1. O.R.S. NĠN KURULUġU, TARĠHÇESĠ VE FABRĠKA HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER.

Transkript

1 1. O.R.S. NĠN KURULUġU, TARĠHÇESĠ VE FABRĠKA HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER. Bilyalı rulmanın endüstriyel olarak imalatı dünyada ilk önce 1883 yılında Almanya da baģlamıģtır. Ülkemizde ve Ortadoğuda tek rulman üreticisi ORTADOĞU RULMAN SANAYĠĠ ve TĠCARET A.ġ yılında STEYR, Avusturya lisansı ile üretime baģlamıģ, 1989 yılında STEYR in SKF tarafından satın alınması ile SKF Avusturya lisansı ile devam etmiģ ve 1991 yılından itibaren de bağımsız olarak üretimini sürdürmektedir. Ortadoğu Rulman Fabrikası Ankara-Polatlı karayolu üzerinde 65. Km. sinde kurulmuģ olup, m 2 arazi üzerinde m 2 si kapalı bir alanda üretim yapmaktadır. O.R.S. tesisleri rulman üretimi için gerekli parçaların en önemli bölümünü kendisi yapmakta, parça bazında hakim olduğu imalat toleransları ile en hassas rulmanları ISO P5 kalite toleranslarında makine imalat sanayimizin hizmetine sunmaktadır. Çeliği milimetrenin binde biri hatta bazı operasyonlarda onbinde biri mertebesinde hassasiyetle iģlemek O.R.S. nin iģidir. O.R.S. çok kısa bir zaman içinde yılda ton çeliği bu hassasiyetlerde iģleyip rulman Ģekline sokan, geliģen Türkiye de yarının makineleri için en hassas makine parçasını üreten bir kuruluģ olmuģtur. Türkiye nin ilk ve tek rulman üreticisi olmanın verdiği gurur ve sorumlulukla O.R.S., Uluslararası ISO, Alman DIN ve Türk TSE standartlarına uygun imalatlarıyla kalite konusunda aģırı bir titizlilikle çalıģmakta olup bugün rulman sanayiindeki 100 yılı aģkın mazisi olan dünya devleri ile rekabet etmektedir. O.R.S. tesisleri Ģu anda sahip olduğu hassas kalite ölçüm ve kontrol laboratuarları ile TSE tarafından akredite edilmiģ rulman ölçüm merkezi olmuģtur. O.R.S yılında TSE tarafından ISO 9002 kalite sertifikasına layık bulunmuģ olup tüm üretim halen ISO 9002 kalite standardına uygun olarak yürütülmektedir. O.R.S. nin hedefi iki kademeli bir yatırımla, üç vardiyada yılda 25 milyon adet rulman üretimi yapmak olmuģtur. Ayrıca üretilen rulmanların hem yurt içinde pazarlaması hem de ihrac edilmesi Ģirketin hedefleri arasında yer almıģtır. O.R.S. imal ettiği rulman tiplerinde Türkiye nin ihtiyacının %75 ini karģılamaktadır. Üretilen rulmanların %50 sine yakını A.B.D., Almanya, Ġtalya ve diğer batı Avrupa ülkeleri baģta olmak üzere sanayisi geliģmiģ diğer ülkelere ihraç etmektedir. Fabrikanın kuruluģ yeri olarak Ankara-Polatlı karayolunun üzerindeki arazinin seçilmesinde yol, su, enerji gibi temel alt yapı unsurları ve iģ gücünün sağlanmasına elveriģli bir yer olan Polatlı rol oynamıģtır. Ayrıca fabrikanın kuruluģ yeri olarak bu arazinin seçilmesinde rol oynayan, diğer bir unsur da daha önce fabrika yakınında kurulmuģ olan MKEK ağır iģ makineleri fabrikası ve HEMA diģli fabrikasıdır. 1

2 O.R.S. yabancı sermayeyi teģvik mevzuatına göre kurulmuģ olup Ģu anda yerli sermaye ile hizmet vermektedir. O.R.S. Türkiye nin en çok talep edilen iki serisi, tek sıra bilyalı radyal rulman ve iki sıra bilyalı oynak rulman serilerinde 80 i aģkın ana tip imal etmektedir. Türevleriyle birlikte takriben 850 çeģittir. Bu rulman tipleri dıģ çapı 25 mm. den dıģ çapı 250 mm. ler arası imal edilmektedir. Ayrıca otomotiv sanayi için pek çok özel tip rulman imal edilmektedir. KuruluĢ yılı : 1982 Fabrika Binası inģaatı baģlama tarihi : Nisan 1983 Fabrika Binası inģaatı bitiģ tarihi : Nisan 1995 O.R.S. Deneme üretimi baģlangıcı : Mayıs 1986 O.R.S. seri üretime geçiģ tarihi : Aralık 1986 Toplam arazi : m 2 Toplam kapalı alan : m 2 BaĢlangıç kapasitesi Mevcut kurulu kapasite Mamul çeģidi rulman ile çeģitli makara ve burçlar 2. O.R.S. ORGANĠZASYON ġemasi YÖNETĠM KURULU : adet rulman/yıl : adet rulman/yıl : 200 Ana tip olmak üzere 4000 ayrı çeģit bilyalı GENEL MÜDÜR AHMET ASLAN KALĠTE PLANLAMA YÖNETĠMĠ VE GELĠġTĠRME AHMET ASLAN FERĠDUN ÖZHAN MEHMET KARABATUR YATIRIM PLANLAMA VE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME FERĠDUN ÖZHAN MEHMET KARABATUR FARUK LÜLECĠ HALĠL KAYMAL GENEL MÜDÜR YARDIMCISI FABRĠKA MÜDÜRÜ Dr. FERĠDUN ÖZHAN GENEL MÜDÜR YARDIMCISI MEHMET KARABATUR KALĠTE GÜVENCE MÜDÜRÜ YUNUS ġener MÜHENDĠSLĠK MÜDÜRÜ TURHAN SAVAġ Ü. PLANLAMA MÜDÜRÜ HALĠL KAYMAL ĠMALAT MD. M.MUMCUOĞLU MONTAJ MD. DIETER TREUTLEIN TESĠS BAKIM MD. ĠBRAHĠM ÇELĠK SATINALMA MD. RIFAT YAPICI PERSONEL VE ĠD..ĠġLER MD. DOĞAN KAPTAN MUHASEBE MD. Ġ.HAKKI TURANLI DIġ TĠCARET MD. MUSTAFA ÖZGEN METALURJĠ LAB. ġefġ F.KARAASLAN MAMUL VE PROSES ġefġ TAHĠR YILDIRIM BĠLGĠ ĠġLEM MERKEZĠ MONTAJ ġefġ M.EMĠN AKIN MEKANĠK BAKIM ġefġ H. KARADUMAN TAKIM MÜH. ġefġ ZEKERĠYA SIR PLANLAMA ġefġ MUSTAFA AġIK ELK. ELKTRN BAKIM ġefġ HAKAN BĠNLER BAġKONSTRÜKÖR ATĠLA ÖZBALAS AMBAR ġefġ M.DEMĠROCAK TAKIM KALIP ATELYE ġefġ M. HORTAÇ 2

3 3. O.R.S. PERSONEL SAYISI tarihi itibarı ile O.R.S. de çalıģan personel sayısı ; 32 adet Mühendis 68 adet Memur 728 adet ĠĢçi den ibarettir. 4. O.R.S. DEKĠ BAġLICA BÖLÜMLER VE ATÖLYELER: 1. GiriĢ Ambarı 2. Torna Atölyesi 3. Isıl ĠĢlem Atölyesi 4. TaĢlama Bölümü 5. Pres Atölyesi 6. Yarı Mamul Ambarı 7. Montaj Bölümü 8. Paketleme Bölümü 9. Kalıp Takım Atölyesi 10. Kalite Kontrol 11. Resim Odası 12. Mekanik Bakım ve Elektrik Atölyesi 5. ĠĢletmenin imalat konusu 5.1 Rulmanlar Hakkında Bilgiler O.R.S. Rulmanlarının Tipleri Ve Üretim Programları Rulmanlı yataklar aģağıdaki özelliklere göre sınıflandırılır; a. Yuvarlanma elemanlarının tiplerine göre, b. Maruz kaldıkları yüklere göre ( Radyal veya eksenel), c. Standart veya özel imalat durumlarına göre. Standart üretim programında bilyalı ve makaralı rulmanlar, rulman gövdeleri ve bilye ve makaralar yer alırlar. Bu ürünler üretimin en önemli kısmını teģkil ederler ve kısa sürede stoktan teslim edilebilirler. Özel ihtiyaçları için gerçekleģtirilen üretim programında bir veya birkaç ihtiyaç sahibinin isteklerine cevap veren, standart rulmanların konstrüksiyon elemanlarının bazılarının 3

