Gitar İçin Düzenleme Yaklaşımları

Transkript

1 Gitar İçin Düzenleme Yaklaşımları Genel B lg ler Açıklamalar Uygulamalar Dr. Al Korkut ULUDAĞ

2 ii Dr. Ali Korkut Uludağ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye'de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Nisan 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek İç Kapak Tasarımı: Begüm Topuz Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Ali Korkut Uludağ iii Dr. Ali Korkut ULUDAĞ 1976 yılında Erzurum da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Erzurum da tamamladıktan sonra 1993 yılında Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Müzik Eğitimi Bölümü ne girdi yılında aynı okuldan mezun oldu yılları arasında Karaman ve Erzurum da çeşitli okullarda müzik öğretmeni olarak görev yaptı yılında Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bilimleri Bölümü ne Okutman olarak atandı yılında Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı na geçiş yaptı tarihinde Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı nı kazanarak tarihinde Flamenko Sanatının Kültürel Etkileşim Süreci İle Gitar İcracılığının Teknik Özelliklerinin İncelenmesi başlıklı tez çalışması ile mezun oldu tarihinde İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Fakültesi Müzik Eğitimi Anabilim Dalı Doktora Programı nı kazandı ve tarihinde Gitar Eğitiminde Türk Müziği İçerikli Akor ve Kadans Kurulumlarına Yönelik Farklı Akortlarda Konumlandırmalar ve Etkililik Düzeyleri başlıklı tez çalışması ile doktora öğrenimini tamamladı yılında Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı na Yrd. Doç. Dr. olarak atandı. Uludağ, lisans ve akademisyenlik hayatı boyunca bireysel ve toplu olarak birçok konserde icracı ve orkestra şefi olarak görev aldı. Halen Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı nda öğretim üyesi olarak görevini sürdürmektedir.

4 Ali Korkut Uludağ v ÖN SÖZ Gitar ile ilgili ulusal ve uluslararası düzeyde yapılan araştırmaların sonuçları, gitarın oldukça fonksiyonel ve popüler bir çalgı olduğunu göstermektedir. Gitarın sahip olduğu bu iki önemli özellik araştırmaların çeşitliliğini de artırmaktadır. Bu çeşitlilik içerisinde kendine küçük bir pay arayan bu çalışma, evrensel değerler dikkate alınarak organize edilmiştir. Kitabın ilk bölümünü gitar ve gitar öğretimiyle ilgili genel bilgiler kapsamaktadır. Bu bölümün ardından hem ulusal hem de uluslararası eserlerden esinlenerek analiz ettiğim ve kendi yaklaşımlarımla birleştirdiğim klasik gitar düzenleme stillerine yer verdim. Ortaya çıkan sonuçları programlı bir hale getirerek okul şarkıları ve türküleri üzerine konu açıklamalarıyla birlikte adapte etmeye çalıştım. Gitar için yazılmış duo, trio ve quartet eserler içerisinden seçmiş olduğum örneklerin düzenleniş şekillerinin incelenmesi ise kitabın diğer bir boyutunu oluşturmuştur. Bu örnekler üzerinden elde etiğim analizler ile okul şarkıları üzerinde düzenlemeler yapmaya çalıştım. Kitabın bu aşamasında orkestralama tekniklerinden ve ikiseslilik ilkelerinden faydalandım. Ayrıca kitap içerisinde flamenko gitara ilişkin bazı ritim stillerini ve bu stiller üzerinden kurgulanmış eşlik çalışmalarını göreceksiniz. Kitabın ihtiyaç duyulduğu bölümlerinde geleneksel ve modern armoni ilkelerinden faydalanılmıştır. Düzenleme yaklaşımlarını etkileyen en önemli faktörler; orkestralama teknikleri, ikiseslilik yöntemleri, geleneksel ve modern armoni ilkeleri olarak sıralanmıştır; fakat bu kitap bir armoni veya kompozisyon çalışması değildir. Temel noktalarda özgün yaklaşımların yoğunluk kazandığı bu kitap, bir okul şarkısının ya da bir halk türküsünün hangi

