, tırmanma, dağ bisikleti, yamaç paraşütü, su kayağı, 43

57 rüzgâr sörfü ve motokros gibi spor turizmi açısından uygun alternatifler sunarak iddialı bir konuma gelmeye çalışmaktadır. Erciyes bölgesi kayak ve dağ sporu imkânlarıyla spor turizmi açısından her geçen gün değer kazanmaktadır. Kayseri nin kara ve demir yolu ağlarının kesiştiği, hava ulaşımı yönünden sorunsuz bir bölgede olması, çok yakın gelecekte Erciyes in büyük bir spor turizmi alanı haline geleceğinin işaretini vermektedir. Ardahan da spor turizmine ilişkin ilk çalışma 1998 yılında yapılmıştır. İl merkezine 12 km. uzaklıktaki Yalnızçam Köyü Uğurludağ mevkiinin kış sporlarına ve özellikle Alp Disiplini kayak yarışlarına uygun bir merkez haline getirilmesine karar verilmiştir. Türk turizminin istatistiklere göre en önemli bölgesi olan ve turizm içinde sporu motivasyon aracı olarak çok daha önceden kullanmakta olan Antalya, spor turizmi açısından da oldukça organize ve ileri bir durumdadır. Son yıllarda tam anlamıyla uluslar arası bir spor ve kamp merkezi haline gelen Antalya, özellikle futbol turizmi açısından tarihinin en yoğun dönemini yaşamaktadır. Ağırladığı takım sayısını her geçen yıl artıran Antalya, bu takımlardan en az 50 milyon dolar gelir beklemektedir. En çok takımın konakladığı Belek beldesi bu konuda öncüdür. Antalya spor turizmi içinde sadece futbol kulüplerine sunduğu olanaklarla değil, birçok alternatif spor dallarıyla da tanınmaktadır. İsviçreli tur operasyon şirketi Kuoni Tour ile Türkiye deki partneri Pamfilya Turizm işbirliğiyle getirilen 400 kişilik turist kafilesi, Belek te profesyonel antrenörler gözetiminde, heyecan dolu spor aktivitelerine katılmaktadırlar. Antalya nın Serik İlçesi ne bağlı Belek teki Limak Arcadia Otel de konaklayan İsviçreli turistler, gruplar halinde futbol, golf, tenis, voleybol, yüzme, basketbol, yoga, dans, paten ve bisiklet ve doğa yürüyüşü etkinliklerine katılmaktadırlar. İsviçreli turist grubunun sorumlusu Dorte Schmidun, İsviçre de daha çok spor turizminin ön plana çıkmaya başladığına değinmekte, daha önce başka ülkeleri tercih ederken 2003 yılında Türkiye ye geldiklerini, Belek in, spor turizmi için ideal bir bölge olduğunu ve her yıl Belek e gelmeyi planladıklarını 44

58 belirtmektedir. Pamfilya Turizm Koordinatörü Gaye Doğanoğlu ise alternatif turizmin yeni trendinin spor ve eğlence turizmi olduğuna işaret ederek, İsviçreli konukların bir hafta süreyle sporu, heyecanı ve eğlenceyi doyasıya yaşadıklarını kaydetmektedir. TUI Yönetim Kurulu Başkanı Frenzel, Antalya'da turizm sezonunun spor turizmi ile 12 aya uzatılabileceğine de dikkat çekerek sözlerini şöyle sürdürmüştür: Bu bölgenin geleceği parlak. Bünyesinde ülkenize tek başına yetecek tatil değerli barındırmaktadır. Bizim sektörümüzde bir sezon olgusu var. Bunu 12 aya yaymak için Antalya'da iklim dışında müşteriyi tatmin edecek yatırımların yapılması gerekir. Bu sayede insanların buraya gelirken havaya bakmadan gelebilsin. Bu sadece Türkiye'nin konusu değil. Spor imkânlarını geniş tutan ülkeler sezonu uzatmada çok başarılı. Bunu ancak değişik ürünleri geliştirerek çözebilirsiniz ( Türkiye nin önemli turistik destinasyonlarından biri olan Bodrum da spor turizminin neden gelişemediğini ise Bodrum Tursab Başkanı Nasih Demir şu şekilde açıklamaktadır ( Bodrum'un en önemli sorunlarından biri arazi sorunu. Burada büyük tesisler yapmak, coğrafi yapı nedeniyle çok zor. Ya büyük turizm arsalarını hazineden almak zorundasınız ya da dağılmış ailelerin bir sürü üyelerini bir araya getirip imza attırmak zorundasınız. Antalya gibi geçmişte uçsuz bucaksız tapularla müsait bir alan değil Spor Turistinin Profili STIC in (Spor Turizmi Uluslararası Konseyi) yayın organı Journal of Sport Tourism Dergisi nde sonuçları yayımlanan bir anket sonucuna göre, ankete yanıt verenlerin yüzde 22 sine yakını tatillerinde sportif aktivitelere yer vermeyi ortalamanın üzerinde bir yoğunlukta istiyor. Bu tür aktiviteleri tercih etmeyenlerin oranı ise yüzde 33,5 lar düzeyinde kalıyor. Yüzde 33,5 hiçbir şekilde tercih etmiyor Yüzde 25,5 az tercih ediyor Yüzde 19,5 ortalama tercih ediyor 45

59 Yüzde 14,0 çok tercih ediyor Yüzde 7,5 en çok tercih ediyor Cinsiyetler ve yaş gruplarına göre ayrıldığında ise 17 yaştan 40 yaşına doğru yukarı çıktıkça erkeklerde de, kadınlarda da spor turizmine olan ilgi gittikçe azalıyor yaş grubunda yüzde olan ilgi düzeyinin yaş grubunda yüzde 50 lere düştüğü saptanıyor. Ancak yaş grubunda erkeklerde ani bir tercih yükselişi (tercih oranı yüzde yüzlere çıkıyor), kadınlarda ise tersine ani bir tercih azalışı (tercih oranı yüzde 30 lara düşüyor) gözleniyor ( Sporun Turizme Katkısı Spor Turizmi Uluslararası Konseyi nin yaptırdığı ve bu kuruluşun resmi yayın organı Journal of Sport Tourism de yayınlanan bir araştırmaya göre spor turizminden elde edilen gelirler, dünyadaki toplam turizm aktivitesinin yüzde 32 sini oluşturmaktadır. Bu oran, dünyada elde edilen yaklaşık 476 milyar dolar tutarındaki turizm geliri üzerinden hesaplandığında 152 milyar dolara tekabül etmektedir. Spor turizmi öylesine kazançlı bir turizm kolu ki bazı kentler kendilerini spor kenti olarak tanıtmaya özel itina göstermekte ve bu alanda alt ve üstyapı yatırımlarını geliştirmektedirler. Bu alanda başarılı bazı kentlerden örnekler vermek gerekirse ( Olimpiyatları na ev sahipliği yapan Seul a o yıl gelen turist sayısı yüzde 10,4 oranında artmıştır yılında Sydney Olimpiyatları na ev sahipliği yapan Avustralya ya da o yıl gelen turist sayısında yüzde 10 a yakın bir artış kaydedilmiştir. Avustralya nın Perth kenti 1 yıl içinde 20 adet uluslararası spor organizasyonuna sahne olmayı başaran nadir kentlerden biri olarak tarihe geçmiştir. 46

60 ABD nin Lake Placid kenti iki kez dünya kış olimpiyatına ev sahipliği yapmış ve kent hala, girişindeki büyük bir pankartla bu özelliğini gelenlere yansıtmaktadır. Olimpiyatların başkenti olarak kendini tanıtan Lozan, Uluslararası Olimpiyat Komitesi ne ev sahipliği yapmakta ve spor turizmi açısından çok önemli bir cazibe merkezi konumundaki Modern Olimpiyat Müzesi ni bünyesinde barındırmaktadır. Commonwealth Oyunları na ev sahipliği yapan Kuala Lumpur, bir spor turizmi fonu kurmuş ve geçen yıllardan birini, ulusal spor ve rekreasyon yılı olarak ilan etmiştir. 47

61 III. BÖLÜM TURİZM TANITIMI 3.1. TANITIM KAVRAMI Özellikle son iki yüz yıldır makineleşmeyle bire bir örtüşerek hızla büyüyen, gelişen, globalizasyon (küreselleşme) ve kitle iletişim araçlarının kullanımı ve yaygınlaşmasıyla uzağı yakın, insanı benzeş hale getiren bu teknolojik ve toplumsal değişim, dünyayı küçük bir köy haline getirmiştir. Bu global köyde, uzağın yakın olması ya da mesafenin ortadan kalkması insanı insansızlaştırmış ve insanı insana yabancılaştırmıştır. Bir yerde uzağı yakın ederken öte yandan da insanı insana uzaklaştırmıştır. Bu teknolojik gelişim ya da uçurum yazgısı insanın kendini anlatma ve tarif etme güdüsünü ortaya çıkarmıştır (Doğanbay, 2006: 34). Tanıtım, bir ülkenin kamuoyunda kendi lehine olumlu bir imaj yaratmak amacıyla çeşitli iletişim tekniklerinden yararlanarak açık, sürekli ve yoğun bir şekilde yürütülen bilgilendirme faaliyetleridir (Güzel, 2001: 63). Tanıtım, bir çıkar elde etmek amacıyla bir kişi, grup veya örgüt tarafından uygun yaklaşım, yöntem, teknik ve araçlardan yararlanılarak hedef olarak belirlenen veya belirlenmeyen kitlelere mal, hizmet, düşünce, konu, yarar, kişi, yer, örgüt veya davranış hakkında bilgi vermek, insanları aydınlatmak ve onların desteğini sağlamak: bir düşünce, konu veya durum hakkında kitleleri etkilemek, yöneltmek ve hatta insanları kandırmak veya kitlelerin bir tutum ya da davranış kazanmalarını kolaylaştırmak için yapılan bir faaliyettir (Rızaoğlu, 2004: 5). Tanıtım, bir kişi, kurum veya ülke tarafından belirli iletişim araçları vasıtasıyla bazı stratejiler kullanılarak hedef kitleyi bir durum veya olay hakkında 48

62 bilgilendirmek ve hedef kitlenin varsa sahip olduğu bilgiyi pekiştirmektir (Elgay, 2000; 13). Bir başka tanıma göre de tanıtım ulusal, toplumsal, öznel veya nesnel bir imge (imaj) yaratmak için halkla ilişkiler ve enformasyon hizmetlerini sürdüren her tür düzenlemelerdir (Karabulut, 2006: 21). Tanıtım kavramı, yalnızca bir şeyin, bir ürünün varlığını haberdar etmek, özelliklerini karşısındaki kesimlere anlatma, fiyat, teşhir ve diğer pazarlama koşullarını bildirmek amacı taşımamaktadır. Tanıtım kavramı, içinde tanıma boyutunu da barındıran çok daha geniş kapsamlı bir iletişim süreci olarak ele alınmalıdır. Bu iletişim sürecinde en önemli husus; kaynaktan alıcılara yöneltilen mesajların feedback olarak geri gitmesi ve gelen cevaplara göre yeniden düzenlenmesidir. Geri besleme olmaksızın tanıtım amaçlı iletişim sürecinin tamamlanması olanaksızdır (Doğanbay, 2006; 36). Albert Wesley Frey in (1965) tanımına göre tanıtım; bir örgütün, kişinin, mal ve hizmetin, bir yerin menfaatlerini korumak için, okuyucu yada tüketicinin genel çıkarlarına uygun olarak önceden tasarlanmış ve düzenlenmiş bilgilerin kişisel olmayan bir biçimde, kitle iletişim araçlarında, üçüncü kişiler tarafından yayınlanması ve bu yolla geniş halk kitlelerine duyurulmasıdır (Geçgel, 2005: 4). Tanımların ortak noktalarına bakıldığında, tanıtım; İletişim kuramına dayanır. İkna edici olma özelliği bulunmaktadır. Genellikle dış çevreyle olan iletişimi içerir. Sadece durum veya olayı aydınlatma konusuna yönelik olduğu kadar, tutum ve davranışlara da yöneliktir. Endüstriyel ürün tanıtımlarında; fiyat ve dağıtım arasında, ülke tanıtımlarında; tanıtım değeri olan yerler, kültürel etkinlikler ve 49

63 bunların sunumunu yapan tüm organizasyonlar arasında planlı ve programlı bir çalışma gerektirir. Yalnızca tanıtım yapılan kişilere yönelik değil, aracılara da yöneliktir. Bu tanımlara göre, tanıtım kitleleri etkileme sanatıdır. Aynı zamanda tanıtım mevcut veya potansiyel hedef grupların istek, ihtiyaç ve menfaatleri göz önünde tutularak yapılan çift yönlü bir iletişim sürecidir. Söz konusu iletişim, bir ülke, toplum, kurum veya kişi tarafından, mesajların uygun yöntem ve tekniklerle, kitle iletişim araçları veya sosyo-kültürel-sportif faaliyetlerle, uygun zaman ve mekânda, belirlenmiş hedef kitlelere ulaştırılması yoluyla gerçekleşmektedir. Bu nedenle tanıtımın bütünlük ve süreklilik isteyen; sonuçlarının sık sık değerlendirildiği; yeterli bütçe ve uzman personele ihtiyaç duyulan; sonuçları kısa, orta ve uzun vadelerde alınan çok kapsamlı ve geniş bir faaliyet olduğu söylenebilir Tanıtımın Amacı ve Önemi Toplumsal ilişkilerin giderek artan bir hız ve çeşitlilik kazandığı günümüz dünyasında, bu gelişmeye bağlı olarak toplumların birbirlerine gereksinimleri de artmaktadır. Dünyada birçok alanda bu gereksinim ekonomik, siyasal, kültürel yönleriyle kendini göstermektedir. Sınırların kaldırılması ile ortak bir dünya için tanıma ve tanıtma büyük önem kazanmıştır. Çünkü bireysel ve toplumsal hayatın her alanında ön plana çıkan tanıtım faaliyetlerinin türü ne olursa olsun amacı; kitlelerin ilgisini çekmek, onları doğru bilgilendirerek ikna etmek ve onların zihninde olumlu bir imaj yaratarak istenilen yönde tutum ve davranış içine girmelerini sağlamaktadır. Görüldüğü gibi son derece kapsamlı bir yapı içinde pek çok faktörü bir arada bulunduran tanıtım, son derece önemli ve zor bir görevdir (Geçgel, 2001; 5). Tanıtım, türü ne olursa olsun insanların ilgisini çekmek, onları bilgilendirmek, ikna etmek, olumlu bir izlenime sahip olmalarını sağlamak, istenilen yönde bir tutum ve davranış değişikliği yaratma amacındadır. 50

64 Genel olarak tanıtımın amacı; hedef kişi, kurum veya topluluklara belirli bir mesaj iletmektir. Tanıtımla ilgili amaçlar tanıtımı yapan kişi, grup veya ülkenin genel amaçlarıyla uyum içerisinde olup, bu genel amaçların gerçekleştirilmesi için önemli bir araç veya yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanıtımın genel amaçları şu şekilde sıralanabilir (Adanır, 1992: 5-8): Bireyler Açısından Genel Amaçlar; Kamuoyunda yeteneklerin tanınıp, benimsenmesi. Tercih edilirliğin yükseltilmesi. Ticari Kuruluşlar Açısından Genel Amaçlar; Mal ve hizmet satışını artırmaktır. Reklam, kişisel satış vs. yollarla şirketler ürünlerinin satışını artırmaya çalışırlar. Hedef kitle tarafından benimsenmek. Kuruluşun varlığını ve gelişimini devam ettirmek. Rakip kuruluşlara üstün gelmek. Kuruluş imajını değiştirmek yada geliştirmek. Kamu Kuruluşları Açısından Genel Amaçlar; Kuruluşun çalışmaları hakkında kamuoyunun zamanında ve doğru bilgilerle aydınlatılmasını sağlamak. Yasaların ve devlet politikasının öngördüğü ilke ve hedefleri tartışmak. Kalkınma çabalarına vatandaşın katılmasını sağlayacak bilgileri kamuoyuna aktarmak gibi. Ülke Açısından Genel Amaçlar; Uluslar arası kuruluşlar ve diğer ülke siyasi organlarını etkilemek. Ülkenin dış politikada savunduğu tezleri desteklemek. Ülke hakkında mevcut olumsuz imajı silmek; olumlu, doğru ve gerçeği yansıtan izlenimler oluşturmak. Ulusal çıkarları gözetmek, diğer ülkelerle ilişkileri geliştirmek. İçeride ve dışarıda kamuoyunu etkilemek ve iyi niyet elde etmek. Ülke menfaatlerini ve prestijini geliştirmek. 51

65 Ülkenin kültürünün dışarıda tanınmasını ve benimsenmesini sağlamak. İçeride kültür varlığını geliştirerek devam etmesini sağlamak. Kültürün yok olmasını önlemek, diğer kültürler arasında haklı yerini almasını sağlamak. Ekonomik açıdan diğer ülke pazarlarına girebilmek ve aranır hale gelmek. Dış sermaye ve kaynakları ülkeye çekmek. Turistik bakımdan tercih edilirliği artırmak. İç turizmi canlandırmak Tanıtımın Boyutları Tanıtım kavramı toplumsal yapıdan, siyasal, ekonomik, kültürel, sosyal ve turistik alana kadar geniş bir yelpazeye sahiptir. Hangi alanda olursa olsun tanıtım faaliyetlerinin amacına ve kapsamına göre uygulanan tanıtım; yerel, bölgesel, ulusal ve uluslar arası boyutlarda gerçekleştirilebilir. Tanıtıma konu olan yer, bölge, kurum, kuruluş, mal ve hizmet vb. nesnelerin tanınması gerekli olan boyutları tanıtımdan beklenilen etkinlik derecesini değiştirebilir. Çünkü boyutsal çerçevesi içinde tanıtım faaliyetleri tanınmak, olumlu imaj oluşturmak ve önyargıları yıkmak ve belirlenen hedef kitleyi ikna ederek onların istenilen yönde hareket etmesini sağlamaktadır. Bu nedenle tanıtım stratejisi belirlenirken, tanıtım yapılacak alanın boyutları, tanıtıma konu olan ürün ile hedef kitlenin özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Tanıtım faaliyetleri kapsadığı alanın büyüklüğü, amacı ve hedef kitlesi açılarından boyutsal olarak, ulusal (mikro) tanıtım ve uluslar arası (makro) tanıtım, olarak sınıflandırılmaktadır. En basit şekliyle tanıtım, boyutsal olarak iç ve dış tanıtım diye ikiye ayrılabilir. İç tanıtımın çerçevesine yerel, bölgesel ve ulusal tanıtım faaliyetleri girerken dış tanıtım kapsamına ise uluslar arası tanıtım faaliyetleri girmektedir. 52

66 Boyutu ve ölçeği ne olursa olsun tanıtım, ulusal, toplumsal, öznel veya nesnel bir imge (imaj) yaratmak için halkla ilişkiler ve enformasyon hizmetlerinin sürdüren her türlü düzenlemelerdir (Eralp, 1978; 55). Bu tanımda da görüldüğü gibi uzun vadede bir imaj yaratmayı amaçlayan tanıtım, çeşitli teknikleri kullanarak sonuçta bir enformasyon görevi üstlenir. Kısa vadede ise tanıtım faaliyetleri ile bir yer, kişi veya kişiler, mal veya hizmet, olay veya durum hakkında hedef gruplar bilgilendirilerek aydınlatılır ve onların istenilen yönde belirli bir tutum ve davranış içerisine girmeleri sağlanır. Böylece, tanıtım ile ekonomik, sosyal - kültürel ve turistik alanlarda başarı amaçlanır Tanıtma Türleri Tanıtma türleri; siyasi tanıtım, ekonomik tanıtım, sosyo-kültürel tanıtım ve turizm tanıtımı olarak dört başlık altında incelenmiştir Siyasi Tanıtım Siyasal tanıtım, bir ülkenin dış politika amaçlarının ve uluslar arası hedeflerinin gerçekleşmesinde tanıtım yaklaşımı, yöntem ve araçlarını kullanarak hedef ülke kurum ve kuruluşların karar birimlerini etkilemek ve onları olumlu bir tutum v.e davranış almaya yöneltmektir (Rızaoğlu, 2004; 11). Ülkelerin dış politikalarına ilişkin amaçlarını gerçekleştirmek için tanıtım araçlarını en etkili biçimde kullanabilme sanatıdır (Bülbül, 2000; 110). Tanıtım faaliyetinin niteliği nasıl olursa olsun veya hangi alanda olursa olsun devletin dış politikasına uyması gerekmektedir. Siyasi Tanıtım; bir ülkenin dış politikalarına ilişkin amaçlarını gerçekleştirmek için herkese açık kitle iletişim araç ve yöntemleri aracılığı ile yürüttüğü faaliyetlerin tamamıdır. Siyasi tanıtımda hedef kitle sadece diğer ülkelerin siyasi kurumları değildir. Yürütülen böyle bir faaliyette hedef kitle tüm uluslararası kamuoyundan oluşmaktadır (Doğanbay, 2006; 43). 53

