T. C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T. C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YEM BİTKİLERİ ÜRETİM DESTEĞİ POLİTİKASININ DEĞERLENDİRİLMESİ: KONYA İLİ EREĞLİ İLÇESİ ÖRNEĞİ Hakan MAÇ Danışman Doç. Dr. Hasan YILMAZ YÜKSEK LİSANS TEZİ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI ISPARTA 2013

2 2013 [Hakan MAÇ] i

3 ii

4 TAAHÜTNAME Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim. Hakan MAÇ İÇİNDEKİLER iii

5 Sayfa İÇİNDEKİLER... iii ÖZET... vi ABSTRACT... vii TEŞEKKÜR... viii ŞEKİLLER DİZİNİ... ix SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... xii 1.GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ Önceki Çalışmalar Dünya da, Türkiye de ve Araştırma Bölgesinde Yem Bitkisi Üretimi Türkiye de hayvancılık ve yem bitkisi üretimini destekleme politikaları MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Örnek köy ve işletmelerin seçiminde uygulanan yöntem Anket formunun hazırlanması Verilerin analizinde uygulanan yöntem Araştırma Bölgesi Hakkında Genel Bilgiler Ereğli ilçesinin coğrafi durumu ve iklim özellikleri Ereğli ilçesinde ulaşım durumu Ereğli ilçesinde eğitim ve öğretim durumu Ereğli ilçesinde tarımsal yapı ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA İşletmecinin Yaşı ve Deneyim Süresi İşletmecinin Eğitim Durumu Üreticilerin Tarımsal Kooperatiflere Üyelik Durumu İşletme Arazisinin Mülkiyet Durumuna Göre Dağılımı İşletmelerde Sulama Olanaklarına Göre Arazi Kullanım Durumu İncelenen İşletmelerde Ortalama Parsel Sayısı ve Genişliği İncelenen İşletmelerde Arazi Kullanım Durumu İncelenen İşletmelerde Tarla Bitkileri ve Yem Bitkisi Ekim Alanı İncelenen İşletmelerde Ekilen Ürünler, Ekim Alanı ve Payları İncelenen İşletmelerde Toplam Yem Bitkisi Ekim Alanı İçinde Yem Bitkisi Çeşitlerinin Ekim Alanı ve Payları Araştırma Bölgesinde Yem Bitkileri Üretim Destek Politikasının Değerlendirilmesi İncelenen işletmelerin yararlandıkları tarımsal destekler İncelenen işletmelerin yem bitkileri üretim desteğinden yararlanma durumu İncelenen işletmelerin aldıkları yem bitkisi destek miktarı Yem bitkileri desteğinden yararlanmama nedenleri Yem bitkileri desteğinden yararlanan ve yararlanmayan üreticilerin karşılaştırılması Yem bitkileri yetiştiriciliğinde karşılaşılan sorunlar Ereğli ilçesinde yem bitkileri üretiminin swot analizi SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK A.1. Araştırma Anket Formu iv

6 ÖZGEÇMİŞ v

7 ÖZET Yüksek Lisans Tezi YEM BİTKİLERİ ÜRETİM DESTEĞİ POLİTİKASININ DEĞERLENDİRİLMESİ: KONYA İLİ EREĞLİ İLÇESİ ÖRNEĞİ Hakan MAÇ Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Hasan YILMAZ Bu araştırmanın amacı, Konya ili Ereğli ilçesinde yem bitkileri üretim desteği politikası uygulamasının sonuçlarının değerlendirilmesi, yem bitkisi desteğinden yararlanan ve yararlanmayan işletmelerin özelliklerinin belirlenmesi, sorunlarının saptanması ve çözüm önerilerinin geliştirilmesidir. Araştırmanın ana materyalini Konya Ereğli ilçesinde yem bitkisi yetiştiriciliği yapan toplam 69 işletme ile yapılan anket çalışması ile toplanmış birincil veriler oluşturmaktadır. Kullanılan veriler 2011 üretim yılına aittir. İncelenen işletmelerde ortalama arazi genişliği dekar/işletmedir. Ortalama yem bitkisi ekim alanı 59.9 dekar/işletmedir. Bunun %73.1 i silajlık mısır, %16.6 sı yonca, %9.4 ü fiğ ve %0.5 i korunga ekim alanından oluşmaktadır. İşletmelerin %66.7 si hayvancılık yaparken, %33.3 ü hayvancılık yapmamaktadır. Yem bitkisi yetiştiriciliği yapan işletmelerin %76.8 inin yem bitkisi üretim desteğinden yararlandığı, %23.2 sinin ise yararlanamadığı tespit edilmiştir. Yem bitkisi üretim desteğinden yararlanma oranı I.grup işletmelerde en yüksek iken (%100), yararlanamayanların oranı II. grup işletmelerde en yüksektir (%33.3). Yem bitkisi desteğinden yararlanan işletmelerin işletme başına ortalama TL destek aldıkları saptanmıştır. Minimum destek miktarı 550 TL/işletme iken, maksimum destek miktarı TL/işletme olarak saptanmıştır. Yem bitkisi ekili arazi başına düşen destek miktarı ise 53.5 TL/dekar olarak belirlenmiştir. Yem bitkileri desteğinden yararlanan ve yararlanmayan işletmelerin özellikleri arasında herhangi bir farkın olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan χ 2 testi sonucunda; üreticinin eğitim düzeyi, herhangi bir kooperatife üye olma durumu, çiftçilik deneyimi, toplam işletme arazisi miktarı ve ekili tarla arazisi miktarı değişkenleri arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Yem Bitkileri, Üretim Desteği, Tarım Politikası, Konya İli Ereğli İlçesi 2013, 79 sayfa vi

8 ABSTRACT M.Sc. Thesis EVALUATION OF FORAGE CROPS PRODUCTION SUPPORT POLICY: THE CASE OF DISTRICT OF EREGLİ IN THE PROVINCE OF KONYA Hakan MAÇ Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Agricultural Economics Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Hasan YILMAZ The purpose of this study is to evaluate the results of the implication of production support policy of forage crops in Ereğli (district of Konya Province), characteristics of farms benefiting and not benefiting from forage crops support, examined the problems and offer solutions. The data belonged to 2011 production period and were collected from 69 forage producing farmers face to face by means of questionnaires. The farms examined have average land 153,8 decare/farm. The average cultivation area of forage crops is 59,9 decare/farm. 73,1% of this area consists of corn silage, 16.6% consists of alfalfa, 9.4% consists of vetch and 0.5% consists of sainfoin. While 66,7% of farms are engaged in livestock farming, 33.3% are not. It was found that 76.8% of farms farming forage crops benefit from forage crops production support, while 23.2% do not. The benefit rate of forage crops production support is the highest in group I (100%). On the other hand, the rate of ones who do not benefit from it is the highest in group II (33,3%). Furthermore, it was found that the farms benefit from forage crops support get TL/farm financial support. While the minimum amount of support is 550TL/farm, the maximum amount of support is TL/farm. Also, while the average support amount for per farm land is 20.8TL/decare, the amount of support for per cultivated land with forage crops is 53.5TL/decare. The study results show that according to χ 2 test results applied to find out whether there are any differences in the characteristics of companies benefiting and not benefiting from forage crops, it was found out that there is a significant relationship among the variables of education level of the producer, affiliation to any cooperative, farming experience, total amount of farm land and the amount of cultivated field area. Keywords: Forage Crops, Production Support, Agriculture Policy, Ereğli (district of Konya) 2013, 79 pages vii