4 Radyal makaralı rulmanlar Eksenel Bilyalı Rulmanlar Radyal değiģtirilmesi ile yapılan rulmanlar yer alır. Özel üretim programları ise rulman tekniğinin son derece zor problemlerinin çözümü ile uğraģır. Bu grupta belli bir proje için çeģitli araģtırma geliģtirme çalıģmaları ve deneyler yapılır. Bu tür sorunların çözümü için O.R.S. Mühendisleri tüm kuruluģların hizmetindedir. O.R.S. Standart seri programı: Bilyalı rulmanlar 161, , 60 Z, 60-2Z, 60 RS, 60-2RS, 60 N, 60 ZN, 60-2ZN 62, 62 Z, 62-2Z, 62 RS, 62-2RS, 62 N, 62 ZN, 62-2ZN 63, 63 Z, 63-2Z, 63 RS, 63-2RS, 63 N, 63 ZN, 63-2ZN 64, 64 N RLS, RMS 42 Omuzlu bilyalı rulmanlar (manyeto) E, BO, L, M Eğik bilyalı rulmanlar (Tek sıralı) 72 B, 73 B 72 BG, 73 BG Dört nokta temaslı rulmanlar QJ2, QJ3 Eğik bilyalı rulmanlar (Ġki sıralı) 32, 33 Oynak bilyalı rulmanlar 12, 12 K, 13, 13 K , 22 K, 23, 23 K 113 Bilyalı rulmanlar 511, 512, 532, 532 U, 513, 533, 533 U, 514, 534, 534 U (BÜTELER) 522, 542, 542 U, 523, 543, 543 U, 524, 544, 544 U Silindirik N 10, NU 10, NJ 10, NUP 10 makaralı N 2, NU 2, NJ 2, NUP 2 NU 2E, NJ 2E, NUP 2E rulmanlar NU 22, NJ 22, NUP 22 NU 22E, NJ 22E, NUP 22E N3, NU 3,NJ 3,NUP 3 NU 3E, NJ 3E, NUP 3E NU 23, NJ 23, NUP 23 NU 23E, NJ 23E, NUP 23E N 4, NU 4, NJ 4, NUP 4 Ġç bileziksiz silindirik RNU 10, RNU 2, RNU 22, RNU 3, RNU 23, RNU 4 makaralı rulmanlar RNU 2E, RNU 22E, RNU 3E, RNU 23E DıĢ bileziksiz silindirik Makaralı rulmanlar RN 2, RN 3, RN 4 Faturalı halkalar HJ 10, HJ 2, HJ 22, HJ 3, HJ 23, HJ 4 HJ 2E, HJ 22E, HJ 3E, HJ 23E Oynak makaralı 222 C, 223 CK rulmanlar 223 C, 223 CK Konik makaralı 320 X, 302, 303, 313 Rulmanlar 322, 323 4

5 5.2. Rulman Parçalarının Ġsimlendirilmesi Rulmanlar çeģitli parçaların birleģmesinden meydana gelen makine elemanlarıdır. ÇeĢitli tasarımlara göre bu parçalar değiģmekte ve sonuçta da çok çeģitli rulman tipleri ortaya çıkmaktadır Bilyalı Rulmanlar 5

6 Makaralı Rulmanlar Rulman Sembolleri Semboller rulmanı kesin olarak tarif eder ve belli bir özelliği hakkında bilgi verirler. Aynı sembollü rulmanlar birbirleri ile değiģtirilebildikleri halde parçalarının değiģtirilmesi her zaman garanti edilemez. Semboller, değiģik grupları birbirinden ayırt edecek Ģekilde düzenlenmiģlerdir. Ön ek sembol Temel Sembol { Rulman seri sembolü Rulman delik ölçü sembolü Son ek sembol 6

7 Ön ek semboller : Genellikle rulmanın bir parçasını ifade ederler. Temel semboller : Rulman seri sembolü ile delik sembolünün birleģmesinden meydana gelirler. Son ek semboller : Rulman dıģ ölçüleri dıģ forma, keçesi kapağı, kafesi toleransları, boģluğu, ısıya mukavemeti gibi hususları açıklayıcı bilgi verirler. Ön ek semboller : K Kafes ile yuvarlanma elemanı müģterek (Bilye veya makara takımı) Örnek : K = numaralı eksenel bilyalı rulmanın bilye takımı L Parçalarına ayrılabilen bir rulmanın serbest iç veya dıģ bileziği Örnek : LNU 2 08 = NU 208 numaralı silindirik makaralı rulmanın iç bileziği L = numaralı konik makaralı rulmanın dıģ bileziği R Parçalarına ayrılabilen bir rulmanın makara takımını taģıyan iç veya dıģ bileziği Örnek : RNU 208 = NU 208 numaralı silindirik makaralı rulmanın makara takımı ile birlikte dıģ bileziği RN 208 = N 208 numaralı silindirik makaralı rulmanın makara takımı ile birlikte dıģ bileziği R30307 = numaralı konik makaralı rulmanın makara takımı ile birlikte dıģ bileziği BO Bir silindirik makaralı rulmanda düz halka Örnek : BO NUP208 = NUP 208 numaralı silindirik makaralı rulmanın düz halkası BO NU 208 = NP 208 numaralı silindirik makaralı rulmanın düz halkası W Tek yönlü bir eksenel rulmanın (büte) mil halkası Örnek : W210 = veya numaralı eksenel rulmanın mil halkası G Tek veya çift yönlü eksenel rulmanın gövde halkası Örnek : G210 =52210 veya numaralı eksenel rulmanın gövde halkası M Çift yönlü eksenel rulmanın ara halkası Örnek : M210 =52210 veya numaralı eksenel rulmanın orta halkası B Tek veya çift yönlü eksenel rulmanın küresel gövde halkası 7

8 Örnek : B210 = veya numaralı eksenel rulmanın küresel gövde halkası U Tek veya çift yönlü eksenel rulmanın oturma halkası Örnek : U210 = U veya U numaralı eksenel oturma halkası Temel Semboller Temel sembol, rulman tipini karakterize eder. Temel sembolün birinci kısmı olan seri sembolü, dıģ çapa göre yatak cinsini ve Ģifre olarak rulman geniģliğini belirtir. Temel sembolün ikinci kısmı ise rulman delik çapını ifade eder. Çap iģareti 00 Çap iģareti 01 Çap iģareti 02 Çap iģareti mm. delik çapını 12 mm. delik çapını 15 mm. delik çapını 17 mm. delik çapını gösterir. 04 den itibaren çap iģareti x5= delik çapı anlamına gelir. Ġstisnalar: E,BO,L,M serilerinde çap iģareti = delik çapıdır. Radyal bilyalı rulmanlarda 10 mm. nin altında delik çapları son rakam ile ifade edilir. (Son rakam =delik çapı) RLS ve RMS serilerinin ana ölçüleri inç olarak tertiplenmiģtir. Son Ek Semboller İç konstrüksiyon ile ilgili olanlar: A,B,C bu harfler belirli değiģiklik ve özellikler için kullanılır. Örnek : 7206B = Ġç konstrüksiyonu değiģtirilmiģ 7206 numaralı rulman E SağlamlaĢtırılmıĢ iç konstrüksiyonlu silindirik makaralı rulman Örnek : NU 2305 E G 72 ve 73B serisi eğik bilyalı rulmanların üniversal tipi. Dış ölçüler ve dış form ile ilgili semboller: X Rulman ve aksesuar parçaların ölçüleri ISO ya uyduruldu. Bu iģaret sadece geçiģ zamanında kullanılır. 8

9 Örnek : 51206X = numaralı eksenel bilyalı rulmanın dıģ çap ölçüsü ISO ya uydurulmak için küçültüldü. AHX2322 = AH2322 çektirme manģonu delik çapı ISO ya uydurulmak için büyütüldü. K Konik delikli rulman. koniklik 1:12 Örnek : K K30 Konik delikli rulman. koniklik 1:30 N DıĢ bilezikte segman yuvası olan rulman Örnek : 6207 NR D Ayrılabilir iç bilezikli veya iki parçalı sıkma manģonlu rulman Örnek : D P Ayrılabilir dıģ bilezikli oynak bilyalı rulman ZW Ġki mil halkalı eksenel bilyalı rulman Örnek : W 2G Ġki gövde halkalı eksenel bilyalı rulman Keçe ile ilgili semboller: Z Tek tarafı kapaklı rulman (temassız sızdırmazlık) Örnek : 6207 Z ZZ Her iki tarafı kapaklı rulman Örnek : Z RS Tek tarafı contalı rulman Örnek : RS 2RS Her iki tarafı contalı rulman Örnek : RS ZN Tek tarafı kapaklı, karģı tarafta segman yuvası olan rulman Örnek : 6207 ZN ZNB Tek tarafı kapaklı, aynı tarafta segman yuvası olan rulman (RSNB) Örnek : 6207 ZNB ZNBR ZNB (RSNB) rulmanlarında olduğu gibi, ayrıca segmanlı (RSNBR) Örnek : 6207 ZNBR Kafes ile ilgili semboller: Kafes sembolleri rulman tipi standart tipten farklılık gösterdiği zaman kullanılırlar. Masif kafesler 9