67 Uluslararası alanda siyasal nitelikteki tanıtma faaliyeti, bir devletin dünyadaki görüntüsü, saygınlığı ve güdülen dış politikanın etkinliği bakımından oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Siyasal tanıtım, bir ülkenin dünyadaki saygınlığını arttırmak ve genel görünümünü düzeltmek için atılan planlı icraatlardır. Bu icraatlardan bazı örnekler verilecek olursa, barışçı bir dış politika izlemek, dünya barışının korunması için katkıda bulunmak, güvenliği korumak, bağımsızlık, insan hak ve özgürlüklerine karşı saygılı olmak vb. gibi amaçlardır (Doğanbay, 2006: 43). Siyasi tanıtım sadece devletin yürütmesi gereken bir çalışma değildir. Bir ülkenin tanıtımını, günümüzde lobi çalışmalarında uzman kuruluşlara, yabancı ortaklı özel kuruluşlara, Halkla ilişkiler uzmanlarına, güçlü kamuoyu liderlerine bırakılmaktadır. Örneğin Portekiz de 1968, İspanya da 1969 ve Yunanistan da 1974 yılında bu yöntemler uygulanmaya başlanmıştır. Halkla ilişkiler, lobicilik ve propaganda yöntemleri siyasi tanıtımda en çok kullanılan tanıtma yöntemleridir (Karabulut, 2006; 41).Günümüzde devletler siyasal tanıtım yaparlarken artık arka planda durmaktadır. Siyasal tanıtımda, devletler diplomasiye teslim edilmemekte yerine uzman kuruluşlar tercih edilmektedir Ekonomik Tanıtım Uluslar arası ekonomik ve ticari ilişkiler çerçevesinde, bir ülkenin ihracat ve ithalat potansiyelinin dökümü yapılarak pazarlanması, kredi ve yatırım olanaklarının temini ve dış finans sermayedarlarının yatırım yapmasını temin etmek ve uyarmak için başvurulan bir tanıtmadır. Ekonomik tanıtma, siyasal ve ekonomik politikalara uygun olarak, bir ülkenin ekonomik kalkınmasına yardım etmek ve dış ticaretini geliştirmek amacıyla diğer ülkelerde devlet birimleri ve devlet dışı ekonomik kurum ve örgütler tarafından yapılan tanıtmaları içermektedir (Rızaoğlu, 2004; 12). Ekonomik alanda tanıtma, bir ülkenin ekonomik kalkınmasına yardımcı olacak, dış ticaretin geliştirecek, siyasal ve ekonomik politikalara uygun olarak, diğer 54

68 ülkelerde devlet birimleri ve devlet dışı örgütler tarafından yapılan tanıtma faaliyetleridir. Çoğunlukla belirli bir firma, bir ürün reklâmıyla ilgili marka tanıtımı doğrultusunda gelişen bu ticari amaçlı tanıtım, küreselleşme sürecindeki dünyada Türkiye nin ekonomik imajını pekiştirmekte önemli rol oynamaktadır (Karabulut, 2006; 42). Ekonomik tanıtımın önemli etkileri arasında başta karşılıklı ekonomik ilişkilerin iyi olması, ülkenin toplu olarak kalkınmasına, dış ticaretin büyümesine, ülke kaynaklarının en etkin biçimde değerlendirilmesine ve refah düzeyinin artmasına yol açmaktadır. Günümüzde yine siyasal tanıtımda olduğu gibi ekonomik tanıtımda da kamu kurumları yerine özel kuruluş veya kişilerce yapılan tanıtım çalışmalarında daha iyi sonuçlar alınmaktadır (Doğanbay, 2006; 44). Ekonomik tanıtım faaliyetleri alanında kullanılan ve pozitif sonuçlar veren başlıca araçlar, fuar, organizasyon ve sergiler, iş gezilerinin düzenlenmesi, ekonomik işbirliği komiteleri, heyet ziyaretleri, uluslar arası kuruluşlarla ilişkiler ve çeşitli toplantılardır Sosyo Kültürel Tanıtım Sosyo Kültürel tanıtım; bir ülkenin sahip olduğu toplumsal yapıyı, sosyal ve kültürel zenginlikleri, dil, din, hukuk, gelenek, örf ve adetlerini, edebiyat, sanat tarihi, sanat, arkeoloji ve benzeri alanlardaki özelliklerinin kısaca toplumun yaşam biçiminin diğer toplumlara tanıtılması, uluslararası toplumlara tanıtma faaliyetleridir (Doğanbay, 2006: 45). Bir ülkenin dilini, sanatını, üretim yapısı ve niteliklerini, yaşama biçimini, ulusal kültürünü, dış politikasını amaçlarına uygun ve ona paralel biçimde, yabancılara yada soydaşlara göstermek, duyurmak, anlatmak, okutmak gibi yollarla devlet tarafından yada devlet dışı (özel örgütlemeler) kuruluş yada bireylerce 55

69 devletin tam yada kısmi finansmanı ile yapılan ve yaptırılan tanıtmalar kültürel tanıtmalardır (Rızaoğlu, 2004; 12). Günümüzde en çok kullanılan sosyo kültürel tanıtım yöntemi sponsorluktur. Sponsorluk yönteminin dışında sosyo kültürel tanıtım faaliyetlerinde kullanılan diğer araçlar ise; festivaller, sergiler, fuarlar, sanatsal etkinlikler ve sportif etkinliklerdir. Sponsorluk, tüm dünyada çağdaş uygulaması ile çok kullanılmaya başlayan, oldukça geniş ve önemli uygulama alanı bulunan bir halkla ilişkiler yöntemidir. sponsorluk uygulamalarında hem reklam, hem pazarlama hem de propaganda tekniklerinden yararlanılmaktadır. Sponsorluk tek taraflı olmayıp, karşılıksız bir yardım değildir. Sponsorlukta, sponsor olan kurum veya kuruluşun isminin ekranda, yayında yada ilgili olayda gösterilmesi gerekmektedir. Sonuç olarak yapılan bu faaliyet ile kurum veya kuruluşun imajı güçlenir, tanıtımı yapılır ve kurum kimliğinin saygınlığı kamuoyunda arttırılmış olur. Kullanılan en yaygın sponsorluk uygulaması alanlarının başında sportif etkinlikler gelmektedir. Bunu sanatsal etkinlik alanı izlemektedir. Soysal ve kültürel değerler, evrensel bir zenginlik kaynağıdır. Günümüzde sosyal ve kültürel tanıtmanın spor, sanat, festival vs. yönleri oraya çıkarılmakta ve ulusal tanıtmanın aktif bir yönü olarak kullanılmaktadır (Karabulut, 2006; 42) Turistik Tanıtım Turistik tanıtım; bir ülkenin doğal, kültürel, tarihi varlıkları ile turistik zenginliklerinin uluslar arası turizm piyasasında rekabet gücünü artırmak suretiyle talep yaratmak yada var olan talebi geliştirmek; bunu yaparken de tüm bu turistik mal ve hizmetler hakkında hedef ülkelere bilgi vermek ve olumlu imaj yaratmak amacıyla yapılan tanıtım faaliyetleridir (Doğanbay, 2006; 45). İnsanların ilgilerini bir ülkenin, bölgenin veya turistik istasyonun mal ve hizmetleri üzerine çekmek, onlara bu konuda bilgi vermek, eğitmek, bazı telkinlerde bulunarak hafızada bir imaj yaratmak, zihinlerde bir inanç meydana getirmek 56

70 suretiyle turistik mal ve hizmetleri satın almaya yöneltmek, böylece kısmen sosyal fakat sonuçta ekonomik menfaate ulaşmak için yararlanılan teknikler bütünüdür (Tunç ve Şahbaz, 1998: 58). Bu alanlarda tanıtma ülke içinde ve ülke dışında yapılabilir. Ayrıca, tanıtma amaçlarına bağlı olarak farklı yaklaşımlar, yöntemler, teknik ve araçlar kullanılabilir. Amaçları açısından turistik tanıtma kar amacıyla yapılan turistik tanıtma ve kar-dışı amaçla yapılan turistik tanıtma olarak ikiye ayrılabilir. Fakat tanıtmanın bu iki amacı bazı durumlarda birbirleriyle çakışabilir. Özellikle, devletler tarafından yürütülen tanıtmanın amacı kar-dışı olmaktadır. Ancak, devletlerin işletme hukuku kurallarına göre bizzat kendisinin veya kendisine bağlı olarak kurup işlettiği kuruluşların kar etmek amacıyla turistik tanıtma çabasına girdiklerini görmek de mümkündür (Rızaoğlu, 2004; 12). Turistik tanıtım konusuna Turizm Tanıtımı bölümünde detaylı olarak yer verilecektir Turizm Tanıtımı Son yıllarda ortalama %5 e yaklaşan yıllık büyüme hızı ile artık dünyanın neredeyse en istikrarlı büyüyen sektörü haline gelen turizm sektörü gerek maddi getirileri, gerekse insan yaşamına sağladığı kültürel, entelektüel katkılarıyla ülkeler için her geçen gün daha büyük önem taşımaya başlamıştır. Bugün dünyanın birçok ülkesinde devletler uzun vadeli turizm planlaması yapmakta, turizm politikalarının hükümetlerden bağımsız olarak yürütülmesi sağlanmakta, yatırımlar bu çerçevede desteklenmektedir (Güzel, 2001: 59). Ekonomik, sosyal, kültürel ve doğal çevre ile sürekli etkileşim içerisinde çok yönlü bir faaliyet alanı olan turizm; ulaşım, konaklama, yeme-içme, eğlence, alışveriş ve seyahat organizasyonu gibi hizmetlerin tümünü içeren ve dünyanın en hızlı gelişen sektörüdür. Turizm döviz ve istihdam yaratıcı özellikleriyle global, bölgesel 57

71 ve ulusal ekonomilere önemli katkılar sağlamakta, doğrudan ve dolaylı olarak milli gelir, istihdam, sermaye yatırımı ve vergi geliri meydana getirmektedir. Dünyada turizm hareketleri hızla gelişme gösterirken, Türkiye gerek ekonomik politikaları kapsamında ve gerekse mikro bazda turizm sektöründe çok hızlı bir büyüme göstermiştir. Turistik amaçlı yatırımlardaki artış, milli gelir içinde turizmin payının yükselişi, hizmet sektöründe öncelikli istihdam alanı haline dönüşmesi, ödemeler dengesine olumlu katkısı, yabancı sermayeyi ülkeye çekmesi sektörün önemini açıkça göstermektedir. Bir destinasyon ülke turizm gelişmesinin başlangıcındayken en önemli problem, ülkenin turizm ürünlerinin turist gönderen ülkelerde bilinmemesidir. Potansiyel ülkeler, ülkenin çekici tarafları, ulaşım ve konaklama olanakları gibi hususlar bir tarafa, ülkenin dünya coğrafyasındaki yerinden bile haberdar olmayabilirler. Bu durumda görev destinasyon ülkenin turizm sektöründe yer alan kurum ve kuruluşlarına düşmektedir. Bu kurum ve kuruluşlar, turist gönderen ülke halkını destinasyon hakkında biçimlendirmek, ülkenin bir imajını yaratmak ve potansiyel turistlerin alım gücünü bu ülkeyi ziyaret etmeye yönlendirmek görevini yerine getirirler. Uluslararası pazarda ulusal tanıtım olarak nitelendirebileceğimiz bu görevi gerçekleştirirken, merkezi turizm örgütünün yönlendirme ve lojistik desteğini alarak, broşür, el kitabı yayınlamak ve dağıtmak, reklam kampanyaları yürütmek, çeşitli turizm ve ticaret fuarlarına, reklam kampanyaları yürütmek, çeşitli turizm ve ticaret fuarlarına, kongrelerine katılmak, halkla benimsetme faaliyetleri çerçevesinde basında olumlu yazılar çıkmasını sağlamak, yabancı ülke kuruluşları veya uluslar arası kuruluşların kongre veya yıllık toplantılarının ülkemizde yapılmasını sağlamak, halka ve seyahat sektörüne yönelik tanıtım geceleri/haftaları, seminerler, workshoplar düzenleyerek ilgiyi, gerçekten o ülkeyi ziyaret etme eylemine çevirmek için faaliyetlerde bulunurlar. Turizm sektöründe ürün ve hizmet sağlayanlar ve sektöre yeni katılan işletmeler, yeni ya da mevcut tüketicilerin dikkatlerini yeni ürün ve hizmetlerine çekmek üzere tutundurma faaliyetlerinden yararlanırlar. Yeni destinasyonlar için 58

72 tanıtım materyallerinin potansiyel turistleri ürünü kullanmak üzere ikna etmesi zordur. Tüketicilerin dikkatlerini çekmek ve karar vermede yol gösterici olması için bilgiye ihtiyaç duyulur. Turizm ürünlerinin soyut özellikleri ve satın almadan önce deneme imkânının olmaması nedeniyle tanıtımla sağlanan iletişime duyulan ihtiyaç daha yoğundur (Coltman, 1989, Akt. Güzel). Turizm tanıtımı gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında insanların ilgilerini bir ülkenin bölgenin veya turistik bir istasyonun mal ve hizmetleri üzerine çekmek için bilgi vermek, eğitmek, telkinde bulunmak, bellekte bir imaj yaratmak ve bir innaç meydana getirmek suretiyle turistik mal ve hizmetlerin satın alınmasını kolaylaştıran sosyal, psikolojik, kültürel ve ekonomik bir çıkara yönelik etkinlik araç ve teknikleri içeren bir iletişim olayıdır (Rızaoğlu, 2004: 73). Ülkeye gelen tatilcilerin kafalarında çizdikleri imajı, ülkelerine döndüklerinde çevrelerine aktarmaları ile hedef kitlede gidilen ülke hakkında bir imajın oluşmasında etkili olduğu görülmektedir. Ayrıca oluşan imaj ileriki dönemlerdeki turizm talebine artış veya azalış yönünde etki edecektir. Ülkenin genel tanıtımı ile uluslar arası turizm veya turistik tanıtım arasında bir bağ ve karşılıklı etkilenme söz konusudur (Doğanbay, 2006: 46 47). Kararlarını henüz vermemiş olan potansiyel tüketicilere turistik mal ve hizmetleri tanıtmak, bilgilendirmek, eğitmek ve ikna etmek gerekmektedir. Turistik tanıtımın amaçlarında önemli olan bir konu da henüz karar vermemiş olanlara ulaşarak bunlara ülke lehine karar verdirmek ve her yıl daha çok sayıda insanı ülkeye getirmektir. Turizm tanıtımın, ülkenin genel tanıtımı için de çok önemli olduğundan tanıtım faaliyetlerine başlamadan önce tanıma çalışmaları yapılmalıdır. Hedef ülkedeki kişilerin ve uluslar arası turizm piyasasındaki diğer ülkelerin neler yaptıkları hakkında bilgi edinilmelidir. Elde edilen bilgiler doğrultusunda belli bir plan ve program yapılarak bu çerçevede düzenli, sürekli ve yoğun olarak çalışmak gerekmektedir. Çalışmalar yapılırken neyin ne zaman yapılması gerektiği de önem 59

73 arz etmektedir. Plan ve program çerçevesinde de olsa zamanlama iyi değilse başarılı olma şansı yoktur. Elde edilen bilgiler, plan ve program içerisinde doğru zamanda hedef kitleye verilecek mesajların içeriği yanıltıcı değil, doğru olmalıdır. Gelecek olan turiste sunulacak olan turistik mal ve hizmetin gerçeğe uymayan bir şekilde tanıtılması turistlerin ülkeye olan güvenini sarsacaktır. Bu nedenle de ülkeden memnuniyetsiz olarak ayrılacaklardır. Turizm verilerinin tanıtılması alanında bugüne kadar denenmiş en etkili tekniklerden birinin halkla ilişkiler olduğu anlaşılmıştır. Halkla ilişkilerin turizm tanıtmasında etkili bir şekilde kullanımını sağlamak için şu hususlara dikkat etmek gerekir: Turistik ürünün farklı tüketici gruplarının eğilimleri, zevkleri, istekleri önceden saptamalıdır. Turistik ürünün uluslar arası piyasada çok çeşitli tüketici gruplarına hitap etmesi nedeniyle halkla ilişkilerin bu farklı tüketici gruplarıyla ilişkiler kuracak şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Tur planlayıcıları ile uygulayıcılarıyla, turistik tüketicilerle olan ilişkilerde halkla ilişkilerin bütün kurallarının kullanılması gözden uzak tutulmamalıdır. Türkiye nin turizm tanıtmasının yapılmasında turizmle ilgili bütün kuruluşlar (Kültür ve Turizm Bakanlığı, turizm şirketleri, oteller, seyahat acenteleri vs.) rol almalıdır. Bu kuruluşlar arasında etkin bir tanıtım yapılması amacıyla iş bölümü yapılmalıdır. Böylece tanıtım daha ucuza yapılabilecek ve her yönüyle eksiksiz gerçekleştirilebilecektir (Adanır, 1992: 20). Son olarak bilgilendirme konusu büyük önem arz etmektedir. Turistik tanıtımda bilgilendirme, tanıtımı yapılan ülke ile hedef kitle arasında köprü görevi görmektedir. Bu nedenle, hedef kitleyi etkileyecek şekilde yapılmalıdır. 60

74 Turizmde Tanıtımın Önkoşulları Turizmde tanıtma üzerinde en çok konuşulan ve tartışılan güncel konulardan ve sorunlardan birini oluşturmaktadır. Gerçekte, turizmin ekonomik kalkınmadaki yerini ve önemini vurgulamak tek başına yeterli değildir. Turizm potansiyelinden gerçekçi biçimde yararlanabilmek için bu potansiyelin bilimsel bir şeklide ve yaratıcı bir pazarlama yeteneğine ve anlayışına bağlı kalarak değerlendirmek gerekir. Turizmdeki pazarlama şansımız ve başarımız ise turizmde tanıtma çabalarına dayanmaktadır. Fakat turizmde tanıtma ise bazı önkoşullara bağlıdır. Bu koşullar (Rızaoğlu, 2004: 76 77); Turizmde Toplumsal Bilinç ve İnanç Olmalı Devlet tarafından turizme verilen önem Cumhuriyet dönemi ile başlamıştır. Özellikle kalkınma planlarında turizme verilen önem açık bir şekilde belirtilmiştir. Ancak, devletin turizme gösterdiği ilgi ve verdiği önem ile uygulamaları birbirini tutmamaktadır. Diğer yandan, toplum düzeyinde de turizm bilincinin ve inancının oluşturulması gerekmektedir. Bu durum hala bir boşluk olarak durmakta ve gereken önlemler konuşma ve tartışma biçiminde sürüp gitmektedir. Türk konukseverliği turizmde başarının elde edilmesi için yeterli değildir. Turizmde tanıtmanın başarısı turizmde oluşan toplumsal bilinç ve inanca bağlıdır Turizmde Altyapı ve Üstyapı Eksiksiz Olmalı Yol, liman, köprü, havaalanı, su, elektrik, kanalizasyon, haberleşme ile otel, motel, pansiyon, kamping, tatil köyü ve benzeri turistik tesisler turizmin altyapısını oluşturur. Turistik tüketicilerin yeme-içme, eğlence, spor yapma, alışveriş gibi gereksinimlerini karşılayan lokanta, gazino, kafeterya, çay bahçesi, yüzme havuzu, spor tesisleri, plaj, eğlence yerleri, dans ve oyun salonları, alışveriş merkezleri, müzeler ve benzeri tesisler ise turizmin üst yapısını meydana getirir. Gerçekte, altyapı ve üstyapı eksikliğinden doğan eksiklikler ve sorunlar turizmde tanıtmanın başarısını olumsuz olarak etkilemektedir. 61

75 Turizm Eğitimi Verilmeli Turizm insanlar arası ilişkilere dayanan bir olaydır. Turizm aynı zamanda insanlar tarafından, insanlar için hizmet üreten bir kesimdir. Bu kesimde başarı büyük ölçüde hizmetin niteliğine bağlı kalmaktadır. Böylece turizm bir taraftan turizm kaynaklarına sahip ülkedeki toplumun eğitim düzeyine diğer taraftan nitelikli hizmet sunacak yöneticilerin ve işgörenlerin eğitim düzeyine göre meydana gelecektir. Halbuki ülkemizde hizmetin biricik unsuru olan insan sürekli olarak ihmal edilmektedir. Bu nedenle turistik işletmelerin gereksinim duyduğu sayı ve niteliklerde işgören bulması bir darboğaz olarak karışımıza çıkmaktadır yılında yükseköğretim düzenlenmesiyle açılan Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulları hem kamu kesiminde hem de özle kesimde turizm işletmeciliği alanında gittikçe gereksinim duyulan insan gücünü karşılamak üzere faaliyete geçmiştir Dış Turistik İstemin Özellikleri Bilinmeli Turizmde tanıtmanın önkoşullarından biri de turistik istemin özelliklerinin bilinmesidir. Gerçekte, turistik tanıtmanın bu koşulu turizmde tanıtmanın başarısında ve etkinliğinde büyük rol oynadığı gibi diğer ön koşulların da belirleyicisi olarak değerlendirilebilir. Turistlerin istek ve arzularına uygun ve bu istek ve arzuları tatmin edecek turistik tesisler yoksa veya yetersizse, turistlerin geldiği ülkede turistlere karşı güvensiz, ürkütücü ve kaba şeklide davranılıyorsa, eğitilmiş ve nitelikli iş görenler turistik tesislerde görev almamışsa, ulaşım ve eğitilmiş ve nitelikli iş görenle turistik tesislerde görev almamışsa, ulaşım ve haberleşme sistemleri gereği gibi turistlerin hizmetinde değilse, gerekli eğlence ve dinlence hizmetleri sunulamıyorsa, birbirinden kopuk ve gerçekleri yansıtmayan örgütsüz tanıtma çabalarına başvuruluyorsa turizmde tanıtmanın başarısı tesadüflere terkedilmiş demektir. 62