9 TEŞEKKÜR Bu çalışmamda beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile araştırmamda yardımcı olan değerli danışman hocam Doç.Dr. Hasan YILMAZ a en içten teşekkürlerimi sunarım. Araştırma bölgesi olan Konya ili Ereğli ilçesinde bana yardımcı olan Ereğli Gıda, Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü çalışanları ile yine yardımlarını esirgemeyen yem bitkisi yetiştiricilerine teşekkür ederim YL-11 No lu Proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı na teşekkür ederim. Tezimde yardımcı olan Eğitim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Bölümü Okutman Gülin ULUSOY ve Araştırma Görevlisi Rümeysa PEKTAŞ hocalarıma teşekkür ederim. Hakan MAÇ ISPARTA,2013 viii

10 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 3.1. Ereğli ilçesi haritası ix

11 ÇİZELGELER DİZİNİ x Sayfa Çizelge 2.1. Bazı Ülkeler ve Türkiye de yem bitkileri ekim alanı ve oranları Çizelge 2.2. Toplam tarla bitkileri ekim alanı içinde yem bitkisi ekim alanı payındaki gelişmeler (%) Çizelge 2.3. Yem bitkisi ekim alanı ve üretimindeki gelişmeler Çizelge 2.4. Yem bitkisi çeşitlerine göre yem bitkisi üretimi miktar ve payları Çizelge 2.5.Türkiye, Konya ili ve Ereğli ilçesinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığındaki gelişmeler Çizelge 2.6. Türkiye de yem bitkileri destekleme birim fiyatları (TL/dekar) Çizelge 2.7. Türkiye de yem bitkisi desteği alan çiftçi sayısı ve desteklenen alan ve paylarındaki gelişmeler Çizelge 2.8.Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğindeki gelişmeler ve payları Çizelge 2.9. Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğinin gelişimi (Sabit Fiyatlarla) Çizelge 2.10.Konya Ereğli ilçesinde onaylanan proje sayısı, yem bitkisi destekleme miktarı ve desteklenen yem bitkisi ekim alanındaki değişim Çizelge 3.1. Örneğe giren anketlerin tabakalara göre dağılımı Çizelge 3.2. Ereğli ilçesinde arazi kullanım durumu (2011) Çizelge 3.3. Ereğli ilçesinde süt ve süt ürünleri üretim miktarları Çizelge 4.1. İncelenen işletmelerde üreticilerin yaşı ve deneyim süresi Çizelge 4.2. İncelenen işletmelerde üreticilerin eğitim düzeyleri Çizelge 4.3. İncelenen işletmelerde üreticilerin tarımsal kooperatiflere üyelik durumu Çizelge 4.4. İncelenen işletmelerde hayvan varlığı Çizelge 4.5. İncelenen işletmelerde alet makine varlığı Çizelge 4.6. İncelenen işletmelerde işletme arazisinin mülkiyet durumuna göre dağılımı Çizelge 4.7. İncelenen işletmelerde sulama olanaklarına göre arazi kullanım durumu Çizelge 4.8. İncelenen işletmelerde ortalama parsel sayısı ve genişliği Çizelge 4.9. İncelenen işletmelerde arazi kullanım durumu Çizelge İncelenen işletmelerde yem bitkisi ekim alanın payı Çizelge İncelenen işletmelerde ekilen ürünler, ekim alanı ve payları Çizelge İncelenen işletmelerde yem bitkilerinin ekim alanı ve payları Çizelge İncelenen işletmelerin yararlandıkları destekler Çizelge İncelenen işletmelerin yem bitkileri üretim desteğinden yararlanma durumu Çizelge İncelenen işletmelerin aldıkları yem bitkisi destek miktarı Çizelge İncelenen işletmelerin yem bitkileri desteğinden yararlanmama nedenleri Çizelge İncelenen işletmelerin yem bitkisi üretimini yapma nedenleri Çizelge İncelenen işletmelerin hayvancılık yapma durumu Çizelge İncelenen işletmelerden hayvancılık yapanların hayvancılık üretim şekli Çizelge İncelenen işletmelerden hayvancılık yapanların ihtiyaçları olan kaba yemi karşılama durumu... 50

12 Çizelge Yem bitkileri desteğinden yararlanan ve yararlanmayan üreticilerin karşılaştırılması Çizelge İncelenen işletmelerde yem bitkileri yetiştiriciliğinde karşılaşılan sorunlar Çizelge İncelenen işletmelerde yem bitkisi yetiştiriciliğinde alet makine kullanımındaki değişim Çizelge İncelenen işletmelerde yem bitkisi tohum ihtiyacının karşılandığı yerler...53 Çizelge İncelenen işletmelerde üreticilerin yem bitkileri üretim desteği hakkındaki görüşleri Çizelge İncelenen işletmelerde üreticilerin yem bitkileri üretim desteğinin etkileri hakkındaki görüşleri Çizelge İncelenen işletmelerde üreticilerin yem bitkisi üretimi yapmasında etkili olan faktörler Çizelge İncelenen işletmelerde üreticilerin yem bitkisi desteğinden haberdar olma kaynakları Çizelge İncelenen işletmelerde üreticilerin yem bitkileri ekim alanını artırma üzerine düşünceleri Çizelge İncelenen işletmelerde üreticilerin yem bitkileri ekim alanını artırmak istemelerinin nedenleri Çizelge Ereğli ilçesinde yem bitkileri üretiminin SWOT analizi xi

13 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ AB ÇKS DGD DPT EBK FAO GTHB KOP MEVKA TEAE TKB TUİK YB YBD Avrupa Birliği Çiftçi Kayıt Sistemi Doğrudan Gelir Desteği Devlet Planlama Teşkilatı Et ve Balık Kurumu Dünya Tarım ve Gıda Örgütü Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Konya Ovası Projesi Mevlana Kalkınma Ajansı Tarım Ekonomisi Araştırma Enstitüsü Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Türkiye İstatistik Kurumu Yem Bitkisi Yem Bitkisi Desteği xii

