Eğitim Psikolojisi. Gelişim-Öğrenme-Öğretim. 17. Baskı. Editör: Binnur YEŞİLYAPRAK. Yeni YÖK Kur Tanımına Uygun

Transkript

1 Eğitim Psikolojisi Gelişim-Öğrenme-Öğretim Betül AYDIN Filiz BİLGE Mehmet BİLGİN Gürhan CAN Kurtman ERSANLI Mustafa KILIÇ İbrahim KISAÇ İsa KORKMAZ Hadiye KÜÇÜKKARAGÖZ Şermin KÜLAHOĞLU Bülent ÖZTÜRK Ertuğrul UÇAR Editör: Binnur YEŞİLYAPRAK Yeni YÖK Kur Tanımına Uygun 17. Baskı

2 Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Gelişim - Öğrenme - Öğretim ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: Ekim 2006, Ankara 17.Baskı: Mart 2017, Ankara Yayın-Proje: Özge Işıkcı Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Bu kitap Ö rencilerinin geli imlerini tan mak, onlar n tüm olarak sa l kl geli ebilmelerine yard mc olmak ve ö rencilerine uygun ö renme ya ant lar kazand rmak isteyen Ö RETMENLERE VE Ö RETMEN ADAYLARINA E itim sürecini geli tirmede önemli sorumluluklar ta yan YÖNET C LERE VE MÜFETT LERE Çocu unun geli im ve ö renme sürecini ö renip ona yard mc olmak isteyen ANNE VE BABALARA Dünyada varolma, geli me ve ya amay ö renme sürecini merak eden ve bu süreci olumlu etkileyerek kendini geli tirmek isteyen TÜM B REYLERE ithaf olunur..

4 Bir Okuyucu Mektubu Siz hiç bir kitaba aşık oldunuz mu? Hayatımı Değiştiren KİTAP Ben şu an dershanemde oturmuş Eğitim Psikolojisi kitabınızı okuyorum belki 50. kez! Evet, evet yanlış duymadınız, en az elli kez... Bir kitap bu kadar sevilir mi? Ya da hangi kitap bu kadar çok okunmayı hak edecek kadar değerlidir! Ben size hayatımın küçük bir özetini yapayım. Bu kitaptan öncesini mi duymak istersiniz yoksa sonrasını mı?... Fen-Edebiyat Fakültesi ni bitirdikten sonra iş bulamayacağımı düşünüp pedagojik formasyon eğitimi almaya karar verdim. Gelişim ve Öğrenme dersi hocamız sizin kitabınızı kullanıyordu. Ben de aldım. Daha kitabı elime ilk aldığım andan itibaren inanamayacağım bir dünyanın içinde buldum kendimi. Kitap sanki en sevdiğim bir kıyafetim gibi, üzerimden çıkmaz gibi, nereye gitsem yanımda. Siz hiç bir kitaba aşık oldunuz mu? Neden bu kadar etkilendim diye düşündüm. Eğer bir kitap yazsaydım, emin olun böyle bir kitap yazmak isterdim. Bu kadar duygulara hitap eden ya da duyguları en doğru yerinden yakalayan Siz beni ben yapmadınız, bana şunu gösterdiniz: Nesrin, bu sensin. Artık kendinin farkına var. Sen değerli bir insansın. Dürüst, empatik ve içten olduğun sürece başarı seni kovalayacak... Kitabınızın sonundaki hikayedeki gibi kuşun geleceği benim elimde... Nesrin Ertunan (Kimya Öğretmeni) Teşekkür: Olumlu değerlendirmeleri ile bizleri ödüllendiren öğrenciler; Dicle Üniversitesi nden Ayten ÇEÇER, Kıbrıs tan Bahar OKÇU, Gazi Üniversitesi nden Feridun CAVLI, Çukurova Üniversitesi nden Sema ERGÖNÜL, Balıkesir Üniversitesi nden Başak VARGÜN, Süleyman Demirel Üniversitesi nden Nejdet DÜZELTEN e teşekkürler... Okuyucu değerlendirmelerini merakla bekliyoruz.

5 Ön Söz Bu kitap öncelikle insan yaşamındaki iki temel MUCİZE yi anlatıyor: Birincisi, döllenmiş bir yumurtadan bir bebeğin dünyaya gelişi, büyüyüp gelişmesi ve bir yetişkin olması! İkincisi, dünyaya geldiğinde yaşama dair hiçbir bilgisi olmayan bu bebeğin yaşamayı öğrenmesi! Yani konuşmayı, yürümeyi, yemek yemeyi, şarkı söylemeyi, kavga etmeyi, fareden korkmayı, bisiklete binmeyi, insanları sevmeyi, kopya çekmeyi, trafik kurallarını ve onlara uymamayı, flört etmeyi, doktor, hemşire, mühendis ya da öğretmen olmayı! Yaşamayı öğrenmek için ne kadar çok davranış öğrenmemiz gerektiğinin bir listesini yapmak mümkün olsa bu listenin uzunluğu ne kadar olur dersiniz? İşte bu kitap, aslında, sürekli gerçekleştiği ve hepimizi kapsadığı için pek de farkında olmadığımız ve olağan karşıladığımız bu iki temel mucizeyi; GELİŞİM ve ÖĞRENME yi açıklamayı amaçlıyor. Bu amacı gerçekleştirmede geçerli olan yaklaşım ve modelleri de inceleyerek bireyin gelişim ve öğrenmesine yardımcı olacak ÖĞRETİM i de kapsıyor. Kitap, özellikle öğrencilerin gelişim özelliklerini tanıyarak onların öğrenme yaşantıları kazanmalarını sağlamakla yükümlü öğretmenlere yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu nedenle üniversitelerin, öğretmenlik programlarındaki aday öğretmenler için YÖK ün öğretmenlik programları içinde 2. veya 3. yarıyılda yer alan Eğitim Psikolojisi dersinde kullanılabilecek bir kaynak kitap olarak tasarlanmıştır. Konuların seçimi, sıralama ve kapsamı bu hedef kitlenin hazırbulunuşluk düzeyine ve gereksinimine uygun olarak hazırlanmıştır. Kitabın tasarımında şu noktalar esas alınmıştır: 1. YÖK-KUR tanımına uygun olarak, öğretmenlik formasyonu programında yer alan diğer dersler ile bütünleşmesi, önceki ve sonraki formasyon dersleri ile aşamalığı ve ardışıklığı sağlayabilmesi. 2. Farklı lise programlarından gelen öğrencilerin farklı hazır bulunuşluk düzeylerine uygun olması. 3. Gerek farklı eğitim kademelerinde (okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim düzeylerinde) gerekse değişik alanlardaki öğretmen adayları açısından gereksinime yanıt vermesi.

6 4. Öğrencinin bir öğretmen adayı olarak öğrendiklerini meslek yaşamına transfer edebilecek nitelikte bulabilmesi. 5. Dersi yürütecek öğretim elemanlarının rahat izleyebilecekleri bir kaynak kitap olabilmesi. 6. Üniversite öğrencilerinin sıkılmadan okuyup çalışabilecekleri ilginç ve keyifli bir kitap olması. Elinizdeki kitap, bu özellikleri ne derece taşıyor, buna okuyucular karar verecektir. Ancak bizler, kitabı hazırlayan ve yayımlayan oldukça kalabalık bir ekip olarak elimizden geleni yaptık. Kitabın gerçekten hedef kitlenin gereksinimlerini karşılayabilecek bilimsel bilgileri, okuyucu ile etkileşime girerek ve rahat anlaşılır bir tarzda sunmasına çalıştık. Umarız ki çabalarımız takdir edilecektir! Kuşkusuz olumlu geri bildirimler kendimizi iyi hissetmemizi, olumsuz geribildirimler de kitabı geliştirmemizi sağlayacaktır! Bu nedenle, nasıl olursa olsun, geribildirimlerinizi bekliyoruz... Kitabın, tüm öğretmen adaylarına, hazırlandıkları mesleği sevmeleri ve bu alanda kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... Şubat 2017 Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi viii