76 Dış turistik istem büyük ölçüde orta gelire sahip insanların oluşturduğu bir istemdir. Bu istemi oluşturan insanların büyük çoğunluğu çalışan sınıfa dahildir ve normal olarak büyük şehirlerde yaşamaktadır. Bu insanların gelirleri ise yönetsel, profesyonel, gözetim, hüner ve beceri gerektiren mesleklerde çalışmak suretiyle elde edilen gelirler oluşmaktadır. Diğer yandan, uluslararası turistik istemin, eş deyişle dış istemin günümüzde şu dört temel özelliğe sahip olduğu araştırmalarla ortaya çıkarılmıştır: Dinlenmeye karşı canlılık Tanışıklığa karşı yenilik Bağımlılığa karşı serbestlik (özerklik) Disipline karşı başıboşluk Turistik Tanıtmada Örgütlenme ve Eşgüdüm Olmalı Turizm çok yönlü bir olaydır. Dolayısıyla, turizm çeşitli kesimleri ve bu kesimlerde faaliyet gösteren çeşitli kuruluşları ilgilendirmektedir. Turizmde tanıtma bu kesimlerde çalışan kuruluşların işbirliği içinde olmalarını gerektirmektedir. Turizmde tanıtmanın birbirlerinden kopuk ve cılız tanıtma çabalarıyla başarıya ulaştırılması mümkün değildir. Diğer yandan, dış tanıtmada siyasal, ekonomik, toplumsal ve kültürel tanıtmalar birbirlerinden bağımsız olarak değil, bütüncül bir yaklaşım içinde hareket edilmelidir Turizmde Tanıtım Yöntem ve Teknikleri Turizmde tanıtım yöntem ve tekniklerinden İletişim, Halkla İlişkiler, Enformasyon, Reklam, Propaganda ve Lobicilik faaliyetlerine yer verilecektir. 63

77 İletişim İletişim, batı dillerindeki communication sözcüğünün karşılığıdır. Haberleşme yerine günümüzde iletişim sözcüğü kullanılmaktadır. Haber ve iletilerin (mesajların) kişi ya da kitlelere iletilmesini ifade etmektedir (Bülbül, 2000: 105). Reklam, firmanın ya da aracı kullanan örgütün hedeflenen kitlelere, alıcılara, inandırıcı haberleşmeyi yaydığı önemli faaliyetlerden birisidir. Reklam, açık firma adı altında, ücretli araçlar yolu ile yönetilen, kişisel olmayan haberleşme biçimlerinden oluşur. Haber ve mesajların kişiye veya kitleye çok yönlü ve karşılıklı iletilmesin işlemine iletişim denir. İletişim, kişilere serbestçe haber alma ve haber verme, haberlerin yayılması sürecine katılma fonksiyonlarını sağlamaktadır. İletişim, basit bir enformasyondan daha kapsamlıdır. İletişim, hitap edilen kitlenin davranışlarında bir değişiklik elde etmek amacıyla gerekli bilgileri sunmaktır. Haberleşme tek yönlü meydana gelen bir bilgilendirmedir. Alıcının tepki göstermesi iletişimin dinamik özelliğini gösterir. Bu yüzden, verilen mesaj anlaşılır olmalı, değiştirilebilmeli ve alıcı tarafından cevaplandırılabilmelidir. Bu amaçla anketlerle sonuç ortaya çıkarılmalıdır (Doğanbay, 2006: 33 34). Şekil 3. İletişimin Geri Bildirim Özelliği Kaynak Mesaj Alıcı Feed-back (Tepki) Kaynak: Doğanbay (2006):

78 Tanıtım faaliyetleri iletişim sürecinde kullanılan kitle iletişim araçları, basılı araçlar, göze kulağa hitap eden araçlar ve sosyo-kültürel, sanatsal ve sportif etkinliklerdir. İletişim çalışmalarına örnek vermek gerekirse; Türkiye turizmi hakkında yayınlanan bir broşür, New York metrosuna konan Nemrut Dağı Kral Heykeli Afişi, Türkiye turistik konaklama tesisleri rehberi, Türkiye yi değişik yönlerden inceleyen Türkiye yıllığı, Paris te Türk turizmi hakkında verilen bir konferans, Türk Üniversitelerinde yüksek öğretim yapan Orta Doğu ülkeleri öğrencileriyle, Türkiye yi ziyaret eden bir İtalyan turistin Türkiye hakkında kendi ülkelerinde, öğrenci derneklerinde, siyasal veya mesleki kulüplerde bilgi vermeleri, bir seyahat acentesinin turist için yer rezervasyonu yapması işlemi, bir restoran tavsiye etmesi, tur operatörünün gezi programlarını tanıtan bir broşürde Türkiye ye yer vererek Türkiye ye yönelik turlar hakkındaki bilgiler sunması, iletişim kapsamında kabul edilebilecek faaliyetlerdir Enformasyon İletişim sürecinin bir yönünü bilgi alma oluştururken diğer yönünü bilgi verme oluşturmaktadır. Enformasyon, bilgi verme yaklaşımlarından biridir. Dar anlamda enformasyon, kurumlaşmış ve durağan bir yapı içinde doğru ve uygun bilgileri yayma demektir (Arslan, 2007; 51). Bir durum ve olay hakkında, bir kaynaktan bir hedefe, onu aydınlatmaya dönük her türlü bilgi iletilmesi sürecidir. Enformasyon aydınlatma işlevini, o ülke toplumunun politik, ekonomik, sosyal ve kültürel yapısına göre değişik statü, yön ve içeriklerde yerine getirir. Bir kısım ülkede enformasyon kısmen özel sektör, kısmen de kamu sektörünün elinde iken, diğer bir kısım ülkelerde tümüyle devletin kontrolü altında gerçekleştirilen bir faaliyettir (Şahbaz, 2000). 65

79 Turizmde tanıtım, önce bir enformasyon fonksiyonunu içermektedir. Çünkü insanlara turistik ürünlerin yerleri, varlığı, kalitesi ve bazı özellikleri hakkında bilgi verilmek istenmektedir. Amaç, insanların zihninde turistik ürün hakkında belli fikirler yaratarak daha büyük insan kitleleri üzerinde etkili olmak ve turist trafiğini belli bir ülkeye çekmektir (Olalı, 1983: 17). Enformasyon, turizm amaçlı uluslararası tanıtımda çoğunlukla ülke, yöre veya turistik bir ürün hakkında kamuoyuna bilgi vermek amacıyla kullanılmaktadır (Keskin, 2004: 16). Turizm söz konusu olduğunda enformasyon, turizm bölgelerinin her türlü zenginlik ve olanaklarından hedef kitlelerin haberdar edilmesi olarak nitelendirilebilir. Enformasyon hizmetleri çoğunlukla yurtiçi ve yurtdışında faaliyet gösteren ulusal turizm acenteleri, enformasyon büroları aracılığıyla yürütülmekte ve bu hizmetin yerine getirilmesinde sözlü, yazılı, görüntülü ifadeler kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra enformasyon personeli, enformasyon merkezleri de kullanılmaktadır Halkla İlişkiler Turizm amaçlı uluslararası tanıtımın çaba ve çalışmaları kişilere, organizasyonlara, kitlelere yönelik olarak gerçekleştirilmektedir. Tanıtım, kişiler ve organizasyonlar arası ilişkilerle bağlantılı olduğundan, kapsamına halkla ilişkiler de girmektedir (Keskin, 2004: 24). Halkla İlişkiler, temas halinde bulunulan muhtelif kitlelerle iyi ilişkilerin kurulması, kamuoyunda olumlu bir imajın oluşturulması, uygun olmayan dedikodu, söylenti, olayların ortadan kaldırılması faaliyetidir (Şahbaz, 2000). Geniş anlamda halkla ilişkiler bir kurumun toplumla bütünleşme yönünde harcadığı çabaların tümü olarak tanımlanabilir. Ancak her kurumun ilişkiler içinde bulunduğu halk kesimi farklılıklar sunar. Halkla ilişkiler, özel ya da tüzel 66

80 kişilerin belirtilmiş kitlelerle dürüst ve sağlam bağlar kurup geliştirerek onları olumlu inanç ve eylemlere yöneltmesi, tepkileri değerlendirerek tutumuna yön vermesi, böylece karşılıklı yarar sağlayan ilişkiler sürdürme yolundaki planlı çabaları kapsayan bir yöneticilik sanatıdır (Sabuncuoğlu, 2001: 5) Halkla ilişkilerin temel amacı, işletmeye ve o ülkeye karşı çevrenin sempati ve desteğini kazanmak, olumlu bir imaj yaratmaktır. Halkla ilişkiler dolaylı yoldan ücretsiz olarak ve çok az maliyetle gerçekleştirilmektedir. Uluslararası alanda devlet kurumları (Turizm Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı vb.) seyahat acenteleri, tur operatörleri, konaklama işletmeleri ve profesyonel PR şirketleri Halkla ilişkiler çalışmaları yapmaktadır. Bu organizasyonlar ülkemizin politikalarını, sosyo-kültürel özelliklerini, turistik zenginliklerini uluslararası çapta tanıtarak, ülkemiz hakkındaki olumlu görüşleri arttırmak ve olumsuzlukları yok etmek çabası içindedirler (Doğanbay, 2006: 52). Halkla ilişkilerin en önemli çabası duymak ve duyurmaktır (Olalı, 1983: 13). Örneğin, bir turistik yörede yeni bir otelin açılması, yeni bir otobüs işletmeciliği firmasının Ankara-İzmir karayolu ulaştırmasına katılması, lcd televizyon üreten bir firmanın faaliyete geçmesi faaliyetlerini duymak ve duyurmak gerekir. Halkla ilişkilerin her alanda büyük önemi olmakla beraber, özellikle turizm alanında tanıtılacak ve pazarlanacak, sonuçta ekonomik bir menfaat sağlanacak olan ürünün alışkanlıkları, gelenekleri, kültür düzeyleri, gelirleri, zevkleri, yaşam düzeyleri, mensup oldukları din, ırkları birbirinden çok farklı olan kişilere hitap etmesi, halkla ilişkileri turizm alanında daha önemli bir faaliyet haline getirir. Halkla İlişkiler ürünler, insanlar, mekanlar, fikirler, faaliyetler, organizasyonlar ve hatta toplumlar ile ilgili olarak kullanılabilir. New York, New York u Seviyorum kampanyası ile değiştirdiği imajı sonucunda çok sayıda turist tarafından ziyaret edilmiştir. Ülkeler, halkla ilişkileri daha fazla turist ve yabancı yatırımcı çekmek, uluslararası destek sağlamak amacı ile kullanırlar (Şahbaz, 2000). 67

81 Halkla İlişkiler reklamın olduğundan çok daha düşük bir maliyetle, halkın algılaması üzerine daha güçlü bir etkide bulunabilir. Medya da işgal edilen yer ve zaman için herhangi bir ödemede bulunulmaz, daha çok, halkla ilişkiler faaliyetlerini yürüten elemanlara ödeme yapılır. Eğer ilginç bir hikaye yakalanabilirse, milyonlarca dolara malolan bir reklam kadar etkiye sahip olunacak bir biçimde, faklı medya organlarında yer alınabilir ve bunun güvenilirliği reklamdan daha fazladır. Halkla ilişkilerin temel faydası bir organizasyonun imajının oluşumunda ve geliştirilmesinde oynadığı önemli rolden kaynaklanmaktadır. Güvenilir ve olumlu bir imaj, özellikle hizmet üreten işletmelerde başarılı olmanın temel gerekliliklerinden birisidir. Halkla ilişkiler faaliyetlerinin bir organizasyonun olduğu gibi, bir bölgenin, bir ülkenin olumlu imajının oluşumunda da etkin olduğu söylenebilir. Ülkenin tanınırlığı artırılmak isteniyorsa, halkla ilişkiler faaliyetlerine ağırlık verilmesi gerekmektedir (Şahbaz, 2005: 7) Halkla İlişkilerde Kullanılan Araçlar Spesifik ürünlerin varlığından hedef kitlenin haberdar edilmesi, film-tv yapımcılarının Türkiye ye davetleri, çekim yapmalarının sağlanarak Türkiye nin doğal ve tarihi çekiciliklerinin tanıtımının sağlanması şeklindedir (Arslan, 2007: 35-48). Kültür ve Turizm Bakanlığı bire bir ikna yöntemiyle, insanların tatil tercihinde etkisi bulunan gazetecileri, turizm yazarlarını, film yapımcılarını ve tur operatörlerini Türkiye de konuk etmiştir Basınla İlişkiler Bir kişiye, ürüne ya da hizmete dikkati çekmek için, haber değeri taşıyan bilgilerin yayınlanmasını sağlamaktır (Şahbaz, 2000). Bir kişiye, ürüne ya da hizmete dikkati çekmek için, haber değeri taşıyan bilgilerin yayınlanmasını sağlamak, Pazar ülkede olumlu veya olumsuz bütün 68

82 gelişmeleri izleyerek anında müdahalede bulunmak üzere haber bürosu kurulması, basının izlenmesi, basın ve yayın organlarına haber malzemesi hazırlanması, olumlu haber veya yayınların sürekli, sistematik şekilde arttırılması, medya analizlerinin yapılarak basın yayın organlarında yer alma sıklığı, olumluluk derecesinin belirlenmesi, basın gezilerinin düzenlenmesi şeklindedir Özel Etkinlikler Genellikle büyüklük ve ölçeklerine göre sınıflandırılmaktadırlar. Söz konusu etkinlikler, mega faaliyetler, bölgeye özgü faaliyetler ve büyük faaliyetler olmak üzere üç kategoride incelenmektedir. Ancak bu kategorilerin kesin tanımları bulunmamakta ve aralarındaki farklar, çoğu zaman net olarak görülememektedir. Mega faaliyetler, ekonominin tamamını etkileyen ve bütün global medyada yankı uyandıran faaliyetlerdir. Olimpiyatlar ve dünya fuarları gibi olaylar bu kategori içerisinde yer almaktadırlar. Bölgeye özgü yerel etkinlikler, bir şehrin veya bölgenin ruhunu yansıtan ve bölgenin söz konusu, faaliyetlerle anılmasını sağlayan olaylardır. Brezilya daki Rio De Janerio Karnavalı, Almanya Münih teki Oktober Festivali ve Türkiye de düzenlenen yerel etkinlikler, bu tür olaylara örnek olarak gösterilebilir. Büyük faaliyetler, önemli sayıda ziyaretçi çeken, önemli ekonomik faydalar sağlayan ve medya gündeminde yer alan olaylardır. Örneğin, uluslararası müzik festivalleri bu kategori içerisine girmektedir. Özel etkinlikler amaçlarına ve içerisinde yer aldıkları sektörlere göre de sınıflandırılmaktadır. Örneğin sportif, halka açık ve ticari faaliyetler bu tür sınıflandırma içerisinde yer almaktadır. Etkinliğin düzenlendiği yörelerde yaşayan yerel halk, organizasyonları para getirecek turist çeken bir etkinlik olarak değil de, kendi yörelerinin kültürel ve tarihsel yansımasını ortaya koyan toplumsal temelde eğlence etkinliği olarak 69

83 görmektedir. Bu nedenle yapılacak olan tanıtım faaliyetlerini kolaylaştırmak için, yerel etkinliklerin konusu ve adı, çevresel özellikleri ve ev sahibi toplumun yaşantısını, gelenek ve göreneklerini yansıtmalıdır. Turizm konusunun gereğinden çok üzerinde durmak, topluma karşı sorumluluk taşıyan yöneticiler üzerinde ciddi olumsuz etkiler oluşmasına sebep olabilir. İyi yürütülen ve otantik toplum kutlamalarının sergilendiği etkinlikler, zaten kendiliğinden turistlere cazip gelecektir. Bu nedenle, düzenlenen etkinliklerin turistik ürün olarak değerlendirilmesi için gerekli eğitim, finansal kaynak, organizasyon desteği, yapılanma, işgücü ve tanıtım amacıyla gerekli bilgi akışı, eleman ve finansal destek başta bakanlık olmak üzere kamu ve özel sektör kuruluşlarınca sağlanmalıdır. Yerel etkinliklerin çoğu birbirinden ayrı ve farklı zamanlarda düzenlenmekte ve çoğu zaman da organizasyonu yapanlarca, birbirlerini tamamlayıcı özellikleri göz önüne alınmamaktadır. Çeşitli turizm kuruluşları yerel etkinliklerin bir bölümünü belirli mevsimde, belirli bir konu veya belirli bir bölgedeki ortak turistik ürünler halinde bir araya getirerek, tanıtım faaliyetlerini bir temele oturtmalıdır. Böylece, ziyaretçilerin daha fazla sayıda bölgeye çekilmesi sağlanmalıdır. Türkiye de yerel etkinlikler uzun süreli olmamakta, belirli mevsimlerin belirli aylarında sadece bir kaç gün veya bir kaç hafta için gerçekleşmektedir. Bu nedenle, düzenlenen bu etkinliklerin turizm açısından çekiciliğini arttırabilmek için, yörelerin sahip olduğu diğer turistik ürünler ile entegre edilmeli ve bir turistik ürün paketi haline getirilmelidir. Yerel etkinliklerin turizm amaçlı tanıtımı için, seyahat acentelerine önemli görevler düşmektedir. Acenteler tüm yerel etkinlikleri turist çekecek bir unsur durumuna getirme çabasına girmemelidir. Bunun yerine, bölgede bir veya birkaç etkinliği düzenleme ve bunların ürünlerini teşvik etmek yoluna giderek, başarıla tanıtım çalışmalarıyla hedef kitlelere ulaştırılmasını sağlamalıdırlar Kulaktan Kulağa Duyurum Kulaktan kulağa duyurum ya da iletişim, kısaca insanların deneyimlerinin değerlendirilmesini paylaşmayı içerir. Hizmet sağlayıcıların olumlu ya da olumsuz 70

84 değerlendirilmesiyle ilgili olan kulaktan kulağa duyurumun diğer insanların satın alma davranışlarını etkilediği görülmektedir. Aldığı hizmetten memnun olmuş bir müşteri olumlu yönde 4 5 kişiyi etkileyebilmekte ve onları söz konusu mal ve hizmeti almaya yönlendirebilmekte iken memnun kalmamış bir müşteri 7 13 kişiyi olumsuz yönde etkilemektedir. Bir müşteriyi kazanmaktansa kaybetmek 3 5 kez daha muhtemel görünmektedir (Bruch, 2004 Akt. Arslan) Satış Geliştirme (Promosyon) Turizm sektöründe satış geliştirme, satış tutundurma veya promosyon, ürün ve hizmetlerin son tüketici olan turiste ulaşmasını hızlandıran bir faaliyetler bütünüdür. Satış geliştirme aracıların teşviki ve ürünlerin doğrudan satışı ile meydana gelir. Satış geliştirme, genellikle kısa dönemli olmak üzere belli ürün ve hizmetlerin tüketiciler tarafından daha fazla alınması için geliştirilen çeşitli teşvik unsurlarından oluşur. Satış geliştirme, bir kuruluşun ürettiği mal ve hizmetler ile tüketicinin karşılaşma imkanlarını arttırmak için kişisel ve kitle satış yöntemlerini kapsayan faaliyetlerdir. Satış geliştirmede başarı, üretim, reklam ve satış arasında dengenin kurulmasına bağlıdır (Doğanbay, 2006: 59-60). Turizm Bakanlığı ile turizm sektörü işletmeleri tarafından satış geliştirme (promosyon) teknikleri tanıtım amaçlı kullanılmaktadır. Turistik mal ve hizmetlerin uluslararası alanda tanıtılarak mevcut potansiyelin korunması ve potansiyel turistlerin Türkiye ye çekilmesi ve turistik talebin arttırılması için promosyon faaliyetlerinden faydalanılmalıdır. Promosyon faaliyetlerine örnek olarak; tanıtıcı film afiş ve bölgesel broşürler basmak ve dağıtmak, turizm sektörü işletmeleri tarafından örnek ürün sunumunu yapmak, Formula 1 yarışlarını izlemek amacıyla ülkemize gelen ziyaretçilere ülkemizi ve ülkemizdeki Formula 1 pistini hatırlatacak hediyelik eşyalar dağıtmak ve fuar, kongre, seminer, olimpiyat, spor vs. gibi organizasyonlara katılmak gösterilebilmektedir. 71

