TÜRKİYE CEVİZ ÜRETİM TÜKETİM FİYAT VE DIŞ TİCARETİNDE GELECEK EĞİLİMLERİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 TÜRKİYE CEVİZ ÜRETİM TÜKETİM FİYAT VE DIŞ TİCARETİNDE GELECEK EĞİLİMLERİN BELİRLENMESİ Hakan SAÇTI Mehmet KİLCİ Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü-Tarım Ekonomisi Araştırmaları D.B. ÖZET Araştırmada, Türkiye de ceviz üretiminin mevcut durumunun ortaya konulması ve üretim tüketim, fiyat ve dış ticaretine yönelik eğilimlerin belirlenerek gelecek beş yıl için öngörülerde bulunulması amaçlanmıştır. Üretim, ithalat, ihracat ve stoklar için yaklaşık 35 yıllık, tüketim için ise 14 yıllık zaman serisi verileriyle çalışılmıştır. Çalışmada öncelikli olarak verilerin normal dağılım gösterip göstermedikleri incelenmiş ve veriler normal dağılıma uygun olarak analiz edilmiştir. Korelasyon ve kısmi korelasyon grafikleri ve ilgili istatistiki testler yardımı ile durağanlıkları incelenerek durağan olmayan seriler durağan hale getirilmiştir. Öngörülerin yapılmasında Box-Jenkins Modelleri kullanılmıştır. Mevsimsel olmayan veriler üzerinde çalışıldığı için ARIMA (p,d,q) modellerinden yararlanılmıştır. Akaike Bilgi Kriteri (AIC) değerlerine bakılarak en uygun öngörü değerleri hesaplanmıştır. Üretim, ithalat ve stoklarına ilişkin arz projeksiyonları yapılmış ve bunların toplamı alınarak arz, benzer şekilde, yurtiçi tüketim ve ihracat için beş yıllık dönemi kapsayan projeksiyonlar elde edilip, bunların toplamı alınarak talep öngörülerine ulaşılmıştır. Çalışmada, 2019 yılına kadar fiyatlarda reel olarak yaklaşık %8 lik bir artış öngörülürken talepteki artışın arzdaki artıştan daha fazla olacağı ve talebin ton, arzın ise ton seviyesine ulaşacağı tahmin edilmiştir. DETERMINING THE FUTURE TRENDS IN WALNUT PRODUCTION CONSUMPTION PRICE AND FOREIGN TRADE OF TURKEY ABSTRACT In this study, it is aimed that determine the current status of the walnut production in Turkey and the trends about production, consumption, price and foreign trade, also it is intended to make predictions for the next five years. Nearly 35 years time-series data was worked for production, imports, exports and inventories and 14 years for the consumption. In the study; priority was given the data were normally distributed or not and the data were analyzed according to the normal distribution. Data s stability was examined with the help of correlation and partial correlation graphs and related statistical tests, and non-stationary series has become stable. "The Box-Jenkins Model" was used in making predictions. Because of working on non-seasonal data, ARIMA (p, d, q) models were used. Optimal predictive value was calculated by taking into consideration of Akaike Information Criterion (AIC) values. Supply projections made on manufacturing, import and stock and by taking their sum, 1301