7 Öğrenciler İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu Bu kitap psikolojinin iki alt alanı olan Gelişim ve Öğrenme konularını incelemektedir. Öğrenme, gelişim temeline dayanır. Sizler, üniversiteye girme başarısını gösteren gençler olarak öğrenmenin gerektirdiği gelişim aşamalarını büyük ölçüde tamamladığınızı kanıtlamış bireylersiniz. Üniversitede göstereceğiniz başarıyı etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerin niteliği ve başarıyı etkileme gücü bireye göre değişir. Ancak başarıyı etkileyen en önemli faktörlerden biri çalışma yöntemi dir. Ders çalışma yöntemi, bilgilerin zihne yerleşmesi ve hatırlanması açısından başarıyı önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle size, bu kitabı çalışırken, diğer yöntemlere göre daha etkili olduğu araştırmalarla kanıtlanmış bir yöntem önerilmektedir. Bu yöntemin temelini oluşturan kuramsal düşünceler 10. ünitede tartışılmaktadır. Yöntem, bir üniteyi çalışırken birbirini izleyen beş aşamanın ilk harflerinin yanyana getirilmesiyle adlandırılmıştır: İSOAT yöntemi. Yöntemin basamakları şu şekildedir: İ İzle (gözden geçir) S Sorular oluştur O Oku TEST ET A Anlat (tekrarla) T Test et (kendini değerlendir) İlk ve son aşamalar bir ünitenin bütününe uygulanır; aradaki üç aşama ünitede yer alan konulara, yeri geldikçe uygulanır. Şimdi kısaca her aşamayı inceleyelim : 1. İZLE Aşaması (Gözden geçirme): İlk aşamada ünitenin bütünü hakkında bir fikir edinmek için ünitenin başından başlayıp sonuna kadar hızla gözden geçiriniz. Ana başlıklar, alt başlıklar, şekil, resim, tablo-vb. kısımlara göz atınız. Giriş kısmını okuyunuz ve bölümün sonundaki özet (gözden geçirelim) kısmını mutlaka okuyunuz. Bu işi dikkatinizi toplayarak sadece 5-10 dakikada yapabilirsiniz. 2. SOR Aşaması: Gözden geçirme aşamasında, ünite kapsamında yer alan konularla ilgili kafanızda sorular oluşturunuz. Nelerden söz ediliyor? Ne, Nasıl, Neden? gibi sorular sorunuz ve daha önce bu konularda belleğinizde varolan bilgilerle bağlantı kurarak neler öğrenebileceğinizi kestirmeye çalışınız. Burada İZLE (Gözden Geçir) SOR OKU ANLAT

8 ünitenin başında yer alan Düşünelim, tartışalım kısmında verilen sorulara ve ünite içinde yer alan sorulara da göz atabilirsiniz. 3. OKU Aşaması: Kafanızda oluşan genel fikir ve çıkardığınız sorular çerçevesinde konuyu, anlamaya çalışarak dikkatlice okuyunuz. Sorduğunuz soruları yanıtlamaya çalışınız. Okumakta olduğunuz konu üzerinde düşünün ve belleğinizdeki ilgili konularla bağlantısını kurmaya çalışınız. Tanım, benzerlik, farklılık belirten önemli kısımların altını çizin, ana noktalara işaret koyunuz. Anahtar noktalara dikkat ediniz. 4. ANLAT (Tekrarla) Aşaması: İzle aşamasında tüm üniteyi gözden geçirmelisiniz. Ancak, Sor, Oku ve Anlat aşamasını, ünite içinde bütünlük oluşturan ana konulara sırasıyla uygulamanız gerekiyor. Belli bir alt konuyu okuduktan sonra ana fikirleri hatırlamaya ve kendi kendinize anlatmaya çalışın. Tekrarlama, bilgileri belleğe yerleştirmenin güçlü bir aracıdır. Okuduklarınızı, kendi sözcüklerinizle ve tercihen yüksek sesle anlatın. Bu alt bölümü yeterince öğrendiğinizden emin olduğunuzda, izleyen alt bölüme geçin ve sor, oku, anlat aşamalarını yeniden uygulayın. Ünitenin tüm alt konularını bitirinceye dek bu şekilde devam edin. 5. TEST ET Aşaması Ünitenin çalışılması tamamlandıktan sonra özet (gözden geçirelim) kısmını bir kez daha okuyun ve değerlendirme sorularını yanıtlayın. Ayrıca sınıf uygulamaları olarak ünite sonunda yer alan sorular da sizin kendinizi değerlendirmenize yardımcı olacaktır. Sevgili öğrenciler, bu kitap sizin rahat okumanızı, sıkılmadan çalışmanızı ve kolay anlamanızı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu tasarım hem içerik olarak konuların sıralanması, genelden özele doğru ele alınması, açık-anlaşılır bir dil kullanılması, dikkati toplamaya yarayacak soru, örnek ve deneylere yer verilmesi şeklinde; hem de biçim olarak algılama, izleme ve belleğe kaydetmeye uygun bir düzenleme açısından sağlanmaya çalışılmıştır. Ancak unutmayın, öğrenmeyi etkileyen en önemli etken içten güdülenme, yani sizin öğrenmek istemeniz ve kendinizi çalışmaya konsantre edebilme gücünüzdür. Son olarak, bu kitabın SEVİLMEYE ihtiyacı olduğunu unutmayın. Lütfen kitabı sevgiyle elinize alın ve severek kullanın. Ülkemizin 11 ayrı üniversitesinden, bu alanda yetkin 13 ayrı akademisyenin, yılların birikimiyle ve aylarca süren uğraşlarının sonucu ortaya çıktığını düşünün. Ne dersiniz, sizce de sevilmeyi hak etmiyor mu? Editör x

9 Öğretim Elemanları İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu Bu kitap, öğretmenlik programlarında yer alan Eğitim Psikolojisi dersi için bir kaynak kitap olarak hazırlanmıştır. Siz öğretim elemanlarının dersi yürütmede rahat izleyebileceği ve dersin etkin ve zevkli işlenmesine katkı sağlayabilecek bir tasarım gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla her ünite aşağıda açıklanan bir formata göre hazırlanmıştır: 1. Öğrenme Hedefleri Her ünitenin başına, o üniteye yönelik olarak öğrencilerin ulaşması beklenen hedefler konmuştur. Bilindiği gibi dersin başında öğrencilerin hedeflerden haberdar edilmesi konuya dikkat çekme, güdüleme ve anlamlı öğrenmeyi teşvik etme açısından katkı sağlayabilir. 2. İçindekiler Ünitenin içinde yer alan ana konular ve bazı önemli alt başlıklar verilerek bilgilerin nasıl bir düzenlemeyle sunulacağı sıralanmıştır. 3. Düşünelim, Tartışalım Konunun başında, derse giriş yapmak için öğrencilere yöneltilebilecek, onları düşünmeye sevk edebilecek sorular yer almaktadır. Bu soruların, konuya ilişkin güncel, somut yönleri göstererek öğrencinin dikkatini çekmesi ve ilgi uyandırması amaçlanmıştır. Bu sorular üzerinde küçük bir tartışma ile konuya giriş yapıldığında dersin daha ilgi çekebileceği düşünülmüştür. 4. Örnek Olay Her ünitenin başında örnek olay olarak, ünitenin kapsamı ile ilgili bir karikatür, anı, öykü ya da deney yer almıştır. Örnek olayın incelenmesi ile öğrencilerin kafasında konularla ilgili soruların oluşması, bazı ipuçları verilmesi ve ilgi çekilmesi amaçlanmıştır. 5. Konuların Sunumu Konuların ana başlıklar ve alt başlıklar halinde sunulmasına, özet tablolara yer verilmesine, şekil ve şemalarla daha anlaşılır hale getirilmesine çalışılmıştır. Konular sunulurken aşağıdaki simgelerle, bilgiyi işleme sürecinin aktif kılınması hedeflenmiştir.