10 F FE L M TN T Çelik kafes Bonderize edilmiģ çelik kafes Hafif metal kafes Pirinç kafes Plastik kafes Bezli plastik kafes Kafes tip sembolleri: Bu iģaretler sadece masif kafes sembolleri ile birlikte kullanılır. A DıĢ bilezikten kılavuzlu kafes Örnek : MA veya FA B Ġç bilezik dıģından kılavuzlu kafes P Pencereli kafes (tek parça bir bilezik üzerine çökertme yaparak veya delik açarak yapılmıģ kafes) S Yağ kanalları kılavuzlama yüzeyi üzerinde H Büzmeli kafes Sac kafesler: J Çelik sac kafes JE Bonderize edilmiģ çelik sac kafes Y Pirinç sac kafes H SertleĢtirilmiĢ çelik sac kafes Kafessiz rulman sembolleri: V Bilye ve makara ile tamamen doldurulmuģ rulman Örnek : NU 208 V = Yuvarlanma elemanı ile tamamen doldurulmuģ NU 208 numaralı rulman VH Kendi kendini tutan makara takımlı makara ile tamamen dolu rulman Toleranslar Normal tolerans sınıfına tolerans sembolü yazılmaz P6 DaraltılmıĢ tolerans P5 DaraltılmıĢ tolerans P4 DaraltılmıĢ tolerans 10

11 Rulman boşlukları için kullanılan semboller C1 C2 C0 C3 C4 C5 Radyal boģluk C2 den küçük Radyal boģluk normalden küçük Normal radyal boģluk (sembolsüz) Radyal boģluk normalden büyük Radyal boģluk C3 den büyük Radyal boģluk C4 den büyük Hem rulman boģluğunun hem de toleransın belirtilmesi gereken tolerans ve boģluk sembolleri birleģtirilir. Örnek : P63 = P6 + C3 = Tolerans sınıfı P6 + radyal boģluk C3 R10 15 Özel radyal boģluk R= m. A2030 Özel eksenel boģluk A= m. Rulmanlarda gürültü Q6 çalıģmada sesi en düģük rulman Isıya dayanıklılık S C sınır sıcaklığa kadar S C sınır sıcaklığa kadar S C sınır sıcaklığa kadar S C sınır sıcaklığa kadar Örnek : 6315 S1 Ġç ve dıģ bileziği C a kadar stabilize edilmiģ 6315 numaralı rulman Özel imalat SV... MüĢteri isteğine uygun özelliğe sahip rulman Örnek : C/SV24 dıģ bileziğinde yağ kanalı ve yağ delikleri bulunan 22314C numaralı oynak makaralı rulman Yağlama ile ilgili semboller Özel gres basılarak contalanmıģ veya kapak takılmıģ yataklar: LT... DüĢük sıcaklık sahaları MT... Orta sıcaklık sahaları 11

12 HT... Yüksek sıcaklık sahaları Örnek : Z/LT2 LT2 sınıfı gresle doldurulmuģ bakımı gerektirmeyen Z numaralı rulman Gres miktarı ile ilgili semboller Bu semboller gres kullanıldığı hallerde rulman sembolüne ilave edilirler. X Maksimum gres Ģarjı P Minimum gres Ģarjı Örnek : Z/MT2P Gövde ile ilgili semboller G V Gresörlüğü bulunan gövde Gres miktarı ayarlayıcısı bulunan gövde Komple rulman sembollerine ait örnekler seri numaralı, d=25 mm. delik çaplı bilyalı rulman rs/c3/sv6/mt15 Her iki tarafı contalı Rulman boģluğu C3 Elektrik motorlarına özel MT15 gresi ile doldurulmuģ bilyalı rulman NJ314MA/P63/51 NJ tipinde DıĢ bilezikten kılavuzlu pirinç masif kafesli Tolerans sınıfı P6 Radyal boģluğu C3 Ve rulman bileziklerinin ısıya dayanıklılığı 200 o C (473 o K) olan silindirik makaralı rulman 5.3. Rulman Tiplerinin Yapı Özellikleri Bilyalı rulmanlar Bilyalı rulmanlar yekpare yapılı, parçalara ayrılması mümkün olmayan radyal rulmanlardır. Bilye kafesi, iç ve dıģ bilezikte yer alan yuvarlanma yolları içinde yuvarlanır. Tek sıra bilyalı rulmanlarda radyal ve eksenel yük taģıma kaabiliyeti yaklaģık aynı düzeydedir. Bu rulmanlar tüm rulman tipleri içinde en yüksek devir sayısı sınırlarına eģittir. Radyal boģluğa bağlı olarak, normal çalıģma Ģartlarında eksen konumuna göre 8-16 dakika açı altında eğik takılmasına müsaade edilir. 12

13 O.R.S. standart seri imalat programında temassız kapaklı, tek sıra bilyalı rulmanlar olduğu gibi (son ek sembolleri Z, 2Z ), temaslı contalı rulmanlarda (son ek sembolleri RS, 2RS) sunmaktadır. Her iki tarafında kapağı bulunan rulmanlar (2Z, 2RS ) bakım gerektirmez ve 20 o C (253 K) ila 120 o (393 K) arası çevre çalıģmaya uygundur. Bilyalı rulmanların kolayca ve küçük hacim iģgal edecek Ģekilde gövdeye eksenel olarak tespit edilebilmeleri için, dıģ bileziği segman yuvalı (son ek sembolü N ) veya segman yuvalı ve segmanlı olanlar ( son ek sembolü NR ) teklif edilmektedir. Çift sıra bilyalı rulmanların radyal yük taģıma kapasitesi tek sıralı olanlara göre daha yüksektir, ancak doldurma kanalları nedeni ile eksenel olarak daha az yük taģıyabilirler. Eğik konumlara da müsaade edilmez Omuzlu Bilyalı Rulmanlar Omuzlu bilyalı rulmanlar yapı olarak tek sıralı bilyalı rulmanlara benzemektedir. Fark dıģ bilezikteki tek omuzdan gelmektedir. Yuvarlanma yolu profili bir tarafta kısa bir silindirik yuvarlanma yolu haline dönüģür. Bir milin yataklanmasında kullanılan iki omuzlu rulman az bir eksenel boģlukla takılır ve böylece milin ısıya bağlı olarak uzamasını iyi bir Ģekilde dengeler. Eksenel yükler kısıtlı olarak taģınabilir. Bilye kafesli iç bilezik ve dıģ bilezik değiģtirilebilir yapıdadır ve ayrı ayrı takılırlar. Bu durum her iki rulman bileziği için sıkı yataklanma imkanı verir ve seri montajda büyük yarar sağlar Eğik Bilyalı Rulmanlar Eğik bilyalı rulmanlar tek ve çift sıralı olarak imal edilmektedir. Tek sıralı eğik bilyalı rulmanlar sadece bir yönden gelen eksenel yükleri taģıyabilirler ve bu nedenle de ikinci bir rulmanın yanında konulmaları gerekir. Tek sıralı eğik bilyalı rulmanlar 13

14 parçalarına ayrılmazlar. Yük açısı 40 o dir. En uygun yük dağılımı kuvvet oranları F a / F r =1 olduğu zaman sağlanır. Bu rulmanlar yüksek devirlerde çalıģmaya uygundur. KarĢıt rulmana olan mesafe kısa seçilmelidir. Çünkü milin ısıya bağlı uzunluk değiģimleri rulmandaki çalıģma boģluğunu etkiler. Eksenel boģluğu az olan sabit yataklamalar için eģleģmiģ olarak takılan eğik bilyalı rulmanlar vardır. Bu rulmanlar son ek sembolü G ile tanınmakta ve tek tek ambalajlanmıģ olarak verilmektedir. Ġhtiyaç sahibi tek rulman adedi üzerinden sipariģini verir ve gerekli yataklamayı istediği Ģekilde düzenler. ( Tandem, O veya X düzeni ) Eğik bilyalı rulmanların çift olarak kullanıldığı Tandem düzeni eksenel yükler bir yönde taģınabilir ve her iki rulmana eģit miktarda yük dağılır. Tandem düzenindeki eğik bilyalı rulmanlar karģı desteği sağlayan baģka bir rulmana dayandırılır. 14