2 similarly, covering five-year period projections for domestic consumption and export were obtained and the predicted demand was reached. In this study; it was estimated that about an 8% increase in the prices until 2019, demand increase would be more than supply increase, demand would be tones, supply would be expected to reach tones. 1. GİRİŞ Dünyada ceviz Karpat Dağlarından, Türkiye, İran, Irak, Afganistan, Güney Rusya, Hindistan dan, Kore ye kadar uzanan geniş bir coğrafyada yetiştirilmektedir(sen, S.M. ve Ark., 2006). Ceviz, beslenme ve sağlıklı yaşam için gerekli en önemli tarım ürünleri arasında yer alır. Sert kabuklu meyveler grubunda 3,5 milyon ton üretimle dünya sıralamasında ilk sırada yer almaktadır. Cevizi 2 milyon ton ile kestane, 1,9 milyon ton üretim ile badem, 0,9 milyon ton ile Antep fıstığı, 0,8 milyon ton ile de fındık izlemektedir. Bu üretimin yaklaşık yarısını 1,7 milyon ton ile Çin üretmektedir. Çin i 0,45 milyon ton ile İran, 0,42 milyon ton ile ABD ve 0,21 milyon ton ile Türkiye izlemektedir. Bu üretim değerleriyle dünya ceviz üretiminin yaklaşık %80 ini bu dört ülke gerçekleştirmektedir (FAO-2013). Cevizin gen merkezleri ve anavatanları arasında yer alan Türkiye, ceviz varlığı ile dünyada önemli bir ülke konumundadır yılında 6,9 milyon adet olan ağaç sayısı 2015 yılına gelindiğinde yaklaşık 13 milyon adete ulaşmıştır. Ceviz ağacı sayısının son on yılda önemli ölçüde artmasının nedeni olarak Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının vermiş olduğu Sertifikalı Fidan Desteğinin, eğitim, yayın ve yayım çalışmaları ile Orman ve Su İşleri Bakanlığınca hayata geçirilen Ceviz Eylem Planı kapsamında yapılan çalışmaların etkili olduğu düşünülmektedir. Türkiye de ceviz yetiştiriciliği daha çok aile içi tüketim ve yurt içi tüketime yönelik olarak yapılmaktadır. Üretilen ceviz tüketimi karşılayamamakta, özellikle son yıllarda gittikçe artan oranlarda ceviz ithal edilmekte, ancak yıllara göre değişmekle birlikte çok az bir kısmı kabuklu ve iç ceviz olarak değişik ülkelere ihraç edilmektedir (Bostan 2012). 2. ULUSLARARASI VE TÜRKİYE PİYASALARINDA YAŞANAN GELİŞMELER 2.1 Uluslararası piyasalarda yaşanan gelişmeler FAO nun 2013 verilerine göre dünyada yaklaşık 3,5 milyon ton ceviz üretimi yapılmakta olup Türkiye 190 bin ton ceviz üretimiyle dünya üretiminden yaklaşık % 6 lık bir pay alarak Çin, İran ve ABD den sonra dördüncü sırada yer almaktadır Üretim alanları, üretim ve verim Çizelge 1 e bakıldığında, dünyada toplam ha alanda ceviz üretimi yapılmaktadır. Bu üretim alanının % 43 üne Çin, % 11 ine ABD, % 10 una da Türkiye sahiptir. 1302

3 Çizelge 1. Ceviz üretici ülkelerin üretim miktarları, üretim alanları ve verimleri, 2013 Sıra No Üretim (ton) Alan (ha) Verim (kg/ha) 1 Çin Çin Slovenya İran ABD Romanya ABD Türkiye Ukrayna Türkiye Meksika Pakistan Ukrayna İran Iran Diğerleri Diğerleri Diğerleri Toplam Toplam Ortalama Kaynak: FAO, Çizelge 1. de dünya ceviz verim ortalamasının kg/ha olduğu görülmektedir. Ceviz verimi açısından ülkeler incelendiğinde ilginç bir tablo ile karşılaşılmaktadır. Ceviz üretimi ve üretim alanları açısından ilk sıralarda gelen ülkelerin verimlilikte aynı performansı gösteremedikleri görülmektedir. Dünyada ceviz veriminde kg/ha ile Slovenya ilk sırada yer almaktadır. Slovenya nın verimdeki başarısını ceviz üretiminde bölgeye uygun yüksek verimli çeşitleri yetiştirmesi ve kapama ceviz bahçesi oranının yüksek olması şeklinde açıklamak doğru olacaktır. Üretim ve alan istatistiklerinde açık ara önde olan Çin, verimlilikte