10 Anahtar kavramlar, önemli noktaların vurgulanması ve tekrarın sağlanması, Öğrencileri yönlendirecek, dikkati sürdürmeye yardımcı olacak soruların sorulması ile düşünce sürecinin aktif kılınması ve güncel bağlantıların kurulması, Konuyu somutlaştıracak, anlamayı ve bellekte saklamayı sağlayabilecek örnek durumların verilmesi veya konu ile ilgili bilimsel deneylerin sunulması. Anlamayı, bilgiyi saklamayı kolaylaştıracak ve dikkati artırabilecek uyarıcıların sağlanması, Ayrıca konularla ilgili fotoğraf ya da resimlerle yine öğrencilerin ilgisinin çekilmesi ve kalıcılığın sağlanması 6. Sınıf Uygulamaları Bu bölümde, öğrencilerin üniteyi işledikten sonra konularla ilgili zihinsel uygulamalar, tartışmalar yapabilmesi ve öğrenilenlerin pekiştirilmesi düşüncesi ile tasarlanmış sorular ve öneriler yer almaktadır. Bunlar, dersin sonunda değerlendirme amaçlı kullanılabilir veya ev ödevi olarak verilebilir. 7. Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Ünitede yer alan konuların ana hatları ile özetlenmesi, önemli noktaların vurgulanarak tekrar edilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 8. Değerlendirme Soruları Öğrencilerin kendi kendilerini test etmeleri düşüncesiyle konulan bu sorular, dersin sonunda öğrencilere yöneltilebilir. Yeni sorular hazırlanmasında bir fikir verebilir. 9. Kaynakça xii Ünite içinde yararlanılan kaynaklar, metin içinde referans numarası sistemiyle, bölüm sonlarında yer almıştır. Konuları daha ayrıntılı sunmak isteyen öğretim elemanları kuşkusuz yeni kaynaklara başvurma gereksinimi duyabilir. Kitabın bu formatıyla sizlerin öğretme işinizi daha kolay ve daha zevkli hale getirebilmesini umut ediyoruz. Kitabın yeni baskılarında daha yeterli bir kapsam ve formata kavuşması sizlerin eleştiri ve önerileri ile gerçekleşebilecektir. Sizlere ve öğrencilerinize yararlı olabilmek dileğiyle... Editör

11 Üniteler ve Yazarları Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi BÖLÜM I Ünite 1. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş Prof. Dr. Şermin Külahoğlu Uludağ Üniversitesi Ünite 2. Ünite 3. Ünite 4. Ünite 5. Gelişimin Doğası Prof. Dr. Betül Aydın İstanbul Bilim Üniversitesi Bedensel ve Devinsel Gelişim Doç. Dr. Mehmet Bilgin Çukurova Üniversitesi Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi Yrd. Doç. Dr. Hadiye Küçükkaragöz Dokuz Eylül Üniversitesi Kişilik Gelişimi (Psikososyal ve Ahlak Gelişimi) Prof. Dr. Gürhan Can Hasan Kalyoncu Üniversitesi BÖLÜM II Ünite 6. Öğrenmenin Doğası Prof. Dr. Mustafa Kılıç İnönü Üniversitesi Ünite 7. Ünite 8. Ünite 9. Ünite 10. Ünite 11. Öğrenmede Davranışsal Yaklaşımlar Prof. Dr. Kurtman Ersanlı Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Öğrenme Kuramı Prof. Dr. İsa Korkmaz Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Gestalt ve İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme Prof. Dr. Filiz Bilge Hacettepe Üniversitesi Bilgiyi İşleme Modeli Yrd. Doç. Dr. Bülent Öztürk Doç. Dr. İbrahim Kısaç Gazi Üniversitesi Öğrenmeden Öğretime Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Uçar Aksaray Üniversitesi Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi

12 İçindekiler Bir Okuyucu Mektubu... v Ön Söz...vii Öğrenciler İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu... ix Öğretim Elemanları İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu... xi Üniteler ve Yazarları...xiii Şekiller Listesi...xx Tablolar Listesi...xx Şemalar Listesi...xxi GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ Ünite 1 (1-28) Giriş...2 Psikolojinin Tanımı...3 Psikolojinin Tarihçesi...6 Psikoloji Bilimini Yönlendiren İnsan Anlayışı Yaklaşımları Psikolojinin Alt Dalları Eğitim Psikolojisi Eğitim Psikolojisinin Alt Alanları Gelişim ve Öğrenme Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Teknikleri Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça GELİŞİMİN DOĞASI Ünite 2 (29-55) Giriş Gelişimle İlgili Temel Kavramlar Gelişim Büyüme Olgunlaşma Öğrenme Hazır Bulunuşluk Kritik Dönem Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri Kalıtım Çevre Gelişim İlkeleri Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri Gelişim Dönemleri ve Özellikleri Gelişim Görevleri Gelişim Alanları Öğretmenler İçin Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Gereklidir? Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça... 55

13 BEDENSEL VE DEVİNSEL GELİŞİM Ünite 3 (57-81) Giriş Bedensel Büyüme ve Gelişim Büyüme Beden Oranı Devinsel (Psiko-motor) Gelişim Okul Öncesi Dönem Bedensel Büyüme ve Gelişim Devinsel Büyüme ve Gelişim İlköğretim Dönemi Bedensel Büyüme ve Gelişim Devinsel Büyüme ve Gelişim Ortaöğretim Dönemi Bedensel Büyüme ve Gelişim Devinsel Büyüme ve Gelişim Ergenlikte Cinsel Gelişim Bedensel ve Devinsel Gelişimde Bireysel Farklılıklar Öğretmenin Bedensel ve Devinsel Gelişim Açısından Sorumlulukları Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça xvi BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ Ünite 4 (83-122) Giriş Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı Bilişsel Gelişimin Ögeleri ve Kavramları Jean Piaget ( ) ve Klinik Yöntem Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri Duyusal-Hareket (Sensory-Motor) Dönemi (0-2 Yaş) Duyusal-Hareket Dönemin Eğitimsel Doğurguları İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) İşlem Öncesi Dönemin Eğitimsel Doğurguları Somut İşlemsel Dönem (7-11 Yaş) Somut İşlemsel Dönemin Eğitimsel Doğurguları Soyut İşlemsel Dönem (11 Yaş ve Üstü) Soyut (Formel) Düşüncenin Eğitimsel Doğurguları Çocukta Dil Gelişimi Dil Gelişimi Dil Nedir? Çocukta Dil ve Düşünce Dil Gelişimi ile İlgili Görüşler Okul Öncesi Dönemde Dil Gelişimi Agulama Evresi (0-12 Ay) Tek Sözcük Evresi (12-18 Ay) Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi (Telgrafik Konuşma, Ay) İlk Gramer Süreci (24-60 Ay) Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler Okul Döneminde Dil Gelişimi Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça...122