85 Reklam Turizmde tanıtmanın nihai hedefi, ekonomik bir menfaat fiilini gerçekleştirmektir. Bu hedefe ülkeyi, bölgeyi, hizmeti, bir markayı turizm piyasasında satarak ulaşılır. Bu nedenle turizm reklamcılığı, satış geliştirme gibi faaliyetlerde tanıtma fonksiyonunun içinde yer alır (Çorbacı, 1994: 70). Reklam, müşteri bulmak ve varolan müşterilerin sayının çoğaltmak amacıyla kullanılan çok güçlü ve etkili bir araçtır şeklinde belirtildiği gibi tanımlanmış bir hedef kitleye, onlara harekete geçirme yönünde uyaracak bilgi ve düşünce biçimini haberleşme yolu ile iletmek olarak da verilmektedir (Doğanbay, 2006: 55-56). Reklam, firmanın ya da aracı kullanan örgütün hedeflenen kitlelere, alıcılara, inandırıcı haberleşmeyi yaydığı önemli faaliyetlerden birisidir. Reklam, açık firma adı altında, ücretli araçlar yolu ile yönetilen, kişisel olmayan haberleşme biçimlerinden oluşur (Kotler 1984: 322). Reklam, üretim ve tüketim ilişkilerinde hedef kitleleri zorlamak, ikna etmek yerine dikkat çekerek, telkin etmek ve duygulandırma yoluyla serbestçe karar alma ve tercih ettirmeye sevk etmeyi amaçlayan ticari nitelikli bir tanıtma faaliyetidir. Reklamların kimisi nükteli, kimisi akademik, kimisi gerçekleri kısmen yansıtan kimisi de tamamen gerçekçi gibi çok değişik özellikleri içermektedir. Turizm amaçlı uluslararası tanıtım olgusunu içeren bir reklam tanıtımı ise şu şekilde yapılabilir: Turizm ürününün pazarlanması amacıyla gerçekleştirilen reklam faaliyetleri, bedeli ödenerek satın alınan yüzey ya da süreler içinde tüketiciye ulaştırılan her türlü mesajı içermektedir. Bu, gazete ya da dergilerin ilan sayfalarındaki birkaç santimlik duyurulardan, tam sayfalık büyük boyutlu reklamlara kadar uzanan geniş bir yelpaze içinde değerlendirilebilmektedir (Keskin, 2004: 23). Yapılan reklam çalışmalarına bakıldığında reklam yapma döneminin çoğunlukla Kasım ve Mayıs aylarında gerçekleştirildiği görülmektedir. Çünkü 72

86 turistin tatil kararını alma dönemi bu dönem olarak belirlenmiştir. Turizm amaçlı uluslararası tanıtımda reklamın işlevleri: Reklam, bir mal ya da hizmeti hatırlatır. Turizm amaçlı uluslararası tanıtımda reklamın bu özelliği oldukça önemlidir. Çünkü insanlara daha önceden gitmek istedikleri yere gitme imkanını yakaladıkları duygusunu yaşatarak ya da hiç düşünmedikleri yerlere gitmeye ikna ederek önemli bir işlev gerçekleştirmektedir. Reklam, bilgi aktarır. Reklam; bir ülke, bir mal ya da bir hizmetin daha çok bilinmesin ve tanınmasını sağlamaktadır. Bu işlevi yerine getirmesi için de reklamın mutlaka haber özelliği taşıması gerekmemektedir. Örneğin, insanların seyahat acenteleri hakkında daha fazla bilgiye sahip olmaları durumunda, onlardan daha fazla faydalandıkları görülmektedir. Aynı şekilde bir ülke hakkında ne kadar çok olumlu bilgi aktarılırsa, o ülkeye gitme arzusunda artma eğilimi belirlenmektedir. Reklam, ülke, mal ya da hizmet hakkında belirli bir imaj oluşturur. İyi yazılmış metinler, özenli desen ya da fotoğraflar seyahat etme olgusunu daha çekici kılabilmektedir. Bu çekicilik, reklam aracılığıyla pekiştirildiğinde uluslararası tanıtımda ülkeyle ilgili belli bir imajın oluşmasında etkili olacaktır. Reklam, müşteriyi satışa hazırlar, hatta bir mal ya da hizmeti satın aldırır. Seyahat endüstrisinde satın alma kararı sadece reklamın etkisiyle gerçekleşmez, fakat iyi tasarlanmış reklamlar hedef kitlesini broşür isteme ya da bir şekilde bilgi almak için acenteye uğrama konularında ikna edebilmektedir. 73

87 Şekil 4. Turizm Reklam Etkisi Modeli Algılayıcı/Davranışsal Etkiler Medya Araçları Reklamın Farkında Olmak Akılda Kalıcı Olmak Destinasyonu Ziyaret Bilgi Edinmeye Çalışmak Kaynak: ARSLAN, Aytuğ; (2007). Medya araçları sayesinde verilen reklamın en basit etkisi mal ve hizmet hakkında farkındalık sağlamaktır. İkinci etkisi ise reklamın çabuk tepki almasını sağlayan ve de gerekirse potansiyel müşteriyi bilgi edinmeye zorlayacak olan akılda kalıcı olmasıdır. Reklamın başarılı olursa süreç destinasyonu ziyaretle noktalanacaktır Propaganda Tanıtımın ilk hedefi turizm kaynaklarını duyurmak, makro düzeyde bir mal ve hizmete yönelme meydana getirmek, toplumsal yarar sağlamak, yanlış fikirleri ve kanaatleri ortadan kaldırmak, değişik din, ırk, siyasal rejim ve ekonomik sistemlere bağlı insanlar arasında ilişkileri geliştirmektir. Böylece tanıtımın propaganda vasıtasıyla sağladığı moral ve sosyal değeri vardır (Çorbacı, 1994: 69). Proganda, telkin ve ilgili psikolojik teknikler vasıtasıyla fikirleri ve değerleri değiştirme ve neticede de kararlaştırılmış bir çizgiye paralel olarak davranışları 74

88 değiştirmek amacıyla sembollerin az ya da çok isteyerek, planlı ve sistematik olarak kullanılmasıdır (Doğanbay, 2006: 54). Propaganda çalışmalarının tarihinin insanlık tarihi kadar eski olduğu bilinmektedir. Propaganda da insan faktörü ön plana çıktığından psikolojik ve sosyal elemanlar propaganda da yapıcı, yıkıcı, güçlendirici, zayıflatıcı birer araç olarak kullanılmaktadır. Propaganda, faaliyet alanı kitlelerden oluşan ve tanıtma araçlarından faydalanılarak yapılan bir çalışmadır. Kitleleri bir düşünce sistemini veya bir davranış şeklini kabule ve sistemin gereklerini yerine getirmeye çalışmaktadır (Keskin, 2004: 17). Propagandanın en iyi sonuç alınabileceği alan turizmdir. Çünkü turistik talep, kolaylıkla etki altında kalmaktadır. Turizm işletmeciliğinde propagandanın özellikle hükümetler tarafından basın yayın yoluyla, rekabet amacıyla kullanıldığını görmekteyiz. Bazı ülkeler, Türkiye ye yönelen uluslararası turizm akımlarının veya yabancı sermayenin artması karşısında, Türkiye hakkında yıkıcı, engelleyici propagandaya girişmek suretiyle turizm olayında Türkiye nin geri kalacağını düşünmektedirler. Propaganda tanıtma araçlarından yaralanılarak yapılan bir çalışmadır. Kitleleri bir düşünce sistemini ve davranışı kabule ve sistemin gereklerini yerine getirmeye çalışan propaganda halkla ilişkiler çalışmalarından farklıdır. Propaganda çoğu zaman halkla ilişkiler çalışmalarıyla karıştırılmaktadır. Bu karıştırma olayı, halkla ilişkiler kavramının özelliği olan izlenen politikayı benimsetme öğesinden ileri gelmektedir (Arslan, 2007: 54-55). Halkla ilişkiler ile propaganda arasındaki farklar genel çizgileriyle aşağıda özetlenmiştir (Rızaoğlu, 2004: ): 75

89 Çizelge 1. Halkla ilişkilerle propaganda arasındaki farklar Halkla İlişkiler Propaganda 1. Esas olan doğru bilgi vermek ve iyi niyetli ve dürüst olmaktır. 2. Fikir tartışmalarına her zaman açıktır. 3. Gerçekleri açıklamak yoluyla ikna etmeye çalışır. 4. Yanıltıcı değildir. 5. Yıkıcı olamaz. 6. İki yönlü iletişime dayanır. 1. Yalan ve abartma yer alabilir, iyi niyete ve dürüstlüğe yer verilmeyebilir. 2. Tartışma kabul etmez, dogmatik ve otoriterdir. 3. Çok tekrar yoluyla ikna etmeye çalışır. 4. Yanıltıcı ve kandırıcı olabilir. 5. Gerekirse yıkıcı olabilir. 6. Tek yönlü iletişime dayanır. Turizm propagandasının ön koşulu ülkede elverişli bir ortamın bulunmasıdır. Bu ortamın yaratılması bir plana ve programa göre hazırlanmaktadır. Bunun için ülkede halkın özelliği önemli bir öğe olmaktadır. Halkın turizm bilinci geliştirilmeden, ülkede turistik tesislerin sayısı çoğaltılmadan, turist getirmenin yararlarından çok zararları görülebilmektedir. Ülkeye gelen turistlerin hoşnutsuzluğu, rahatsız edilmeleri, turistlerin ülkeye gelmelerini engellemektedir. Diğer taraftan uygun bir ortam sağlandıktan sonra turizm amaçlı propagandaya geçilmelidir Lobicilik Lobicilik, inandırma, ikna ve tanıtma tekniklerini uygulayarak kara verme mekanizmaları üzerinde baskı grubu oluşturmak; aynı zamanda politik kararları bir ülkenin lehine ya da aleyhine değiştirme, çaba ve becerisidir (Bülbül, 2000: 121). Lobicilik halkla ilişkilerin daha ayrıntılı bir kolu olarak, hükümet içindeki kanun koyanları, karaları alanları etkilemeye yönelik bir kavramdır. Bazıları için, hatta bazı halkla ilişkiler profesyonelleri için lobicilik egoistçe sonuçlar için hükümeti idare etmeye yönelik hoş olmayan, çirkin anlamı olan bir kelimedir (Şahbaz, 2005: 8). 76

90 Lobicilik bu yönü ile propagandaya benzemektedir. Bilinçli olarak yanlış, yalan, yanıltıcı haberler vermek, olmayanları varmış gibi göstermek, bir nevi dezenformasyon gerçekleştirmek propagandanın ve lobiciliğin doğasına pek de aykırı olmayan hususlar olarak değerlendirilebilir. Günümüzde iki tarzda lobicilik faaliyeti yürütülmektedir. Birincisinde, kişiler karanlık güç olarak bekleme salonlarında ve koridorlarda kara verme mekanizmasını etkilemeye çalışırlar ki amaçlarına ulaşmak için onlara her şey mübahtır. İkinci grup ise, bilimsel çalışmalar ve fikirlere dayanarak isteklerini gündemde tutmaya çalışan kimselerdir. Amaç önerilen tezin kabul edilmesidir. Yöntemler aynı olsa da ikisinde de hedef aynıdır (Arslan, 2007: 49). Bazı gruplar gelişmiş ülkelerdeki hükümetleri, çeşitli nedenlerle başka ülkeler aleyhine etkilemek ve bu yönde bazı kararlar almalarını sağlamak amacıyla lobicilik faaliyetleri gerçekleştirmektedirler. Bu duruma örnek olarak Ermenilerin Amerika Birleşik Devletlerinde gerçekleştirdikleri faaliyetler verilebilir yılında gerçekleştirilen Kıbrıs Barış Harekatı sonrasında, Yunanlıların gerçekleştirdikleri lobicilik faaliyetlerinin de etkisi ile Amerika Birleşik Devletleri Türkiye ye silah ambargosu uygulamaya başlamıştır. Lobicilik çalışmalarında, kendine özgü bazı genel etkileme yöntemleri vardır. Somut birer halkla ilişkiler çalışmaları da sayılan belli başlı etkileme yöntemleri (Bülbül, 2000: ); Gerçekleri aydınlatıcı, açığa çıkarıcı, haber niteliği bulunan ve kurallara uygun hazırlanmış basın bültenleri yayınlamak, Tanıtım kampanyaları düzenlemek ve bunları çeşitli yayınlarla desteklemek, Geniş boyutlu ve kapsamlı reklam kampanyaları yürütmek, 77

91 Kongre üyeleri (senatör ve milletvekilleri, yasama meclislerinin üyeleri vb.) ile sık sık birlikte olmak, onları etkilemek için bilgilendirici konuşmalar yapmak, Temsilcilerin radyo ve TV kanallarında talk-showlarına çıkmaları, görüşlerini açıklamaları için ülke çapında basın turları düzenlemek, Hükümet yetkililerine, diğer siyasal yöneticilere ayda ya da iki ayda bir kez faaliyet raporu niteliğinde ayrıntılı haber ve bilgi içeren veriler göndermek. Lobicilik sadece siyasal alanda değil, kuruluşların uluslararası pazarlarda kendilerine yer bulabilmelerinde de kullanılan bir yöntemdir. Lobiciliğin, pazarlama, Halkla İlişkiler ve kararları etkileyen bir unsur olarak ele alan Harrison aşağıda Çizim 1 deki gibi bir model geliştirmiştir (Doğanbay, 2006: 63-64). Şekil 5. Lobiciliğin Uygulama Tarzları ve Amaçları ESAS AMAÇLAR Pazarlama aracı olarak lobicilik 1. Satışları artırmak 2. Şirketi farklılaştırmak 3. Müşteri sadakatini güçlendirmek LOBİCİLİK Halkla ilişkiler 4. İtibarı güçlendirmek aracı olarak lobicilik 5. Tekrar konumlandırmak 6. Bilinirliği artırmak Kararları etkileyen olarak lobicilik Kaynak: Doğanbay, 2006: Sorun yönetimi 8. Kanunları iptal etmek 9. Yasamayı etkilemek 78

92 Ülke turizmi için yapılan reklam ve tanıtımları etkili lobicilik faaliyetleri ile desteklemek gerekmektedir. Fakat ülkemizde turizm amaçlı lobicilik faaliyetlerinin uygulanmasında bir takım eksiklikler mevcuttur. Bu eksikliklerin başında kamuoyunu etkileyebilecek güce sahip olan kişi ve kurumların bu konularda pasif kalması gelmektedir. Ülkemiz geçtiğimiz yıllarda bazı sıkıntılı dönemlerden geçmiştir yıllarında Türkiye de kuş gribi ve Danimarka da patlak veren karikatür krizi ülke turizmini olumsuz yönde etkileyecek olaylardır. Fakat turizm tanıtımı için milyarlarca lira harcayan kişi, kurum ya da kuruluşlar sönük kalan birkaç açıklamadan daha fazlasını yapamamışlardır. Akşam gazetesi yazarlarından Ali Ergin bir yazısında, Avrupa Türkiye Turizm İş Konseyi Başkanı Hüseyin Baraner in ülkemiz turizmi adına yapmış olduğu bir lobi faaliyetine yer vermiştir. Sayın Baraner, karikatür krizine önlem olarak Danimarka dan birkaç yetkili ile görüşmüş ve Danimarka Seyahat Acenteleri ve Tur Operatörleri Birliği Başkanını ülkemize davet etmiştir. Bu konuda Alanya ve Kemer Belediye Başkanları ile görüşüp daveti resmileştirmiştir. Danimarka Seyahat Acenteleri ve Tur Operatörleri Birliği Başkanı Lars Thykier, Hüseyin Baraner rehberliğinde iki gün Alanya ve Kemer de ağırlanmış, Ali Ergin de bu geziye tanıklık etmiştir. Sayın Thykier bu geziden çok memnun kalmış ve karikatür krizinden doğan olumsuzlukları ülkeme dönünce çözmeye çalışacağım, Türkiye nin korkulacak değil tatil yapılacak güvenilir bir ülke olduğunu söyleyeceğim demiştir. Ülkemizde kriz anlarını en az zararla atlatabilmek için bu tür lobi faaliyetlerinin uygulanması gerekmektedir Formula 1 in Turizm Tanıtımına Etkileri Spor turizmi yoluyla ülkelerin tanıtım faaliyetlerinin daha etkin ve başarılı gerçekleştiğinin görülmesi, spor turizmini geliştirirken üzerinde durulan faktörlerin daha geniş bir perspektifle ele alınması gerektiğini açığa çıkarmıştır yılında Galatasaray ın UEFA Kupasını alması, 2001 yılındaki Avrupa Basketbol Şampiyonası na ev sahipliği yapmamız, 2002 Dünya Kupası nda futbol takımımızın dünya üçüncüsü olması, Süreyya Ayhan ın başarılı dereceleri ile Avrupa nın En İyi Atleti seçilmesi gibi olaylar ülkemizi spor yoluyla tanıtma açısından eşsiz fırsatlar yaratmıştır. Turizm Bakanlığının açıklamasına göre, milli takımımızın dünya 79

93 üçüncüsü olarak yaptığı tanıtım, 20 milyon dolarlık bir tanıtıma eşittir. Yani milli takımımız, yaptığı müsabakalar sonucu aldığı derece ile Turizm Bakanlığını 20 milyon dolarlık bir masraftan kurtarmıştır. Bu da yadsınamayacak kadar büyük bir katkıdır (Zorba, 2005: ). Ayrıca ülkemizin bugüne dek yaptığı en kapsamlı spor organizasyonu olan İzmir Universiade 2005 yine ülkemizin tanıtımında çok etkili olmuştur. Yine aynı yıl gerçekleştirilen 2005 İstanbul Grand Prix i ülkemize çok sayıda yarış sever ülkemize akın etmiştir. Bu organizasyonlar ve sonrasında elde edilen uluslar arası başarılar, ülkemizin genelde turizm, özelde de spor turizmiyle ilgili hedef ve çalışmalarda kolaylıkla yer alabileceğini ortaya koymuştur. Ayrıca, komşularımızla olan ilişkilerimiz de pozitif bir ivme kazanmış, 2008 Avrupa Futbol Şampiyonası na ev sahipliği yapmak için çok uzun bir süredir hasım olarak görülen Yunanistan la ortaklık aşamasına gelinmiş, fakat organizasyon Avusturya ve İsviçre ye kaptırılmıştır Dünya Üniversite Kış Sporları'nın ülkemizde yapılacak olması ülke tanıtımında çok etkili olacağı düşünülmekte ve 2018 Dünya Kış Olimpiyatlarının da yine Erzurum da düzenlenmesi beklenmektedir. Kış oyunları için Erzurum'a milyon dolarlık bir yatırım yapılacağı tahmin edilmektedir. Formula 1 in ülke tanıtımına sağladığı katkı incelendiğinde yine ülkemiz için çok gerekli olan ve maliyeti çok büyük olan bir tanıtım yapılmış oldu. Hatta bırakın parasını ödeyip reklâm yapmayı, çok uzun zaman alacak olan bir tanıtım, aynı anda dünyanın 200 den fazla ülkesinde birden yapılmış oldu. Bu konuda İstanbul Ticaret Odası Başkanı Murat Yalçıntaş, organizasyonun 1.5 saat boyunca 200 den fazla ülkede canlı olarak gösterildiğini, bunun da 3.7 milyar dolarlık bir tanıtıma denk geldiğini ve Dünyada birçok televizyonun yarışlardan önce İstanbul ve Türkiye yi tanıtan yayınlar yaptığına dikkat çeken İTO Başkanı Yalçıntaş, bu yayınlarla birlikte Türkiye nin 8 milyar dolarlık bir tanıtım yaptığını açıkladı ( Formula 1 organizasyonun tanıtıma olan katkısı da yine bu sporun ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Hem çok büyük maliyetlere mal olacak hem de uzun zamanımızı alacak olan bu tanıtım sadece bu organizasyon ile çok kısa sürede 80

94 mümkün oldu. Bunun yanında birde bu yarışı televizyonlarının başında izleyen seyirciler var. Bu yönde yapılan bir araştırmada da Formula 1 yarışlarını izleyenlerin binde 2 si tatil tercihlerini o ülkeden yana kullanmaktadırlar. Yaklaşık 2 milyar insanın yarışları izleyeceği dikkate alındığında ülkemizin ekstradan potansiyel turist sayısı 4 milyondur ve buda yaklaşık 3 milyar dolar turizm geliri anlamına gelmektedir ( Ayrıca bugüne kadar Formula 1 yarışlarına ev sahipliği yapan ülkelerde, tanıtımın da yaptığı katkı ile kongre turizminin artış sağladığı gözleniyor. İstanbul`un da bu organizasyondan sonra büyük ölçüde kongre turizmcilerine ev sahipliği yapacağı tahmin ediliyor ( 81

95 IV. BÖLÜM ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ 4.1. Araştırma Modeli Bu araştırmanın modeli, genel olarak düşünüldüğünde ve metot yönünden incelendiğinde betimleme modelidir. Bu araştırmada temel bilgi toplama aracı olarak anket tekniği kullanılmıştır. Bu araştırma amaç yönünden incelendiğinde bir değerlendirme ağırlıklı bir araştırmadır yılında İstanbul Park pistine Formula 1 Türkiye Grand Prix sini izlemeye gelen yabancı ziyaretçilere uygulanacak anketlerden elde edilen bilgiler ışığında yapılacaktır. Analiz teknikleri yönünden bakıldığında bu çalışma sayısal (Quantitative) bir araştırmadır Evren ve Örneklem Araştırmanın çalışma evrenini 2008 yılında İstanbul Park pistine Formula 1 Türkiye Grand Prix ini izlemeye gelen yabancı turistler oluşturmaktadır. Her ne kadar 2008 Türkiye GP sine katılan yabancı turist sayısı resmi olarak açıklanmasa da resmi olmayan verilere göre bu rakam tahmini olarak kişidir. Araştırma örneklem sayısının belirlenmesinde Ryan ın (1995) geliştirdiği model uygulanmıştır. Ryan ın geliştirdiği model: NPq n = (N - 1)B 2 + Pq Z 2 Formülde yer alan sembollerin anlamları: n= Örneklem sayısı N= Araştırmaya konu olan topluluk 82