14 1.GİRİŞ Hayvancılık sektörü Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Sektörün tarımsal üretim değerine katkısı yanında, istihdam yaratması ve özellikle kırsal ve bölgesel ekonomisi açısından da önemi büyüktür. Ayrıca et, süt, yün ve deri sanayileri, temel hayvansal ürünlerin üretimine bağlıdır. Hayvancılık sektörü girdi talebi açısından da önemli bir ekonomik faaliyetin doğmasını sağlamaktadır. Yem sanayi ve veterinerlik hizmetlerinin varlığı ve gelişmişlik düzeyi ile hayvancılık arasında yakın ilişki bulunmaktadır. Diğer taraftan, bu sektör ulusal ekonomide bir pazarlama faaliyetinin doğmasına yol açmakta ve bitkisel üretimde tamamlayıcı özellik taşımaktadır (TEAE,1999). Hayvancılık sektörü bütün dünyada olduğu gibi Türkiye de de artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesinde ve birçok alanda endüstri hammaddesi olarak kullanılması açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bununla birlikte hayvancılık sektörü diğer sektörlerden farklı olarak içinde birçok yan sektörü barındırması sebebiyle ülke ekonomisine olduğu kadar sosyal sorunların çözümüne de ciddi katkılar sağlamaktadır (EBK, 2010). Türkiye de son yıllarda izlenen tarım politikaları ağırlıklı olarak, bitkisel üretimin artırılması ve kalite olarak iyileştirilmesine yönelik olup, hayvancılık için yem bitkileri üretimi ve süt teşviki gibi bazı özendirici ve geliştirici politikalarda izlenmektedir. Ancak, özellikle AB ne uyum ve rekabet gücünün artırılabilmesi için hayvansal üretimin tarımsal üretim içerisindeki payının artırılması, gerekli alt yapı ve mevzuat çalışmalarının yapılması gerektiği açık olarak görülmektedir (Saçlı, 2007). Gelişmiş ülkelerde tarımsal faaliyet içerisinde önemli bir yere sahip olan yem bitkileri, hayvansal üretimin sigortası konumundadır. Yem bitkileri, ucuz bir kaynak olması, hayvanların mide florası için gerekli besin maddelerini içermesi mineral ve vitaminlerce zengin olması, hayvanların üreme gücünü artırması ve yüksek kalitede hayvansal ürün sağlaması bakımından hayvan beslemede önemlidir (Yolcu ve Tan, 2008). 1

15 Türkiye de hayvansal verimliliğin düşük olmasında, en önemli etkenler arasında yem ihtiyacının uygun bir şekilde karşılanamaması gelmektedir. Yem konusunda en önemli sorun, yem maliyetlerinin yüksek olması ve nitelikli kaba yem üretiminin düşük olmasıdır. Hayvancılık işletmelerinde maliyetler içerisinde en büyük payı yem giderleri almaktadır. Hayvansal üretim maliyetlerinin %70-80 ini beslenme giderleri oluşturmaktadır. Süt sığırcılığında değişen masraflar içerisinde kaba yem masrafının payı % 11,26-29,33 arasında değişmektedir (Gündüz ve Dağdeviren, 2011; Demircan ve ark, 2006;2010). Kaliteli hayvanlardan arzu edilen verimin alınabilmesi için mutlaka rasyonel besleme yapılması gerekmektedir. Kaliteli kaba yem (selüloz içeriği yüksek, geviş getiren hayvanların tüketmesi zorunlu olan her türlü yeşil ot, kuru ot, silaj, saman, pancar yaprağı, posa vb) ve karma yemlerin (yem fabrikalarınca veya işletme koşullarında arpa, buğday, mısır, yağlı tohum küspeleri, kepek vb. yem kaynakları ile vitamin ve minerallerin belirli oranlarda karışımı ile hazırlanan) kullanılması, hayvana ait çevrenin iyileştirilmesi açısından verimli hayvancılığın önkoşullarından biridir. Ancak ülkemiz hayvancılığı bu konuda da büyük sorunlar yaşamaktadır. Ülkemiz hayvancılığında kaliteli kaba yem (açık %60) ve karma yem (açık %65) yeterli düzeyde kullanılamamaktadır. Ülkemiz insanlarının 1/3 ü, ülkemiz hayvanlarının ise 2/3 ü açlık sınırında yaşamaktadır (Kutlu ve ark., 2003). Bu nedenle hayvancılıkta ülkemiz ihtiyaçlarını karşılayabilecek gelişmenin temin edilebilmesi, verimliliğin ve karlılığın sağlanabilmesi diğer faktörler ile birlikte, büyük ölçüde yem ihtiyacının karşılanabilmesine, kaliteli kaba yem üretimine bağlıdır (Anonim, 2012). Ülkemiz hayvancılığının temel yem maddesinin saman olduğu düşünülürse, arzulanan üretim rakamlarına neden ulaşılamadığı, süt verimi yüksek sığırlarımızın neden kısa sürede elden çıkarıldığı ve bir ineğin en az 7-8 yıl sağılması gerekirken 1-2 yılda kasaba teslim edildiği anlaşılabilir. Hayvancılığın temel yem materyali olması gereken kaliteli kaba yemlerin yetiştiriciliği ve silaj yapımı yıllardır yaygınlaştırılamamıştır. 2

16 Ülkemizde 2000 yılından itibaren yem bitkileri destekleme politikaları kapsamında; kaliteli kaba yem üretimi için yem bitkileri üretimi teşvik edilmekte ve mevcut kaba yem kaynaklarının kalitesi iyileştirilmeye çalışılmaktadır. AB ile karşılaştırıldığında yem bitkileri ekim alanı oranı, süt verimi, sığır-dana karkas ağırlığı, sanayiye giden süt oranı, süt ve et tüketimi açısından Türkiye nin dezavantajlı durumda olduğu görülmektedir. Türkiye de hayvan sayısı, hayvancılık sektörü gelişmiş pek çok ülkeden daha fazla olmasına rağmen birim hayvan başına elde edilen verim daha düşüktür (Taş, 2010). Alternatif Ürün Projesi ile üretim fazlası olan ve destekleme alımları nedeniyle bütçeye büyük yük getiren fındık, tütün ve şeker pancarı gibi ürünlerde üretim alanlarının azaltılması yoluyla kazanılan tarım alanlarında yağlı tohum ve yem bitkileri gibi üretim açığı olan ürünlerin ekilişinin yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır (TKB, 2007). Yem bitkileri üretimi desteklemelerinden, Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıtlı olan ve çok yıllık ve/veya tek yıllık yem bitkileri üreten üreticiler yararlanmaktadır. Yem bitkisi kapsamında desteklenecek bitkiler şu şekilde belirlenmiştir. Sulu şartlarda: yonca, silajlık mısır, sorgum, sudan otu melezi, hayvan pancarı, yem şalgamı, kuru ve sulu şartlarda: korunga, fiğ, macar fiği, burçak, mürdümük, fiğ veya macar fiği tahıl karışımı, yapay çayır-mera gerçekte sulu şartlarda yetiştirildiği halde bazı bölgelerin iklim şartlarına uygun olarak kuru şartlarda da yetiştirilebilen desteklemeye esas yem bitkilerinden yonca ve silajlık mısırın kuru şartlarda yetiştirilmesine; ayrıca yem bitkisi eken üreticilere yönelik alet ve makine desteği de verilmektedir (Demir, 2009). Yem bitkileri üretimi destekleme ödemeleri; çok yıllık yem bitkilerinde desteklemelerin %50 lik ilk dilimi, yem bitkileri ekilişlerinin tespitinden sonra,%50 lik ikinci dilimi ise, son hasat öncesinde yapılmaktadır. Tek yıllık yem bitkilerinde de hasattan sonra düzenlenecek Yem Bitkileri Hak ediş Belgelerine göre yapılmaktadır. 3