14 KİŞİLİK GELİŞİMİ Ünite 5 ( ) Giriş Freud un Kişiliğin Yapısı, Örgütlenmesi ve Gelişimine İlişkin Kuramsal Yaklaşımları Topografik Kişilik Kuramı Yapısal Kişilik Kuramı Psikoseksüel Gelişim Kuramı Psikoseksüel Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları Erikson un Psikososyal Gelişim Kuramı Psikososyal Gelişim Dönemleri Güvene Karşı Güvensizlik (0-1 Yaş) Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç (1-3 Yaş) Girişimciliğe Karşı Suçluluk (3-6 Yaş) Başarılı Olmaya Karşı Yetersizlik (6-12 Yaş) Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Krizi (12-18 Yaş) Ergenlik Sonrası Yaşanan Karmaşalar Psikososyal Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları Ahlak Gelişimi Piaget nin Ahlak Gelişimi Kuramı Kohlberg in Ahlak Gelişimi Kuramı Gelenek Öncesi Düzey Geleneksel Düzey Gelenek Ötesi Düzey Ahlak Gelişim Kuramlarının Eğitsel Doğurguları Farklı Eğitim Dönemlerindeki Öğrencilerin Kişilik Gelişimlerini Kolaylaştırmada Ailenin ve Öğretmenin Rolü Okul Öncesi Eğitim Dönemi İlköğretim Dönemi Ortaöğretim Dönemi Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça ÖĞRENMENİN DOĞASI Ünite 6 ( ) Giriş Öğrenme ile İlgili Kavramlar Öğrenmenin Niteliği Öğrenilmiş Davranış İle Doğuştan Getirilen (İçgüdüsel ve Refleksive) Davranışların Farkı Öğrenmenin Biyolojik Temelleri Sinir Sistemi Sinir Sisteminin Görevleri Beyin ve Gelişmesi Beynin Görevleri Beynin İşlevleri Öğrenmede Duyu Organlarının Rolü Öğrenmeyi Etkileyen Etkenler Öğrenenle İlgili Etkenler (Kişisel Etkenler) Öğrenmede Bireysel Ayrılıklar Öğrenme Olayına Kuramsal Açıdan Kısa Bir Bakış Öğrenmenin Doğasını Bilmek Öğretmen İçin Neden Gereklidir? Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça xvii

15 ÖĞRENMEDE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLAR Ünite 7 ( ) Giriş Davranışçı Öğrenme Kuramları Klasik Koşullama Etki Yasası Edimsel Koşullama Davranışsal Öğrenmenin Temel İlkeleri Uyarıcıların Rolü Pekiştireçler Davranışçı Yaklaşımların Sınıf Ortamında Uygulanması Uyarıcıların Hazır Olması Şekillendirme (Davranış Biçimlendirme) Önceki Yaşantıların Yeni Davranışlara ve Yeni Yaşantılara Etkisi Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça SOSYAL ÖĞRENME KURAMI Ünite 8 ( ) Giriş Sosyal Öğrenme Kuramının Gelişimi Sosyal Öğrenme Kuramının Temel Kavramları Sosyal Öğrenme Kuramının Dayandığı Temel İlkeler Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri Sosyal Öğrenme Kuramının Eğitimde Uygulanması Uygun Model Kullanmak Öz-Yeterliğin Geliştirilmesi Öğrencilerin Duygularını Dikkate Almak Sosyal Öğrenmenin Sınıf Ortamında Uygulanışı Öğretmene Öneriler Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça GESTALT VE İNSANCIL YAKLAŞIMDA ÖĞRENME Ünite 9 ( ) Giriş Gestalt Kuramda Öğrenme Algılama Algı Yasaları Şekil-Zemin (Figure-ground) İlişkisi Yakınlık (Proximity) Yasası Süreklilik (Continuity) Yasası Tamamlama (Closure) Yasası Benzerlik (Similarity) Yasası Basitlik (Simplicity) Yasası Pragnänz Yasası Algısal Değişmezler Bellek İzi ve Unutma İçgörüsel Öğrenme Üretici Düşünme Yaşam Alanı xviii

16 Gestalt Kuramın Eğitim Açısından Doğurguları İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme Benlik Kavramı Öğrenci-Öğretmen İlişkisi İnsancıl Eğitimin İlkeleri Maslow un Temel Gereksinmeler Hiyerarşisi Gereksinmeler Hiyerarşisinin Eğitim Açısından Doğurguları Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça BİLGİYİ İŞLEME MODELİ Ünite 10 ( ) Giriş Bilgi Depoları Duyusal Bellek Kısa Süreli Bellek (Çalışan Bellek) Uzun Süreli Bellek Bilişsel Süreçler Dikkat Algılama Tekrar Kodlama Geri Getirme (Hatırlama) Unutma (Geri Getirme Başarısızlığı) Yürütücü Süreçler/Bilişi Yönetme Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça ÖĞRENMEDEN ÖĞRETİME Ünite 11 ( ) Giriş Bloom un Tam Öğrenme Modeli Bruner ve Buluş Yolu ile Öğrenme Temsil Evrelerinin Sırası Buluş Yoluyla Öğrenmede Öğretim Süreci Ausubel ve Anlamlı Öğrenme Anlamlı Öğrenmenin Etkinliği Gagne Öğretim Durumları Modeli Piaget nin Öğretim Doğurguları Vygotsky nin Sosyo-Kültürel Yaklaşımı Üst Düzey Zihinsel Süreçlerin Sosyal Kökeni Beyin Temelli Öğrenme Yapılandırmacılık Sınıf Uygulamaları Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Değerlendirme Soruları Kaynakça Son Söz Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı Ünite Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı xix

17 Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş Prof. Dr. Şermin Külahoğlu* Uludağ Üniversitesi 1 Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Eğitim ve psikoloji kavramlarının anlamı, kapsamı, işlevini açıklayabilecek, Eğitim psikolojisi bilim alanının gereği ve önemi hakkındaki görüşleri kavrayabilecek, Gelişim ve öğrenme psikolojisinde kullanılan yöntemlerin neler olduğunu açıklayabilecek, Bu alanda kazandığınız bilgilerin öğretmenlik yaşamındaki önemini değerlendirebileceksiniz. İçindekiler Giriş Psikolojinin Tanımı Psikolojinin Tarihçesi Psikoloji Bilimini Yönlendiren İnsan Yaklaşımları Psikolojinin Dalları Eğitim Psikolojisi Eğitim Psikolojisinin İlgi Alanları: Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi Gelişim ve Öğrenme Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Teknikleri Düşünelim, Tartışalım Kendimi hiç anlamıyorum! Sizin de böyle söylediğiniz oluyor mu? Neden? En beğendiğiniz öğretmeninizi düşünün. Onda en çok hangi özelliği takdir ediyorsunuz? Neden? Kendinizi anlamak için nereden yardım alıyorsunuz? Ne yapıyorsunuz? Öğretmenin, öğrencilerini tanıması, anlaması gerekli midir? Neden? (*) Prof. Dr. Şermin Külahoğlu. Ayvalık ta doğmuştur. İlk öğrenimini Ayvalık ta, liseyi Uşak ta tamamlamıştır. Lisans öğrenimini Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bölümünde yapmıştır. Fransa da, Paris V- René Descartes (Sorbonne) Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora öğrenimi görmüştür yılında doçent olmuştur. Şu anda, Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesidir.

18 28 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ KAYNAKÇA 1. Morgan, C.T. (1981). Psikolojiye Giriş-Ders Kitabı. (Çeviri: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Yayın Sorumlusu: Sirel Karakaş) Meteksan, Ankara. 2. Cüceloğlu, Doğan (1991). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi. 3. Dönmezer, İ. (1996). Eğitim Psikolojisi. İzmir: Can Ofset. 4. Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve Öğrenme. Nobel Yayıncılık. 3. Baskı. 5. Fidan, N. Ve Erden, M. (1993). Eğitime Giriş. Ankara: Meteksan A.Ş. 6. Erden, M. ve Akman, Y. (1995). Eğitim Psikolojisi. Gelişim- Öğrenme-Öğretme. Ankara: Arkadaş Kitabevi. 7. Eripek, S., Hakan, A; Öner, U. (Ed. Hakan, Ayhan.) (1989) Eğitim Ön Lisans Programı. Eğitim Bilimleri Eğitim Psikolojisi T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları. No: 185 Açıköğretim Fakültesi Yayınları, No: 86 Ünite: Ülgen, G. (1997). Eğitim Psikolojisi. Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Kuramlar ve Uygulamalar. Ankara: Alkım Yayınları. 9. Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi. Davranış Bilimlerine Giriş. 5. Kitap Ünite: Ss.208, 214.