96 P= Topluluk oranı veya tahmini q= 1-P B= Katlanılabilir hata oranı Z= İstenilen güven aralığını ifade etmektedir. Buna göre; N= P= 0,5 q= 0,5 B= 0,05 Z= 1, (0,5)(0,5) n= ( )(0,05) 2 + (0,5)(0,5) (1,96) 2 n= 382 kişi Araştırma konusu ile ilgili daha önceden herhangi bir araştırma yapılmamış olduğundan topluluk oranını ifade eden p değer 0,5 olarak alınmıştır. Örnek sayısının belirlenmesinde katlanılabilir hata oranı, araştırmaya konu olan topluluk ile seçilen kitlenin uyumsuzluğunu gösterir ve bunu araştırmacının daha önceden tahmin etmesi gerekir. Katlanılabilir hata oranı %3-5 arasında tahmin edilmelidir. %3 e yaklaştıkça örneklem sayısı büyüyecek, bununla birlikte araştırmanın güvenirliği artacak; %5 e yaklaştıkça ise örneklem sayısı azalacaktır. Bu araştırmada katlanılabilinir hata oranı araştırmanın uygulanacağı zamanın çok kısıtlı olmasından dolayı %5 olarak belirlenmiştir. Ryan ın örneklem formülü uygulanarak bulunan örneklem sayısı 382 dir. Araştırma sürecinde 500 adet anket formu dağıtılmış, bunlardan 418 tanesi geri dönmüştür. 6 adet anket formu araştırma için en çok önem taşıyan sorulara cevap verilmediğinden dolayı araştırma kapsamına alınmamıştır. Toplam 412 anket araştırma kapsamında değerlendirilmiştir. Bu sayı örneklem sayısının üzerinde bir rakamdır. 83

97 4.3. Veri Toplama Tekniği Araştırma amacını gerçekleştirmek için nicel araştırma yöntemi uygulanmıştır. Verilerin elde edilmesinde anket tekniği kullanılmıştır. Anket formu, Devlet İstatistik Enstitüsü, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Merkez Bankasının ortak olarak hazırlamış olduğu Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi nde kullanılan anket formu esas alınarak oluşturulmuştur. Anket formu biçimsel anlamda ele alınarak ana taslak olarak kullanılmıştır. Anket uygulaması random yöntemi ile seçilen, İstanbul Park pistine Formula 1 Türkiye Grand Prix ni izlemeye gelen yabancı turistlere Mayıs tarihlerinde İstanbul Park Pistine bizzat gidilerek yapılmıştır Verilerin Analizi Araştırmada hazırlanan anket formları İstanbul Park Pistine Formula 1 Türkiye Grand Prix ni izlemeye gelen yabancı turistlere dağıtılıp toplanmıştır. Anket uygulaması gerçekleştirildikten sonra anketler, bilgisayar ortamında SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 11.5 programına aktarılarak verilere ulaşılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde yüzde ve frekans dağılımı analizi kullanılmıştır. 84

98 V. BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR 2008 Türkiye Grand Prix ne yönelik yapılan araştırmada İstanbul Park Pistine Formula 1 yarışını izlemeye gelen yabancı turistlere anket yapılmış ve sonuçları değerlendirilmiştir Araştırmaya Katılanların Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgu Ve Yorumlar Bu bölümde, araştırmaya katılan yabancı turistlerden elde edilen demografik bilgiler (cinsiyet, yaş, eğitim, gelinen ülke, gelir düzeyleri) yorumlanmıştır. Tablo 3. Ankete katılanların cinsiyetine ilişkin dağılım Cinsiyet f % Erkek ,7 Bayan ,3 Toplam Ankete katılanların % 69,7 si erkek, % 30,3 ü ise bayan turistlerden meydana gelmektedir. Birçok spor dalında olduğu gibi Formula 1 yarışlarında da yine büyük ilgi erkekler etrafında toplandığı dikkat çekmektedir. Tablo 4. Ankete katılanların yaşlarına ilişkin dağılımı Yaş f % 18 ve altı 32 7, , , ,38 52 ve üzeri 28 6,80 Toplam

99 Ankete katılanların %7,77 si 18 yaş ve altı, %27,91 i yaş, %45,14 ü yaş, % 12,38 i yaş ve % 6,80 i 52 ve üzeri yaş aralığındadır. Ortaya çıkan yüzdelerde, Formula 1 yarışlarına orta yaş olarak sınıflandırılan kesimden daha fazla talep olduğu görülmektedir. Tablo 5. Ankete katılanların eğitim düzeyine ilişkin dağılım Eğitim Düzeyi f % İlköğretim 29 7,04 Lise ,45 Üniversite ,35 Master 57 13,85 Doktora 26 6,31 Toplam Ankete katılanların % 7,04 ü ilköğretim düzeyinde eğitime sahipken, %34,45 i lise, %38,35 i üniversite, % 13,85 i master ve %6,31 i ise doktora düzeyinde eğitime sahiptir. Bu sonuç Formula 1 yarışlarının çoğunlukla eğitim düzeyi yüksek yarış severler tarafından tercih edildiğini göstermektedir. %7,04 ü oluşturan ilköğretim düzeyinin çoğu 18 yaş altı olup hala ilköğretime devam eden cevaplayıcılar tarafından seçilmiştir. Tablo 6. Ankete katılanların gelmiş olduğu ülkelere ilişkin dağılımı Geldikleri Ülke f % Almanya 70 17,03 Yunanistan 51 12,41 Bulgaristan 48 11,68 Finlandiya 42 10,22 İngiltere 41 9,98 Amerika 31 7,54 İspanya 28 6,81 Hollanda 27 6,57 Fransa 16 3,89 Rusya 11 2,68 İtalya,İran,Makedonya vd ,19 Toplam

100 Ankete katılanların % 17,03 ü Almanya, %12,41 i Yunanistan, %11,68 i Bulgaristan, % 10,22 si Finlandiya, % 9,98 i İngiltere, %7,54 ü, Amerika, %6,81 i İspanya, %6,57 si Hollanda, %3,89 u Fransa, %2,68 i Rusya, %11,19 u ise İtalya, İran, Makedonya dan gelen yabancı turistlerdir. Diğer seçeneğinde sayıları az olduğu için tek bir grupta verilmiş yaklaşık 12 farklı ülkeden gelenler yer almaktadır. Dolayısıyla, toplamda 23 farklı ülkeden gelen yabancı turistle görüşülmüştür. Tablo 7. Ankete katılanların aylık gelirlerine ilişkin dağılımı Aylık Gelirleri f % 1500 TL ve altı 51 12, , , , , TL ve üzeri 31 7,71 Toplam Ankete katılanlar, ankette yer alan aylık gelir ile ilgili soruya Dolar ve Euro para birimleri üzerinden cevap vermişlerdir. Anket Mayıs 2008 tarihlerinde yapılmış olup verilen gelir miktarları o günlerde geçerli olan döviz kuru üzerinden (Dolar:1,2701 Euro:1,9637) hesaplanarak TL ye çevrilmiştir. Buna göre, ankete katılanların %12,69 u 1500 TL ve altı, %20,40 ı TL, %19,40 ı TL, %26,37 si TL, %13,43 ü TL, %7,71 i TL ve üzeri aylık gelire sahiptirler. Tablodan görüldüğü gibi cevaplayıcıların %47,51 i TL üzerinde aylık gelire sahip yarış severlerden oluşmaktadır. Bu durum Formula 1 tutkunlarının çok yüksek olarak tabir edilebilecek bir gelire sahip olduklarını göstermektedir. 87

101 4.2. Araştırmaya Katılanların Formula 1 Organizasyonu Hakkındaki Görüşlerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar Bu bölümde araştırmaya katılan yabancı turistlerin 2008 Türkiye Grand Prix si hakkındaki görüşlerine ilişkin yüzde ve frekans değerlerine yer verilerek, değerler yorumlanmıştır. Tablo 8. Ülkemizde gerçekleştirilmiş olan ilk Formula 1 organizasyonu (2005) öncesinde de herhangi bir nedenle Türkiye yi ziyaret edip etmeme durumu 2005 F1 yarışından önce Türkiye yi ziyaret ettiniz mi? f % Evet 51 12,38 Hayır ,62 Toplam Tablo 8 de, ankete katılanların %12,38 inin ülkemizde 2005 yılında ilk kez koşulan Formula 1 yarışı öncesinde herhangi bir nedenle Türkiye yi ziyaret ettiklerini, %87,62 sinin ise ziyaret etmediklerini göstermektedir. Tablo 9. Ülkemizde gerçekleştirilmiş olan ilk F1 organizasyonu öncesinde Türkiye yi ziyaret edenlerin ziyaret etme nedenlerine ilişkin dağılım Ziyaret nedenleri f % Tatil yapmak 24 47,06 Alışveriş yapmak 2 3,92 Çeşitli spor organizasyonlarına katılmak 10 19,6 Kültürel - sanatsal etkinliklere katılmak 7 13,73 Kongre ve toplantılara katılmak 7 13,73 Diğer 1 1,96 Toplam Tablo 9 da, ülkemizde gerçekleştirilmiş olan ilk F1 organizasyonu öncesinde Türkiye yi ziyaret edenlerin %47,06 sı ülkemizi tatil yapmak için ziyaret etmişken, %3,92 si alışveriş yapmak, %19,60 ı çeşitli spor organizasyonlarına katılmak, 88

102 %13,73 ü kültürel-sanatsal etkinliklere katılmak, %13,73 ü kongre ve toplantılara katılmak için ziyaret etmiştir. Diğer cevabını veren 1 kişi ise akraba ziyareti amacıyla ülkemizi, 2005 F1 yarışı öncesinde ziyaret ettiğini belirtmiştir. Tablo 10. Ankete katılanların F1 yarışlarını izlemek için organizasyonun gerçekleştirildiği diğer ülkelere de gitme durumu F1 yarışlarını izlemek için organizasyonun gerçekleştirildiği diğer ülkelere de gider misiniz? f % Evet ,06 Hayır ,94 Toplam Ankete katılanların %48,06 sı F1 yarışlarının düzenlendiği diğer ülkelere de gittiğini belirtirken, %51,94 ü F1 yarışlarının düzenlendiği diğer ülkelere de gitmediğini belirtmiştir. Tablo 11. Önceki yıllarda ülkemizde gerçekleştirilen F1 organizasyonlarına katılma durumu ve 2007 de ülkemizde gerçekleştirilmiş olan F1 organizasyonlarından herhangi birine katıldınız mı? f % Evet ,89 Hayır ,11 Toplam Ankete katılanların % 36,89 u ülkemizde gerçekleştirilen 2005, 2006 ve 2007 Türkiye GP sini izlemek için ülkemize gelmişken, %63,11 i gelmemiştir. 89

103 Tablo ve 2007 yarışları sonrasında ülkemizi F1 organizasyonuna katılmak amacı dışında alışveriş, tatil vb. amaçlarla ziyaret edip etmeme durumu Önceki yıllarda ülkemizde gerçekleştirilen F1 organizasyonlarından sonra ülkemizi tatil, alışveriş vb. amaçlarla ziyaret ettiniz mi? f % Evet ,85 Hayır ,15 Toplam Ankete katılanların %48,85 i ülkemizde gerçekleştirilen F1 organizasyonlarından sonra Türkiye ye tatil, alışveriş vb. amaçlarla ziyaret ettiklerini ifade ederken, %53,15 i Türkiye yi herhangi bir amaçla ziyaret etmediklerini belirtmişlerdir. 90

104 Tablo 13. Formula 1 organizasyonuna katılmak için ülkemizi tercih etme nedenlerine ilişkin dağılım Yaşadığım Türkiye İstanbul Park Yarış öncesi veya Türkiye ye daha Türkiye nin Televizyon, internet Diğer ülkeye hakkında Pistini heyecanlı sonrası Türkiye nin önce yaptığım ucuz bir vs. aracılığıyla yakın duyduğum ve izlenmeye Tarihi ve Kültürel ziyaretlerden ülke olması Türkiye hakkında olması olumlu görüşler değer bulmam Değerlerini de görmek memnun kalmam edinmiş olduğum bilgiler f % f % f % f % f % f % f % f % Evet , , , , , , ,95 5 1,21 Hayır , , , , , , , ,79 Toplam

105 87

106 Tablo 13 de ankete katılanların Formula 1 organizasyonuna katılmak için ülkemizi tercih etme nedenlerine yer verilmiştir. Buna göre cevaplayıcıların %29,61 i Türkiye yi yaşadığı ülkeye yakın olduğu için tercih ettiğini, %48,06 sı Türkiye hakkında duyduğu olumlu görüşlerin ülkemizi tercih etmesinde etkili olduğunu, %%25,49 u İstanbul Park Pistini heyecanlı ve izlenmeye değer bulduğu için ülkemizi tercih ettiğini belirtmiştir. Cevaplayıcıların büyük bir kısmı %75,97 si yarış öncesi veya sonrasında Türkiye nin tarihi ve kültürel değerlerini de görebilmek amacıyla ülkemizi tercih etmiş olup, %33,50 si Türkiye ye daha önce de yapmış olduğu ziyaretlerden memnun kaldığı için ülkemizi tercih etmiş, %23,06 sı Türkiye nin ucuz bir ülke olduğunu düşündüğü için ülkemizi tercih etmiş, %59,95 i televizyon, internet vs aracılığıyla Türkiye hakkında edindiği bilgilerin ülkemizi tercih etme konusunda etkin olduğunu belirtmiştir. dağılım Tablo 14. Ülkemize yapmış oldukları bu ziyaretin kaç gün süreceğine ilişkin Ülkemize yapmış olduğunuz bu ziyareti kaç gün olarak planlıyorsunuz? f % , , , ,67 15 ve üzeri 26 6,30 Toplam Tablo 14 de ankete katılanların ülkemize yapmış oldukları bu ziyaretlerin kaç gün süreceğine dair bilgiler verilmiştir. Cevaplayıcıların %42 si 3 5 gün ülkemizde kalacağını belirtmiştir ki F1 organizasyonu da 3 gün sürmektedir. %42 lik kısmın organizasyon bittikten hemen sonra ülkelerine döneceği tahmin edilmektedir. Tabloya göre cevaplayıcıların %39,56 sı 6 8 gün ülkemizde kalacakken, %9,47 si 9 11 gün, %2,67 si gün, %6,30 u ise 15 gün ve daha fazla ülkemizde kalacağını belirtmiştir. 6 ila 15 gün arasında ülkede kalacağını belirten %58 lik kısmın ise organizasyon bittikten Türkiye tatiline devam edecekleri görülmektedir. 92

107 Tablo 15. Türkiye GP sinin başarılı başarısız bir organizasyon olduğunu düşünme durumu Türkiye GP sinin başarılı bir organizasyon olduğunu düşünüyor musunuz? f % Evet, başarılı ,25 Hayır, başarısız 69 16,75 Toplam Ankete katılanların %83,25 i gibi büyük bir çoğunluk Türkiye GP sini başarılı bulurken, %16,75 i Türkiye GP sini başarısız bulduğunu belirtmiştir. Başarısız bulanların çoğu pist güvenliğinin yeterli olmadığını belirtmiştir. Pazar sabahı yapılan GP 2 yarışlarında piste bir köpeğin çıkması ve yarışçılardan birinin bu köpek yüzünden diskalifiye olması durumu bu düşünceyi etkilemiştir. Tablo ve sonrası yıllardaki Formula 1 Türkiye Grand Prix sini izlemek amacıyla ülkemize tekrar gelip gelmemeyi düşünme durumu 2009 ve sonrası yıllardaki Formula 1 Türkiye Grand Prix sini izlemek amacıyla ülkemize tekrar gelmeyi düşünüyor musunuz? f % Evet ,33 Hayır ,67 Toplam Ankete katılanların %72,33 ü 2009 ve sonrası yıllarda düzenlenecek olan Formula 1 Türkiye Grand Prix sini izlemek amacıyla ülkemize tekrar gelmeyi düşündüğünü belirtirken, %27,67 si önümüzdeki yıllarda ülkemizdeki F1 yarışlarını izlemeye gelmeyi düşünmediğini belirtmiştir. Cevaplayıcıların çoğunluğunun tekrar gelme kararı, organizasyondan, ülkemizden ve ülkemizde almış oldukları hizmetlerden memnun kaldıklarını ifade etmektedir. Bu sonuç ziyaretçilerin memnuniyeti açısından da önem taşımaktadır. 93

108 Tablo 17. Gezmiş olduğunuz yerler ve almış olduğunuz hizmetler itibariyle Türkiye yi nasıl bulduklarına ilişkin dağılım Gezmiş olduğunuz yerler ve almış olduğunuz hizmetler itibariyle Türkiye yi nasıl buldunuz? f % Gezip görmeye değer buldum ,45 İdare eder 76 18,45 Gezip görmeye değer bulmadım 21 5,10 Toplam Ankete katılanların %76,45 i Türkiye yi gezdiği yerler ve almış olduğu hizmetler itibariyle gezip görmeye değer bulduğunu ifade ederken, %18,45 i idare eder, %5,10 u ise ülkemizi gezip görmeye değer bulmadığını ifade etmiştir. Bu da cevaplayıcıların %94,90 ının ülkemizi beğendiğini, ülkemizde aldığı hizmetlerden memnun kaldığını ortaya koymaktadır. Tablo 18. Ülkenize dönerken kendinize/dostlarınıza veya akrabalarınıza Türkiye ye ait hediyeler alıp almamayı düşünme durumu Ülkenize dönerken kendinize/ dostlarınıza veya akrabalarınıza Türkiye ye ait hediyeler almayı düşünüyor musunuz? f % Evet ,92 Hayır ,08 Toplam Ankete katılanların %68,92 si ülkelerine dönerken kendilerine/dostlarına veya akrabalarına Türkiye yi hatırlatacak hediyeler almayı düşündüklerini belirtirken, %31,08 i herhangi bir hediye almayacağını belirtmiştir. Ankete katılanların 13 ü ise bu soruya cevap vermemişlerdir. Anket sorusuna hayır yanıtını veren cevaplayıcıların çoğu ülkemize yaptıkları önceki ziyaretlerden Türkiye yi hatırlatan birçok hediye almış olduklarını ve bazıları evlerinin en güzel köşelerini Türkiye ye ait eserlerin süslediğini belirtmişlerdir. 94

109 Tablo 19. Ülkenize döndüğünüzde dostlarınıza, ülkemizi gezip görmeleri konusunda tavsiyede bulunup bulunmama durumu Ülkenize döndüğünüzde dostlarınıza, ülkemizi gezip görmeleri konusunda tavsiyede bulunur musunuz? f % Evet ,99 Hayır 33 8,01 Toplam Ankete katılanların %91,99 gibi çok büyük bir kısmı ülkelerine döndüklerinde dostlarına, akrabalarına ülkemizi gezip görmeleri konusunda tavsiyede bulunacaklarını belirtirken, %8,01 i ise böyle bir tavsiyede bulunmayacakları konusunda görüş bildirmişlerdir. Türkiye nin turistik tanıtımı söz konusu olduğunda kulaktan kulağa duyurum şeklinde yapılan tanıtımın önemi çok büyüktür. Ankete katılanların %91,99 unun ülkelerinde bulunan yakınlarına Türkiye yi tavsiye edecek olmaları, turizm tanıtımına olumlu yönde büyük bir katkı sağlayacağının göstergesidir. Bu durumda ülkenin tanıtımından sorumlu bulunan yetkililerin tanıtım faaliyetlerinde Formula 1 e daha fazla ağırlık vermesi gerekmektedir. Tablo 20. Katılmış olduğunuz Formula 1 organizasyonu sayesinde Türkiye yi daha yakından tanıma fırsatı bulup bulmama durumu Katılmış olduğunuz Formula 1 organizasyonu sayesinde Türkiye yi daha yakından tanıma fırsatı bulduğunuzu düşünüyor musunuz? f % Evet ,17 Hayır 92 22,83 Toplam Ankete katılanların %77,17 si Formula 1 organizasyonu sayesinde Türkiye yi daha yakından tanıma fırsatı bulduklarını ifade ederken, %22,83 ü Formula 1 95