kg/ha ile 14. sırada yer almaktadır. Türkiye ise kg/ha verim ile dünyada 31. sırada yer almaktadır (Kilci, M. 2015) Üretici fiyatları Dünyada ceviz üretici ülkelerde üretici fiyatları Çizelge 2 de incelenmiştir. Çizelgeye göre 2013 yılında üretici fiyatı en yüksek olan ülke İran da cevizin üretici fiyatı dolar/ton olarak gerçekleşmiştir. İran ı dolar/ton ile Kıbrıs ve dolar/ton ile Türkiye izlemiştir yılında dünya üretici fiyatlarının ortalaması ise dolar/ton olarak gerçekleşmiştir. Çizelge 2. Ceviz üretiminde önde gelen ülkelerde üretici fiyatları, 2013 Ülkeler Fiyat (ABD $/ton) İran Kıbrıs Türkiye Çin Avusturya Diğer Ülkeler Ortalaması (21 ülke) Dünya Ortalaması Kaynak: FAO, 2015 İran daki üretici fiyatlarının dünya fiyatlarına göre oldukça yüksek olmasının sebebinin üretim maliyetlerinin yüksekliği ve tamamen iç tüketime dönük bir üretim yapılmasından kaynaklandığı söylenebilir Tüketim Dünyada ceviz tüketiminin yaygınlığı; çerez olarak tüketilmelerinin yanı sıra ceviz yağının yemeklerde, ilaç sanayinde, kozmetikte ve diğer alanlarda geniş bir şekilde 1303

4 kullanılmalarından dolayı üretimin yaygınlığından çok daha fazladır. Yani üretici ülke sayısı az iken tüketici ülke sayısı cevizin kullanım yelpazesinin geniş olmasından dolayı daha fazladır. Aynı zamanda üretimde lider olan ülkelerde tüketim diğer ülkelerden çok daha ilerdedir. Son yıllarda Çin, AB, Amerika ve Türkiye'de bu durum görülmekte olup 2012 de ceviz tüketimindeki en büyük büyüme Meksika da %47, Vietnam da %37, Hindistan da %28 ve Çin de %20 olarak kayıtlara geçmiştir (Anonim 2015) Dış ticareti Dünya ceviz ticareti, Çizelge 3. de incelenmiştir. Ceviz hem kabuklu hem de kabuksuz olarak dış ticarete konu olmakta olup ceviz dış ticaretinde de yıllara göre bir artış yaşanmaktadır. İhracat miktarı (kabuklu+kabuksuz) 2009 yılında ton iken 2013 yılında ton olarak gerçekleşmiş olup bu yıllar arasında % 20 lik bir artış yaşanmıştır. Çizelge 3 e bakıldığında 2009 ve 2013 yılları arasında dünya genelinde ceviz ithalatında % 30 luk bir artış meydana gelmiştir. Çizelge 3. Dünyada yıllara göre ceviz dış ticareti İhracat Miktarı (Ton) İthalat Miktarı (Ton) Yıllar Kabuklu Kabuksuz Toplam Kabuklu Kabuksuz Toplam Kaynak: FAO, 2016 Çizelge 4. incelendiğinde 2013 yılında dünyada ton kabuklu ve ton kabuksuz cevizin ihracatı yapılmaktadır. Dünya ceviz ihracatında ABD ilk sırada yer almaktadır. ABD ceviz dış ticaretinden ton kabuklu ile %46 ve ton kabuksuz ile %35 pay almaktadır. Çizelge 4. Dünya ceviz ihracatında ülkelerin payı, (ton 2012 yılı) Kabuklu (Ton) Kabuksuz (Ton) Ülkeler Toplam Ülkelerin Payı (%) Ülkeler Toplam Ülkelerin Payı (%) ABD ABD Çin Ukrayna Fransa Meksika Meksika Moldovya Ukrayna Şili Diğer Diğer Toplam Toplam Kaynak: FAO, 2015 Çizelge 5. te Dünya ceviz ithalatında ülkelerin payı verilmektedir yılında dünyada ton kabuklu ve ton kabuksuz cevizin ithalatı yapılmıştır. Çizelge 5 te görüldüğü üzere ceviz üretiminde dünyada açık ara lider olan Çin kabuklu ceviz ithalatında da ilk sırada yer almaktadır. Çin kabuklu ceviz ithalatında dünyadaki toplam ithalatın %20 sini gerçekleştirmektedir. 1304