15 Eğik bilyalı rulmanların çift olarak kullanıldığı O-düzeni, ( Endirekt veya sırt sırta ). Eksenel yükler her iki yönde bir rulman tarafından taģınabilir. Rulman geniģliği, dolayısıyla destek geniģliği arttığından bu tür yataklama çok sağlamdır ve büyük momentlere karģı koyar. Birkaç yerden birden yataklama gerektiren durumlarda, yataklama yerlerinin eksenleri teorik eksene ne kadar yaklaģırsa yükün dağılımı ve taģınması o kadar iyi olur. Eğik bilyalı rulmanların çift olarak kullanıldığı x-düzeni ( direkt veya yüz yüze ). Eksenel yükler o-düzeninde olduğu gibi her iki yönde, ancak her yönde bir rulman tarafından taģınabilir. Küçük destek geniģliği nedeni ile, birkaç yerden birden yataklama gerektiren durumlarda yüksek yataklama eksenleri hassasiyeti aranılmaz. Ancak X-düzeni küçük destek geniģliği nedeniyle fazla moment yükü taģıyamaz. Eğer O veya X düzeninde mil J5 ve gövde yatak yuvası J6 ölçülerinde imal edilirse, küçük bir rulman boģluğu söz konusudur. Dört nokta temaslı rulmanlar, tek sıra eğik bilyalı rulmanların iç bilezikleri iki parçalı ve yük açısı 35 o C olanlarıdır. O.R.S. dört nokta temaslı rulmanları yüksek taģıma gücüne sahiptir ve eksenel yükleri her iki yönde karģılayabilir. En iyi çalıģma Ģartı, kuvvetlerin F a / F r = 1,27 olduğu orandır. Dört nokta temaslı rulmanlar yüksek devirlerde çalıģmaya uygundur. DıĢ bilezik ve bilye takımı iki parçalı iç bilezikten ayrı olarak takılır. Sadece eksenel yükler söz konusu ise yuvarlanma yolu boģluklu iģlenir. Büyük dört nokta temaslı rulmanları yerine tespitlemek için segman kanalı olan dıģ bilezikler kullanılır. Çift sıra eğik bilyalı rulmanlar, iģlev olarak tek sıralı eğik bilyalı rulmanların çift olarak kullanıldığı O-düzenine uymaktadır. Standart cinsi parçalarına ayrılmaz ve yük açısı da 32 o C dir. 15

16 Rulmanlar, büyük eksenel yüklerin doldurma kanalı olmayan yuvarlanma yolu tarafından karģılanacak Ģekilde takılmalıdır. Çift sıralı eğik bilyalı rulmanların iki parçalı iç bileziği olan ayrılabilir tipleri de mevcuttur (son ek sembolü D ) ve yük açısı 45 o C dir. Bu rulmanların doldurma kanalları yoktur ve eksenel yükleri her iki yönde ve aynı derecede taģıyabilirler Oynak Bilyalı Rulmanlar Oynak bilyalı rulmanlar çift sıralı, dıģ bilezikteki yuvarlanma yolu iç bükey küre biçiminde olan parçalarına ayrılmayan rulmanlardır. Bu nedenle rulmanların açıları ayarlanabilir. Yataklamada eksen hatalarından ve eksene göre 4 o ye kadar olan mil esnemelerinden etkilenmezler. Oynak bilyalı rulmanlar hem silindirik hem de 1:12 konik iç delikli rulmanlar olarak O.R.S. standart seri imalat programında yer almaktadır. Konik delikli rulmanlar ya mil üzerindeki konik yatak yerine yada sıkma manģonları ile silindirik millere takılabilirler. Ġç bileziği geniģ oynak bilyalı rulmanlar ( 112 ve 113 serileri ) çekme olarak imal edilmiģ millere takılmaya uygundur. Ġç bileziklerin delik ölçüleri J7 tolerans alanındadır. Ġç bileziğin bir tarafında bulunan tespitleme boģluğuna takılan bir silindirik pim yardımıyla iç bileziğin mil üzerinde dönmesi önlenir. Ġç bileziği geniģ olan oynak bilyalı rulmanlardan iki tanesi bir yataklama için kullanılacaksa tespitleme pimlerinin ya içe yada dıģa gelecek Ģekilde takılması gereklidir Silindirik Makaralı Rulmanlar Silindirik makaralı rulmanlar parçalarına ayrılabilen radyal rulmanlardır. Makaralar ve yuvarlanma yolları arasındaki çizgisel temas uygun Ģekle getirilmiģtir. Kenar gerilimleri bu yolla giderilmiģ oluyor. Radyal yük taģıma gücü ve devir sayısı sınırı çok yüksektir. Eksene göre 2 ~ 4 dakika arasında bir eğikliğe müsaade edilmektedir. Silindirik makaralı rulmanların değiģik tipleri, dudakların konumlarıyla belirlenir. N-Tipi rulmanın iç bileziğinde iki tip dudak bulunur ve dıģ 16

17 bilezikte dudak yoktur. NU-tipi rulmanlarda ise dıģ bilezikte iki dudak bulunmasına karģın iç bileziğin dudağı yoktur. N ve NU tipi silindirik makaralı rulmanlar milin uzunluk değiģimlerini kendi içlerinde dengelediklerinden en uygun serbest yatak özelliklerine sahiptirler. NJ tipi silindirik makaralı rulmanların dıģ bileziklerinde iki, iç bileziklerinde de bir dudak vardır. Eksenel yükler bir yönde taģınabilir. HJ tipi faturalı halka eklendiği takdirde NJ tipi silindirik makaralı rulmanlardan her iki yönde eksenel yük taģıyabilen sabit yataklar oluģur. NU tipleri sadece faturalı halka ile kullanılabilir. Her yönde değiģen eksenel yükleri karģılayabilme için, yani sabit yatak olarak silindirik makaralı rulmanların NUP tipleri kullanılır. Bunların dıģ bileziğinde iki sabit dudak, iç bileziğinde bir sabit dudak ve bir de serbest düz halkası vardır. Kısıtlı hacim söz konusu olan yataklanmalarda RNU tipi rulmanlar, yani iç bileziği bulunmayan NU tipi rulmanlar veya N tipi rulmanların dıģ bileziği bulunmayan yani RN tipi silindirik makaralı rulmanlar kullanılır. Her iki halde de rulman kalitesine eģdeğer hassasiyette sertleģtirilmiģ ve taģlanmıģ yuvarlanma yolunun mil üzerinde veya gövde içinde garanti edilmesi gerekmektedir. RNU tipi rulmanlar için normal olarak mil g6, rulman yuvası da K7 toleranslarında RN tipi rulmanlarda iç bileziğin mil üzerine sıkı geçmesi nedeni ile genleģme dikkate alınarak, gödenin rulman yuvası iģleme toleransı seçimi buna göre yapılmalıdır. O.R.S. standart normal olarak tüm silindirik makaralı rulmanları eģleģtirilmiģ bilezikler boģluk sınırları içersinde sunmaktadır. EĢleĢtirilmiĢ bileziklerin az olan rulman boģluğu dağılımı, birbirine ait olan iç ve dıģ bileziklerin birlikte kullanılmaları ile muhafaza edilebilir. Eğer bilezikler karıģtırılırsa daha büyük olan karıģmıģ bilezikler rulman boģluğu dağılımı ortaya çıkabilir. Eğer rulmanlar değiģtirilmez bileziklerle verilirse, son ek sembolü NA, az rulman boģluğu dağılımı söz konusudur. Bileziklerin karıģtırılmaması veya değiģtirilmemesi gerekir. Çok yüksek radyal yükler için en uygun durumda, özel makara takımı olan silindirik makaralı rulmanlar imal 17