19 Geli imin Do as 2 Prof. Dr. Betül Aydın* İstanbul Bilim Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Gelişimle ilgili temel kavramları tanımlayabilecek, Gelişim alanlarını kavrayabilecek, Gelişimin ilkelerini açıklayabilecek, Gelişim dönemlerini tanımlayabilecek, Gelişim görevlerini açıklayabilecek, Gelişimin biyolojik ve çevresel temellerini kavrayabilecek, Öğretmenler için gelişimin doğasını bilmenin önemini ana hatlarıyla açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Gelişimle İlgili Temel Kavramlar Gelişim Alanları Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri Gelişimin İlkeleri Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri Öğretmenler İçin Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Gereklidir? Düşünelim, Tartışalım İlk çocukluk gelişim görevleri gerçekleşmediği zaman, bunun yansımaları nasıl olabilir? Düşünüp tartışalım. Akranlarına göre çok geç ilköğretime başlayan bir kişinin öğrenmesi ve başarı durumu nasıl olabilir? Düşünüp tartışalım. Gelişim niçin alanlar itibariyle incelenmektedir? Bunun önemini ve birbirleri ile olan etkileşimlerini düşünüp tartışalım. Gelişimde, öğrenme ve yaşantı mı, yoksa kalıtım mı daha önemlidir? Düşünüp tartışalım. (*) Prof. Dr. Betül Aydın. Balıkesir de doğmuştur. Orta öğrenimini Üsküdar Amerikan Kız Lisesi nde tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Psikoloji Bölümünü bitirmiştir. Aynı üniversitede doktora yapmış, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi nde öğretim üyesi olmuştur. Halen İstanbul Bilim Ünirsitesinde görev yapmaktadır. Çocuk ve Ergen Psikolojisi isimli bir kitabı bulunmaktadır. Ayrıca Social Citation Index e girmiş, yurtdışı ve yurtiçi makaleleri vardır.

20 GELİŞİMİN DOĞASI 55 KAYNAKÇA 1. Bernstein, D. A. ve ark. (2000) Psychology. (5. Baskı) Houghton Miffilin Company. 2. Santrock, J. W. (1997) Life-Span Development. ABD: Brown- Benchmark Publishers. 3. Santrock, J. W. (1981) Adolescence. (4. Baskı) Wm. C. Brown Publishers. 4. Bacanlı, H. (2002) Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayınları. 5. Dönmezer, İ. (1996) Gelişim Psikolojisi. İzmir: Cem Ofset. 6. Aydın, A. (2000) Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. (2. Baskı) Bursa: Alfa Basın Yayın. 7. Arıtan, A. (1989) Bilim ve Teknik Hepimiz Aslında Bir Bebek Beynine Sahibiz c.22, s Moon, T. Otto, J. H. ve Towle, A. (1960) Modern Biology. New York, Holt, Rinehart and Winston. 9. Aydın, B. (1997) Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İstanbul; Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları No: Gander, M. W. ve Gardiner, H. W. (1993) Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Editör: Bekir Onur. Ankara: İmge Kitabevi. 11. Erden M. Ve Y. Akman (1995) Eğitim Psikolojisi (Gelişim- Öğrenme-Öğretme) Ankara, Arkadaş Yayınevi. 12. Selçuk, Z. (2000) Gelişim ve Öğrenme. (7. Baskı) Nobel Yayınları.

21 Bedensel ve Devinsel Gelişim 3 Doç. Dr. Mehmet Bilgin* Çukurova Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; & Bedensel ve devinsel büyüme ile ilgili kavramları tanımlayabilecek, & Okulöncesi, ilköğretim ve ortaöğretim döneminde bedensel ve devinsel gelişimi kavrayabilecek, & Cinsiyet farklılıklarına göre bedensel ve devinsel gelişim farklılıklarını ayırdedebilecek, & Cinsel gelişimde erkek ve kızlarda görülen belirtileri tanıyabilecek, & Öğretmenlerin öğrencilerinin bedensel ve devinsel gelişimlerine ilişkin sorumluluklarını kavrayabileceksiniz. İçindekiler S Giriş S Bedensel Büyüme ve Gelişim S Devinsel Gelişim S Okulöncesi Dönem S İlköğretim Dönemi S Ortaöğretim Dönemi S Bedensel ve Devinsel Gelişimde Bireysel Farklılıklar S Öğretmenin Bedensel ve Devinsel Gelişim Açısından Sorumlulukları Düşünelim, Tartışalım U Çocukluktan itibaren bedenin fiziksel olarak büyümesi ile hareketsel gelişim arasında nasıl bir ilişki olabilir? Tartışınız. U Okulöncesi, ilk ve ortaöğretim çağındaki öğrencilerin oynadıkları oyunlar ile bedensel ve devinsel gelişim özellikleri arasında bir ilişki olabilir mi? Nasıl? U İlk ve ortaöğrenim çağındaki kız ve erkek öğrencileri inceleyiniz, bedensel gelişim yönünden iki cins arasında ne gibi farklar göze çarpıyor, tartışınız. U Öğretmen, öğrencilerinin bedensel ve devinsel gelişimini nasıl izleyebilir ve bu gelişim alanları açısından neler yapabilir? U Eğitim programlarınızı yaparken öğrencinin bedensel ve devinsel gelişimini nasıl dikkate alırsınız? (*) Doç. Dr. Mehmet Bilgin. Ankara da doğmuştur. İlk, orta ve lise öğrenimini Ankara da tamamlamıştır. Hacettepe Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı nda lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamlamıştır. Çukurova Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanından doktorasını almış ve 1998 yılında Yrd. Doç., 2015 yılında Doçent olmuştur. Şu anda Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı nda öğretim üyesidir.

22 BEDENSEL VE DEVİNSEL GELİŞİM 81 KAYNAKÇA 1. Steinberg L., Belsky, J., Meyer, B,R. (1991). Infancy, Childhood, Adolescence Development in Context. New York: Mcgraw-Hill inc. 2. Dönmezler, İ. (1996). Eğitim Psikolojisi. İzmir: Can Ofset. 3. Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve Davranışı (5. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. 4. Onur, B. (1993). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Ankara: İmge Kitabevi. 5. Nielsen, L. (1996). Adolescence a Contemporary View (third Edition). Florida: Holt, Rinehart and Winston, Inc. 6. Başaran, İ. (1994). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. 7. Akman, Y., Erden, M. (1997). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Arkadaş Yayınevi. 8. Ataç, F. (1991). İnsan Yaşamında Psikolojik Gelişim. İstanbul: Beta Yayınevi. 9. Hatherington, E. M., Parke, D.R. (1997). Child Psychology A Contemporary View (Fourth Edition). New York: Mc-Graw Hill, Inc. 10. Woolfolk, E. A. (1998). Educational Psychology. (seventh edition). Boston: Allyn and Bacon. 11. Kaplan, P. S. (1986) A Child s Odysseys. USA: West Publishing Comp. 12. Yavuzer, H. (1998). Ana-Baba Okulu (7. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi. 13. Yörükoğlu, A. (1987). Gençlik Çağı. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları. 14. Kılıçcı, Y. (1989). Okulda Ruh Sağlığı. Ankara: Şafak Matbaacılık.

23 Bili sel Geli im ve Dil Geli imi Yrd. Doç. Dr. Hadiye Küçükkaragöz* Dokuz Eylül Üniversitesi 4 Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra Bilişsel gelişim ve dil gelişimi ile ilgili terimleri kavrayabilecek, Piaget in bilişsel gelişim kuramını açıklayabilecek, Dil gelişimi ile ilgili farklı görüşleri tartışabilecek, Gelişim ilkelerinin, çocukların bilişsel ve dil gelişimini sağlamada etkisini değerlendirebileceksiniz. İçindekiler Giriş Bilişsel Gelişim Kuramı Jean Piaget ve Klinik Yöntem Piaget in Bilişsel Gelişim Dönemleri Dil Gelişimi Dil Gelişimi ile İlgili Görüşler Okulöncesi ve Okul Döneminde Dil Gelişimi Düşünelim, Tartışalım Küçük çocuklar neden durmadan soru sorarlar? Bir olayın nedenlerini açıklamada çocukların nasıl akıl yürüttüklerini tartışınız. Bir bebek neden eline verilen herşeyi ağzına götürür? Konuşma nasıl öğrenilir? (*) Yrd. Doç. Dr. Hadi Küçükkaragöz da Sosyal Hizmetler Akademisi nde lisans e itimini tamamlad ktan sonra Dokuz Eylül Üniversitesi nde (Psikolojik Dan ma ve Rehberlik alan nda) 1992 de yüksek lisans ve 1998 de doktora derecelerini ald. Halen Dokuz Eylül Üniversitesi E itim Bilimleri Enstitüsü nde ve Buca E itim Fakültesi nde ö retim üyesi olarak görev yapmaktad r.

