Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi

Transkript

1 Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi Şu anki sunumun yapılmasına imkan sağlayan bu proje, sayılı anlaşma kapsamındaki AB Horizon 2020 Araştırma ve Yenilik Programı ndan fon desteği almıştır. Bu sunum sadece yazarın görüşlerini yansıtmaktadır. Avrupa Komisyonu nun yetkisi altındaki Araştırma Yürütme Ajansı sunumun içeriğindeki bilgilerin kullanılmasından sorumlu değildir.

2 Güvenilir bilgiye nasıl ulaşılır? PubMed de arama nasıl yapılır? A 2.1 ppt 2

3 Öğrenim Hedefleri On Aşamada Pubmed de İş Sağlığı ile ilgili Arama Yapmak Kanıt aramasında beş aşama 1 1. Sorunu cevaplanabilir bir soru ya dönüştürmek 2. Etkin bir şekilde en iyi kanıtı ( evidence) aramak 3. Metodolojik kaliteyi ölçmek 4. Kanıtı iş sağlığı ve güvenliği pratiğine uygulamak 5. 1 den 4 e kadarki aşamalarda yürütülen sürecin kalitesini ölçmek 1 van Dijk ve Caraballo-Arias e (2016) dayanarak

4 Erişilebilen Kaynaklar Meslektaşlar Ders Kitapları Ulusal veya Uluslararası Dergiler Veritabanları Web Siteleri Kılavuz İlkeler 4

5 Araç kutusu İş Sağlığı ve Güvenliği (OSH) için MeSH terimleri listesi OSH terimleri için açıklayıcı sözlük (İngilizce ve Türkçe) Çevrimiçi OSH. Güvenilir bilgiye nasıl ulaşılır (2016) Kitabı

6 En iyi kanıtı nerede aramalı PubMed (Arama motoru) : Medline (veritabanı) Web of Knowledge Web of Science (WoS) Cochrane Library Diğer veritabanları: Embase, PsycInfo, Klinik uygulama klavuz ilkeleri Google Scholar 6

7 Kanıt aşamaları Şekil 2. Çalışma Türleri ve Klinik Kanıtın Aşamaları Araştırma Tasarıları Hiyerarşisi & Bilimsel Kanıt Aşamaları Yanlılığı önleme ve insanlar üzerindeki sebep ve sonuç ilişkisini gösterme kabiliyetine dayalı Klinik Uygulama Klavuz İlkeleri Meta Analiz Sistematik Derlemeler Randomize Kontrollü çalışma Geleceğe yönelik test tedavisi Kohort çalışmaları (Topluluk çalışmaları) Geleceğe yönelik: Kohort bir riske maruz kalmıştır. Aranan sonuç için gözlemleyiniz. Vaka Kontrol Çalışmaları Geçmişe Yönelik: Konular ilgi duyulan sonuca sahiptir; risk faktörü araması İkincil, önceden değerlendirilmiş veya filtreden geçmiş çalışmalar Gözleme Dayalı Çalışmalar Birincil Çalışmalar Vaka Raporu veya Vaka Serileri Öyküleyici Değerlendirmeler, Uzman Görüşleri, Baş makaleler Hayvan ve Laboratuar Çalışmaları Tasarı yok İnsanlarla ilişki kurmaksızın Tadil Edilmiş Kanıt Piramidi. SUNY Downstate Tıp Merkezi nin izniyle. Brooklyn Tıp Araştırmaları Kütüphanesi

8 PubMed dersi 1-5 aşamaları 1. LMU Library (Kütüphanesi ) aracılığıyla PubMed de MyNCBI hesabı nasıl açılır ve kullanılır? 2. PICO (PICoR) nasıl geliştirilir ve aranan terimlerin seçilmesinde nasıl kullanılır, daha karmaşık örneklerde uygun arama terimleri nasıl seçilir? 3. a) Arama için MeSH terimleri, b) metin kelimeleri, c) Google (Scholar) ve daha iyi arama terimleri bulmak için iyi özetler, d) varolan OSH arama dizeleri nasıl kullanılır? 4. Gelişmiş Arama da terimler nasıl birleştirilir? 5. Çok yüksek sayıda sonuç çıkması durumu ile nasıl baş edilir (örneğin, ekranda 1000 başlık gözükmesi); değerlendirmelere, yayım yılına, dile, özete, insanlara göre nasıl filtre kullanılır?