18 edilmektedir. Bu tiplere son ek sembol olarak E harfi verilmiģtir Oynak Makaralı Rulmanlar Oynak makaralı rulmanlar çift sıralı, dıģ bilezikteki yuvarlanma yolu iç bükey küre biçiminde olan ayrılmaz rulmanlardır. Bu nedenle rulmanların açıları ayarlanabilir. Yataklanmalarda eksen hatalarından ve eksen göre 0,5 o C ye kadar olan mil esnemelerinden etkilenmezler. Oynak makaralı rulmanlar hem silindirik hem de 1:12 konik iç delikli rulmanlar olarak O.R.S. standart seri imalat programında yer almaktadır. Konik delikli rulmanlar ya mil üzerindeki konik yatak yerine ya da sıkma manģonları ile silindirik millere takılabilirler. Büyük rulmanlar mukavemet sınırları yakın yüklerde çalıģtırıldıkları takdirde yağlama sorunları ortaya çıkabilir. Genellikle dıģ bilezikte yer alan yağlama kanalı veya yağlama deliği soruna çözüm getirmektedir Konik Makaralı Rulmanlar Konik makaralı rulmanlar parçalarına ayrılabilirler. Makaralar ve yuvarlanma yolları arasındaki çizgisel temas uygun Ģekle getirilmiģtir. Kenar gerilimleri bu yolla giderilmiģ oluyor. Konik makaralı rulmanlar eksenel yükleri bir yönde taģıyabilir. KarĢı destek olarak ikinci bir konik makaralı rulman kullanılabilir. Konik makaralı rulmanların yataklama yerlerinin eksenleri hatasız olmalıdır. Eksene göre rulman eğikliği iki dakikalık açıyı geçmemelidir. En uygun yük dağılımı 320, 302, 303, 322, 323 serileri için kuvvetlerin F a / F r = 0,3 ve 313 serisi için de F a / F r = 0,7 olduğu orandır. Isıya bağlı olarak milde meydana gelen uzunluk değiģimleri rulmanın çalıģması için gerekli olan rulman boģluğunu olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle karģıt rulmana olan mesafenin küçük tutulması gereklidir. Rulman boģluğu montaj esnasında karģıt rulmana göre ayarlanır. 18

19 Eksenel Bilyalı Rulmanlar Eksenel bilyalı rulmanlar parçalarına ayrılabilirler. Bu rulmanlar hem tek, hem de çift yönde görev yapabilen tiplerde imal edilmektedir. Tek yönlü eksenel rulmanlar mil bileziği, bilye takımı ve gövde bileziğinden meydana gelmektedir. Çift yönlü eksenel rulmanların parçaları ise iki adet gövde bileziği, iki adet bilye takımı ve ara bileziğidir. Her iki tip rulman da büyük eksenel yükleri taģıyabilirler. Radyal yükler için ve yüksek devirlerde kullanılmaya uygun değildirler. Devir sayısına bağlı asgari yükleme değerleri dikkate alınmalıdır. Açı hataları ( eğik konumlar ) küresel gövde bileziği veya oturma bileziği kullanılarak kontrol altına alınabilir Yatak Gövdeleri O.R.S. yatak gövdeleri rulman kullanım ve yataklanmasına uygun ve dayanıklı yapıda pik dökümden imal edilmektedir. Özel kullanım amaçları için çelik döküm de uygulanmaktadır. O.R.S. standart imalât programında yer alan yatak gövdeleri ve uygun rulmanlar ile ek parçalar pek çok uygulamalarda baģarı ile uygulanmaktadır. 19

20 Ġki parçalı dikey yatak gövdelerinden bilyalı rulmanlar, oynak bilyalı rulmanlar ve oynak makaralı rulmanlar için silindirik delikli olanları, oynak bilyalı rulmanlar ve oynak makaralı rulmanlar için de konik delikli olanları mevcuttur. Rulmanların dıģ bilezikleri gövde içinde eksenel yönde hareketlidir ( serbest yatak ) ve sabit bileziklerin takılmasıyla sıkı ( sabit ) yatak halini alırlar. Gres yağı ayarlayıcısı, conta kapakları ve yağlama teçhizatı da istendiğinde temin edilebilir. GeniĢ iç bileziği bulunan oynak bilyalı rulmanlar için kullanılan tek parçalı radyal yatak gövdeleri ayrıca güncel olarak taģıt araçlarında kullanılan oynak bilyalı ve oynak makaralı rulmanlar için tek parçalı yatak gövdeleri de stokta bulundurulmaktadır. Bunun haricinde O.R.S. rulman, aktarma organları tekniğinde münferit ve özel uygulamalarda kullanılan yataklama elemanları konusunda kendi tecrübelerini memnuniyetle sunmaktadır. Ek Parçalar Yedek Parçalar Ek parçalar adı altında Ģunlar kastedilmektedir. Parçalarına ayrılabilir rulmanların münferit elemanları ( faturalı bilezik ) düz halka, oturma halkası rulmanların sabitleģtirilmesine yarayan parçalar (sıktırma manģonu, çektirme manģonu, somunlar, emniyet sacları, emniyet segmanları, sabit bilezikler ), normlandırılmıģ keçe kanalları için contalar ( lambda contaları, keçeler ) ve bilyeler ile makaralar. Tüm O.R.S. ek parçaları kullanıma uygun kalitede ve en son teknik imkanlara göre imal edilmektedir Rulman Tipinin Ve Ölçülerinin Tespiti Rulmanların seçiminde hacim ölçülerinin yanı sıra yatak yükünün cinsi ve miktarı, öngörülen çalıģma ömrü ve yataklama emniyeti kıstas olarak dikkate alınır. Rulmanlı yataklarda iki türlü yük vardır. Dinamik yük: Eğer rulman yük altında dönüyorsa, rulman parçalarının yuvarlanma yüzeylerindeki malzeme yorulması hesaplamada esas alınır. Malzemenin yorulması, yükün cinsine ve yuvarlanma hareketinin sayısına bağlı olan, zamanla sınırlı doğal bir olaydır. Bir rulmanın ömrünün sona erdiği yuvarlanma yüzeyinin pul halinde dökülmesi ( soyulması ), yani gözenek oluģumu ile olur. Statik yük: Eğer rulman yük altında hareketsiz duruyorsa veya sadece tam devir yapmadan sallanıyorsa veya devir sayısı küçükse ( 33 devir/dakika nın altındaysa ) yuvarlanma elemanı ile yuvarlanma yolu arasındaki en çok zorlanan temas noktasındaki kalıcı deformasyon hesap için esas alınır. Sözü edilen deformasyon, tecrübelere göre rulmanın çalıģmasına etki edecek büyüklükte değildir. 20

21 Rulman seçiminde etkin olan özellikler Rulmanlar, bir konstrüksiyon düzeni içerisinde hesabı ilk önce yapılması gereken makine elemanları değildir. Ancak, rulmanlar en önemli parçalardandır ve seçimlerinde büyük itina gerekir. Pek çok rulman arasından en doğru rulmanı seçebilmek için çeģitli dıģ etkenleri etraflıca düģünmek gerekir. Tüm rulmanlar bir dizi farklı karakteristiğe, aynı zamanda da birçok benzer özelliğe sahiptirler. Bu nedenle en uygun rulmanı seçebilmek kolay değildir. Bu konuda çok tecrübe gerekir. AĢağıda rulman seçiminde etkin olan özellikler anlatılmaya çalıģılmıģtır. Yükleme: Her Ģeyden önce, rulman yapısına göre yapılan seçimde yükün büyüklüğünden ziyade yükün etkili olduğu yol önemlidir ; yani radyal mi eksenel mi yoksa her ikisi de mi? Küçük ve orta büyüklükteki yüklerde bilyalı yataklar daha elveriģlidir, ancak aynı ölçülerdeki makaralı rulmanlar daha büyük radyal yükler taģıyabilirler. Büyük yüklerde makaralı rulman kullanmak daha ekonomiktir. Silindirik makaralı rulmanlar her Ģeyden önce radyal rulmanlardır. Buna karģılık eksenel bilyalı rulmanlar yalnızca eksenel yönde yük taģıyan rulmanlardır. Diğer bütün rulmanlar temelde hem radyal hem de eksenel yükleri taģıyabilirler. Bilyalı rulmanlar radyal ve eksenel yükleri her iki yönde de taģıyabilirler. Tek sıra eğik bilyalı rulmanlar ve konik makaralı rulmanlar için eksenel yük mutlaka gereklidir. Bu rulmanlar radyal ve eksenel yönlerde aynı anda etkili olan yükler için ( karıģık yükler ) çok uygundur. Eksenel yükleri tek istikamette taģıyabilirler. Ve diğer bilinen çift rulmanlı yataklama uygulamalarında karģıt rulmanın eksenel iç tepki kuvveti, yalnızca radyal yüklemede dahi, kusursuz çalıģma için gerekli eksenel yükü temin edebilmektedir. Dört nokta temaslı ve çift sıra eğik bilyalı rulmanlar eksenel yükleri her iki yönde taģıyabilirler ve oldukça büyük eğik konumlardan etkilenmezler. Rulman yeri: Bir konstrüksiyonda genellikle rulman için öngörülen yer kısıtlıdır, belli bir mil çapı için bütün rulman tiplerinde normlara göre dıģ çap ve geniģlik kademelendirmesi vardır. Bu nedenle pek çok uygulama imkanı söz konusudur. Eğik konum: Birbirini karģılamayan rulman yuva eksenleri ve millerin yük altında esnemesi nedeniyle ortaya çıkan eğik konumları oynak bilyalı ve oynak makaralı rulmanlar çok iyi Ģekilde, büyük rulman boģluğu bulunan bilyalı rulmanlar da kısıtlı olarak dengeler. 21