24 122 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ KAYNAKÇA 1. Atkinson, R. L ve diğ. (1999) Psikolojiye Giriş, (12. Baskı) Ankara: Arkadaş Yayınları. 2. Piaget, J. (1973) The Psychology of Intelligence. N. J: Adams Littlefield. 3. Seifert, R. L. (1991) Educational Psychology, Fifth Ed., Houghton Mifflin Company, Boston. 4. Dembo, M. H. (1991) Applying Educational Psychology in the Classroom. (Fourth edition) New York & London: Longman. 5. Cüceoğlu, D. (1991) İnsan ve Davranışı (2. Baskı) İstanbul: Remzi Kitabevi. 6. Bacanlı, H. (2000) Gelişim ve Öğrenme (3. Baskı) Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 7. Santrock, J. W. (1996) Child Development (7th. ed.) Dallas: Brow- Benchmark Publ. U.S.A. 8. Aksan, D. (1979) Her Yönüyle Dil, I. cilt (2. Baskı) Ankara: TDK Yayınları 9. Erden, M. ve Akman, Y. (1997) Eğitim Psikolojisi (4. Baskı) Ankara: Arkadaş Yayınevi. 10. Başaran, İ. E. (1980) Eğitim Psikolojisi, Ankara: Başaran Yayınları. 11. Yılmaz, T. (1999) Türkçe Dil Etkinlikleri (5-6 Yaş) İzmir: Bilyay Yayınları. 12. Şirin, M. R. (1994) Çocuk Edebiyatı, İstanbul: Şirin Çocuk Vakfı Yayınları. 13. Morgan, C. T. (1998) Psikolojiye Giriş (Yayın Sorumlusu: S. Karakaş) (12. Baskı) Ankara: Meteksan A.Ş. 14. Beyazıd, Gülnur. (1995) Teksir Edilmiş Ders Notları. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi. 15. Vygotsky, L. S. (1998) Düşünce ve Dil. (Çev. S. Koray) İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.

25 Kişilik Gelişimi 5 Prof. Dr. Gürhan Can* Hasan Kalyoncu Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; & Kişiliği tanımlayabilecek, & Kişilik gelişimi hakkında farklı kuramsal görüşleri kavrayarak, kişilik gelişimi açısından öğrencileri değerlendirebilecek, & Kişilik gelişimi kuramlarının eğitsel doğurgularını farklı öğretim kademelerinde uygulamaya koyabilecek, & Ahlâk gelişim kuramları çerçevesinde ahlâk gelişimi sürecini açıklayabilecek, & Sağlıklı bir ahlâk gelişimi için bir öğretmenin öğrencilerine karşı üstlenmesi gereken sorumlulukları kavrayabileceksiniz. İçindekiler S Giriş S Freud un Kişilik Kuramı S Erikson un Psikososyal Gelişim Kuramı S Ahlâk Gelişimi Kuramları S Farklı Eğitim Dönemlerindeki Öğrencilerin Kişilik Gelişimlerini Kolaylaştırmada Ailenin ve Öğretmenin Rolü Düşünelim, Tartışalım U Sınıfta en yakın arkadaşınızı tanıtırken onunla ilgili neler söylersiniz? Bu söylediklerinizin tümüne uyan bir başka kişi var mı? U Çocuklukta cezalandırıcı bir tutumla tuvalet eğitimi verilenlerin yetişkinlikte çok cimri, aşırı düzenli kişiler olduğunu ileri süren Freud un görüşlerini nasıl sınayabilirsiniz? Tartışınız. U Kendi kendinize Neden böyle davrandım? diye düşünüp akılcı bir gerekçe bulamadığınız oluyor mu? U Kopya çekme davranışı ile ahlâkî gelişim düzeyi arasında bir ilişki kurulabilir mi? Tartışınız. (*) Prof. Dr. Gürhan Can. Eskişehir de doğmuştur. İlk ve ortaöğretimini tamamladıktan sonra Ankara Üniversitesinde Lisans ve Yüksek Lisans, Hacettepe Üniversitesinde de Doktora eğitimini tamamlamıştır yılında Doçent, 1996 yılında da Profesör olmuştur. Şu anda Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanlığı yapmaktadır.

26 KİŞİLİK GELİŞİMİ 163 KAYNAKÇA 1. Geçtan, E. 1981). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Hürriyet Yayınları. 2. Özbay, Y. (2001), Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. (2. Baskı) Trabzon: Erol Ofset. 3. Krow, T. K., S. Kaminsky and D. M. Podell. (1997). Educational Psychology. Brown and Benchmork Publishers. 4. Sternberg, R. J. and W. M. Williams. Educational Psychology. Boston: Allyn and Bacon. 5. Wakefield, J. F. (1996). Educational Psychology. Boston: Houghton and Mifflin Company. 6. Woolfolk, A. E. (1998). Educational Psychology: (Seventh ed.) Bostons Allyn and Bacon. 7. Eggen, P. and D. Kauchak. (2001) Educational Psychology: Windows on Classrooms. (5th. Edition) Upper Saddle River, New Jersey: Prentice. Hall İnc.

27 Ö renmenin Do as 6 Prof. Dr. Mustafa K l ç* nönü Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Öğrenme ile ilgili kavramları tanıyabilecek, Öğrenmenin niteliğinin ayırdına varabilecek, Merkezi sinir sisteminin öğrenmeye ilişkin yönlerini açıklayabilecek, Öğrenmenin biyolojik temellerini kavrayabilecek, Öğrenmeyi etkileyen etmenleri sıralayabilecek, Öğrenmenin gerçekleşmesinde, öğrenmenin doğasını sınıf ortamına taşıyabileceksiniz. İçindekiler Giriş Öğrenme ile İlgili Kavramlar Öğrenmenin Niteliği Öğrenilmiş Davranış ile Doğuştan Getirilen Davranışların Farkı Öğrenmenin Biyolojik Temelleri Öğrenmeyi Etkileyen Etkenler Öğrenme Olayına Kuramsal Açıdan Kısa Bir Bakış Öğrenmenin Doğasını Bilmek Öğretmen İçin Neden Gereklidir? Düşünelim, Tartışalım Öğrenme ile kazanılanlar, insan beyninde nasıl kaydediliyor, hiç düşündünüz mü? Düşünme, kavrama ve öğrenme beynin hangi kısımları arasında gerçekleşir? Duyu organları öğrenmede ne kadar etkilidir? Öğrenme tutum ve davranış açısından kardeşler arasında fark olduğu bilinmektedir. Acaba özdeş ikizler arasında da fark ya da farklar var mıdır? Çok fazla kaygı duyduğumuz için başarısız olduğunuz bir sınav yaşantınız oldu mu? Bazı öğrenme yaşantılarında, bir başkasının sizden çok daha çabuk ve çok daha iyi öğrendiğini görüp canınız sıkıldı mı? Bir öğretmen adayı olarak öğrenmenin doğasını bilmeye neden ve niçin gereksinim duymaktayız? (*) Prof. Dr. Mustafa K l ç, Ankara Üniversitesi E itim Bilimleri Fakültesi E itimde Psikolojik Hizmetler de Lisans ve Yüksek Lisans, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikolojik Dan ma ve Rehberlik (PDR) Program nda Doktora ö renimini tamamlam t r. Uzunca bir süre çal t Hacettepe Üniversitesi nden ayr larak ö retim üyesi olarak nönü Üniversitesi ne geçmi tir. Alanla ilgili olarak birçok ara t rma ve yay n yapm t r. Psikolojik Dan ma ve Rehberlik Bibliyografyas ile Fizyolojik Psikolojiye Giri adl kitaplar bulunmaktad r. Çal makta oldu u Üniversitede ö retim üyeli inin yan s ra üst kademe yöneticili i görevlerine de devam etmektedir.