5 Ceviz üretici ülkeler arasında sadece ABD nin üretimi ihracat temellidir. ABD ceviz üretimlerini ihraç etme politikası üzerine kurgulamış ve bu amaçla üretimini yönlendirmektedirler (Anonim 2015). Çizelge 5. Dünya ceviz ithalatında ülkelerin payı, (ton yılı) Kabuklu Kabuksuz Ülkeler Toplam Ülkelerin Payı (%) Ülkeler Toplam Ülkelerin Payı(%) Çin Almanya Vietnam Japonya İtalya Güney Kore Türkiye Fransa Meksika İspanya Diğer ülkeler Diğer ülkeler Toplam Toplam Kaynak: FAO, Çin üretimde %50 lik bir paya sahip olsa da mutlak ithalatçı bir ülke olması bu büyük orandaki üretimini iç tüketimini karşılamaya yönelik yaptığı anlamına gelmektedir. Üretim sıralamasında 2. sırada yer alan İran ise dış ticarette önemli miktarlarda yer almaması iç talebi karşılayacak bir üretim miktarına sahip olduğu izlenimi vermektedir (Kilci, M. 2015). 2.2 Türkiye ceviz piyasasında yaşanan gelişmeler Üretim alanları ve üretim Türkiye'de yıllar itibariyle ceviz üretimi yapılan toplu meyveliklerinin alanı, üretim miktarı ve verim Çizelge 6. da incelenmiştir. Çizelgeye göre 2005 yılında toplu meyveliklerin alanı 197 bin da iken, 2015 yılında 718,2 bin da olmuştur. Aynı yıllar arasında üretim % 27, toplam ağaç sayısı ise % 83 artmıştır. Çizelge 6. Türkiye de yıllar itibariyle ceviz üretim miktarları, verimi ve alanı Yıl Üretim Verim( Üretim Alanı Alanı (bin da) Yıl (bin ton) kg) (bin ton) (bin da) Verim(kg) ,0 197, ,2 468, ,6 208, ,2 552, ,5 286, ,1 639, ,8 328, ,8 693, ,2 366, ,0 718, ,1 413,9 33 Kaynak: TUİK, Üretici fiyatları Türkiye'de yıllar itibariyle ceviz fiyatları Çizelge 7 de incelenmiştir. Bu kapsamda 2014 yılı bazlı ceviz fiyatlarının reel olarak döneminde yaklaşık % 60 lık bir artış gösterdiği gözlemlenmektedir. TUİK 2015 yılına ait fiyatı 13,45 TL olarak açıklamıştır. Son 10 yıllık dönemde ise nominal olarak fiyatların 3 katına çıktığı Çizelge 7 de görülmektedir. 1305

6 Çizelge 7. Türkiye de yıllar itibariyle ceviz fiyatları (TL/kg) Yıllar ÇEGF Reel ÇEGF Yıllar ÇEGF Reel ÇEGF ,04 6, ,39 8, ,08 7, ,52 8, ,13 6, ,31 8, ,22 6, ,60 8, ,42 6, ,45 8, ,66 7, ,04 9, ,06 7, ,64 9, ,67 7, ,62 9, ,65 7, ,94 9, ,69 8, ,02 11, ,12 8,74 Kaynak: TUİK, Tüketimi Ceviz, bugün dünyada olduğu gibi ülkemizde de sevilerek tüketilen en önemli meyve türlerinden biri durumundadır. Cevizin insan beslenmesi ve sağlığına olan katkılarının son yıllarda yapılan klinik deneylerle de ortaya konması ve toplumumuzda sağlıklı yaşam konusuna verilen önemin artması cevize olan talebi de önemli oranda artırmıştır. Çizelge 8 de görüleceği gibi 2005 yılında 142,229 ton olan ülkemiz ceviz tüketimi 2014 yılında yaklaşık %50 artarak tona seviyelerine yükselmiştir. Kişi başı tüketim de 2 kg dan 2,8 kg a yükselmiştir. Çizelge 8. Türkiye de yıllar itibariyle ceviz tüketimi Yıl Toplam Tüketim (ton) Kişi Başı Tüketim (kg) , , , , , , , , , ,8 Kaynak: TÜİK, Dış ticaret Çizelge 9 da yıllar itibariyle Türkiye nin ceviz dış ticareti incelenmiştir döneminde Türkiye nin ceviz ihracatı (kabuklu+kabuksuz) 216 tondan tona yükselmiştir. Aynı yıllar arasında ise ithalat miktarı tondan tona yükselmiştir. Çizelge 9 dan da anlaşılacağı üzere Türkiye ceviz dış ticaretinde yıllar itibariyle açık vermekte olup 2005 yılında ton olan bu açık 2014 yılında tona yükselmiştir. 1306