5 vi yaklaşımlarla düzenlenebileceğini olabildiğince programlı, uygulamalı, konu açıklamalı, anlaşılır ve yalın ifadelerle sunabilmek amacıyla hazırlanmıştır. Bu yaklaşımlar içerisinde eşlikli melodilerin çalınabilmesine yönelik geliştirdiğim çalışmaları ise ön planda tutmaya çalıştım. Kitabın diğer bir amacı, gitaristlere bir eseri düzenlerken pratik ve özgün fikirler sunabilmektir. Seçmiş olduğum eserlerin modern armoni ilkeleri doğrultusunda yapılan detaylı akor analizleri, bu akorların isimlendirme alternatifleri ve melodik çizgi ile olan ilişkileri gitaristlerin ezbercilikten çok muhakeme yapabilmelerine yardımcı olacaktır. Kitap için hazırlamış olduğum belirli çalışmaları gitar öğrencilerimle birlikte seslendirdiğimiz anlar, hiç kuşkusuz bu sürecin daha anlamlı bir hale gelmesine yol açmıştır. Onların hem sözlü hem de vücut dilleriyle göstermiş oldukları tepkiler ise çalışmamı yönlendiren ve akıllarda kalan diğer önemli anlardır. Uzun bir süredir hazırlıklarını sürdürdüğüm bu çalışmamın, gitar eğitimcilerine ve öğrencilerine faydalı olacağını ümit ediyorum. Dr. Ali Korkut ULUDAĞ

6 viii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ v 1. BÖLÜM GİTAR Gitar Tarihinden Notlar Gitar Müziğinde 19. ve 20. Yüzyıl Akımları Gitar Eğitimi Üzerine BÖLÜM FARKLI STİLLERDE DÜZENLEME YAKLAŞIMLARI Düzenleme Yaklaşımları ve Açıklamalar Akor Yürüyüşleri KLASİK GİTAR ÇALIM STİLLERİ İLE TÜRKÜ DÜZENLEMELERİ Süt İçtim Dilim Yandı Türküsü Üzerinde Farklı Stillerde Düzenleme Çalışmaları ve Açıklamalar a) Ezgiye Ait Seslerin Fonksiyonları b) Akorların Oluşturulması c) Tek Sesler ile Bas Çizgisi Oluşturma d) Eşlikli Melodi Çanakkale İçinde Türküsü Üzerinde Düzenleme Çalışmaları ve Açıklamalar a) Tek Sesler ile Bas Çizgisi Oluşturma b) Eşlikli Melodi - 1. Varyasyon c) Eşlikli Melodi - 2. Varyasyon Evlerinin Önü Yoldur (Al Fadimem) Türküsü Üzerinde Farklı Stillerde Düzenleme Çalışmaları ve Açıklamalar a) Tek Sesler ile Bas Çizgisi Oluşturma b) Eşlikli Melodi Uzun İnce Bir Yoldayım Türküsü Üzerinde Farklı Stillerde Düzenleme Çalışmaları ve Açıklamalar a) Tek Sesler ile Bas Çizgisi Oluşturma b) Eşlikli Melodi