28 ÖĞRENMENİN DOĞASI 195 KAYNAKÇA 1 Koptagel- İlal, Günsel. (1982). Tıpsal Psikoloji. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi. Rektörlük No: 3024 Dekanlık No: Kılıç, Mustafa. (1994). Psikolojik Danışma ve Rehberliğin Temelleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1; Cüceloğlu, Doğan (1994). İnsan ve Davranışı (5. Baskı). İstanbul: Remzi Kitapevi. 4 Morgan, Clifford T. (1981). Psikolojiye Giriş Ders Kitabı. Çeviren: Hüsnü Arıcı ve Diğerleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları No:1 5 Baymur, Feriha. (1983). Genel Psikoloji. İstanbul: İnkilap ve Aka Kitapevleri. 6 Sprinthall, Richard C., Norman A. Sprinthall. (1977). Educational Psychology A Developmental Approach (2. Baskı). Addison- Wesley Series in Education. 7 Ülkü, Siral. (1981). Öğrenme Psikolojisi Ders Notları. Ankara Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Merkezi (EFAM). 8 Cüceloğlu, Doğan. (1997). Yeniden İnsan İnsana (14. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. 9 Morris, G. C. (2002) Psikolojiyi Anlamak (Çev. Ayvaşık ve Sayıl) Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, No: Tutle-W.W Bayron, A. Schottelius ve D.D Schottelius. (1978). Textbook of Physiology. 18. Baskı The C. C Mosby Co., S. Louis. 11 Groves, Philip M., Kurt Schlesinger. (1982). Biological Psychology. 2. Baskı. Wm. c. Brown Company Publisher. 12 Graham, Robert B. (1990). Physiological Psychology. Wadsworth Publishing Company. Belmont, California. 13 Morgan, Clifford T., Richard A. King., Nancy M. Robinson. (1979). Introduction To Psychology. McGraw-Hill International Book Company. 14 Doyle, McKeachie. (1966). Psychology. Addison-Wesley Publishing Company, Inc., London. 15 Konuk, Talat. (1970). Sosyal Bilimlerin Öğretiminde Fizyolojinin Yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 2; s: Binbaşıoğlu, Cavit. (1995). Eğitim Psikolojisi (9. Baskı). Ankara: Binbaşıoğlu Yayınları.

29 196 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ 17 Köknel, Özcan ve Diğerleri. (1989). Davranış Bilimleri (Ruh Bilim). İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayın No: Tıp Fakültesi Yayın No: Bacanlı, Hasan. (2000) Gelişim ve Öğrenme, Ankara: (3. Baskı) Nobel Yayın Dağıtım Ltd. 19 Schultz. P. Duayene, Sydney Ellen Schultz. (2001). Modern Psikoloji Tarihi. Üçüncü Bölüm Psikoloji Üzerindeki Fizyolojik Etkiler. Çeviren:Yasemin Aslay. İstanbul: Kaknüs Yayınevi. 20 Sağıroğlu Armağan, Koçer ve H. Gürkan Tekman. (1999). Sesleri Algılamada Son Nokta. Mutlak Kulak Yeteneği. Bilim ve Teknik. Temmuz 1999 s: Ersin, Mefaret. (1981). Eğitimde Psikolojinin Rolü. Cilt: 1. İkinci Baskı Öğretmen kitapları 153. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 22 Ün Açıkgöz, Kamile. (1996) Etkili Öğrenme ve Öğretme. İzmir: Kanyılmaz Matbaası. 23 Demirel, Özcan. (2000) Öğretme Sanatı. Ankara: Pegem Yayınları.

30 Ö renmede Davran sal Yakla mlar 7 Prof. Dr. Kurtman Ersanl * Ondokuz May s Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Davranışçı yaklaşıma göre öğrenmenin oluşum sürecini açıklayabilecek, Davranışçı yaklaşıma ait terminolojiyi doğru kullanabilecek, Davranışçı kuramcıların kendi aralarındaki yaklaşım farklarını ve benzerliklerini ayırt edebilecek, Davranışçı yaklaşımların ilkelerini öğrenme ortamlarında kullanabileceksiniz. İçindekiler Giriş Davranışçı Öğrenme Kuramları Klasik Koşullanma Etki Yasası Edimsel Koşullama Davranışsal Öğrenmenin Temel İlkeleri Davranışçı Yaklaşımların Sınıf Ortamında Uygulanması Önceki Yaşantıların Davranışlar Üzerindeki Etkisi Düşünelim, Tartışalım Sirklerdeki hayvanlara, sergiledikleri beceriler nasıl öğretiliyor? Reklamların tüketici davranışlarını nasıl yönlendirilebildiğini tartışınız. Öğrenmede ödül ve cezanın etkisi nedir? Öğretmenleriniz en çok ne tip ödül ve ceza uyguluyorlar? Öğretmen olduğunuzda öğrencilerinize kurallara uymayı nasıl öğretebileceğinizi tartışınız. Atari ya da bilgisayar oyunlarının neredeyse- bir bağımlılık yaratmasının nedenleri neler olabilir? (*) Prof. Dr. Kurtman Ersanl Ladik do umlu. Meslek ya am na ilkokul ö retmenli i ile ba lad. Ankara Üniversitesi E itimde Psikolojik Hizmetler Bölümü nde Lisans e itimini tamamlad de Ondokuz May s Üniversitesi, E itim Fakültesi ne ö retim görevlisi olarak atand de Doktora derecesini ald, 1991 de Doçent, 1997 de Profesör oldu.

31 KAYNAKÇA ÖĞRENMEDE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLAR Hill, F. W. (1990) Learning: A Surver of Psychological Interpretation: (fifth ed.) New York: Harper & Row. 2. Weiten, W. Psychology, Pacific, California: Brooks/Cole Company, 3. Slavin, R. E. ( 1994). Educational Psychology (Fourth Edition) Boston: Allyn And Bacon Publishing. 4. Dworetzky, J. P. (1985) Psychology, (Second Ed.), New York: West Publishing Company. 1. Morgan, C.T. (1998) Psikolojiye Giriş Ders Kitabı, Yayın Sorumlusu: S. Karakaş, Ankara: Meteksan A.Ş. 6. Arı, R. ve Üre, Ö. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, (3.Baskı), Konya: Mikro Yayınları, (Tarihsiz). 7. Wade, C. ve Tavris, C. (1987). Psychology, New York: Harper and Row. 8. Selçuk, Z. (2000). Gelişim ve Öğrenme, (Geliştirilmiş 7. Baskı), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 9. Atkinson, R. L., Atkinson, R. C.ve Hilgard, E. R. (1995) Psikolojiye Giriş I, (Çev.: Kemal Atakay, Mustafa Atakay ve Aysun Yavuz), İstanbul: Sosyal Yayınlar.