7 Çizelge 9. Türkiye de yıllar itibariyle gerçekleşen ceviz dış ticareti (ton) İhracat Miktarı İthalat Miktarı Dış Yıllar Kabuklu Kabuksuz Toplam Kabuklu Kabuksuz Toplam Ticaret Açığı , , , , , , , , , , Kaynak: TUİK, CEVİZ PİYASASINDA GELECEK DÖNEM ÖNGÖRÜSÜ 3.1 Materyal ve Metot Çalışmanın materyalini TUİK ve GTHB başta olmak üzere çeşitli veri kaynaklarından derlenen Üretim, ithalat, ihracat ve stoklar için yaklaşık 35 yıllık, tüketim için ise 14 yıllık zaman serisi verileri oluşturmaktadır. Çalışmayla Türkiye de ceviz üretiminin mevcut durumunun ortaya konulması ve üretim tüketim, fiyat ve dış ticaretine yönelik eğilimlerin belirlenerek gelecek beş yıl için öngörülerde bulunulması amaçlanmıştır. Çalışmada öncelikli olarak verilerin normal dağılım gösterip göstermedikleri incelenmiş ve veriler normal dağılıma uygun olarak analiz edilmiştir. Korelasyon ve kısmi korelasyon grafikleri ve ilgili istatistiki testler yardımı ile durağanlıkları incelenerek durağan olmayan seriler durağan hale getirilmiştir. Öngörülerin yapılmasında Box-Jenkins Modelleri kullanılmıştır. Mevsimsel olmayan veriler üzerinde çalışıldığı için ARIMA (p,d,q) modellerinden yararlanılmıştır. Akaike Bilgi Kriteri (AIC) değerlerine bakılarak en uygun öngörü değerleri hesaplanmıştır. Üretim, ithalat ve stoklarına ilişkin arz projeksiyonları yapılmış ve bunların toplamı alınarak arz, benzer şekilde, yurtiçi tüketim ve ihracat için beş yıllık dönemi kapsayan projeksiyonlar elde edilip, bunların toplamı alınarak talep öngörülerine ulaşılmıştır. 3.2 Üretim alanları ve üretim öngörüsü Ceviz üretimi dikim alanı ve ağaç başına verim Çizelge 10 da incelenmiştir. Çalışmada gelecek dönemler hakkında öngörüde bulunmak için yıllarına ait otuz beş yıllık zaman serisi verileri kullanılmıştır. Çizelge 10 a göre, üretim alanlarında %31 lik bir artış öngörülmesine rağmen üretimde ve verimde önemli bir artış beklenmemektedir. 1307

8 Çizelge 10. Türkiye de ceviz üretim, dikim alanı ve verim öngörüleri Yıllar Üretim (ton) Dikim Alanı (da) Ağaç Başına Verim Ortalama ( ) , , , , , , yılında üretimin 220 bin civarında gerçekleşmesi öngörülmektedir. Yapılan araştırma sonuçları incelendiğinde ve sektör paydaşlarıyla yapılan değerlendirmelerde mevcut bahçelerin yaşlandığı ve böylece verimliliklerinin düştüğü bu nedenle dikim alanlarındaki artış üretime aynı oranda yansımadığı değerlendirilmektedir. 3.3 Fiyat ve tüketim öngörüsü Türkiye'de ceviz fiyatları iklim şartlarına göre şekillenen üretime göre oluşmakta olup 2019 yılına kadar ön görülen fiyat değişimleri Çizelge 11 de incelenmiştir. Tabloya göre fiyatların 2014 yılına oranla 2019 yılında yaklaşık %8 lik artış göstereceği öngörülmektedir. tüketime bakıldığında aynı dönemde %17 lik bir artış öngörülmektedir Dış ticaret Çizelge 11. Türkiye'de ceviz fiyat ve tüketim öngörüsü Yıllar Fiyat (TL/kg) Tüketim (ton) Ortalama ( ) 8, , , , , , Türkiye nin arasındaki ihracat ve ithalat rakamlarından yola çıkılarak ceviz ihracatında ve ithalatında meydana gelecek olan değişimler, gelecek 5 yıl için Türkiye'nin ceviz dış ticareti Çizelge 12 de öngörülmüştür. Çizelgedeki değerlere bakıldığında ithalatın ihracata göre oransal olarak daha fazla arttığı görülmekte ve üretimi artırıcı tedbirler alınmazsa dış ticaret açığının giderek artacağı öngörülmektedir. Çizelge 12. Türkiye'de ceviz dış ticareti öngörüsü Yıllar İthalat (ton) İhracat (ton) Ortalama( ) , , , , , , , , , , , ,