9 PubMed dersi 6-10 aşamaları 6. Çok yüksek sayıda sonuç çıkması durumu ile nasıl baş edilir; tüm metin makalelerin referansları nasıl kontrol edilir; İlgili makaleler nasıl kullanılır, daha iyi terimler nasıl bulunur, başka bir literatür veri tabanına ne zaman başvurulmalıdır? 7. Aramalarınızı ve derlemenizi nasıl kaydedersiniz? 8. Özetler üzerinde nasıl çalışırsınız ve ilgililiğine göre nasıl seçersiniz? 9. Tüm metin makaleleri nasıl indirirsiniz veya nasıl düzenlersiniz; ilgililiğine ve kalite değerlendirmesinden sonra kalitesine göre makaleleri nasıl okur ve seçersiniz? 10. Cochrane Library (Kütüphanesi) ve OSH WORK web sitesini nasıl kullanırsınız?

10 1. MyNCBI hesabı nasıl açılır ve kullanılır? Kullanıcı adı ve şifrenizi girin (not alın!) Her giriş yaptığınızda, tüm hareketleriniz otomatik olarak saklanır Kalıcı bir şekilde şunları saklayabilirsiniz: aramalarınız derlemeleriniz

11 2. Temel araştırma sorunsalınız için bir PICO nasıl geliştirilir? Sorunu cevaplanabilir bir soru ya dönüştürün PICO = somut bir cevap bulunabilecek kadar kesin ve somut olmalı P: halk/hasta/sorun/iş yerinin veya iş türünün genel durumu I: müdahale/gösterge/maruz kalma/gözlemleme C: karşılaştırıcı/kontrol O: netice/sonuçlar

12 2. Temel araştırma sorunsalınız için bir PICO nasıl geliştirilir? 1. Alıştırma Hamile bir hemşire 1 : Büyük bir hastanede görev yapan 34 yaşındaki bir hemşire sizi, danışma saatinizde ziyaret eder. 10 haftalık gebedir. Bu, 3. gebeliğidir; ilk iki gebeliği sorunsuz geçmiştir; iki sağlıklı çocuğu vardır. «Doktor, ağır fiziksel iş yapıyorum (hastaların işlemlerini de içeren). Gebeliğim sırasında ara mı vermeliyim yoksa iş mi değiştirmeliyim?» 1 Hulshof (2015) e dayanarak 12

13 2. Temel araştırma sorunsalınız için bir PICO nasıl geliştirilir? Hasta/ halk Müdahale/ maruz kalma Karşılaştırma Sonuç Gebe çalışanlar Ağır fiziksel iş Hiç çalışmamayla veya az çalışmayla kıyaslama Erken doğum riskini arttırıyor mu? 13

14 2. Cevaplanabilir temel araştırma sorusu nasıl geliştirilir 2. Alıştırma: Senaryo: Artirit hastalarında enfeksiyon konusuna ilişkin araştırmanızı desteklemek için bir fona başvuruyorsunuz => Bu konuyla ilgili bir soru düşünün 14

15 Yüksek= çok sayıda makale Geniş kapsamlı sorular Geniş kapsamlı: Artirit hastalarında enfeksiyon yaygınlığı nedir? Bilgi bulma (# araştırma sonuçları sayısı) Dar kaspamlı: Biyolojik ürünlerle tedavi edilen romatoid artirit hastaları için solunum enfeksiyonları riski nedir? Düşük= az sayıda makale Düşük = çoğunlukla ilgisiz makale Çok dar kapsamlı: 1985 ile 2005 yılları arasında Türkiye deki asbest işçilerinde Caplan Sendromu (=romatoid artirit (RA) ile pnömokonyozun birleşimi) görülme oranı nedir? İlgililik Dar kapsamlı sorular Yüksek = doğrudan ilgili makaleler 11/06/2017 Yazarın adı: Ruben 15

16 3. MeSH terimleri nasıl kullanılır Bütün makaleler NLM kütüphane uzmanları tarafından Tıbbi Konu Başlıkları (MeSH) adı verilen, denetimden geçmiş terimler dağarcığı kullanarak kaydedilir. Bu terimler MeSH veritabanında saklanır. PubMed te bir arama aşağıdaki şekillerde yapılabilir; MeSH veritabanından terimler kullanarak; arama teriminizden sonra [MeSH] kısaltmasını göreceksiniz, ör: asbest [MeSH], veya; «metin kelimeleri» denilen terimleri basitçe yazarak. Aramanızda mümkün olduğu kadar MeSH terimi kullanın çünkü bu aramanızı önemli ölçüde geliştirir. PubMed ana sayfasında, tanımları ve terimlerin hiyerarşik ağaçlarını içeren tüm MeSH terimlerini kapsayan MeSh veritabanını bulabilirsiniz. Bu veritabanında arama yaparak aramanız için en uygun MeSH terimini bulmayı denersiniz. Arama kutucuğuna iyi olduğunu düşündüğünüz bir terimi girin, örneğin: «göğüs kanseri», daha sonra «GİT»i tıklayın. 16