7 Ali Korkut Uludağ ix 5. Erzurum Çarşı Pazar (Sarı Gelin) Türküsü Üzerinde Düzenleme Çalışması a) Tek Sesler ile Bas Çizgisi Oluşturma b) Eşlikli Melodi KLASİK GİTAR ÇALIM STİLLERİ İLE OKUL ŞARKISI DÜZENLEMELERİ Genel Bilgiler Majör Diziler Üzerinde Karma İki Sesler Bas Çizgisinde Kromatik İniş Üzerinde Kurgulanan Akor Yapıları Klasik Gitar İçin Figür Örnekleri Geçici Sesler ve İkiseslilik Çalışmaları İşleyici Sesler ve Eşlik Çalışmaları Ardışık İlerleyen Aynı Seslerde Akor Kuruluşları İzci Geliyor Adlı Eserin Farklı Tonlardaki Görünümü ve Pozisyon Farklılıkları a) İzci Geliyor - Ana Ton (La Majör) b) İzci Geliyor - Eşlikli Melodi c) İzci Geliyor (Do Majör) d) İzci Geliyor (Re Majör) e) İzci Geliyor (Sol Majör) f) İzci Geliyor (Sol Majör - Farklı Akort Sistemi) g) İzci Geliyor (Si Majör) Uçurtma Adlı Eser Üzerinde Klasik Gitar ile Düzenlenme Çalışmaları FLAMENKO GİTAR RİTİM STİLLERİ İLE TÜRKÜ DÜZENLEMELERİ Rumba Rasgueado Golpe Şu Dereler Şu Düzler (Bombili) Türküsü Üzerinde Düzenleme Çalışması Arkadaşım Eşek Şarkısı Üzerinde Düzenleme Çalışması

8 x 3. BÖLÜM DUO, TRIO VE QUARTET DÜZENLEME YAKLAŞIMLARI Orkestralama Gitar İçin Yazılmış Duo, Trio ve Quartet Eserler Üzerinde Düzenleme Yaklaşımları Düzenleme Yaklaşımları İçin Açıklamalar Duo, Trio ve Quartet Çalışmalarında İkiseslilik İlkeleri Ezgisel Bölünme Duo Eserler Üzerinde Orkestralama İçerikli İncelemeler, Açıklamalar ve Uygulamalar a) Ezgi ve Eşlik Çalışması 1. Varyasyon b) Ezgi ve Eşlik Çalışması 2. Varyasyon c) Evlerinin Önü Yoldur (Al Fadimem) Trio Eserler Üzerinde Orkestralama İçerikli İncelemeler, Açıklamalar ve Uygulamalar a) Silent Night Quartet Eserler Üzerinde Orkestralama İçerikli İncelemeler, Açıklamalar ve Uygulamalar a) Spring Song b) El Ball BÖLÜM KLASİK GİTAR İÇİN HAZIRLANMIŞ DÜZENLEMELER 1. Çanakkale İçinde - 1. Varyasyon Çanakkale İçinde - 2. Varyasyon Çanakkale İçinde - 3. Varyasyon Evlerinin Önü Yoldur (Al Fadimem) - 1. Varyasyon Evlerinin Önü Yoldur (Al Fadimem) - 2. Varyasyon Evlerinin Önü Yoldur (Al Fadimem) - Duo Uzun İnce Bir Yoldayım - 1. Varyasyon Uzun İnce Bir Yoldayım - 2. Varyasyon Erzurum Çarşı Pazar (Sarı Gelin) KAYNAKÇA

9 1. BÖLÜM GİTAR Gitar, dokusundaki yumuşaklığı sayesinde insan sesine uyum sağlayabilen bir özelliğe sahiptir ve farklı müzikal fikirleri harekete geçirebilen bir çalgıdır. Gitarın hem melodik hem de ritmik olarak kullanılabilmesi, popülerliğini artırmada önemli bir rol üstlenmiştir. Tuşe üzerinde üç farklı bölge (alt, orta ve üst) ile konumlandırılan akor yapıları icracılara transpoze açısından pratik pozisyon geçişleri sunmaktadır. Gitar bu avantajları ile farklı müzik kültürlerinin vazgeçilmez bir öğesi haline dönüşmüştür. Gitar tüm dünya çapında en popüler enstrümanlardan biri olmuştur. Klasik müzikten pop müziğe kadar çok geniş bir aralıkta uzun zamandır kullanılan bir çalgıdır. Sadece profesyonel müzisyenler değil amatörler de onu çalmaktan haz duymaktadır. Gitarın popülaritesi her geçen gün hız kaybetmeden artmaktadır. Müzik endüstrisindeki yıllık istatistiklere göre, gitar satış hacmi 2002 de bir milyon (adet) iken 2011 de 2.5 milyona çıkmıştır (Müzik endüstrisi satışları, 2011). 1 Popüler müzik kültürü ile güçlü bir bağı 1 Kiseok Sung - Joonho Chang - Andris Freivalds - Yong-Ku Kong, Development of the Two-Dimensional Biomechanical Hand Model for a Guitar Player, Department of Industrial and Manufacturing Engineering, Pennsylvania State University,University Park, PA, USA, 2013, s