17 Hayvancılık sektöründe yem bitkilerine ayrılan kaynakların yüksek olması nedeniyle, hayvancılık sektöründeki üreticiler, elde ettikleri gelirin büyük bir kısmını yem bitkileri alımına veya üretiminde kullanılan girdilere ayırmaktadır. Hükümetlerin tarım alanında belirledikleri politikalar arasında hayvancılık sektöründeki yetiştiricilerin yem bitkilerine yaptıkları maliyetleri azaltıcı destekleme politikaları önem kazanmaktadır. Konya Ereğli ilçesinde hayvancılık sektörünün gelişmesine paralel olarak yem bitkileri yetiştiriciliğinin önemi de artmaktadır. Bu kapsamda yem bitkileri yetiştiriciliğini teşvik etmek amacıyla uygulanmakta olan Yem Bitkileri Üretim Desteği politikasının uygulama sonuçlarının ortaya konması önem arz etmektedir. Bu nedenle bu çalışmaya ihtiyaç duyulmuştur. Bu araştırmanın ana amacı, Konya Ereğli ilçesinde Yem Bitkileri Üretim Desteği Politikası Uygulamasının etkilerinin ilçe düzeyinde işletme bazında ortaya konulması ve değerlendirilmesidir. Bu ana amaç çerçevesinde konuyu ayrıntılarıyla ortaya koyabilmek için aşağıda belirtilen amaçların da incelenmesi benimsenmiştir. a)yem Bitkileri Üretim Desteğinden yararlanan/yararlanmayan işletmelerin profillerini belirlemek ve farklılıklarının analizini yapmak, b) Üreticilerin yem bitkileri üretim desteğinden yararlanma durumlarını ve bu süreçte karşılaştıkları sorunları tespit etmek, c)yem Bitkileri Üretim Desteğinin mevcut uygulamasına yönelik sorunların ve beklentilerin ışığı altında, uygulamanın nasıl yönlendirilmesi gerektiği konusunda alternatif çözüm önerileri sunmak, d) İlçe düzeyinde Yem Bitkileri Üretim Desteği Uygulamasının etkilerini tespit ederek, tarımda politika belirleyicilerin ve karar organlarının alacağı kararlara ışık tutacak bilgileri sağlamaktır. 4

18 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1. Önceki Çalışmalar Yavuz ve Ceylan,(2005), Polatlı İlçesinde Üreticilerin Yem Bitkileri Üretimine Karar Verme Sürecinde Etkili Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma konulu araştırmalarında Ankara ili Polatlı ilçesinde, üreticilerin yem bitkileri üretimine karar verme sürecinde etkili olan faktörleri belirlemeyi amaçlamışlardır. Çalışmada, üreticilerin yem bitkileri üretimine karar vermelerinde, bireysel özellikler ve işletme özelliklerinin yanı sıra yem fiyatları, yem bitkilerinin hayvansal üretime katkısı ve yem bitkileri üretiminin desteklenmesini içeren ekonomik faktörlerin etkili olduğu belirlenmiştir. Demir ve Yavuz,(2007), Hayvancılık Desteklerinin Yem Bitkileri Üretimine Etkilerinin Analizi isimli çalışmada hayvancılık desteklerinin yem bitkileri üretimine olan etkilerinin belirlenmesini amaçlamışlardır. Yem bitkileri üretim trendindeki değişimleri belirlemek için ( ) zaman serisi verileri kullanılarak tanımlayıcı analizler, ekim alanı üzerine faktörlerin etkisini tespit etmek için 2003, 2004 yıllarına ait veriler kullanılarak tahmini bir model elde etmişlerdir. Analiz sonuçlarına göre; 2002 yılından bugüne gelindiğinde Türkiye de yem bitkileri destekleme miktarının 7.5 kat arttığı, destekleme miktarlarına bakıldığında ise en fazla payı Ege bölgesi alırken, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinin altıncı sırada yer aldığı bu bölge içerisinde yer alan Erzurum ilinde destekleme miktarının 3.5 kat, yem bitkileri ekim alanının ise 5.5 kat arttığı gözlenmiştir. Çalışmada, desteklemelerin hayvancılık açısından mukayeseli üstünlüğe sahip Doğu bölgelerinde sürekli olarak artırılarak ve verilecek eğitim çalışmalarıyla desteklenerek devam ettirilmesi önerilmiştir. Cevher ve Karakurt,(2010), Mera Islah Çalışması Yürütülen Köylerde Yem Bitkisi Üretimini Arttırmaya Yönelik Yayım Çalışmasının Değerlendirilmesi başlıklı Ankara ili Polatlı ve Kalecik ilçelerinin köylerinde yürüttükleri çalışmalarında, çiftçilerin sosyo-ekonomik nitelikleri, bitkisel üretim potansiyeli, yem kaynakları, yem üretimi ve tüketimi ile çiftçi tercihlerini etkileyen unsurlar araştırılmıştır. Araştırma sonucuna göre, çalışma alanında hayvansal üretimin 5