110 organizasyonunun Türkiye yi daha yakından tanımalarına imkan tanımadığını ifade etmişlerdir. Bu sonuç organizasyon çerçevesinde ülkeyi tanıtıcı bilgilerde birtakım eksiklerin olduğunu göstermektedir. Tablo 21. F1 için Türkiye ye gelmeden önce zihninizde varolan Türkiye imajı ile şu anki imaj arasında farklılık olup olmadığına ilişkin dağılım F1 için Türkiye ye gelmeden önce zihninizde varolan Türkiye imajı ile şu anki imaj arasında farklılık var mı? f % Olumsuzdan olumluya ,99 Evet Olumludan olumsuza 25 6,07 Hayır ,94 Toplam Ankete katılanların %48,06 sı F1 yarışlarını izlemek için Türkiye ye gelmeden önce zihinlerinde varolan Türkiye imajı ile şu anki imaj arasında bir farklılık olduğunu belirtmişlerdir. Evet, yanıtı verenlerden %41,99 lık kesim fikirlerinin olumsuzdan olumluya yönelik değiştiğini, %6,07 lik kesim ise fikirlerinin olumludan olumsuza yönelik değiştiğini ifade etmişlerdir. Cevaplayıcıların %51,94 ü ise zihinlerinde varolan Türkiye imajının yarıştan sonra da değişmediğini belirtmişlerdir. Tablo 22. F1 Türkiye de düzenlenmeye başlamadan önce Türkiye ile ilgili bilgi sahibi olup olmamalarına ilişkin dağılım F1 Türkiye de düzenlenmeye başlamadan önce Türkiye ile ilgili bilginiz var mıydı? f % Evet ,61 Hayır 84 20,39 Toplam Ankete katılanların %79,61 i Formula 1 yarışları Türkiye de düzenlenmeden önce de (2005 öncesi) ülkemiz hakkında bilgi sahibi olduklarını belirtirken, %20,39 u yarışlar ülkemizde düzenlenmeden önce ülkemizle ilgili bilgi sahibi 96

111 olmadıklarını belirtmişlerdir. Bilgi sahibi olduklarına yönelik görüş bildiren cevaplayıcıların çoğunlukta olmasının sebebi, genellikle Türkiye ile birçok alanda ortak çalışan, politik, ticari ilişkilerde bulunan ülkelerden gelmiş olmalarıdır. Tablo 23. Türkiye ye gelmeden önce ülke hakkında bilgi toplama ihtiyacı hissetme durumu Türkiye ye gelmeden önce ülke hakkında bilgi toplama ihtiyacı hissettiniz mi? f % Evet ,90 Hayır ,10 Toplam Ankete katılanların %44,90 ı Türkiye ye gelmeden önce ülke hakkında bilgi toplama ihtiyacı hissettiğini belirtirken, %55,10 u bilgi toplama ihtiyacı hissetmediğini belirtmiştir. Ülkemiz hakkında bilgi toplama ihtiyacı hisseden cevaplayıcıların bilgi topladığı kaynaklar aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 24. Türkiye hakkında bilgi toplarken kullandıkları kaynaklara ilişkin dağılım Türkiye hakkında bilgi toplarken hangi kaynakları kullandınız? f % İnternet ,40 Seyahat Rehberi 33 17,84 Arkadaş, akraba vb. 18 9,73 Kitap 12 6,49 Diğer 1 0,54 Toplam Ankete katılanların çoğu Türkiye hakkında bilgi toplarken birden fazla kaynak kullanmışlardır. Tablo 24 e göre cevaplayıcıların, % 65,40 ı Türkiye hakkında bilgi toplarken interneti kullandığını belirtirken, %17,84 ü seyahat 97

112 rehberlerini kullandığını, %9,73 ü Türkiye ye daha önce gelmiş olan arkadaş, akraba vb. den, %6,49 u kitaplardan bilgi aldığını belirtmiştir. 1 kişi ise diğer seçeneğini işaretleyerek, açıklama olarak Türkiye ile ilgili çeşitli broşürlerden, televizyonlarda çıkan reklamlardan bilgi aldığını belirtmişlerdir Hipotezlerin Test Edilmesiyle Elde Edilen Bulgu ve Yorumlar Araştırmanın amacı kısmında bahsedilen alt hipotezlerin test edilmesi ile ilgili analizlerin sonuçları bu bölümde ele alınmıştır. Tablo 25. Araştırmaya katılanların gelirleri ile kalış süreleri arasındaki ilişki GELIR KALIŞ SÜRESİ Toplam ve üzeri 1500 TL ve altı ,0% 41,2% 5,9% 2,0% 2,0% 100,0% ,3% 31,7% 15,9% 1,2% 4,9% 100,0% ,6% 32,1% 12,8% 1,3% 10,3% 100,0% ,5% 39,6% 7,5% 2,8% 8,5% 100,0% ,8% 55,6% 9,3% 5,6% 1,9% 100,0% TL ve üzeri ,5% 51,6%,0% 3,2% 9,7% 100,0% Toplam ,5% 39,8% 9,7% 2,5% 6,5% 100,0% χ2 = 29,036 Asymp.Sig.= 0,087 Araştırmaya katılanların gelirleri ile kalış süreleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin bulunup bulunmadığı ki-kare yöntemi ile test edilmiştir. Araştırmaya katılanların sahip oldukları gelir ile kalış süreleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p:0,087>0,05). 98

113 Tablo 26. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Formula 1 yarışlarının düzenlendiği diğer ülkelere gitme durumu arasındaki ilişki GELİNEN ÜLKE Almanya DİĞER ÜLKELERE DE GİTME DURUMU Evet Hayır Toplam ,1% 62,9% 100,0% Yunanistan ,0% 49,0% 100,0% Bulgaristan ,1% 72,9% 100,0% Finlandiya ,3% 35,7% 100,0% İngiltere ,2% 26,8% 100,0% İspanya ,0% 50,0% 100,0% Fransa ,8% 56,3% 100,0% Amerika ,2% 25,8% 100,0% Hollanda ,1% 25,9% 100,0% Rusya ,0% 100,0% 100,0% İtalya, İran, Makedonya vd ,9% 76,1% 100,0% Toplam χ2 = 63,660 Asymp.Sig.= 0,000 47,9% 52,1% 100,0% Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Formula 1 organizasyonunun gerçekleştirildiği diğer ülkelere de gitme durumu arasında anlamlı bir ilişki vardır (p: 0,000<0,05). Rusya dan gelenler organizasyonun gerçekleştirildiği diğer ülkelere kesinlikle gitmezken, İtalya, İran, Makedonya vd. gelenlerin %23,9 u, Bulgaristan dan gelenlerin %27,1 i, Almanya dan gelenlerin 37,1 i, Fransa dan gelenlerin %43,8 i, İspanya dan gelenlerin %50 si, Yunanistan dan gelenlerin %51 i, Finlandiya dan gelenlerin %64,3 ü, İngiltere den gelenlerin %73,2 si, Hollanda dan 99

114 gelenlerin %74,1 i, Amerika dan gelenlerin ise %74,2 si ülkemiz dışında Formula 1 organizasyonunun gerçekleştirildiği diğer ülkelere de gittiklerini belirtmişlerdir. Tablo 27. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi toplama ihtiyacı arasındaki ilişki BİLGİ TOPLAMA İHTİYACI Toplam Evet Hayır GELİNEN ÜLKE Almanya ,1% 52,9% 100,0% Yunanistan ,7% 33,3% 100,0% Bulgaristan ,4% 59,6% 100,0% Finlandiya ,6% 71,4% 100,0% İngiltere ,9% 56,1% 100,0% İspanya ,1% 67,9% 100,0% Fransa ,0% 50,0% 100,0% Amerika ,2% 54,8% 100,0% Hollanda ,2% 77,8% 100,0% Rusya ,8% 18,2% 100,0% İtalya, İran, Makedonya vd. 45,7% 54,3% 100,0% Toplam χ2 = 28,557 Asymp.Sig.= 0,001 44,6% 55,4% 100,0% Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi toplama ihtiyacı arasında anlamlı bir ilişki vardır (p:0,001<0,05). Türkiye hakkında en çok bilgi toplama ihtiyacı duyanlar Ruslarken (%81,8), en az bilgi toplama ihtiyacını duyanlar ise Hollandalılardır (%22,2). Finlandiyalılar %28,6, İspanyollar %32,1, Bulgarlar %40,4, İngilizler %43,9, İtalya, İran, Makedonya vd. gelenler %45,7, 100

115 Almanlar %47,1, Fransızlar %50 ve Yunanlar %66,7 oranında ülke hakkında bilgi toplama ihtiyacı duymuşlardır. Tablo 28. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi topladıkları bilgi kaynakları arasındaki ilişki GELİNEN ÜLKE Almanya İnternet BİLGİ KAYNAĞI Seyahat Kitap Rehberi Arkadaş Diğer Toplam ,6% 18,2% 12,1% 9,1%,0% 100,0% Yunanistan ,1%,0% 47,1% 5,9%,0% 100,0% Bulgaristan ,5%,0%,0% 10,5%,0% 100,0% Finlandiya ,7%,0% 8,3% 25,0%,0% 100,0% İngiltere ,8%,0% 16,7%,0% 5,6% 100,0% İspanya ,6% 44,4%,0%,0%,0% 100,0% Fransa ,5%,0%,0% 37,5%,0% 100,0% Amerika ,3%,0% 21,4% 14,3%,0% 100,0% Hollanda ,0%,0%,0%,0%,0% 100,0% Rusya ,0%,0%,0%,0%,0% 100,0% İtalya, İran, Makedonya vd ,5% 9,1% 22,7% 13,6%,0% 100,0% Toplam ,8% 6,5% 17,4% 9,8%,5% 100,0% χ2 = 93,293 Asymp.Sig.= 0,000 Türkiye hakkında bilgi toplama ihtiyacı hissedenlerin kullandıkları bilgi kaynakları ile geldikleri ülke arasında anlamlı bir ilişki vardır (p:0,000<0,05). Bilgi toplama ihtiyacı hisseden Almanların %60,6 sı internet, %18,2 si kitap, %12,1 i seyahat rehberi, %9,1 i arkadaş ve akrabalarından bilgi aldıklarını belirtirken; Yunanların %47,1 i internet, %47,1 i seyahat rehberi, %5,9 u arkadaş ve 101

116 akrabalarından; Bulgarların %89,5 i internet, %10,5 i arkadaş ve akrabalarından; Finlandiyalıların %66,7 si internet, %8,3 ü seyahat rehberi, %25 i arkadaş ve akrabalarından; İngilizlerin %77,8 i internet, %16,7 si seyahat rehberi, %5,6 sı ise diğer kaynakları; İspanyalıların %55,6 sı internet, %44,4 ü kitaplardan; Fransızların 62,5 i internet, %37,5 i arkadaş ve akrabalardan; Amerikalıların %64,3 ü internet, %31,4 ü seyahat rehberi, %14,3 ü arkadaş ve akrabalardan; Hollandalıların %100 ü internetten; Rusların %100 ü internetten; İtalya, İran, Makedonya vd. gelenlerin %54,5 i internet, %9,1 i kitap, %22,7 si seyahat rehberi, %13,6 sı ise arkadaş ve akrabalarından bilgi toplamışlardır. Tablo 29. Araştırmaya katılanların eğitim seviyeleri ile Türkiye yi beğenme durumu arasındaki ilişki TÜRKİYE Yİ BEĞENME DURUMU Toplam Gezip görmeye değer İdare eder Gezip görmeye değmez EĞİTİM İlköğretim ,0%,0%,0% 100,0% Lise ,1% 11,3% 5,6% 100,0% Üniversite ,1% 34,2% 5,7% 100,0% Master ,5% 8,8% 1,8% 100,0% Doktora ,6% 3,8% 11,5% 100,0% Toplam ,5% 18,4% 5,1% 100,0% χ2 = 51,367 Asymp.Sig.= 0,000 Araştırmaya katılan yabancı turistlerin eğitim seviyeleri ile Türkiye yi beğenme durumları arasında anlamlı bir ilişki vardır (p:0,000<0,05). İlköğretim düzeyindekilerin %100 ü Türkiye yi gezip görmeye değer bulmuştur. Lise düzeyindekilerin %83,1 i gezip görmeye değer, %11,3 ü idare eder yanıtlarını verirken, %5,6 sı Türkiye nin gezip görmeye değmeyeceğini belirtmiştir. Üniversite düzeyindekilerin %60,1 i gezip görmeye değer, %34,2 si idare eder, %5,7 si gezip 102

117 görmeye değmez yanıtını vermiştir. Master düzeyindekilerin %89,5 i gezip görmeye değer, %8,8 i idare eder, %1,8 i gezip görmeye değmez derken, doktora düzeyindekilerin %84,6 sı gezip görmeye değer, %3,8 i idare eder, %11,5 i gezip görmeye değmez yanıtını vermiştir. Tablo yıllarında düzenlenen Formula 1 organizasyonlarından herhangi birine katılanlar ile aynı yıllarda Türkiye yi tatil, alışveriş, spor vb. amaçlarla ziyaret edenler arasındaki ilişki YILLARINDAKİ F1 YARIŞLARINA KATILMA DURUMU Evet YILLARINDAKİ F1 YARIŞLARINDAN SONRA TÜRKİYE Yİ TATİL VB. AMAÇLA ZİYARET ETME DURUMU Evet Hayır Toplam ,2% 36,8% 100,0% Hayır ,3% 62,7% 100,0% Toplam χ2 = 25,742 Asymp.Sig.= 0,000 46,8% 53,2% 100,0% yıllarında düzenlenen Formula 1 organizasyonlarından herhangi birine katılanlar ile aynı yıllarda Türkiye yi tatil, alışveriş, spor vb. amaçlarla ziyaret edenler arasında anlamlı bir ilişki vardır (p:0,000<0,05) yıllarında düzenlenen F1 organizasyonlarından herhangi birine katılanların %63,2 si aynı yıllardaki F1 yarışlarından sonra Türkiye yi tatil, alışveriş, spor vb. nedenlerle tekrar ziyaret ettiklerini belirtmişken, %37,3 ü ziyarette bulunmadığını belirtmiştir. 103

118 SONUÇ VE ÖNERİLER Spor olayları, turist destinasyonları için pazarlama karmasının hayati bir elemanı haline gelmiştir. İlgi çekme açısından spor olayları iki önemli işleve sahiptir. Bunlardan ilki, olay katılımcısı ve seyircilerini çekme potansiyeline sahip olmasıdır. Nitekim, olayların süresi boyunca ve kimi zaman sonrasında da düzenlendiği yere ziyaretçi sayısında bir artış olmakta ve bu durum ev sahibi destinasyona ekonomik ve imaj yaratma gibi yönlerden katkı sağlamaktadır. Yapılan bir takım araştırmalara göre ABD de sportif rekreasyonel faaliyetlerin arttırıldığı turistik bölgelerde hem ziyaretçi sayısında hem de kalış süresinde artış kaydedildiği öngörülmüştür. İkincisi ise, olayın reklam ve medya tanıtımları sayesinde destinasyon imajının oluşturulmasıdır. Bu nedenle, spor olayını düzenleyen destinasyonun tanıtımı dolaylı olarak da yapılmaktadır ( Bu büyük spor olaylarından biri olan Formula 1 organizasyonu 2005 yılından beri Türkiye de düzenlenmektedir. Çalışma kapsamında Formula 1 yarışlarının turizm tanıtımına etkilerini ortaya koyabilmek amacıyla 2008 yılında düzenlenen 2008 Formula 1 Türkiye GP sini izlemeye gelen yabancı turistlere anket çalışması uygulanmıştır. Bu kapsamda yarışların düzenlendiği Mayıs 2008 tarihlerinde İstanbul Park Pistine gidilerek çeşitli ülkelerden gelen 412 yabancı turiste anket uygulanmıştır. Anket yöntemiyle elde edilen bulgular değerlendirilerek aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır: Yarışseverlerin demografik bilgilerine yönelik ortaya çıkan sonuçlar incelendiğinde şunları söylemek mümkün: Birçok spor dalında olduğu gibi Formula 1 yarışlarında da ilgi ve merak yine erkek seyirciler etrafında toplanıyor. Araştırmada örneklem olarak seçilen 412 kişi içerisinde 287 si yani %69,70 i erkeklerden oluşuyor. Bayanların da bazı spor dalları ile yakından ilgilendikleri bilinmektedir. Örneklemin evreni temsil etme gücü olduğunu düşündüğümüzde bayanlarında Formula 1 yarışlarına çok da kayıtsız kalmadığı görülmektedir. Şöyle ki ankete 104

119 katılanların %30,30 u bayan izleyicilerden oluşmaktadır. Anket verilerine göre yarışa en çok katılım yaş grubu arasında %45,14 ve yaş grubu aralığında %27,91 oranında olmuştur. Formula 1 yarışı eğitim düzeyi yüksek kesim tarafından tercih edilmektedir. Araştırmaya katılanların yaklaşık %55 den fazlası en az üniversite düzeyinde eğitim seviyesine sahiptir. Formula 1 sporunun dünya çapında elit bir kesim tarafından takip edildiği genel kabul görmüş bir gerçektir. Bu organizasyona katılanların yüksek gelire sahip kişiler olduğu ankette elde edilen bulgularda bir kez daha ortaya konmuştur. Ankete katılanların, % 47,51 i TL nin üzerinde aylık gelire sahip olduklarını belirtmişlerdir. Araştırma kapsamında 23 farklı ülkeden gelen yarışseverle görüşülmüştür. DİE den ve Kültür ve Turizm Bakanlığından elde edilen istatistiki verilere göre ülkemizi her yıl en çok Almanya dan gelen turistler ziyaret etmektedir ( Formula 1 yarışlarında da bu değişmiyor ve 2008 Türkiye GP sini İstanbul Park Pistinde izlemeye gelen yabancı turistlerin %17,03 ü Almanya dan gelen yabancı turistlerden oluşuyor. Yarışa en çok katılım Avrupa ülkelerinden olmuştur. Komşu ülkelere bakıldığında yine Yunanistan ve Bulgaristan dan çok fazla katılım olduğunu görülmektedir. Bu iki komşu ülke, ülke bazında gelenler sıralaması yaptığımızda Almanya dan sonra ikinci ve üçüncü sırayı almaktadırlar. Almanya tüm Türkiye GP lerinden önce; ve 2007 yıllarında Macaristan GP lerinden sonra 2008 yılında ise İspanya GP sinden sonra TV kanallarında Türkiye ve İstanbul u tanıtan yayınlar yapmakta, önceki yıllarda İstanbul Park Pistinde yapılan Türkiye GP leri ile ilgili kısa filmler göstermektedir. Ayrıca tüm ülkelerde Cumartesi günü Sıralama turları ve Pazar günü Büyük Yarışta Türkiye ve İstanbul a ait tanıtım filmleri ekranlarda yerini bulmaktadır. Otomotiv Distribütörleri Derneği Genel Koordinatörü Işık Dikmen in de vurguladığı gibi ( Formula 1 yarışlarını dünyada yaklaşık 2 milyar kişinin ekranları başında izlediği düşünüldüğünde ülke tanıtımı açısından, yarış aralarında gösterilen kısa da olsa Türkiye ve İstanbul u tanıtan filmler ya da yayınlar çok büyük getiriler sağlayacaktır. 105

120 2008 yılında Amerika nın en çok okunan seyahat dergisi Conde Nast Traveler da çıkan haberde İstanbul un En İyi Formula 1 Şehirleri listesinde üçüncü sırada yer almıştır. Okuyucu oylarıyla belirlenen listede toplam 8 şehir yer alırken, Barcelona (İspanya) birinci, Budapeşte (Macaristan) ikinci sırada yer almış, üçüncü olan İstanbul un ardında sırayla Kuala Lumpur (Malezya), Monte Carlo (Fransa), Montreal (Kanada), Sao Paulo (Brezilya) ve Şanghay (Çin) yer alıyor. Dünyada İstanbul gibi etkileyici tarihi olan az kent bulunduğunu belirten dergi, pistin de tarih yazacağını savunmaktadır. ( Araştırmaya katılan 412 kişiden 51 i (%12,38) tatil yapmak, çeşitli spor organizasyonlarına katılmak, kültürel ve sanatsal etkinliklere katılmak, kongre ve toplantılara katılmak, alışveriş yapmak ve akraba ziyareti gerçekleştirmek gibi bir takım amaçlarla Türkiye yi daha öncede yani 2005 yılında ilk Türkiye GP si düzenlenmeden önce ziyaret etmiş olduklarını belirtmişlerdir. Bu durumda ankete katılanların %87,62 gibi büyük bir çoğunluğu Türkiye yi Formula 1 yarışları Türkiye de gerçekleştirilmeye başladıktan sonra tanıma fırsatı bulmuşlardır. Ayrıca cevaplayıcıların %36,89 u 2008 yılından önce düzenlenen Türkiye GP lerinden herhangi birine katılmıştır yılından sonra Türkiye yi F1 organizasyonuna katılmak amacı dışında tatil, alışveriş vb. nedenlerle ziyaret edenlerin sayısı ise bir hayli yüksek, bu oran %48,85 tir ten önce ziyaret durumu gözden geçirildiğinde oranın %12,38 olduğu fakat 2005 yılında ilk Formula 1 organizasyonu ülkede gerçekleştirildikten sonra %48,85 e çıktığı görülmektedir. Aradaki fark olan %36,47 üzerinde Formula 1 in etkisinin büyük olduğu savunulabilir. Formula 1 organizasyonuna katılmak için Türkiye yi tercih etme nedenleri incelendiğinde, cevaplayıcıların yarış öncesi veya sonrasında Türkiye nin tarihi ve kültürel değerlerini gezip görebilmek için tercih ettikleri görülmektedir. Bu da Formula 1 izleyicisine ülkenin sahip olduğu zengin tarihi ve kültürel mirasın tanıtımının yapılabildiğini göstermektedir. Yine tanıtım açısından düşünüldüğünde, cevaplayıcıların tercih nedenlerinden ikinci sırayı televizyon, internet, seyahat rehberi vb. aracılığıyla Türkiye hakkında edinmiş oldukları bilgiler almaktadır. Eğer tercih nedeni olduysa ki bu cevap %59,95 oranında kişi tarafından seçilmiş, bilgi 106