17 3. MeSH terimleri nasıl kullanılır 11/06/2017 Name of the author: Ruben 17

18 3. MeSH terimleri nasıl kullanılır Daha iyi bir PubMEd Sorgusu Kurmak için MeSH kullanın MeSH: Tıbbi Konu Başlıkları 18

19 3. MeSH terimleri nasıl kullanılır OSH çevrimiçi kitabı içerisindeki PubMed alt bölümünü kullanabilirsiniz. Güvenilir bilgiye nasıl ulaşılır (II. Bölüm); OSH kitabındaki MeSH terimleri listesine de bakabilirsiniz. [İyi bir MeSH terimi yoksa, PubMed e (orta düzey dersi) sadece kelimeyi yazın (metin kelimesi)] Daha spesifik veya daha az spesifik bir terim için, seçili terimin MeSH ağacına bakın. Başta çok spesifik olmayan bir terim seçin. Bel ağrısı örneğinde sırt ağrısı terimini kullanmayı deneyebilirsiniz. Tüm MeSH Kategorileri Hastalıklar Kategorisi Sinir Sistemi Hastalıkları Nörolojik Göstergeler Ağrı Sırt Ağrısı Bel Ağrısı Tek başına bulduğunuz her bir MeSH terimi için bir PubMEd araması yapın ve sadece çıkan sonuç sayısına bakın.

20 4. Gelişmiş Arama da terimler nasıl birleştirilir? PubMed Gelişmiş Arama PubMed ana sayfasında «Gelişmiş» adıyla arama penceresinin altında bulunabilir. VE veya VEYA kullanınız. 20

21 4. Gelişmiş Arama da terimler nasıl birleştirilir? 11/06/2017 Name of the author: Ruben 21

22 4. Gelişmiş Arama da terimler nasıl birleştirilir? PubMed: (English) PubMed Gelişmiş Arama Kurucu 22

23 5. Çok yüksek sayıda sonuç çıkması durumu ile nasıl baş edilir Örneğin 1000 den fazla başlık ve özet çıkması Sonuç sayısını azaltmak için, filtreler = kısıtlar kullanın (sol sütun) Örnekler Sadece değerlendirmeler Son beş veya on yıl içinde yayımlanmış Dil filtreleri «Ek filtreleri göster» kısmında bulunur, örneğin: sadece İngilizce veya İspanyolca veya Portekizce dilindeki makaleler Sadece özetiyle birlikte bulunan makaleler veya Sadece İnsanlar Arama dizilerini kullanın: örneğin sadece etiyolojik araştırmaları seçerek; veya sadece işe dönüş araştırmalarını seçerek - özel OSH arama dizilerini kullanın ( OSH çevrimiçi. Güvenilir bilgiye nasıl ulaşılır kitabında, Referanslar bölümünde Strateji ve filtrelere bakınız.) Gelişmiş Arama ekranında (daha gelişmiş PubMed derslerinin bir parçasıdır) Daha fazla kaynak altındaki Klinik sorgular kısmında PubMed fonksiyonunu kullanın 23

24 5. Çok yüksek sayıda sonuç çıkması durumu ile nasıl baş edilir Filters 1. Date of publication 2. Participants or subjects 3. Publication language 4. Research design 11/06/2017 Name of the author: Ruben 24

25 6. Çok düşük sayıda sonuç çıkması Örnek: 20 den daha az ilgili özet bulunması Olası sebepler: durumu ile nasıl baş edilir Çok spesifik veya yanlış bir terim seçmiş olabilirsiniz örn. Sadece fırıncılık ; VEYA ile bağlanan ilgili/benzer terimler dizisi kullanın, örn. (fırın* un VEYA buğday VEYA (alfa amilaz)) Aramanıza ilişkin daha iyi terimler bulmak için iyi özetleri veya Google ı kullanın! Daha iyi MeSH terimleri veya metin kelimeleri bulmak için Araç Kutusunu kullanabilirsiniz: İş Sağlığında sıklıkla kullanılan MeSH terimleri Listesini inceleyin OSH terimleri için Açıklayıcı Sözlüğü (İngilizce ve Türkçe) inceleyin Daha jenerik bir terim bulmak için MeSH ağacını kullanın Daha uygun bir literatür veritabanı kullanmayı gözden geçirin. * Şunları getirir: fırın, fırıncı, fırıncılık, vb. 25