19 ekonomik olarak önemini koruduğunu saptamışlardır. Araştırma bölgesinde yem bitkisi üretiminin yeterli düzeyde olmadığını, mera alanlarının, hayvansal üretimde kaba yem kaynağının önemli bir kısmını oluşturduğunu belirlemişlerdir. TKB, (2006). Ortak Piyasa Düzenleri Alt Çalışma Grup Raporları isimli çalışmada, Türkiye de kaba yem konusunda büyük bir açık olduğu, mutlaka üretimi arttırıcı desteklemelere ihtiyaç duyulacağı buna karşın Avrupa Birliği nin üretime kota getirdiği ve bu alanda üretimden bağımsız stoklar üzerinden sözleşmeli işleyicilere bir takım desteklerde bulunduğu fakat bu desteklerin yeni üye 10 ülke için daha az olduğu tespit edilmiştir. Türkiye açısından bakıldığında kaba yem üretiminde, mevcut durum, ihtiyaçlar, politikalar ve uygulanan destek bakımından AB ile Türkiye arasında ciddi ayrılıklar bulunduğu belirtilmiştir. Bu ciddi durumun tam üyelik öncesinde ve sırasında önemli sorunlara sebep olacağı, tam üyelik sonrasında da ülkemizi sıkıntıya sokacağı vurgulanmıştır. Söz konusu ciddi durumun nedenin bu konuda ülkemizde Avrupa Birliği benzeri bir piyasa sisteminin bulunmaması olduğu belirtilmiştir. Demir, (2009), Destekleme Politikalarının Hayvancılık Sektörü Üzerine Etkilerinin Bölgesel Karşılaştırmalı Analizi isimli çalışmada, yıllarında uygulanan destekleme politikaların etkilerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre yaş ortalaması düşük, eğitim seviyesi yüksek, tarım dışı faaliyetlerle daha az ilgilenen ve desteklemelerle ilgili eğitim çalışmalarına katılan üreticilerin destekleme politikalarından daha fazla faydalandıkları tespit edilmiştir. Yapılan analizlerde yem bitkileri ve süt teşvik primi desteklerinden yararlanmada üreticinin yaşı, eğitim seviyesi ve tarım dışı faaliyette bulunma durumu negatif etkiye sahip iken, yem bitkileri desteğinde hayvan sayısı ve yem bitkileri üretim miktarı, süt teşvik primi desteğinde de hayvan sayısı ve kültür ırkı hayvanların günlük süt verimleri pozitif bir etkiye sahiptir. Şahin ve Keskin,(2010), Van İli Gevaş İlçesinde Yem Bitkileri Üreten İşletmelerin Mevcut Durumu ve Sorunları isimli çalışmalarında, Van ilinde yem bitkisi üretiminin yoğun olarak yapıldığı Gevaş ilçesinde, tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak 129 yem bitkisi üreticisiyle görüşme yapılmıştır. Görüşülen işletmelerde yem bitkileri ekim alanı ortalama dekar olup, bunun 9.15 dekarı korunga,

20 dekarı yonca, 1.01 dekarı silajlık mısır ve 0.04 dekarı da fiğ dir. İşletmelerdeki ortalama süt sığırı varlığı 2.88 baş, besi sığırı varlığı 0.90 baş, koyun varlığı 5.93 baş ve keçi varlığı 1.00 baş olarak saptanmıştır. Çalışmada, yörede süt ve besi sığırcılığının gelişmesinin yem bitkileri üretimine bağlı olduğu ve bu yüzden yonca, korunga ve silajlık mısır gibi bitkilerin üretiminin daha çok teşvik edilmesi ve yöredeki çiftçilerin yem bitkileri yetiştiriciliği konularında eğitilmeleri gerektiği vurgulanmıştır. Kara ve ark., (2009), Kuzeydoğu Anadolu da Baklagil Yem Bitkileri Tarımı ve Sorunları isimli çalışmada, Erzurum, Kars, Ardahan ve Ağrı illerinde çayır, mera ve yem bitkilerine dayalı tarımsal üretim sistemlerinde, üretimi sınırlayan faktörler ve çiftçi problemleri içerisinde yem bitkisi üreticilerinin yetiştiricilikle ilgili alışkanlıkları irdelenmeye çalışılmıştır. Araştırma bölgesinde yem bitkilerinin toplam ekiliş içerisindeki payı diğer bölgelerle karşılaştırıldığında daha yüksek olmasına rağmen üretim miktarının bölgenin kaliteli kaba yem ihtiyacını karşılamaktan uzak olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, üreticilerin yem bitkileri tarımı konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları, bu nedenle toprak işleme, ekim, gübreleme ve biçim gibi uygulamalarda ciddi hatalar yapıldığı belirlenmiştir. Sabancı ve ark.,(2010), Yem Bitkileri Üretiminin Artırılması Olanakları isimli çalışmalarında, tarımsal yapı içinde yem bitkilerinin yeri, üretimi ve üretimin artırılmasına yönelik çözüm önerileri tartışılmıştır. Yem bitkileri üretimine 2000 yılından itibaren sağlanan desteğin de olumlu etkisiyle, 2000 yılına göre 2008 yılında toplam yem bitkileri ekim alanının yaklaşık 5 kat ve kaliteli kuru ot üretiminin de yaklaşık 4 kat artış gösterdiği tespit edilmiştir. Ancak ülkemizde hala kaba yem açığı olduğu ve kaba yem üretimimizin 25 milyon ton civarında arttırılması gerektiği saptanmıştır. Yem bitkileri üretiminin artırılması için kışlık olarak yetiştirilen tahılların ardından ana ya da ikinci ürün olarak silajlık mısır, sorgum veya sorgumsudan otu melezi yetiştirilmesi; pamuk, ayçiçeği, çeltik, ve şeker pancarı gibi yazlık ürünlerin hasadından sonra kış döneminde uygun fiğ türlerinin yalın yada karışım olarak ekim nöbetine dahil edilmesi, buğdaygil yem bitkileri, yemlik pancar veya üçgül gibi alternatif yem bitki türlerinin ürün desenine alınması, yem bitkileri yetiştiriciliğinin ekim nöbeti sistemleri içine yerleştirilmesi ve bu kapsamda desteklenmesi önerilmiştir. 7

21 Avcıoğlu ve ark., (2000), Yem Bitkileri Üretimi isimli çalışmalarında, Türkiye de yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanamamasının temel nedeninin Hayvancılığımız ve Yem bitkileri Üretimine İlişkin Sorunlar olduğu belirtilmiştir. Çalışmada Türkiye nin kaba yem ihtiyacının ancak %57 sinin karşılanabildiği saptanmıştır. Türkiye nin ekolojik yapısının kaliteli kaba yem açığını kapatmayı sağlayacak pek çok yem bitkisinin başarıyla yetiştirilmesine uygun olduğu, alınacak teknik, ekonomik ve sosyal önlemlerle yem bitkilerinin ülke düzeyinde yayımının sağlanabileceği vurgulanmıştır. Açıkgöz ve ark., (2005), Yem Bitkileri Üretimi ve Sorunları isimli çalışmalarında, yem bitkilerinin, hayvansal üretimin en önemli girdilerden birini oluşturduğu vurgulanmıştır. Çalışmada, ülkemizde sertifikalı yem bitkileri tohumluk üretiminin çok düşük düzeylerde olduğu, üretimde yıllık dalgalanmaların çok fazla görüldüğü belirtilmiştir. Yem bitkileri üretimini destekleme politikalarının yem bitkileri üretimini olumlu yönde etkilediği, yapılan beş yıllık planlarda yem bitkileri ekim alanlarında büyük artışlar öngörülmesine karşın, gerçekleşen miktarların hedeflerin çok altında kaldığı tespit edilmiştir. Yem bitkileri ekim alanlarının artırılması için, yeni çeşitlerin ıslahı ve bunların tohumluk üretim sorunlarının çözülmesi, yem bitkileri üretimi teşvikleri konularında bir dizi önlemin alınması gerektiği vurgulanmıştır. Ünal, (2004), Yem Bitkilerinde Tohumluk Üretimi isimli çalışmasında, hayvancılığın ihtiyacı olan kaliteli kaba yemin temin edileceği başlıca kaynakların çayır-mera alanları ve yem bitkileri olduğunu belirtmiş, çayır- mera alanlarının ıslahı ve yem bitkilerinin yaygınlaştırılması için ihtiyaç duyulan tohumluk üretiminin gerçekleştirilmesi üzerinde durmuştur. Öncelikle tohumluk teminini sınırlayan üretim ve yayımla ilgili sorunların çözümünde yeni yaklaşımlara ihtiyaç olduğu, bu konuda yapılacak çalışmaların ülkemiz hayvancılığına ve ekonomisine önemli katkı sağlayacağı vurgulanmıştır. Yolcu ve Tan, (2008), Ülkemiz Yem Bitkileri Tarımına Genel Bir Bakış isimli çalışmalarında, yem bitkileri yetiştiriciliğinin hayvan varlığımızın kaba yem ihtiyacını karşılamada önemli bir role sahip olduğunu, çayır ve meraların, aşırı ve erken otlatma, bakım işlerinin yapılamaması nedeni ile önemli ölçüde tahrip 8