22 Silindir makaralı rulmanlar ve konik makaralı rulmanlar yuvarlanma yolları ve makaralar arasındaki uygun Ģekle getirilmiģ çizgisel temas nedeniyle eğik konumlara karģı hassas değildirler. Eğik bilyalı rulmanlar ve eksenel bilyalı rulmanlar eğik konumları kendi içlerinde dengeleyemezler. Azami eğik konum açısı ; Bilyalı rulmanlar ( k 5 / j 6 tolerans eģleģtirmesi ) Normal boģluk...8 C3 boģluğu...12 C4 boģluğu...16 Oynak bilyalı rulmanlar...4 o Oynak makaralı rulmanlar...30 Silindirik makaralı rulmanlar...2~4 Konik makaralı rulmanlar...2 Esnemezlik. ĠĢletme yükü altında rulman parçalarında meydana gelen esnemeler, diğer normal imalat toleransları yanında dikkate alınması gereken boyutlarda değildir. Bu konuda, esnemelere meydan vermeyecek Ģekilde yataklanması büyük önem taģıyan takım tezgahlarına ait iģ milleri istisna oluģturmaktadır. Çizgi teması olan silindirik makaralı ve konik makaralı rulmanlar nokta teması olan bilyalı rulmanlardan daha sıkıdır. Ġkisi bir arada kullanılan tek sıra eğik bilyalı rulmanların esnemezlikleri eksenel ön gerilimle yükseltilebilir. Eksenel hareket kaabiliyeti ve montaj durumu. Genelde bir mil, iki veya daha fazla yerinden yataklanmıģsa, eksenel yükleri taģıyan sadece bir sabit yatağı vardır. Diğer yatakların tümü serbest yataklardır. Sorun yaratmayan serbest yataklar bir adet dudaksız iç bileziği olan N veya NU tipi silindirik makaralı rulman kullanılan yataklardır. Eksenel hareket kabiliyeti rulmanın kendindedir ve bu nedenle iç ve dıģ bilezikler yuvalarına veya yatak yerlerine sıkı oturabilirler. Bilyalı bir rulman serbest yatak olarak kullanacak olursa, iç veya dıģ bilezikten biri yerinde hareketli olmak zorundadır. Ġç çapı konik olan rulmanlar sıkma manģonlarının yardımıyla kolayca takılabilirler. Ancak somunu sıkma esnasında çalıģma boģluğunu daraltmamak için çok dikkatli davranmak gerekir. Hassasiyet. Her türlü rulmanın bir normal tipi vardır. Çok hassas yataklanan ( örneğin takım tezgahları milleri ) ve yüksek devirlerde çalıģan miller ağır Ģartlar yaratmaktadır. Bu nedenle rulmanların çalıģma ölçüleri daha dar toleranslarda imal edilmek zorundadır. Rulman parçalarının hassasiyeti mil ve gövdedeki rulman yerlerinin mümkün olan iģleme hassasiyetine bağlıdır. 22

23 Çok hassas rulmanlar için belli tip ve imalat dizisi kısıtlaması yoktur. ÇalıĢma sesi. Normal rulman o kadar sessiz çalıģır ki, genelde çevre gürültüsü daha baskındır. Çevre Ģartlarının gerektirdiği bazı haller için ( örneğin asansörlerin elektrik motorlarında ve ev aletlerinde kullanılmak üzere ) çok sessiz çalıģan rulmanlar mevcuttur. Bunların sınırlandırılmasında norm kullanmamakla birlikte, bütün rulman imalatçıları aynı standartlara bağlı kalmaktadır. Devir sayısı. Devir sayısı tam olarak rulmanın iç yapısına bağlıdır. Makaralı rulmanlar yüksek devirlerde kullanıma uygundur. Aynı anda radyal ve eksenel yükler söz konusu olduğunda (kombine yüklerde) eğik bilyalı rulmanlar ; ve sırasıyla konik makaralı, oynak makaralı ve eksenel bilyalı rulmanlar kullanırlar. Eksenel yüklerde ve yüksek devirlerde radyal bilyalı rulmanlar eksenel bilyalı rulmanlardan daha iyidir Rulman Üretimi Rulman Malzemesi Rulmanı malzeme cinsi yönünden ele alırsak, rulman, iç bilezik, dıģ bilezik, bilya, kafes sacı, kapak sacı olarak 5 gruba ayırabiliriz. Ġç bilezik, dıģ bilezik ve bilya malzemesi SAE olarak bilinen 100Cr6 malzemesidir. Bu malzemenin kompozisyonu Ģu Ģekildedir: %C %Mn %Si %Ni %Cr 0,98-1,10 0,25-0,45 0,15-0,30-1,30-1,60 100Cr6 malzemesinin ısıl iģlem görmeden önceki tabii sertliği 100 HRB dir. Kafes sacı ise DIN 1624 normlu St4 soğuk haddelenmiģ Ģerit çeliktir. Kafes sacının kimyasal kompozisyonu Ģu Ģekildedir: %C(max.) %Mn %S %P 0,10 0,40 0,35 0,03 Kapak sacı ise kaplanmıģ sacdır. Malzemeler Japonya dan SANYO Ģirketinden alınmaktadır. Her parti gelen malzemeden numune alınarak metalografik yönden incelenir ve istenilen standartlarda olup olmadığı karģılaģtırılır. 23

24 Rulman Çelikleri Kapsam Rulman çelikleri, rulman türlerinin ( bilyalı yataklar, röleli yataklar, iğneli yataklar vb.) çeģitli kısımlarının (bilyeler, röleler, halkalar, tablalar vb. ) yapımında kullanılan çeliklerdir. Bu çelikler, rulmanda, yer yer meydana gelen, çok yüksek çekme, basınç, devamlı titreģim ve aģınma etkilerini karģılamak durumundadır. Bu nedenle, özel kimyasal bileģim yanında, tam sertleģtirme veya yüzey sertleģtirme iģlemleri de gerekir. Bu çelikler asil çelik sınıfından alaģımlı çeliklerdir. Bu nedenle, daha çok elektrik ocaklarında üretilirler ve sönük olarak dökülürler. Haddeleme yoluyla sıcakta Ģekillendirilirler. Bu çelik türleri, gerek kimyasal birleģim, gerek sıcakta Ģekil verme, gerekse gördükleri ısıl iģlem bakımından büyük dikkat ve özellik isteyen türlerdir, diğer bütün çelikler bu kapsamın dıģında kalırlar. Özellik Bu çelikten sıcakta Ģekillendirilip yarı ürün haline getirildikten sonra, sıcakta haddelenmiģ veya soyulmuģ çocuk ; haddelenmiģ, preslenmiģ, soğukta çekilmiģ tel ve çubuk ; soğuk çekilmiģ dikiģsiz boru ; dövülmüģ veya haddelenmiģ halka ve tabla halinde ve çeģitli ısıl iģlemlerden geçmiģ olarak teslim edilirler. Uygulanan ısıl iģlemlerin en önemlileri, yapıdaki karbür ve sementitleri küresel hale getirmek, dokuyu tüm parça boyunca tam anlamı ile homojenleģtirmek, talaģ alan tezgahlarda iģleme olanağı sağlamak için yapılanlardır. Tavlama iģleminde, yüzeyde karbon yanması önlenmeli, yüzey durumu hatasız olmalıdır. Bu çelikler genellikle bütün kesitte çok iyi sertleģebilmeli ve çelik türlerine ve kullanıģ yerine göre 65 HRc dolayında sertlik göstermelidir. 24