26 7. Aramanızı kaydedin, derlemenizi kaydedin 1. Aramanızı kaydedin. İyi bir aramadan sonra, «Güvenli arama»ya tıklayın (arama terimlerinin olduğu pencerenin altında); önerilen arama ismini değiştirebilir veya değiştirmeyebilirsiniz; Kaydet e tıklayın ve aramanız MyNCBI nızda kaydedilir. 2. Ekranda bu arama için e-posta güncellemeleri isteyip istemediğiniz sorulur; örn. Aylık ve Özet ve en fazla 20 başlık şeklinde girin ve «sew hepatit A ara» şeklinde doldurun. Her ay ücretsiz güncelleme alırsınız. 3. Daha sonra, arama ayarlarını düzenleme veya PubMed logosuna tıklayarak aramanıza dönme seçeneğiyle karşılaşırsınız, 1. Topladıklarınızı kaydedin: öncelikle aramadaki bütün iyi başlıkları kendi dahil etme kriterlerinizi kullanarak etiketleyin 2. Şuraya gönder i tıklayın (pencerede yüksek ve düşüğü bulmak için): derlemeleri seçin. Var olan derlemelerinizden birini seçin veya yeni bir adla yeni bir derleme yaratın, örn. «sew hepatit A derlemesi». Bütün seçili başlıklar artık bu derlemede bulunur. 3. Aynı prosedürü tekrarlayıp PubMed kullanarak, bir başlığı veya özeti derlemenize göndererek derlemenize yeni bir başlık ekleyebilirsiniz. 26

27 8. Özetler üzerinde nasıl çalışırsınız ve ilgililiğine göre nasıl seçersiniz? Seçim için dışlama kriteri kullanın, örn.: Ampirik çalışma olmayacak, literatür taraması olmayacak Sizin bağlamınızdan oldukça uzak araştırmalar, örn.: işçi haklarının çok kötü düzeyde olduğu ülkelerde çalışma, veya tam tersi Tam makale şeklinde indirmek istediğiniz özetleri seçin 27

28 9. Makalelerin tüm metin olarak indirilmesi veya düzenlenmesi, ilgililik ve kalitesine göre okunması ve seçilmesi Seçili özetleri tüm metin makale şeklinde indirin Ücretsiz makaleleri hemen indirebilirsiniz Ücretsiz değilse: üniversite kütüphanesini kullanarak bir kopya isteyebilirsiniz O da mümkün değilse, eğitmeninizle diğer seçenekleri tartışın Tam metin makalelerin seçimi için dışlama kriterleri kullanın, örn.: Ampirik çalışma olmayacak, literatür taraması olmayacak Sizin bağlamınızdan oldukça uzak araştırmalar, örn.: işçi haklarının çok kötü düzeyde olduğu ülkelerde çalışma, veya tam tersi Bilgilendirici olmayan 28

29 Kalitesine göre makale seçmek A. Etki faktörü Etki faktörü (IF) = ilgili dergide yayımlanan güncel makalelere yıllık ortalama referans verilme sayısını yansıtan bir ölçüdür Göreli indeks (oranı) ( Relative index (ratio)) Alıntılanma ( citation) ölçümü, bir kalite ölçümü değil, Araştırma alanına ve konu alanına göre değişir Zamanla dalgalanmalar (yavaş) 29

30 Kalitesine göre makale seçmek B. Metodolojik kalite 1. Çalışmanın geçerliliği (validity) (kanıt aşamaları, tavsiye dereceleri) 2. Çalışmanın sonuçları (ör. Klinik önem, belirsizlik, güven aralıkları, duyarlılık analizi) 3. Çalışmanın yararı 30

31 Kalitesine göre makale seçmek B. Metodolojik kalite Halihazırdaki kontrol listeleri: - SIGN: - AMSTAR (sistematik değerlendirmeler): - CASP: 31

32 Kalitesine göre makale seçmek C. Kanıt aşamaları YÜKSEK KALİTE: daha ileri araştırmaların, etki tahminine ilişkin duyduğumuz güveni değiştirmesi pek olası değildir= A (RCT s) ORTA KALİTE: daha ileri araştırmalar, etki tahminine ilişkin duyduğumuz güveni değiştirme konusunda önemli bir etki yaratabilirler ve tahmini değiştirebilirler = B DÜŞÜK KALİTE: daha ileri araştırmalar, etki tahminine ilişkin duyduğumuz güveni değiştirme konusunda oldukça önemli bir etki yaratabilirler ve tahmini değiştirmeleri çok olasıdır = C (gözleme çalışmaları) ÇOK DÜŞÜK KALİTE: herhangi bir etki tahmini oldukça belirsizdir = D 32

33 10. Cochrane Library (Kütüphane) ve Cochrane Work websitesi