121 aldıkları bu kaynaklarda yer alan Türkiye yi tanıtan ve anlatan bu bilgilerin olumlu yönde olduğu veya cevaplayıcıların bu bilgilerden olumlu yönde etkilendikleri görülmektedir. Cevaplayıcıların tercih nedenlerinden üçüncü sırayı Türkiye hakkında duymuş oldukları olumlu görüşler almaktadır. Yine bu görüşleri internetten okudukları yazılar veya görüntüler, arkadaşlarından dinlemiş oldukları fikirler, inceledikleri seyahat rehberlerinde yer alan olumlu fikirlerden edinmişlerdir. Türkiye ye daha önce yaptığım ziyaretlerden memnun kalmam seçeneği ise dördüncü sırayı alıyor. Cevaplayıcıların %33,50 si bu memnuniyetlerini dile getirmektedir. Yarışseverler Türkiye de gerçekleştirmiş oldukları bu ziyareti organizasyon süresi olan 3 günden fazla planlayan turistlerin oranı %50 nin üzerindedir. Dolayısıyla bu sayı yarışseverlerin yarış öncesinde veya sonrasında ülkemizi gezebilmek amacıyla organizasyon süresinden fazla kaldıklarını göstermektedir Mayıs 2008 tarihlerinde İstanbul Park Pistinde düzenlenen Türkiye Grand Prix nden memnun kalma oranı çok yüksektir. Gezip gördüğü yerler ve almış oldukları hizmetler itibariyle Türkiye yi gezip görmeye değer bulduklarını (%76,45) ifade etmişlerdir. Dolayısıyla yarışseverlerin %72,33 ü 2009 da dahil olmak üzere önümüzdeki yıllarda düzenlenecek olan Formula 1 Türkiye Grand Prix ni izlemeye geleceklerini belirtmişlerdir. Araştırmaya katılanların %68,92 si ülkelerine dönerken kendilerine/dostlarına veya akrabalarına Türkiye yi hatırlatacak hediyeler almayı düşündüklerini, %91,99 u da ülkelerine döndükten sonra dostlarına/akrabalarına Türkiye yi gezip görmeleri konusunda tavsiyede bulunacaklarını belirtmişlerdir. Ortaya çıkan bu yüksek rakamlar hayata geçirilirse Türkiye ye hiçbir maliyet yüklemeyen fakat getirisi çok büyük olan bir tanıtım faaliyeti gerçekleştirilmiş olacaktır. Formula 1 yarışını izlemek için Türkiye ye gelen yarışseverlerin % 48,06 sı gelmeden önce zihinlerinde varolan Türkiye imajı ile ülkemize gelip ülkemizi 107

122 gördükten sonraki imaj arasında bir fark olduğunu belirtmişlerdir. Bu farkı ise olumsuzdan olumluya yönelik olduğun %41,99 u belirtirken, %6,07 si olumludan olumsuza doğru olduğunu belirtmiştir. Bu olumsuzluğu belirtenlerle ayaküstü kısa bir görüşme yapılmış ve bu görüşmeler neticesinde, Türkiye de yaşamış oldukları olumsuzlukların bu durumun kaynağı olduğu saptanmıştır. Bazıları zaten yüksek olan ulaşım masrafları, bilet fiyatlarına birde fahiş fiyattaki konaklama ücretleri eklenince yanlarında getirmiş oldukları çadırlarda yatmak istediklerini fakat organizatörlerin kendilerine çadır kurabilmeleri için yer göstermediklerini, pist alanı dışında kurmak istediklerinde ise güvenlik güçlerinin buna izin vermediklerini belirtmişler. Konuşmalardan ve vermiş oldukları diğer cevaplar incelendiğinde bu kişilerin birer Formula 1 tutkunu olduğu organizasyonun gerçekleştirildiği birçok ülkeye gittikleri anlaşılmış, diğer ülkelerde bu tarz sorunlarla karşılaşmadıklarını belirtmişlerdir. Ankete katılanların %79,61 i F1 Türkiye de düzenlenmeden öncede Türkiye ile ilgili bilgi sahibi olduklarını belirtmişlerdir yılında Formula 1 yarışını izlemek amacıyla ülkemize gelmeden önce ülke hakkında bilgi toplama ihtiyacı hissettiklerini belirtenlerin oranı ise %27,43 tür. Bu kişiler Türkiye hakkında bilgi toplarken kullanabilecekleri kaynaklardan en çok interneti (%65,40) daha sonra seyahat rehberini (%17,84), daha önce Türkiye yi ziyaret etmiş olan arkadaş, akraba vs. (%9,73), kitapları (%6,49) tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Diğer seçeneğini işaretleyenler ise (%0,54) broşürlerden, televizyondan çıkan haberler ve reklamlardan bilgi aldıklarını ifade etmişlerdir. Hipotezlerin test edilmesine ilişkin elde edilen bulgular incelendiğinde ise; gelir ile kalış süresi arasında anlamlı bir ilişki olmadığı ortaya konmuştur. Gelir düştükçe kalma süresinin düşeceği, gelir arttıkça ise kalış süresinin de artacağı beklenirken, kalış süresindeki artış ve azalışlar gelir azalsa da artsa da farklılık göstermemiş, aynı oranda değişme göstermiştir. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Formula 1 yarışlarının düzenlendiği diğer ülkelere gitme durumu arasında anlamlı bir ilişki olduğu yapılan 108

123 ki-kare testi ile ortaya konmuştur. Amerika (%74,2), Hollanda (%74,1), İngiltere (%73,2), Finlandiya (%64,3), Yunanistan(%51) ve İspanya dan (%50) gelen yabancı turistlerin Formula 1 yarışlarının düzenlendiği diğer ülkelere de gitme oranları göz önünde bulundurulduğunda, birer Formula 1 tutkunu olduklarını söylemek mümkündür. Araştırmaya katılanların geldikleri ülke ile Türkiye hakkında bilgi toplama ihtiyacı arasında anlamlı bir ilişki olduğuna dair kurulan hipotez yapılan istatistiksel işlemler sonucunda kabul edilmiştir. Türkiye yi en yakından tanıdığı düşünülen ülkeler, Türkiye hakkında en çok bilgi toplama ihtiyacı hisseden ülkelerdir. Komşu ülkelerden (Rusya %81,8, Yunanistan %66,7, Bulgaristan %40,4 vb.) ve ülkemize en fazla turistin geldiği ülke olarak bildiğimiz Almanya dan (%47,1) gelen yabancı turistlerin ülkemiz hakkında bilgi toplama ihtiyaçları oransal olarak incelendiğinden araştırmanın en şaşırtıcı değerleri olarak kabul edilebilir. Bilgi toplama ihtiyacı hisseden tüm ülkeler bilgi kaynağı olarak en fazla interneti kullanmışlardır. Araştırmaya katılanların eğitim seviyeleri ile Türkiye yi beğenme durumları arasında anlamlı bir ilişki olduğu kabul edilmiştir. Her eğitim seviyesinde de Türkiye gezip görmeye değer bir ülke olarak değerlendirilmiştir. İlköğretim seviyesindeki cevaplayıcıların %100 ü Türkiye yi gezip görmeye değer bir ülke olarak değerlendirmişlerdir. Türkiye yi gezip görmeye değer bulan en düşük yüzde, %60,1 ile üniversite seviyesinde eğitime sahip turistlerden oluşturmaktadır. Ayrıca, yıllarında düzenlenen F1 organizasyonlarından herhangi birine katılanlar ile aynı yıllarda Türkiye yi tatil, alışveriş, spor vb. amaçlarla ziyaret edenler arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır yıllarında düzenlenen F1 organizasyonlarından herhangi birine katılanların %63,2 si aynı yıllardaki F1 yarışlarından sonra Türkiye yi tatil, alışveriş, spor vb. nedenlerle tekrar ziyaret ettiklerini belirtmişlerdir. Bu yüksek oran Formula 1 izleyicilerinin büyük çoğunluğunun organizasyonun düzenlendiği ülkelere daha sonra Formula 1 yarışlarını izlemek amacı dışında diğer turistik nedenlerle ziyaret ettikleri tezini tekrardan doğrulamış bulunmaktadır. 109

124 Elde edilen rakamlara göre, Formula 1 yarışlarının ülke turizm tanıtımına olumlu yönde etkileri olduğu görülmektedir. Yarışlardan sonra Türkiye ye Formula 1 organizasyonuna katılmak dışında gezip görmek, tatil yapmak vb. amaçlarla geldiklerini belirtenlerin sayısı oldukça fazladır. Yarışı izlemeye geldikten sonra ülke hakkında sahip oldukları olumsuz fikirlerin olumluya dönüştüğünü belirtenlerin sayısı da bir o kadar fazladır. Yapılan araştırmalar yaklaşık 2 milyar insanın pistlere gitmeden TV başında yarışları izlediğini ve bu sayının %0,2 oranında organizasyonun gerçekleştirildiği ülkelere turistik seyahatler gerçekleştirildiği ortaya konulmuştur ki bu yılda yarışlardan sonra ülkeye 4 milyon civarında turistin gelebileceğini göstermektedir. Bu rakamlar Formula 1 in Türkiye tanıtımı ve Türkiye yi ziyaret eden turist sayısı üzerinde ne denli etkili olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Yapılan literatür araştırmalarına göre ise, ülke tanıtımı için yetkili olanlar, Formula 1 organizasyonunu ülkeye getirebilmek için yoğun çaba sarfeden çeşitli devlet birimleri (Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi vb.), Formula 1 organizatörleri yani İstanbul Park Pistinin işletme hakkını 2006 yılından sonra Bernie Ecclestone a devreden TOBB, İTO, TOMSFED 2007 Türkiye Grand Prix nden beri tanıtım için anlamlı bir adım atmamışlardır. Formula 1 ve İstanbul Park Pistinin sahibi olan Ecclestone olduğu için yetkililer tüm tanıtım, promosyon ve reklam faaliyetlerinin de yine kendisi tarafından yapılması gerektiğine karar vererek ekstra tanıtım masrafı yapmalarına artık gerek kalmadığını düşünmüş olabilirler, ancak ülkede düzenlenen Formula 1 yarışının adı Türkiye Grand Prix si olduğuna göre bu durumda ülkenin ve yarışın gerçekleştirildiği şehir olan İstanbul un tanıtımının söz konusu olduğu gözler önündedir. Turizm ve ülke imajının tanıtımı için bu denli önemli bir organizasyonun tanıtımını sadece işletme sahibine bırakmak yerinde bir hareket değildir. Bu durum 2007 yılında seyirci sayısının , 2008 yılında ise lere kadar gerilemesinin nedeni olarak -ilk düzenlendiği yıl olan 2005 yılında işletme sahibi Formula 1 in patronu değilken yani her şeyiyle Türk kurumlarına aitken, yani tüm tanıtımı bu kurumlar tarafından yapılırken bu sayı lerde, 2006 yılında lerdedir- özellikle TOBB, İTO ve İBB nin 110

125 tanıtımdan elini çekmesi, Formula 1 patronunun biletleri fahiş fiyatlardan satmaya başlaması, önceki yönetim döneminde dağıtılan ücretsiz biletlerin artık dağıtılmaya başlanmaması gösterilebilir. İstanbul Park Pistinin mücavir alanı içerisinde bulunduran Akfırat Belediyesi resmi internet sitesinde Formula 1 Türkiye Grand Prix ne geniş yer ayırırken, 2007 yılında Hızın Tarihsel Serüveni adı altında Formula 1 in 56 yıllık tarihini, Formula 1 araçlarının teknik özelliklerini, genel kuralları, İstanbul Park pistini, piste ulaşım imkanlarını anlatan bir kitap hazırlatmıştır. 20 bin adet bastırılan bu kitap 144 sayfa olup İngilizce ve Türkçe olarak Ağustos tarihlerinde yapılan Petrol Ofisi Türkiye GP si öncesinde Akfırat Belediyesi nin kurduğu Tanıtım Çadırında ücretsiz olarak dağıtılmıştır. Yapılan araştırmada ülke bazında Formula 1 in ve Formula 1 de Türkiye nin tanıtımının yapılması aşamasında bir takım eksiklikler olduğu gözlenmiş, bu doğrultuda şu öneriler sunulmaktadır: Formula 1 Türkiye Grand Prix ni izlemeye gelen yerli ve yabancı yarışseverlere, Kültür ve Turizm Bakanlığı veya diğer yetkili kurumlar tarafından ülkeyi tanıtıcı broşürler çeşitli dillere çevrilerek, Bakanlığın hazırlamış olduğu Türkiye tanıtım filmleri bir cd, dvd vb. yoluyla çoğaltılarak hediye edilebilir. Akfırat Belediyesi bunu daha önce Formula 1 ve İstanbul Park Pisti ile ilgili bir el kitabı hazırlayarak başarmış. Önümüzdeki yıllarda ülke turizmi tanıtımı için bu broşür, kitap, cd veya dvdleri hazırlamak ve dağıtmak çok da zor olmayacaktır yılında Türkiye Grand Prix ni izlemeye gelenlerin, internet kaynaklarından elde edilen bilgilere göre %70 inin yabancı turistlerden oluştuğu gözlenmektedir. Bu sayı kendi ülke seyircisine Formula 1 yarışını tanıtmak, yerli seyirciyi İstanbul Park Pistine çekmek adına çok fazla çaba harcanmadığının göstergesidir. Özellikle Türkiye de Formula 1 TV izleyicisinin çok fazla olduğu bilindiği halde. NTV nin yayın hakkını 111

126 elinde bulundurduğu bir dönemde yaptığı araştırma, Avustralya Grand Prix sini sabahın altısında izleyen insan sayısının, ikinci Düzce Depremi ile ilgili haberleri izleyenlerden daha fazla olduğunu gösteriyor. Bu potansiyeli TV karşısından piste çekebilmek için ülke içindeki tanıtımlara da ağırlık verilmesi gerekmektedir. Formula 1 döneminde aşırı derecede artan konaklama ücretlerine katlanamayan ve kendi imkanları ile konaklama ihtiyacını gidermeye çalışan turistler için Akfırat Belediyesi tarafından kendi çadırlarını açabilecekleri alanlar gösterilmeli yada uygun fiyata piste yakın alanlarda turistlerin konaklama ihtiyacını karşılayabilecekleri çadırkent tarzında konaklama tesisleri kurulmalıdırlar. Ayrıca Formula 1 yarışlarının yayın hakkı 2009 yılında Devlet televizyonu olan TRT kanalına geçmiştir. Yayıncı kuruluşun devlete ait olması yerli ve yabancı turisti 2009 yılında İstanbul Park Pistine çekebilmek adına bir takım tanıtım çabalarına gireceği ve bu işi devlet desteğiyle önceki yıllara göre daha başarılı bir şekilde organize edeceği düşünülmekte ve beklenmektedir. 112

127 KAYNAKÇA AÇIKALIN, Feyzi. (2008, Nisan 28). Ülke Tanıtımında Sporun Yeri. ( n%c4%b1t%c4%b1m%c4%b1nda_sporun_yeri.htm). (2009, Ocak 11). ADANIR, Hatice. (1992). Turizm Tanıtımında Halkla İlişkiler Olarak Sponsorship. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. ARGAN, Metin. (2004). Spor ve Turizm Pazarlamasının Kesişim Noktası Olarak Spor Turizmine Kuramsal Bir Bakış. Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt:15, Sayı:2. ARSLAN, Aytuğ. (2007). Türkiye nin Tanıtım Harcamalarının Turizm Talebine Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Balıkesir. BÜLBÜL, Rıdvan. (2000). Halkla İlişkiler ve Tanıtım. Ankara: Nobel Yayıncılık. ÇORBACI, Abdülkadir. (1994). Tanıtma Stratejisi ve Yöntemleri Turizmde Tanıtmanın Temel Kuralları. Turizm Yıllığı Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Ankara: Desen Ofset. DEMİR, Emrah Ömer. (2009, Şubat 11). Spor Turizmi. (2009, Mart 07). DOĞANBAY, Barış. (2006). Dış Tanıtımda Halkla İlişkiler, Politika ve Strateji: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir. 113

128 DOĞU, Gazanfer. (2006, Nisan 18 27). Sporun Sosyal ve Ekonomik Faydaları, Sağlıklı Kentler Birliği Toplantısı < (2008, Şubat 09). ELGAY, Beyhan. (2000). Turizm Gelişiminde, Otel İşletmelerinde Halkla İlişkilerin Rolü ve Önemi (Örnek Otel İncelemesi). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü. ERALP, Ziya. (1978). Turizm Politikası. Ankara: A.İ.T.A. Yardımlaşma Derneği Yayını. ERDAL, Burçin. (2006). Ankara da Hizmet İşletmelerinin Tanıtım Faaliyetleri Ve Büyük Anadolu Oteli Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. F1 Racing Dergisi (Nisan 2006), Tahmini TV Yayın Hakkı Ücretleri. Sayı:16. GEÇGEL, Dilek. (2005). Türkiye nin Turistik Dış Tanıtım Faaliyetlerinde Önemli Bir Etken Fuarlar (Türkiye Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara. GÜNDOĞDU, Aslı. (2006). Turizmde Dış Tanıtma Olgusunun Marka Konumlandırma Açısından Değerlendirilmesi: T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. GÜZEL, Neriman Gonca. (2001). Türkiye nin Turizm Tanıtımında Reklam. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. 114

129 HİNCH, Thomas, HİGHAM, James. (2004). Sport Tourism Development. Channel View Publications. KARABULUT, Hatice D. (2006). Türkiye nin Tanıtımı ve İnternet (Türkiye Açısından Fırsat ve Tehditler). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. Şti. KUVELOĞLU, D. (2004). Ankara: Kesik Tanıtım Ltd. LAW, Christopher M. (2002). Urban Tourism, The Visitor Economy and The Growth of Large Cities, Second Edition. Newyork. L ETANG, Jacquie ve ark. (2007). Public Relations and tourism: Critical Reflections and a Research Agenda, Public Relations Review. MİÇOOĞULLARI, Bülent Okan. (2004). Türkiye İçin Spor Turizm Stratejisinin Belirlenmesi ve Geliştirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı. OLALI, Hasan. (1983). Dış Tanıtım ve Turizm. Ankara. ÖZTÜRK, Yüksel, TÜRKMEN, Fatih. (2006). Turizm İşletmelerinde Kriz Dönemlerinde Uyguladıkları Pazarlama Stratejilerine Yönelik Bir Araştırma. Ticaret Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi. Yıl:2006. Sayı:1. RIZAOĞLU, Bahattin. (2004). Turizmde Tanıtma. Ankara: Detay Yayıncılık. ROSS, S. D. (2001). Developing Sport Tourism, An eguide for Destination Marketers And Sports Events Planners. Illinois: University of Illinois at Urbana- Champaign, National Laboratory for Tourism and ecommerce. 115

130 RYAN, Charles. (1995). Researching Tourist Satisfaction Issues, Concepts, Problems. London: Routledge. SABUNCUOĞLU, Zeyyat. (2001). İşletmelerde Halkla İlişkiler. Bursa: Ezgi Kitabevi. ŞAHBAZ, R. Pars. (2000). Türkiye nin Tanıtım Harcamalarının Dış Turizm Talebine Etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı: 2/3 ŞAHBAZ, R. Pars. (2005). Dış Tanıtım Ders Notları. Gazi Üniversitesi. Ticaret Turizm Eğitim Fakültesi. TUNÇ, Azize, ŞAHBAZ, R. Pars. (1998). Türk Turizminin Gelişmesinde Alternatif Çözüm Önerisi: Bölgesel Tanıtım. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi. Sayı: 1. ZORBA, Erdal, vd. (2005). Herkes İçin Spor. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. ( ) ( ) tr ( ) ( ) BDFC B k ( ) - ( ) ( ) ( ) 116

131 rizmine_dikkat_.htm ( ) k ( ) ( ) ( ) Pisti ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 117