9 3.5 Arz-talep dengesi Cevize ait arz-talep dengesine ait öngörüler Çizelge 13 te incelenmiştir. Çizelgeye göre 2019 yılına gelindiğinde talepteki artışın arzdaki artıştan daha fazla olacağı ve talebin ton, arzın ise ton seviyesine ulaşacağı öngörülmektedir. Orta dönemde oluşması beklenen bu arz açığının kapatılması üretimi artırmaya yönelik politikaların etkin bir şekilde uygulanmasıyla mümkün olacaktır. Çizelge 13. Türkiye'de ceviz dış ticareti öngörüsü Ürün Üretim (ton) Verim (kg/da) Arz (ton) Talep (ton) (Arz-Talep) Ortalama ( ) ,00 395, , , , ,00 407, , , , ,00 408, , , ,00 408, , , , ,00 409, , , , ,00 409, , ,10-204,50 4. SONUÇLAR Türkiye de ceviz üretiminde son yıllarda önemli gelişmeler yaşanmıştır. Gerek devletin vermiş olduğu destekler gerekse üreticilerin tercihinden dolayı toplu meyveliklerin alanı son 10 yılda 208,9 bin dekardan 718,2 bin dekara çıkmıştır. Verimlilikte önemli bir artış olmaması çeşitlerin ve iklimin sınırlandırmasına dayandırılabilir. Bu süre içerisinde üretim ise 150 bin tondan 200 bin ton civarına gelmiştir. Türkiye nin ceviz dış ticaretinde ise son on yılda ithalat her yıl ihracattan fazla gerçekleşmiştir. Bu verilerden de anlaşılacağı gibi Türkiye kendi iç tüketimini karşılayacak üretimi gerçekleştiremediği için mutlak ithalatçı konumdadır. Çalışmada yapılan analizler neticesinde denge tablosundan da görüleceği üzere Türkiye önümüzdeki 5 yılda da mutlak ithalatçı konumundan kurtulamayacaktır. Gerek üretimin kısmi olarak artması gerekse toplu meyveliklerin alanının artması bile Türkiye nin mutlak ihracatçılıktan çıkmasını sağlayamayacağı öngörülmektedir. Bu bilgiler ışığında arz talep açığını kapatacak, dış ticaret açığını kapatacak önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu kapsamda; - Üretim alanlarının artmasına rağmen üretimin artmamasının nedeni net bir şekilde ortaya konulması gerekmektedir. - Türkiye nin hemen her bölgesinde ceviz yetiştiriciliği yapılmasının Türkiye için iyi bir potansiyel olduğu ve bu potansiyeli kullandıracak önlemler alınmalıdır. Bu önlemler destekleme mekanizmalarıyla hayata geçirilmelidir. - Yapılacak desteklemelerde bilimsel araştırmalar ile belirlenmiş yöreye uygun çeşitlerin ön plana çıkarılması sağlanmalıdır. - Desteklemelerdeki alan sınırlamasının kaldırılması dikim alanlarının artmasına neden olacaktır. 1309

10 KAYNAKLAR Anonim, world-market- walnuts &catid=2: &itemid=19 Bostan T., Bitlis İlinde Ceviz Yetiştiriciliğinin Ekonomisi, Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Yolları Üzerine Bir Araştırma (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta. FAO, ( ). Kilci, M Tokat İli Niksar İlçesi Ceviz Üretim Ve Pazarlama Yapısı Gaziosmanpaşa Üniversitesi/Ziraat Fakültesi/Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikler. bitkisel.zul ( ). Sen, S.M., Kazankaya, A., Yarılgaç, T., Doğan, A., Bahçeden Mutfağa Ceviz. Maji Yayınları (1),