32 Sosyal Öğrenme Kuramı 8 Prof. Dr. İsa Korkmaz* Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Sosyal öğrenme kuramını kavrayabilecek, Model olan ile gözlemleyenin ilişkisini anlayabilecek, Kuramın dayandığı temel ilkeleri tanımlayabilecek, Sosyal öğrenme kuramında öğrenme süreçlerini betimleyebilecek, Sosyal öğrenme kuramının eğitim ilkelerini açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Sosyal Öğrenme Kuramının Gelişimi Sosyal Öğrenme Kuramının Temel Kavramları Sosyal Öğrenme Kuramının Dayandığı Temel İlkeler Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri Sosyal Öğrenmenin Eğitime Yansımaları Düşünelim, Tartışalım Reklamlarda neden ünlü kişiler kullanılır? Ailede tek çocuk olmanın dezavantajları nelerdir? İlkokulda iken ne olmak isterdiniz? Neden? Hayatta en çok örnek aldığınız kişi kimdir? Neden? Bisiklete binmeyi, çatal-bıçak kullanmayı nasıl öğrendiğinizi anımsıyor musunuz? Ne gibi korkularınız var? Bunlardan hangileri annenizde, babanızda ya da büyük kardeşlerinizde var? (*) Prof. Dr. İsa Korkmaz, lisans eğitimini Gazi Üniversitesinde 1988 yılında tamamlamıştır yılında Milli Eğitim Bakanlığı bursu ile ABD ye giden yazar, Ohio Üniversitesinde 1994 yılında Yüksek lisans ve 1998 yılında Doktora derecelerini almıştır. Şu anda Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

33 SOSYAL ÖĞRENME KURAMI 269 KAYNAKÇA 1. Dewey, J. (1966). Democrasy and Education. New York: A Division of Macmillan Inc. 2. Phillips, D., C., & J. F. Soltis. (1991). Perspectives on Learning. New York: Teachers College, Columbia University. 3. Schultz, D., P. & S. E. Schultz. (2001). Modern Psikoloji Tarihi. (Çeviren: Yasemin Aslay). İstanbul: Kaknüs Yayınları. 4. Lefton, L. A. (1990). Psychology (2. Edition). Boston: Allyn and Bacon, Inc. 5. Seamon, J., G. & D. T. Kenrick. (1992). Psychology. New Jersey: Prentice Hall. 6. Tuckman, B. W. (1992). Educational Pschology, From Theory to Application. New York: Harcourt Brace Jovanovich College Publishers. 7. Woolfolk, A. E. (1991). Educational Psychology (4. Edition). New Jersey: Prentice Hall. 8. Morris, C., G. (1990). Psychology (2. Edition). New Jersey: Prentice Hall. 9. Senemoğlu, N. (1997). Gelişim Öğrenme ve Öğretim- Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Ertem Matbaacılık.

34 Prof. Dr. Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Gestalt kuramla ilgili temel terimleri kavrayabilecek Gestalt kuramın yasalarını sınıf ortamında kullanabilecek Gestalt kuramın olumlu yönlerini ve sınırlılıklarını değerlendirebilecek İnsancıl yaklaşımla ilgili temel terimleri kavrayabilecek İnsancıl yaklaşımın ilkelerini sınıf ortamında kullanabilecek İnsancıl yaklaşımın olumlu yönlerini ve sınırlılıklarını değerlendirebileceksiniz. İçindekiler Giriş Gestalt Kuramda Öğrenme Algılama ve Algı Yasaları İçgörüsel Öğrenme Üretici Düşünme Yaşam Alanı Gestalt Kuramın Eğitim Açısından Doğurguları İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme Benlik Kavramı Öğrenci-Öğretmen İlişkisi İnsancıl Yaklaşımın Temel İlkeleri Maslow un Temel Gereksinmeler Hiyerarşisi Gereksinmeler Hiyerarşisinin Eğitim Açısından Doğurguları Düşünelim, Tartışalım Arkadaşınızla tanık olduğunuz bir olayı farklı algılayıp yorumladığınız oldu mu? Neden? Işıklı reklam panolarında, çizgi filmlerde hareket algısı nasıl yaratılıyor? Tartışınız. Bütün, parçalarının toplamından fazladır ve farklıdır. ifadesini örneklendirerek tartışınız. Bazı insanların TV deki pembe dizilere neden ilgi duyup kaçırmak istemediklerini hiç düşündünüz mü? İnsanların yaşamlarını yönlendiren en önemli gereksinme sizce ne olabilir?

35 302 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ KAYNAKÇA 1. Hohn, L. Robert. Classroom Learning and Teaching. USA: Longman Publishers Hergenhahn, B. R. An Introduction to Theories of Learning. USA: Prentice Hall International Fidan, Nurettin. Eğitim Psikolojisi: Okulda Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Alkım Kitapçılık Yayıncılık Hill, F. Winfred. Learning: A Survey of Psychological Interpretations Çelen, Nermin. Öğrenme Psikolojisi: Kuramlar. Ankara: İmge Kitap Evi Hamilton, Richard ve Elizabeth Ghatala. Learning and Instruction. USA: McGraw-Hill Senemoğlu, Nuray. Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Spot Matbaacılık Bower, H. Gordon. A Selective Review of Organizational Factors in Memory. In Organization of Memory (Ed: Endel Tulving and Wayne Donaldson). New York: Academic Press Akkoyun, Füsun. Gestalt Terapi: Büyüme ve Gelişme Gücümüzün Harekete Geçişi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitap Evi Bigge, M. L. ve S. S. Shermis. Learning Theories for Teachers. Sixth Edition. Addison Wesley Longman Voltan-Acar, Nilüfer. Ne Kadar Farkındayım? Gestalt Terapi. Ankara: Babil Yayıncılık Woolfolk, E. Anita. Educational Psychology for Teachers. USA: Prentice-Hall Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Kitap Evi Kılıççı, Yadigar. Okulda Ruh Sağlığı. Ankara: Şafak Matbaacılık Rogers, R. Carl. Freedom To Learn. Ohio: Charles Merrill Publishing Company Dembo, H. Myron. The Humanistic Perspective. In Applying Educational Psychology in the Classroom. Longman Publishing Group Erden, Münire ve Y. Akman. Eğitim Psikolojisi: Gelişim-Öğrenme- Öğretme. Ankara: Arkadaş Yayınları Patterson, C. H. Humanistic Education. New Jersey: Prentice-Hall Açıkgöz, Kamile Ün. Etkili Öğrenme ve Öğretme. İzmir: Kanyılmaz Matbaası

36 Bilgiyi İşleme Modeli Yrd. Doç. Dr. Bülent Öztürk* Doç. Dr. İbrahim Kısaç** Gazi Üniversitesi 1 0 Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; & Zihinsel yapıdaki bilgi akışını anlayabilecek, & Hangi tür bilginin hangi bellekte saklandığını bilecek, & Herhangi bir öğrenme durumunda bilişsel süreçleri etkili kullanabilecek, & Öğrenme eksikliklerinin bilişsel süreçlerdeki kaynaklarını belirleyebilecek, & Etkili yürütücü biliş becerilerine sahip olabileceksiniz. İçindekiler S Bilgi Depoları S Duyusal Bellek S Kısa Süreli Bellek (Çalışan Bellek) S Uzun Süreli Bellek S Bilişsel Süreçler S Dikkat S Algılama S Tekrar S Kodlama S Geri Getirme (Hatırlama) S Unutma (Geri Getirme Başarısızlığı) S Yürütücü Süreçler / Bilişi Yönetme S Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları Düşünelim, Tartışalım U Acaba kısa bir süre için belleğimizde kaç haneye kadar rakamları saklayabiliriz? Arkadaşınızla deneme yapınız. U Bazen insanların hafıza kaybına uğramalarına rağmen halen konuşabilmeleri nasıl açıklanabilir? U Bilgi öğrenildikten sonra hangi işlemlerden geçerek belleğimize yerleştirilir? U Neden bazen öğrendiklerimizi hatırlamakta zorlanırız ya da hiç hatırlayamayız? U Dikkat alanımıza giren her şeyi algılar mıyız? (*) Yrd. Doç. Dr. Bülent Öztürk yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi EPÖ bölümünden mezun oldu. Yüksek lisansını 1988 ve doktorasını 1995 yılında G. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Programları ve Öğretimi ana bilim alanında tamamladı yılında İngiltere Hudersfield Üniversitesi ne alanında çalışma yapmak üzere gönderildi. Hocamız 2002 tarihinde vefat etmiştir. (**) Doç. Dr. İbrahim Kısaç yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi EPH bölümünden mezun oldu yılları arasında ABD Pittsburgh da bulundu ve Yüksek Lisansını Kültürarası Psikolojik Danışma alanında Pittsburgh Üniversitesinde tamamladı. Doktora öğrenimini Hacettepe Üniversitesi nde Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında bitirdi. Halen G. Ü. Mesleki Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.