132 Ek 1: Türkçe Anket Örneği Türkiye Turizminin Tanıtımına Formula 1 Türkiye Grand Prixinin Etkileri Araştırması Bu araştırmanın amacı; Formula 1 Türkiye Grand Prix sinin Türkiye turizminin tanıtımına etkilerinin neler olduğunu ve bu etkileri Formula 1 organizasyonun gerçekleştirildiği İstanbul pistine gelen yabancı ziyaretçilere yapılacak anketlerle ortaya koymaktır. Bu araştırma Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü nde hazırlanmakta olan yüksek lisans tezi için veri toplamak amacıyla kullanılacaktır. Hazırlanan tezde, kişi isimlerinden bahsedilmeyecek ve anket formunda yer alan sorulara vereceğiniz cevaplar size herhangi bir sorumluluk getirmeyecektir. Anketi doldururken lütfen size en uygun seçeneği işaretleyiniz. Araştırmaya yapacağınız katkıdan dolayı teşekkür ederiz. Mehtap AKNAR Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tel: myucel_44@hotmail.com 1. Cinsiyetiniz: ( ) Bay ( ) Bayan 2. Yaşınız: ( ) 18 ve altı ( ) ( ) ( ) ( ) 52 ve üzeri 3. Öğrenim Durumunuz: ( ) İlköğretim ( ) Lise ( ) Üniversite ( ) Master ( ) Doktora 4. Ülkeniz: 5. Mesleğiniz: 6. Ülkemizde gerçekleştirilmiş olan ilk Formula 1 organizasyonu (2005) öncesinde de herhangi bir nedenle ülkemizi ziyaret ettiniz mi? ( ) Evet ( ) Hayır soruya evet yanıtını verdiyseniz, ülkemize yaptığınız bu ziyaretin/ziyaretlerin amacı nedir? ( ) Tatil yapmak ( ) Alışveriş yapmak ( ) Çeşitli spor organizasyonlarına katılmak ( ) Kültürel sanatsal etkinliklere katılmak ( ) Kongre veya toplantılara katılmak ( ) Diğer. 8. Formula 1 yarışlarını izlemek için organizasyonun gerçekleştirildiği diğer ülkelere de gider misiniz? ( ) Evet ( ) Hayır ve 2007 de ülkemizde gerçekleştirilmiş olan F1 organizasyonlarından herhangi birine katıldınız mı? ( ) Evet ( ) Hayır 118

133 ve 2007 yarışları sonrasında ülkemizi F1 organizasyonuna katılmak amacı dışında alışveriş, tatil, spor vb. amaçlarla ziyaret ettiniz mi? ( ) Evet ( ) Hayır 11. Formula 1 organizasyonuna katılmak için ülkemizi tercih etme nedenleriniz nelerdir? Birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz ( ) Yaşadığım ülkeye yakın olması ( ) İstanbul Park Pistini heyecanlı ve izlenmeye değer bulmam ( ) Türkiye hakkında duyduğum olumlu görüşler ( ) Yarış öncesi veya sonrası Türkiye nin Tarihi ve Kültürel Değerlerini de görmek ( ) Türkiye ye daha önce yaptığım ziyaretlerden memnun kalmam ( ) Televizyon, internet vs. aracılığıyla Türkiye hakkında edinmiş olduğum bilgiler ( ) Türkiye nin ucuz bir ülke olması ( ) Diğer 12. Ülkemize yapmış olduğunuz bu ziyareti kaç gün olarak planlıyorsunuz? ( ) 3 5 ( ) 6 8 ( ) 9 11 ( ) ( ) 15 ve üzeri 13. Türkiye Grand Prix sinin başarılı bir organizasyon olduğunu düşünüyor musunuz? ( ) Evet, başarılı. ( ) Hayır, başarısız ve sonrası yıllardaki Formula 1 Türkiye Grand Prix sini izlemek amacıyla ülkemize tekrar gelmeyi düşünüyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır 15. Gezmiş olduğunuz yerler ve almış olduğunuz hizmetler itibariyle Türkiye yi nasıl buldunuz? ( ) Gezip görmeye değer buldum ( ) İdare eder ( ) Gezip görmeye değer bulmadım 16. Ülkenize dönerken kendinize/ dostlarınıza veya akrabalarınıza Türkiye ye ait hediyeler almayı düşünüyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır 17. Ülkenize döndüğünüzde dostlarınıza, ülkemizi gezip görmeleri konusunda tavsiyede bulunur musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır 18. Katılmış olduğunuz Formula 1 organizasyonu sayesinde Türkiye yi daha yakından tanıma fırsatı bulduğunuzu düşünüyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır 19. F1 için Türkiye ye gelmeden önce zihninizde varolan Türkiye imajı ile şu andaki imaj arasında farklılık var mı? ( ) Evet ( ) Hayır soruyu evet olarak yanıtladıysanız, zihninizde oluşan bu farklılık ne yöndedir? ( ) Olumludan olumsuza doğru ( ) Olumsuzdan olumluya doğru 21. F1 Türkiye de düzenlenmeye başlamadan önce Türkiye ile ilgili bilginiz var mıydı? ( ) Evet ( ) Hayır 119

134 22. Türkiye ye gelmeden önce ülke hakkında bilgi toplama ihtiyacı hissettiniz mi? ( ) Evet ( ) Hayır soruyu evet olarak yanıtladıysanız, hangi bilgi kaynaklarını daha çok kullandınız? ( ) İnternet ( ) Kitap ( ) Seyahat rehberi ( ) Daha önce Türkiye ye gitmiş arkadaş, akraba vd. insanlar ( ) Diğer 120

135 Ek 2: Fransızca Anket Örneği Aperçu Sur Les Effet De Formula 1 Grand Prix De La Turquie, Sur La Publicité Touristique De La Turquie Le but de cet aperçu est d'indiquer les effets de Formula 1 Grand Prix de la Turquie sur la publicité touristique de la Turquie, par questionner les visiteurs étrangers qui viennent à la piste de courses d'istanbul où Formula 1 est organisée. Cet aperçu sera employé afin de rassembler les données pour une thèse de troisième cycle qui est préparée à l'université de Gazi, institut des sciences éducatives. Aucun nom ne sera mentionné dans cette thèse et les réponses que vous donnerez dans cet aperçu ne vous encombreront pas. Tout en remplissant aperçu, marquez s il vous plait les choix les plus appropriés pour vous. Merci de votre contribution à notre aperçu. Mehtap AKNAR Tel: myucel_44@hotmail.com 1. Votre genre? ( ) Homme ( ) Femme 2. Votre âge? ( ) 18 ou moins ( ) ( ) ( ) ( ) 52 ou plus 3. Votre état éducatif? ( ) Le primaire ( ) Lycée ( ) Université ( ) Maître ( ) Doctorat 4. Votre pays? 5. Votre revenu mensuel? 6. Avez-vous été à notre pays pour une raison avant la première organisation de la formule 1 tenue dans notre pays (2005)? ( ) Oui ( ) Non 7. Si votre réponse à la 6ème question est "Oui", quel était le but de votre visite / vos visites à notre pays? ( ) Vacances ( ) Achats ( ) Assister aux divers organisations sportifs ( ) Assister aux événements culturels - artistiques ( ) Assister aux congrès ou à des réunions ( ) Autre. 8. Allez-vous aux autres pays pour regarder les courses de Formula 1 à où ils sont organisés? ( ) Oui ( ) Non 9. Avez-vous assisté à n'importe lequel de ces organisations de Formula 1 tenus dans notre pays en et 2007? ( ) Oui ( ) Non 10. Avez-vous rendu visite notre pays après et 2007 pour n'importe 121

136 quelle autre raison que Formula 1, par exemple les achats, les vacances, les sports etc. ( ) Oui ( ) Non 11. Quelles sont vos raisons pour choisir notre pays pour assister aux organisations de Formula 1? Vous pouvez marquer plus d'une réponse. ( ) Sa proximité à mon pays. ( ) Je trouve le cours de parc d'istanbul passionnant et idéal pour regarder. ( ) J'ai entendu de bonnes opinions au sujet de la Turquie. ( ) Je veux voir les capitaux historiques et culturels de la Turquie, avant et après les courses. ( ) Le plaisir que j'ai eu, de mes visites précédentes vers la Turquie. ( ) L'information que je me suis rassemblée sur la Turquie, de la télévision, de l'internet etc. ( ) La Turquie est un pays bon marché. ( ) Autre 12. Combien de jours projetez-vous rester dans notre pays dans cette visite? ( ) 3-5 ( ) 6-8 ( ) 9-11 ( ) ( )15 ou plus 13. Pensez-vous que Le Grand Prix en Turquie est une organisation réussie? ( ) Oui, réussie ( ) Non, sans succès 14. Pensez-vous revenir en Turquie pour regarder les courses de Formula 1 Grand Prix Turquie qui seront tenues en 2009 et plus tard? ( ) Oui ( ) Non 15. Comment avez-vous trouvé la Turquie par les endroits vous avez visité et les services que vous avez eu? ( ) Je l'ai trouvé bon à se promener. ( ) Médiocre. ( ) Je ne l'ai pas trouvé bon à se promener. 16. Projetez-vous acheter des présents à l'origine turc à vous-même / à vos amis ou parents, en retournant à votre pays? ( ) Oui ( ) Non 17. Recommanderez-vous de voyager en Turquie à vos amis? ( ) Oui ( ) Non 18. Pensez-vous que vous pourriez avoir l'occasion de se renseigner bien sur la Turquie, grâce à votre visite pour les courses? ( ) Oui ( ) Non 19. Est ce qu il y a des changements de vos pensées précédentes sur l'image de la Turquie que vous avez eu avant que vous veniez pour F1. ( ) Oui ( ) Non 20. Si votre réponse à la 19 ème question est "Oui", quelle est la direction de ce changement de vos pensées? ( ) De positif au négatif ( ) De négatif au positif. 21. Avez-vous une connaissance sur la Turquie avant que F1 ait commencé à être organisé dans la Turquie? ( ) Oui ( ) Non 22. Avez-vous senti un besoin de rassembler l'information sur le pays, avant de venir en Turquie? 122

137 ( ) Oui ( ) Non 23. Si votre réponse à la 22 ème question est "Oui", quelles sources avez-vous appliqué le plus? ( ) Internet ( ) Livres ( ) Guide de voyage ( ) Amis, parents, etc. qui ont déjà été en Turquie. ( ) Autre

138 Ek 3: İngilizce Anket Soruları Study Of Effects Of The F1 Turkey Grandprıx To Turkısh Tourısm Aim of this study is to determine the effects of the F1 Turkey Granprix on advertisement of Turkish Turism and expose these effects by public surveys that are asked to foreign visitors coming to İstanbul where F1 Turkey Granprix is held. This study will be used for gathering information for the thesis that is being prepared in Gazi University Education Science Institute. In thesis no participant name will be mentioned and questions that you have answered will not give you any responsibility. Please choose appropriate answer, while answering the survey. Thank you for assistance. Mehtap AKNAR Tel: Sex ( ) Male ( ) Female 2. Age ( ) 18 or under ( ) ( ) ( ) ( ) 52 and over 3. Education ( ) Primary Education ( ) High School ( ) University ( )Master ( )Doctorate 4. Country Income per Month Have you ever been in Turkey for any reason before F1 Turkey Grandprix 2005? ( ) Yes ( ) No 7. If you answered Question 6 YES, what was the reason of that journey? ( ) Holiday ( ) Shopping ( ) To join sport activities and organization ( ) To join Cultural activities and organization ( ) To join the congres and meetings ( ) Others Do you go to other countries that have the F1 GP organized in? ( ) Yes ( ) No 9. Did you join one of the F1 Turkey GPs that are organized in ? ( ) Yes ( ) No 10. After F1 Turkey GP, have you ever visited Turkey for any reason such as having holiday or shopping etc.? ( ) Yes () No 124

139 11. What are reasons of choosing our country to join F1 Turkey Grandprix? You can make multiple choice. ( ) Distance to my country ( ) Worth to watch and Attractiveness of İstanbul Granprix ( ) Positive oppinion I heart about Turkey ( ) Being glad about previous journey to Turkey. ( ) Getting to know the Historical and Cultural Values of Turkey before and after the race ( ) Information I have gathered from TV, Newspapers, internet about Turkey. ( ) Because of being cheap country. ( ) Other reasons How many days have you planed to stay in Turkey? ( ) 3-5 ( ) 6-8 ( ) 9-11 ( ) ( ) 15 or over 13. Do you think that F1 Turkey GP is succefull and well prepared organization? ( ) Yes ( ) No 14. Do you have any plan to join F1 Turkey Granprix that will be organized in 2009 and future? ( ) Yes ( ) No 15. What is your impression about Turkey when you think about services that are offered in Turkey and places that you wander? ( ) For me, it was worth sightseeing ( ) Goodish ( ) For me, it wasn t worth sightseeing 16. Would you buy any presents to you relatives belonging to Turkey? ( ) Yes ( ) No 17. Are you going to advise your friends to come and visit our country when you return back to your country? ( ) Yes ( ) No 18. Do you think that you have found the chance to know Turkey closer through the Formula 1 organization that you have participated in? ( ) Yes ( ) No 19. Is there any difference between the image in your mind before you come to Turkey and the current image? ( ) Yes ( ) No 20. If you say yes to the 19. question, in which direction is this difference? ( ) From the positive to the negative ( ) From the negative to the positive 21. Had you known some information about Turkey before F1 was organized in Turkey? ( ) Yes ( ) No 22. Did you feel a need to collect some information about the country before you came to Turkey? ( ) Yes ( ) No 125

140 23. If you say yes to the 22. question, which information sources did you use most? ( ) Internet ( ) Book ( ) Travel Guide ( ) Friends, relatives, people who have come to Turkey before ( ) Other.. 126

141 Ek 4: İstanbul Park Pistinin Mevcut Durumu PİST-ÇEVRE YOLU-İÇ YOLLAR Pist uzunluğu (m) Pist genişliği 14-21,5 (m) Çevre yolu uzunluğu (m) İç yolların toplam uzunluğu (m) Pist toplam viraj sayısı 14 adet Pist toplam viraj sayısı (sağ) 6 adet Pist toplam viraj sayısı (sol) 8 adet Pist toplam düzlük sayısı 4 adet En keskin viraj yarı çapı 15 (m) Pist en uzun düzlük 720 (m) Start-Finish düzlüğü uzunluğu 655,5 (m) Teorik maksimum hız 320,58 km/h Pist düşey kurp sayısı 16 adet Pistteki en yüksek boyuna eğim 8,145 (%) Altgeçit sayısı 4 adet Üstgeçit sayısı 3 adet Kullanılacak lastik bariyer sayısı adet ARAZİ ALANI VE TOPRAK İŞLERİ Toplam arazi alanı (m 2 ) Toplam tesis alanı (m 2 ) Toplam kazı işleri (m 3 ) Toplam dolgu işleri (m 3 ) BİNA OTURMA ALANLARI Padok binaları (m 2 ) Tribün (m 2 ) Diğer (m 2 ) Toplam (m 2 ) BİNA TOPLAM ALANLARI Padok binaları (m 2 ) Tribün (m 2 ) Diğer (m 2 ) Toplam (m 2 ) VIP Kuleleri Adedi 2 adet VIP kuleleri kat sayısı 7 kat VIP kuleleri yükseklik 37 (m) TRİBÜN VE OTOPARK KAPASİTELERİ Ana tribün kişi Geçici tribün kişi Doğal tribün kişi V.I.P. Locaları kapasitesi kişi Toplam otopark kapasitesi araç Toplam kapasite kişi PERSONEL VE MAKİNA MEVCUDU Çalışan mühendis sayısı 27 kişi Çalışan işçi sayısı 1450 kişi Çalışan iş makinesi ve kamyon sayısı 140 adet Kaynak: ( ) 127

142 Ek 5: İstanbul Park Pisti Ulaşım Bilgileri Adres: Karaaliler Mevkii Pafta 1935 Parsel Tepeören Yolu Akfırat Beldesi Tuzla / İSTANBUL Telefon No: Ulaşım: Pistimize 6 farklı noktadan ulaşım imkanı var. TEM, E5, Sahil Yolu ve Adapazarı ndan gelen, Sabiha Gökçen Havalimanı na inen ve deniz yoluyla İstanbul Park a gelmek isteyenler için ayrı güzergahlar mevcuttur. Ulaşımda herhangi bir sorun yaşamamak için bilet türünüze ve bilet türünüzün bağlı olduğu renge dikkat etmek gerekir. Bilet türünüz, biletinizin sol üst köşesinde bağlı bulunduğu renklerle yazılmıştır. Bilet türünüze göre düzenlenen yönlendirmelere uyulduğu takdirde hiçbir sorun yaşamadan piste ulaşmak mümkündür. TEM otoyolunu kullanarak gelen VIP üyeleri, Padok ekipleri, Medya mensupları ve Gold bilet sahipleri TEM Otoyolu üzerindeki Pendik Kurtköy Kavşağı ndan sağa dönüp ileride Kurtköy gişeler kavşağından sola dönerek Formula 1 yoluna bağlanıyor. Bu yol kişiyi İstanbul Park a ulaştıracaktır. TEM otoyolunu kullanarak gelen Silver, Bronz ve Açık Alan bileti sahipleri, Pendik Kurtköy kavşağını düz geçerek Şekerpınar Kavşağı na kadar ilerliyorlar. Şekerpınar Kavşağı ndan sola dönerek Formula 1 yoluna bağlanıyorlar. Bu yol yine bilet sahibini İstanbul Park a ulaştıracaktır. E5 üzerinden gelen VIP üyeleri, Padok ekipleri, Medya mensupları ve Gold bilet sahipleri Pendik Kavşağı ndan sola dönerek Pendik-Kurtköy yoluna 128

143 bağlanıyorlar ve bu yolu takip ederek Formula 1 yoluna ulaşabiliyorlar. Bu yol da İstanbul Park a ulaşmak için kullanılabilir. E5 üzerinden gelen Silver, Bronz ve Açık Alan bilet sahipleri, Pendik kavşağını ve kaynarca kavşağını düz geçerek, Çayırova-Bayramoğlu Kavşağı na kadar ilerliyorlar. Bu kavşaktan sola dönüp Şekerpınar bağlantı yolunu kullanarak Şekerpınar kavşağına geldiklerinde sola dönüp Akfırat-Tepeören bağlantı yolunu kullanarak Formula 1 yoluna bağlanabilirler. Sahil Yolundan gelen VIP üyeleri, Padok ekipleri, Medya mensupları ve Gold bilet sahipleri Kaynarca Kavşağı ndan sola dönüp, E5-TEM Bağlantı Yolu nu kullanarak Sabiha Gökçen kavşağına geldikten sonra sağa dönüp Formula 1 yoluna bağlanıyorlar. Bu yol kişiyi İstanbul Park a ulaştıracaktır. Sahil Yolu ndan gelen Silver, Bronz ve Açık Alan bilet sahipleri, E5 Karayolu na bağlandıktan sonra, Çayırova-Bayramoğlu Kavşağı na kadar ilerliyorlar. Bu kavşaktan sola dönüp Şekerpınar bağlantı yolunu kullanarak Şekerpınar kavşağına geldiklerinde sola dönüp Akfırat-Tepeören bağlantı yolunu kullanarak Formula 1 yoluna bağlanabilirler. Deniz yolu ile gelen VIP üyeleri, Padok ekipleri, Medya mensupları ve Gold bilet sahipleri Kaynarca Kavşağı ndan düz devam edip, E5-TEM Bağlantı Yolu nu kullanarak Sabiha Gökçen kavşağına geldikten sonra sağa dönüp Formula 1 yoluna bağlanabilirler. Deniz Yoluyla gelen Silver, Bronz ve Açık Alan bilet sahipleri, sağa dönüp E5 Karayolu na bağlandıktan sonra, Çayırova-Bayramoğlu Kavşağı na kadar ilerliyorlar. Bu kavşaktan sola dönüp Şekerpınar bağlantı yolunu kullanarak Şekerpınar kavşağına geldiğinizde sola dönüp Akfırat-Tepeören bağlantı yolunu kullanarak Formula 1 yoluna bağlanabilirler. 129

144 Sabiha Gökçen Havaalanı ndan gelen VIP üyeleri, Padok ekipleri, Medya mensupları ve Gold bilet sahipleri havaalanı çıkışındaki kavşaktan sağa dönerek Formula 1 yoluna bağlanabilirler. Sabiha Gökçen Havaalanından gelen Silver, Bronz ve Açık Alan bilet sahipleri, Formula 1 yoluna bağlandıktan sonra sağa Şekerpınar istikametine dönerek, Şekerpınar Kavşağı na kadar ilerliyorlar. Şekerpınar Kavşağı ndan sola dönerek Formula 1 yoluna bağlanabilirsiniz. Adapazarı yolundan gelen VIP üyeleri, Padok ekipleri, Medya mensupları ve Gold bilet sahipleri, E5 Karayolu ndan Kaynarca Kavşağı na kadar devam edip Kaynarca Kavşağı ndan sağa dönerek E5-TEM Bağlantı Yolu na ulaşıyorlar. Bu yolu kullanarak Sabiha Gökçen kavşağına kadar geldikten sonra sağa dönüp Formula 1 yoluna bağlanıyorlar. Bu yol kişiyi İstanbul Park a ulaştıracaktır. Adapazarı yolundan gelen Silver, Bronz ve Açık Alan bilet sahipleri, Çayırova-Bayramoğlu kavşağından sağa dönüp Şekerpınar bağlantı yolunu kullanarak Şekerpınar Kavşağı na kadar ilerliyorlar. Şekerpınar Kavşağı na geldiklerinde soldan Akfırat-Tepeören bağlantı yolunu kullanarak Formula 1 yoluna bağlanabilirler. Bu yol yine kişiyi İstanbul Park a ulaştıracaktır ( 130

145 Ek 6: İstanbul Park Pistinin Harita Üzerindeki Yeri Kaynak: ( ) 131

146 Ek 7: İstanbul Park Pisti Biletlere Göre Ulaşım Planı Kaynak: ( ) 132