10 2 olan bir enstrüman olarak, gitarın toplumun yüksek katmanları arasındaki pozisyonu her daim dalgalı bir seyir izlemiştir. 2 Ülkemiz geleneksel müzik kaynakları çok zengindir. Eserin oluşum sürecinde her biri için uygun olduğu düşünülen bir saz vardır. Geleneksel müziğimizin hiç biri gitar için ya da gitar ile bestelenmemiştir. Buna rağmen incelendiğinde, bu geniş eser zenginliği içerisinde birçoğunun gitar ile icrasının mümkün olduğu görülebilir. Bu durumda çağların süzgecinden geçen geleneksel müziklerimiz, tümüyle olmasa da gitar repertuarı için zengin kaynak oluşturabilir. 3 Gitar, ton rengi ve armonik doku gibi temel müzik unsurlarını sergilemek adına neredeyse sınırsız olanaklara sahip olduğu için müzik alanında kapsamlı bir yaklaşımla kullanılan istisnai bir çalgıdır. Çok yönlülüğünden dolayı gitara özgü teknikler sayısı gittikçe artan besteci ve virtüöz tarafından seslendirilmektedir. 4 Gitar Tarihinden Notlar Gitarın tarihi önemli bir süreçtir. Bu enstrümanın beş yüzyıllık ömrünü ve geniş repertuarını ele alır. Modern gitar ve repertuarı iyi bilinse de, ilk enstrüman ve müziği 16.yüzyıldan 18.yüzyıla kadar Avrupa müziğinde önemli bir bölüm olarak ortaya çıkmıştır. 5 Gitarın kökenine ilişkin belirli kaynaklar bulunmaktadır ve bu kaynaklar gitarın tarihsel serüvenine ilk olarak Orta Doğu ve 2 Erik Stenstadvold, We hate the guitar: prejudice and polemic in the music press in early 19th-century Europe Early Music, 41 (4), 2013, Ahmet Kanneci, Gitar İçin Beste Yapmış Türk Bestecilerinin Eğitimi ve Yapıtlarının Uluslararası Gitar Repertuarındaki Yeri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2001, s Steven T. Zvengrowski, Developing Comprehensive Musicianship with the Guitar, Music Educators Journal, 66 (8), 1980, s James Tyler, The Illustrated History of the Guitar by Alexander Bellow, Oxford Journals Oxford University Press, Early Music, 7 (1), 1979, s