22 olduğunu belirtmişlerdir. Ülkemizde son zamanlarda entansif ve yarı entansif tarıma daha fazla uyum gösteren melez ve kültür hayvanlarımızın sayısında önemli artışlar yaşandığı, gittikçe entansif tarıma daha yatkın hale gelen mevcut hayvan varlığımızın kaba yem ihtiyacını karşılamak için yem bitkileri ekim alanlarının ve verimlerinin arttırılmasının zorunluluk haline geldiği belirtilmiştir yılından itibaren uygulanan yem bitkileri desteklemeleri sonucu yem bitkileri üretim alanlarında önemli artışlar olduğunu, fakat bu artışların mevcut hayvan varlığımızın kaba yem ihtiyacını karşılamadığını saptamıştır. Çalışmada, yem bitkileri üretim alanlarımızın ve verimliliklerinin artırılması için yapılan desteklerin artırılarak ve çeşitlendirilerek devam etmesi ve yem bitkilerinde tohumluk sorununun mutlaka çözülmesi gerektiği önerilmiştir. Kutlu ve ark., (2003), Türkiye Hayvancılığı; Hedef Sorunlar, Çözüm Yolları ve Politika Arayışları isimli çalışmalarında; Türkiye de hayvancılığın mevcut durumu, geçmiş dönemlerdeki hayvancılık politikaları gözden geçirilmiş, Türkiye de hayvancılığın başlıca sorunlarının neler olduğu ortaya konulmuş, bu sorunların çözümüne yönelik kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerin, stratejilerin neler olması gerektiği belirlenmiş, bu hedef ve stratejilerin gerçekleştirilebilmesi için hangi araçların kullanılması gerektiği tespit edilmiştir. Ayrıca yem bitkileri desteği ile ilgili olarak; doğrudan gelir desteğinin, yem bitkileri yetiştiriciliğine yönelik olarak kullandırılması ve yem bitkileri yetiştiriciliğin planlanması gerektiği önerilmiştir. Yılmaz ve Köknaroğlu,(2007), Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikasına Uyum Sürecinde Türkiye de İzlenen Hayvancılık Politikalarının Değerlendirilmesi isimli makalesinde; Türkiye de hayvancılık sektöründeki destekleme ödemeleri ve destekleme payları ortaya konmuştur. Hayvancılık destekleri içerisinde ilk sırayı yaklaşık %50 lik pay ile yem bitkileri desteklemesinin aldığı belirtilmiştir. Savaşan,(2007). Karaman ili merkez ilçede yem bitkilerinin nispi üstünlükleri isimli çalışmalarında, Karaman ili merkez ilçede üretimi yapılan yem bitkilerinin fiziki girdi kullanımı, üretim, verim, maliyet, fiyat ve karlılıklarının başlıca tarla bitkileri ile karşılaştırmalı analizleri yapılarak, yem bitkilerinin nispi üstünlükleri 9

23 belirlenmiştir. Karaman da hayvancılık girdi maliyetlerinin azaltılması için yem bitkileri ekiliş alanının hububat aleyhine artırılması gerektiği önerilmiştir. Karadavut vd,(2011). Konya İli Yem Bitkileri Üreticilerinin Sosyo-Ekonomik Yapıları ile Başarılı Üretimi Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi isimli çalışmalarında; yem bitkisi üretimi yapan üreticilerin sosyo-ekonomik yapısını ve yem bitkisi üretimindeki basarı düzeylerini etkileyen faktörleri belirlemişlerdir. Araştırma sonucunda, Konya ilindeki yem bitkileri üretiminde başarıyı etkileyen en önemli faktörlerin gelir, sulama, gübreleme, eğitim seviyesi ve ailelerin geleneksel bakış açıları olduğu belirlenmiştir. Geoffrey and James,(2006). Forage Economics isimli çalışmalarında, yem bitkisi üretiminin ekonomik yönlerini tartışmışlardır. Yem bitkileri yetiştiriciliğinin, hayvan beslenmesinin önemli bir parçası ve karlı bir çiftçilik için önemli bir faktör olduğunu belirtmişlerdir. Üreticilerin yem bitkileri ekim tercihlerinin önemli bir maliyet unsuru olduğunu, yem bitkileri üretim maliyetinin, üretim, hasat, depolama ve besleme kararlarından etkilendiğini saptamışlardır. Hayvancılık işletmelerinde yem bitkileri üretiminde yaşanan düşük verim ve üretim eksikliklerinin, işletme dışından yem bitkisi alımına bağlı olarak ek maliyet yarattığını vurgulamışlardır. Alçiçek ve diğ.,(2010). Türkiye de Kaba Yem Üretimi ve Sorunları isimli çalışmalarında, Türkiye de yaklaşık 11.2 milyon BBHB hayvan varlığının, sadece yaşama payı besin madde gereksinimlerini kaba yemlerle karşılamak için yılda ortalama 57 milyon ton kaliteli kaba yeme gereksinim duyulduğunu, ancak kaliteli kaba yem üretiminin yetersiz kaldığını, kaliteli kaba yem açığının yaklaşık 24 milyon ton olduğunu ve bu üretim düzeyi ile hayvanların yaşama payı besin madde gereksinimlerinin ancak % 58'inin karşılanabildiğini belirtmişlerdir. Kaba yem üretiminin artırılması için öneriler sunmuşlardır. Peters et al.,(2001). The Role Of Forages In Reducıng Poverty And Degradatıon Of Natural Resources In Tropıcal Productıon Systems isimli çalışmalarında, arazi degredasyonunu azaltmak ve fakirlik döngüsünün kırılması açısından, küçük çiftçi sistemlerinin verimliliğinin geliştirilmesinde yem bitkileri yetiştiriciliğinin rolünü incelemişlerdir. Yem bitkileri üretiminin tarımsal üretimin, çiftçi gelirlerinin 10