25 Malzemeler Boru ve içi dolu malzeme olmak üzere iki Ģekilde ve değiģik çaplarda gelebilmektedir Seri Rulman Üretimi : Rulman üretimi malzemeye göre iki Ģekilde gerçekleģmektedir. ġöyle ki : A ) Ġçi dolu malzeme (Bar material) B ) Boru malzeme (Tube material) Ġçi dolu malzeme ile rulman üretimi : Bu da iki Ģekilde gerçekleģmektedir: 1. Sakamura tezgahında ve daha sonra tornalanarak 2. Delik delinerek ve daha sonra tornalanarak 1. Sakamura Tezgahında ; Sakamura tezgahı dünyada sayılı olmakla birlikte Türkiye de tektir. Sakamura tezgahının iģlevi ; içi dolu 100 Cr 6 malzemeyi endüksiyonla 1000~1250 o C arasında ısıtıp istenilen boyutta kesip döver, sonra içini boģaltır ve iç bilezik ve dıģ bilezik Ģeklinde ayırır. Sakamura tezgahının her ünitesi tam otomatiktir. Malzeme yüklenmesi rulolar yardımı ile yapılmaktadır.sakamura tezgahının avantajları ; 1 Hurda kaybını min. indirmektir. 2 Kesme tezgahı dakikada adet bilezik keserken, sakamura dan dakikada adet iç ve dıģ bilezik alınabilmektedir. 3 Küçük çaplı malzemeden dövme ve ilerde ovalama tezgahı sayesinde büyük çaplı rulman bilezikleri yapılmaktadır. Sakamura da dövülerek elde edilen rulman tipleri Ģunlardır: 6004 Donut 6005 Donut 6006 DB+ĠB 6007 DB+ĠB 6009 DB+ĠB 6011 DB+ĠB 6203 DB+ĠB 6204 DB+ĠB 6205 DB+ĠB 6206 DB+ĠB DB+ĠB 6207 DB+ĠB 6208 DB+ĠB 6209 DB+ĠB 6210 DB+ĠB 6211 DB+ĠB DB+ĠB 6302 Donut DB+ĠB 6303 Donut DB+ĠB 6304 Donut 6305 DB+ĠB 6306 DB+ĠB 6307 DB+ĠB 6308 DB+ĠB 6309 DB+ĠB DB+ĠB 25

26 Donut : Ġç ve dıģ bilezik birlikte dövülerek çıkan D.B. : DıĢ bilezik Ġ.B. : Ġç bilezik Sakamurada dövülerek elde edilen bilezikler veya donutlar NA-CE yükleme tezgahına getirilerek küreselleģtirme fırınına gitmek üzere fırına ait sepetlere doldurulur. Daha sonra küreselleģtirme fırınına gönderilir. KüreselleĢtirmenin amacı, dövülerek elde edilen bilezikler sert olduklarından talaģlı iģlemeye elveriģli değildir. Dolayısıyla küreselleģme iģlemine tabi tutularak sementit (Fe 3 C) küreselleģtirilir ve bilezikler yumuģatılarak talaģlı iģlemeye elveriģli hale getirilmiģ olur. KüreselleĢtirme fırınında her bileziğe ve donutlara ait proses sayfaları vardır. Bu proses sayfalarındaki değerler fırına girilerek küreselleģme ısıl iģlemi tam otomatik olarak yapılmıģ olur. Örneğin 6206 DB+ĠB tip rulmanın proses sayfası Ģu Ģekildedir: *CHUGAI RO Küreselleştirme Fırını Proses Sayfası TĠP : 6206 DB+ĠB KÜRESELLEġTĠRME FIRINI BÖLGE SICAKLIKLARI ( o C) Bölgeler Sıcaklık ( 10 o C ) 1.Bölge Bölge Bölge Bölge Bölge Bölge Bölge Bölge 700 Sepet GeçiĢ Süresi : 70 dk. Kapasite ( Kg/Ģarj ) : 930 GEREKLĠ AZOT MĠKTARI : 1.Bölge : 5 m 3 /saat 2.Bölge : 5 m 3 /saat Ġstenilen sertlik : HRB *Made in Japan 26

27 KüreselleĢtirme fırında çıkan her sepetten birer numune alınarak metalografi laboratuarında sertliğin istenilen değerde olup olmadığı kontrol edilir. KüreselleĢtirilen bilezikler veya donutlar SĠNTO kumlama tezgahına gönderilerek kumlama iģlemine tabi tutulurlar. Kumlamanın amacı, bilezik üzerindeki pisliklerin ve talaģ kaldırılrken oluģabilecek pisliklerden dolayı hataları minimum a indirmek için yapılmaktadır. Ayrıca ovalama iģleminde soğutucu olarak madeni yağ kullanıldığında bu yağın kirlenmesini önlemek için kumlama iģlemi yapılmaktadır. Kumlamadan sonra bilezikler göz kontrolü yapılarak radüslerine bakılır ve ovalama tezgahına gönderilir. Ovalama tezgahının amacı küçük çaplı rulman bileziğini soğutucu olarak madeni yağ kullanarak belirlenen ölçülerde ovalayarak büyütmektedir. Ovalanan bilezikler yıkama tezgahında yağları yıkandıktan sonra tornalanması için Torna atölyesine gönderilir. 2. Delik Delinerek ; Ġçi dolu 100 Cr6 rulman yapı malzemesi NC tezgahlarda verilen ölçülerde kesilerek delinir daha sonra torna atölyesine gönderilir. SHINBAN markalı bir NC torna tezgahı dakikada adet bilezik kesip delebilmektedir Boru Malzeme ile rulman üretimi ; Boru malzemeden genellikle büyük çaplı rulmanlar yapılmaktadır. Boru malzeme NC torna tezgahlarda verilen ölçülerde kesilerek tornalamaya gönderilir. Buraya kadar içi dolu malzeme ile rulman üretiminde olsun boru malzeme ile rulman üretiminde olsun tornalamaya kadar anlattık TORNALAMA : Küçük çaplı rulmanlar SHINBAN markalı NC torna tezgahında tornalanmaktadır. SHINBAN tezgahında rulman bilezikleri birbiri peģi sıra iģlemleri takip eden bir sıra tezgahtan sırasıyla geçerek tornalama iģlemi yapılmıģ olur. Burada hava soğutmalı sistem ( pnömatik ) kullanılmaktadır. Tezgahlar otomatik tezgahlar olup her biri bir sonraki iģlemi yapmak üzere ayarlanmıģ durumdadır. Örneğin ; önce bileziklerin dıģ kısmı tornalanır daha sonra iç kısmı, varsa kapak yerleri veya segman kanalları, daha sonra da yuvarlanma yolları tornalanır. Daha sonra çeģitli komparatörlerde bakılarak verilen toleranslara uygun olup olmadıkları kontrol edilir. Büyük çaplı rulmanlar MORI SEIKI, FUJI, OKUMA, PITTLER PETRA markalı CNC tezgahlarda tam otomatik olarak tornalanır. Bu tezgahta soğutma sıvısı olarak Bor yağ kullanılmaktadır. Tornalanan rulman bilezikleri ısıl iģlem görmek üzere ısıl iģlem bölümüne gönderilir. 27

28 ISIL İŞLEM : Rulman bir makine elemanı olduğu için, bu makine elemanı ; sürtünmeli, aģındırıcı ortamlarda çalıģacağı için yüzey sertleģtirme iģlemine tabi tutulur. Isıl iģlem bölümünde 3 adet sertleģtirme fırını mevcuttur. Bunlar 1-AICHELIN, 2-SAFED 3-CHUGAI RO markalı fırınlardır. SAFED ve CHUGAI RO yağda soğutma, AICHELIN tuzlu suda soğutma yapmaktadır. Bu fırınlardan en çok AICHELIN fırınını incelemeye fırsat buldum. AICHELIN fırınının çalıģma prensibi : AICHELIN fırın bilgisayar destekli çalıģan bir sertleģtirme fırınıdır. Fırının ağzına iģçiler tarafından dizilen rulman bilezikler 7 dk. sonra fırına girerler. Fırın iki bölgeden oluģmaktadır. Rulmanlar rulo sistemiyle ilerlerler. Fırın içindeki sıcaklık maksimum 870 o C minimum 820 o C dir. Fırının içine belirli bir basınçta azot gazı verilir. Azot gazı yüksek sıcaklıkta rulman bileziklerinin oksitlenmemesi içindir. 37 dk. da fırından geçen rulman bilezikleri 215 o C deki tuz banyosuna robot vasıtasıyla batırılarak 1 dk. 40 sn. banyoda bekletilir. Tuz banyosundan çıkarılan rulman bilezikleri iki dakika süzülmeye bırakılır. Bundan sonra hava soğutma bölgesine gelen rulman bilezikleri 1. ve 2. bölgelerde toplam 8 dakika soğutulur ve kurutulur. Kurutulan bilezikler robot vasıtasıyla soğuk su tankına daldırılır ve 4 dakika beklenir. Fakat bilezikler birden suya daldırılmaz. Soğuk su tankına parçaların ani daldırılması sonucunda ovallik ve çatlama gibi sorunlar çıkabilir. Su tankında çıkarılan bilezikler 20 sn. süzülmesi için havada bekletilir. Daha sonra bilezikler robot vasıtasıyla Temper fırına verilir. Temper fırının sıcaklığı minimum 177 o C maksimum 193 o C dir. Temper fırından geçiģ süresi ise 90 dakika dır. Temper fırınından çıkan temperlenmiģ bilezikler taģlama bölümüne gitmek üzere kasalara doldurulur. Ayrıca her yarım saatte bir sertlik alınır. Rulmanlardan istenilen sertlik değerleri : Alıcı firmadan herhangi bir sertlikte olması istenmediyse ; SertleĢtirme fırınından çıktıktan sonra : HRC Temper fırınından çıktıktan sonra : HRC Sertlik değerinde olması istenir. SertleĢtirme fırınına girmeden önceki sertliğimiz ise HRB arasındadır. Benim III. Vardiyada bir dıģ bileziğin yan yüzünden aldığım sertlik ise 61,2 HRC çıkmıģtı. 28