11 Ali Korkut Uludağ 3 Mezopotamya bölgesinden başladığını işaret etmektedir. Gitarın Hitit Gitarı, gitar tipi enstrümanlar içerisinde, en eski olarak bilinenidir. Gitar çalan insan oymalı kaya, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ndedir. Yaklaşık 3300 yıl (M.Ö. 1400) öncesine ait olan bu kaya, Alacahöyük civarında yapılan kazılarda çıkmıştır. 6 Bu heykel halen Ankara Arkeoloji Müzesi nde sergilenmektedir ve Gitar Çalan Adam olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca yaklaşık olarak milattan önce yılları arasında Mısır da günümüz gitarına benzer bir telli çalgının kullanıldığı da tahmin edilmektedir. Tüm bu bilgiler farklı yorumlanabilmekle birlikte gitarın kökenine dair kesin bir yargıda bulunmak bilimsel açıdan da neredeyse imkansız gibi görünmektedir. VIII. ve IX. yüzyıllarda İspanya yı fetheden Araplar buralarda pek çok açıdan etkili olmuşlardır. Ortaçağ döneminde Arapların düşünsel olarak Avrupalılardan daha gelişmiş olmaları sonucu İspanya ya birçok yenilik gelmiştir. Müziksel açıdan değerlendirildiğinde; bu dönemde İspanya da Arap hükümdarlarının katkısıyla gitar müzik okulları açılmış, diğer Müslüman ülkelerden gitarcılar getirtilmiştir. Lavta çalgısı Araplar tarafından geliştirilmiş ve perdeleme sistemi bulunmuştur. 7 Fransa ve İspanya daki 12. ve 13. yüzyıllara ait katedrallerde bulunan bazı kabartmalar gitara benzer bazı telli çalgıları işaret etmektedir. Bu kabartmalarla paralel olarak XII. ve XIII. yüzyıllarda Avrupa da, XIV. yüzyıldaki lavtanın esası olacak olan guitarra morisca ve guitarra latina adlı iki ayrı enstrüman tipi görülür. 8 XVI. yüzyılda gitar grubu çalgıları altı çift telli idi ve vihuela denirdi. İspanyollar Arap kültürünü protesto 6 Ahmet Kanneci, Klasik Gitar Metodu, Ankara: Evrensel Müzikevi, 1988, s Ender Bilge, Rönesans Döneminde Gitar, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2012, s Yıldız Elmas, Sorularla Gitar, İstanbul: Pan Yayıncılık, 2013, s.4.

12 4 amacıyla, udun yarım küre şeklindeki gövdesini değiştirmişler ve bugünkü modern gitar şekline benzer hale getirmişlerdir. 9 Gitarın atalarının yurdu İspanya olsa da, buraya da esasen Akdeniz ötesinden gelmiştir. 10 Gitarın orijini 3000 yıl öncesinde Mısır a dayanır ve ataları Arapça ud, lute ve İspanyolca vihuela dır. 11 Dünya coğrafyasına genel olarak bakıldığında gitarın Hindistan da Sitar, Yunanistan da Kithar, İran da Sihtar ve Orta Asya da Tar ile olan terminolojik çağrışımları, müzikologlara farklı ipuçları vermektedir. Bunun yanı sıra gitarın Lavta, Sistra ve Vihuela çalgılarıyla olan anatomik çağrışımları ve çalış benzerlikleri de konuya daha gerçekçi yaklaşımlar kazandırabilir. Fakat somut bir gerçek var ki gitar, tüm karakteristik özelliklerine İspanya da kavuşmuş ve bu özelliklerini o bölgede yaşayan farklı toplumların kültürel zenginlikleriyle zirveye ulaştırmıştır. Gitar bu sağlam temellerini İspanya da attıktan sonra tüm Avrupa ya hızla yayılmıştır. Literatürde yer alan hem ulusal hem de uluslararası birçok kaynağa göre gitar kelimesinin Yunanca kithara sözcüğünden türediği tahmin edilmektedir. İki çalgı kelime olarak benzerlik gösterse de aslında birbirine hiç benzememektedir. Kaynaklarda Yunan Tanrılarıyla özdeşleştirildiği görülen ve Antik Yunan çalgısı olarak bilinen Kithara'nın bir tür lir olması ve sapının olmaması onu 9 Frederic Noad, The Renaissance Guitar, New York: Ariel Music Publications, 1974, 12 (1). 10 Irving Sloane, Classical guitar construction. London: Bold Strummer Ltd; Revised edition, 1998, (Aktaran: William H. Roberts, Physics and Psyhoacous Stics of Plucked- String Instrument A thesis submitted to Cardiff University fort he degree of Doctor of Philosophy, (2015), s Thomas, D, Rossing, The Science of Sound. London, Addison Wesley, 2002, (Aktaran: William H. Roberts, Physics and Psyhoacous Stics of Plucked-String Instrument A thesis submitted to Cardiff University fort he degree of Doctor of Philosophy, (2015), s.2.