24 artırılmasına ve daha iyi insan beslenmesinin sağlanmasına katkı yaptığını vurgulamışlardır. Yüksek verimli yem bitkileri üretiminin geliştirilmesinin arazi kullanım etkinliğini ve hayvansal üretimde verimliliği artırdığını, ayrıca işgücü ihtiyacını azalttığını saptamışlardır. Baklagil yem bitkileri üretiminin artırılması ile işletmelerin kimyasal gübre ihtiyaçlarının azaldığını ortaya koymuşlardır. Yem bitkileri üretiminin, hayvansal üretimin geliştirilmesinde ve buna bağlı olarak kırsal fakirliğin azaltılmasında önemli bir rol oynadığını belirtmişlerdir. Çalışmada farklı çiftçilik sistemlerinde uygun yem bitkileri seçimi için daha fazla araştırma yapılması gerektiğini, küçük çiftçilerin yem bitkisi seçeneklerinin geliştirilmesinde katılımcı yaklaşımın gerekliliğini vurgulamışlardır. Cevher ve ark., (2012). Tarımsal Desteklerin Yem Bitkisi Üretimi ve Sürdürülebilirliğine Etkisi: Kayseri ili Örneği isimli çalışmalarında, teşvik ödemelerinin, yem bitkisi üretimine ve çiftçi davranışları üzerindeki etkilerini belirlemeye çalışmışlardır. Çalışmada ayrıca, çiftçilerin sosyo-ekonomik durumlarının sürdürülebilir yem bitkisi üretimi yapmaları üzerindeki etkileri de değerlendirilmiştir. Çalışmanın verilerini Kayseri ilinde yem bitkisi üretiminin yoğun olarak yapıldığı 11 köyde, 141 yem bitkisi üreticisinden anket yöntemi ile ile elde edilen veriler oluşturmuştur. Araştırma sonuçlarına göre; çalışma alanında yılları arasında yem bitkisi (YB) üretiminde artış olduğu, bu artışa, tarımsal yayım çalışmasının %15.1, yem bitkisi teşvik primi verilmesinin %41.6 ve artan kaba yem ihtiyacının karşılanmasının %43.4 oranında etkili olduğu saptanmıştır Dünya da, Türkiye de ve Araştırma Bölgesinde Yem Bitkisi Üretimi Hayvancılık yönünden gelişmiş ülkelerde; hayvancılık girdi maliyetlerinin büyük kısmını teşkil eden yem bitkisi ekim alanları, toplam ekilebilir tarım alanları içerisinde % gibi bir paya sahiptir. Toplam tarla bitkileri ekim alanı içerisinde yem bitkileri ekim alanı oranı en yüksek olan ülkeler sırasıyla, Avustralya %49.8, Almanya %36.5 ve Hollanda %31.5 dir. Bu oran Türkiye de % 7.6 ile oldukça düşük düzeydedir. Bu nedenle, Türkiye de kaliteli kaba yem üretimi yetersizliğine bağlı olarak, hayvancılık girdi maliyetleri artmakta ve karlılık azalmaktadır (Anonim, 2004d). 11

25 Çizelge 2.1. Bazı Ülkeler ve Türkiye de yem bitkileri ekim alanı ve oranları Ülkeler Toplam Tarla Bitkileri Ekim Alanı Yem Bitkileri Ekim Alanı (Milyon Ha) Yem Bitkileri Ekim Oranı (%) (Milyon Ha) Avustralya Yeni Zelanda ABD İngiltere Fransa Almanya İtalya Danimarka Hollanda Yunanistan Bulgaristan Romanya Türkiye ,5 7.6 Kaynak: FAO yılları itibariyle toplam tarla alanı içinde yem bitkisi ekim alanı payındaki gelişmeler çizelge 2.2. de verilmiştir. Toplam tarla alanı içinde yem bitkisi ekim alanın payında yıllar itibariyle bir artış olduğu dikkat çekmektedir. Toplam tarla alanı içinde yem bitkisi ekim alanın payı Türkiye de % arasında, Konya ilinde % ve Ereğli ilçesinde % arasında değişmektedir. Toplam tarla alanı içinde yem bitkisi ekim alanın aldığı payın Ereğli ilçesinde 2009 yılından itibaren azalma eğilimine girdiği görülmektedir. 12

26 Çizelge 2.2. Toplam tarla bitkileri ekim alanı içinde yem bitkisi ekim alanı payındaki gelişmeler (%) Yıllar Toplam Tarla Bitkileri Ekim Alanı İçinde Yem Bitkisi Ekim Alanı Payı (%) Türkiye Konya İli Ereğli İlçesi Kaynak: TUİK, dönemi itibariyle Türkiye, Konya İli ve Ereğli ilçesinin yem bitkisi ekim alanı ve üretimindeki gelişmeler ile Konya İli ve Ereğli ilçesinin aldığı paydaki değişimler çizelge 2.3. de verilmiştir. Konya İli Türkiye toplam yem bitkisi ekim alanından %2.5 ile %3.0 arasında pay alırken, toplam yem bitkisi üretiminden %2,9 ile %5.6 arasında pay almaktadır. Ereğli ilçesi ise Konya ili toplam yem bitkisi ekim alanından %9.0 ile %20.8 arasında pay alırken, Konya ili yem bitkisi üretiminden %10.9 ile %40.3 arasında değişen bir pay almaktadır. Ereğli ilçesinin Konya ili yem bitkisi ekim alından aldığı pay dönem başında en yüksek iken, dönem sonunda en düşüktür. 13

27 Yıllar Ekim Alanı (hektar) Çizelge 2.3. Yem bitkisi ekim alanı ve üretimindeki gelişmeler Türkiye Konya İli Ereğli İlçesi Üretim (bin ton) Ekim Alanı (hektar) Türkiye içindeki pay (%) Üretim (bin ton) Türkiye içindeki pay (%) Ekim Alanı (hektar) Konya içindeki pay (%) Üretim (bin ton) Konya içindeki pay (%) Kaynak: TUİK, * Kuru ot ve yeşil ot üretim değerlerinin toplamıdır. Yem bitkisi çeşitlerine göre yem bitkisi üretimi miktar ve payları çizelge 2.4. de verilmiştir. Türkiye de üretilen toplam ton yem bitkisinin sırasıyla, %41.8 i silajlık mısır, %38 i yonca, %14 ü fiğ ve %4.9 u korunga üretiminden elde edilmektedir. Konya ilinde üretilen toplam bin ton yem bitkisinin sırasıyla, %54 ü yonca, %35.4 ü silajlık mısır, %8.7 si fiğ ve %1.8 i ise korunga üretiminden elde edilmektedir. Ereğli ilçesinde üretilen toplam 333 bin ton yem bitkisinin sırasıyla, %57.2 si yonca, %40.2 si silajlık mısır ve %2.7 si fiğ üretiminden elde edilmektedir. Türkiye de üretilen toplam yem bitkisi içinde en yüksek payı silajlık mısır alırken, Konya ve Ereğli ilçesinde yonca bitkisi almaktadır. 14