29 AICHELIN fırınına ait sıcaklık değerleri : BÖLGELER MĠN ( o C) MAX ( o C) AKTĠF ( o C) 1.BÖLGE (SertleĢtirme Fırını) BÖLGE (SertleĢtirme Fırını) Tuz Banyosu Yıkama Makinesi BÖLGE (Temper Fırını) BÖLGE (Temper Fırını) AICHELIN fırınına ait bileziklerin geçiģ süreleri : Fırın yükleme hazırlama süresi Fırın geçiģ süresi Tuz banyosu süresi 1.Hava Soğutma Süresi 2.Hava Soğutma Süresi Soğuk yıkama süresi Temper geçiģ süresi Tuz banyosu süzülme süresi Su süzülme süresi Tuz banyosu üfleme süresi 7 dk. 37 dk. 1 dk. 40 sn. 4 dk. 4 dk. 2 dk. 90 dk. 2 dk. 20 sn. 2 dk. Ruloların Hızı Temper Hızı mm/s mm/s AICHELIN FIRINI TEKNĠK DEĞERLERĠ ( SertleĢtime Fırını ) Ebatlar, Ağırlık Kullanım Ebatları - Fırın hacim boyu 5000 mm. - Fırın hacim geniģliği 700 mm. - Fırın hacim yüksekliği 150 mm. - Yükleme kapasitesi max 108 kg/m 2 - ġarj boyu max 900 mm. - ġarj geniģliği max 700 mm. - ġarj yüksekliği max 150 mm. - Yükleme katsayısı max 4 mm. 29

30 DıĢ Ebatları - Boy 12,125 mm. (12,125 metre ) - GeniĢlik 2,750 mm. - Yükseklik 3,240 mm. - Yüklemenin yerden yüksekliği 980 mm. BoĢ toplam ağırlık kg. Besleme Değerleri Elektrik Beslemesi - Gerilim 380 V. 50 Hz. - Kumanda voltajı 220 V. 50 Hz. - Toplam güç 204 kva. - Motorların gücü 17 kva. ÇalıĢma Ve ĠĢlem Değerleri ÇalıĢma değerleri - ÇalıĢma sıcaklığı o C - Maximum sıcaklık 950 o C o C ye brüt ısıtma gücü 400 kg / h o C de rolanti gücü 77 kw o C de ve brüt 400 kg/h 148 kwh/h Isıtma enerjisi sarfiyatı - Parçaların giriģten çıkıģa gidiģ süresi ayarlanabilir. 20 ~ 100 dakika Isıtıcı - Isıtma enerjisi Elektrik - Isıtıcıların sayısı 18 - Isıtıcı grupları 2 - Kontrol sistemi Açık-Kapalı Kapı tahrikleri - Tahrik sistemi Pnömatik silindir. - Silindirleri çapı 50 mm. - ÇalıĢma yolu 250 mm. - ÇalıĢma basıncı 6 bar. Koruyucu Gaz ĠĢletme Değerleri Azotla yıkama - Fırın hacmi 6,75 m 3 - Fırın her yıkaması için gerekli azot hacmi ( min 54 m 3 ) 30

31 - Azot minimal debisi 35 m 3 /h - Minimal yıkama süresi 100 dk. - Kullanım gazı N 2 - Azot N 2 40 m 3 /h SertleĢtirme Banyosunun Teknik Değerleri Kullanma Ebatları - Banyo boyu 900 mm. - Banyo eni 700 mm. - Banyo derinliği 890 mm. - Boy 4,400 mm. - En 1,650 mm. - Yükseklik 2000 mm. - BoĢ ağırlık 6000 kg. Besleme Değerleri Elektrik - Gerilim 380 V. 50Hz. } - Kullanma voltajı 220 V. 50Hz. - Toplam güç 92 kva. - Motorların gücü 12 kva. - Gerekli emme gücü 6000 m 3 /h - Bağlantı boruları DN 315 mm. - Basınç 6 Bar - Debi 0,1 m 3 /h - Bağlantı noktası DN 15 mm. } } Elektrik Egzost atık hava Soğuk su ÇalıĢma ve ĠĢlem Değerleri ÇalıĢma Değerleri - ÇalıĢma sıcaklığı 200 o C - Max. Sıcaklık 250 o C - Debi 400 kgh. SertleĢtirme Ortamı - Medyum Tuz - Banyo hacmi 4,5 m 3 Isıtma - Isıtma enerjisi Elektrik - Isıtma gücü 80 kw. - Isıtıcıların sayısı 16 - Isıtma grupları 3 31

32 Soğutma - Soğutma medyumu Hava - EĢanjör Banyonun içinde - Soğutma yüzeyi 12,3 m 3 - Soğutucu hava ihtiyacı 5300 m 3 /h - Hava fanı Güç 4 kw. Debi 3 h. KarıĢtırma Pompalar - KarıĢtırıcıların sayısı 1 (Pompasız olarak) - ÇalıĢma Basamakları 1 - Alet baģına güç 5,5 kw. - Alet baģına debi 250 m 3 /h - Hava ihtiyacı 40 m 3 /h - Basınç 50 mbar. - Banyo boģaltıcı pompasını 2,2 kw. TEMPER FIRINI TEKNĠK DEĞERLERĠ Ebatlar, Ağırlık Kullanım ebatları - Konveyör bandın taģıma kapasitesi 120 kg/m 3 - Bandın eni 1000 mm. - Dökme yüksekliği (GiriĢte) 150 mm. DıĢ ebatlar - Isıtılan fırın boyu 7000 mm. - Boy mm. - Yükseklik 2550 mm. - Yükleme yüksekliği kg. Besleme Değerleri Elektrik - Gerilim 380 V. 50Hz. - Kumanda voltajı 220 V. 50Hz. - Toplam güç 111 kva. - Motorların gücü 9 kva. ÇalıĢma ve ĠĢleme Değerleri ÇalıĢma değerleri - ÇalıĢma sıcaklığı 180~450 o C 32

33 - Max. Sıcaklığı 500 o C o C ye brüt ısıtma gücü 400 kg/h kg 450 o C ye ısıtılması için ısıtma enerjisi 76 kw - Ayarlanabilen geçiģ süresi 40~240 min. Isıtma - Isıtma enerjisi Elektrik - Isıtma gücü 102 kw. - Isıtıcıların sayısı 15 - Isıtıcı gruplarının sayısı 2 - Kumanda Açık-Kapalı Konveyör bandı - Bandın cinsi Eklemli tel örgü - Tahriki Elektro motor - Motor sayısı 1 - Motor gücü 0,37 kw METALURJĠ LABORATUARI Metalurji laboratuarı ısıl iģlem bölümünde oluģturulmuģ bir ünitedir. Metalurji laboratuarında bir Metalurji mühendisi, bir formen ve her vardiyada 1 iģçi olmak üzere üç eleman çalıģmaktadır. Metalurji laboratuarında yapılan baģlıca iģlemler ise sertlik alma, numune inceleme ve rapor tutma, çekme testi yapılmaktadır. Metalurji laboratuarında, fırından çıkan bileziklerden her yarım saatte bir sertlik alınır ve kaydedilir. Ayrıca fabrikaya malzeme alınırken her parti malzemeden bir numune alınarak bu malzemenin mikro yapısının istenilen standartlarda olup olmadığı kontrol edilir. Belirli periyotlarla sertleģtirilmiģ bileziklerden numune alınıp istenilen mikro yapıda olup olmadığı kontrol edilir ve rapor tutulur. Metalurji laboratuarındaki cihazlar ise Ģunlardır : 1- Indentec sertlik ölçme cihazı 2- Wolpert sertlik ölçme cihazı 3- Emco Maeir sertlik ölçme cihazı 4- Shimadzu Vickers sertlik ölçme cihazı (HMV-2000) 5- Struers elektrolitik parlatma cihazı 6- Struers kesme cihazı (Distocom-2) 7- Struers prontpress-2 (Gömme cihazı) 8- Struers DapV (Zımparalama ve parlatma cihazı) 9- Portatif Sertlik Ölçme cihazı 10- Karl Deustch Manyetik çatlak kontrol cihazı 33