28 Çizelge 2.4. Yem bitkisi çeşitlerine göre yem bitkisi üretimi miktar ve payları (2011) Yem Bitkisi Çeşitleri Türkiye Konya Ereğli Üretim (Bin Ton) % Üretim (Bin Ton) % Üretim (Bin Ton) Yonca Fiğ Korunga Burçak Hasıl Mısır Silajlık Mısır Hayvan Pancarı Üçgül Bakla (Hayvan Yemi) Toplam Kaynak: TUİK, % dönemi itibariyle Türkiye, Konya İli ve Ereğli ilçesinin büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığındaki gelişmeler ile Konya İli ve Ereğli ilçesinin aldığı paydaki değişimler çizelge 2.5. de verilmiştir. Konya İli Türkiye toplam büyükbaş hayvan varlığından %3.1 ile %4.2 arasında pay alırken, toplam küçükbaş hayvan varlığından %4,4 ile %5,2 arasında pay almaktadır. Ereğli ilçesi ise Konya ili toplam büyükbaş hayvan varlığından %8.5 ile %14.5 arasında pay alırken, Konya ili küçükbaş hayvan varlığından %7.7 ile %9.7 arasında değişen bir pay almaktadır. Ereğli ilçesinin, Konya ili büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığından aldığı payın artış eğilimi gösterdiği söylenebilir. 15

29 Çizelge 2.5.Türkiye, Konya ili ve Ereğli ilçesinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığındaki gelişmeler Yıllar Büyük Baş Hayvan (Bin baş) Türkiye Konya Ereğli Küçük Baş Hayvan (Bin baş) Büyük Baş Hayvan (Bin baş) Türkiye içindeki Pay (%) Küçük Baş Hayvan (Bin baş) Türkiye içindeki Pay (%) Büyük Baş Hayvan (Bin baş) Konya içindeki Pay (%) Küçük Baş Hayvan (Bin baş) Konya içindeki Pay (%) Kaynak: TUİK, Türkiye de hayvancılık ve yem bitkisi üretimini destekleme politikaları Türkiye de tarım sektörü içinde hayvancılık alt sektörü, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana yeterli olmasa da, farklı tarım politikası araçları ile desteklenmiştir. Destekleme politikalarının genel hedefi, toplumun yeterli düzeyde beslenmesi, işletmelerde verimliliğin artırılması, üreticinin gelirinin yükseltilmesi, hayvansal ürünlerde kendine yeterliliğe erişilmesi ve kırsal gelişmenin sağlanması olarak ifade edilmiştir (DPT, 2006). Türkiye de bitkisel üretime önemli düzeylerde destek sağlanırken, hayvancılığa sağlanan destekler daha sınırlı düzeyde kalmıştır. Bunun sunucu olarak özellikle 1980 li yıllardan sonra hayvancılıkta önemli sorunlar yaşanmaya başlanmıştır. Türkiye hayvancılığının sorunları alınan değişik önlem ve politikalarla çözülmeye çalışılmış ancak yeterince başarılı olunamamış ve sorunlar kronik hale gelmiştir li yıllara gelindiğinde; iç ve dış dinamiklerin de etkisiyle Tarım Reformu Uygulama Projesi ile tarım politikalarında köklü değişikliklere gidilmiştir. Bu proje kapsamında girdi ve ürün destekleri kaldırılmıştır. Bu dönemde Türkiye hayvancılığının içinde bulunduğu sorunları çözmek ve hayvancılığın geliştirilmesi ve 16

30 hayvansal üretimin artırılması amacıyla, nitelikli kaba yem açığının kapatılması için yem bitkileri üretiminin teşvik edilmesi, genetik ıslahı daha etkili ve yaygın hale getirmek için suni tohumlama ile soy kütüğü kayıtları tutulması ve belgeli damızlık kullanımının teşvik edilmesi gibi hususlardan oluşan Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı, 2000 yılında uygulamaya konmuş ve yıllarını kapsamıştır (Anonim, 2000). Bu uygulama kapsamında, TKB ce onaylanan yem bitkileri üretim projelerinin nakliye ve gübre bedelleri hariç, çok yıllık yem bitkilerinde ilk yıl yatırım giderleri ve uygun görülen işletme giderlerinin % 35 i, ekiliş alanları ile uyumlu alet ve makine alım giderlerinin % 30 u, tek yıllık yem bitkilerinde ise uygun görülen işletme giderlerinin ve ekiliş alanları ile uyumlu alet ve makine alım giderlerinin % 20 si doğrudan üreticiye ödenmiştir. Avrupa Birliği müzakere çalışmalarının başlamasıyla birlikte Türk hayvancılık sektörü stratejik bir yaklaşımla ele alınmış ve sektörün AB ile rekabet edebilecek düzeye getirilmesi ve güçlü bir yapıya kavuşturulması için Hayvancılık Ana Planı ve Stratejisi hazırlanmıştır. Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı (2005/8503) ile 24/02/ 2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (Anonim, 2005). Stratejide öngörülen hedefleri gerçekleştirmek için hayvancılık faaliyetlerinde ırk ıslahı, kaba yem üretiminin artırılması, verimliliğin artırılması, işletmelerin ihtisaslaşması, işletmelerde hijyen şartlarının sağlanması, hayvan sağlığı ve refahı, hayvan kimlik sisteminin teşviki, hayvansal ürünlerin işlenmesi ve pazarlanması ile bunlarla ilgili kontrol, takip ve standartların iyileştirilmesi amacıyla mevcut destekleme araçlarına ek olarak et primleri, pazarlama destekleri, hayvancılık işletmelerinin modernizasyonu destekleri ile çevresel önlemlere yönelik tedbirler uygulamaya konmuştur (Yılmaz ve Köknaroğlu, 2007). Hayvancılık sektöründe girdilerin önemli kısmını yemler oluşturmaktadır. Hayvan beslemede kullanılan yemler, kesif ve kaba yemler olmak üzere ikiye ayrılır. Kesif yemler hayvanların günlük enerji ve protein ihtiyacını denkleştirmek için verilirken, hayvan sağlığı ve et-süt veriminin artırılması için hayvansal üretimde 17

31 vazgeçilemeyen ve olmazsa olmaz öneme sahip tek yem grubu kaba yemlerdir (Kılıç, 2003). Ancak Türkiye de yem bitkileri ekimine gereken önemin verilmeyişinden kaynaklanan kaba yem yetersizliği sorunu mevcuttur. Bu nedenle verim potansiyeli yüksek hayvanlardan dahi yeterli ürün alabilmek için aşırı derecede kesif yemin kullanılması gerekir. Bu ise, hem et-süt kalitesinin azalmasına, hem de maliyetin artmasına ve dolayısıyla işletmeden elde edilecek karın düşmesine neden olur (Yavuz ve Ceylan, 2005). Doğal çayır mera alanlarından sonra kaliteli kaba yem üretilebilen en önemli kaynak yem bitkileri alanlarıdır. Türkiye de uzun yıllardır genellikle fiğ, yonca ve korunga gibi yem bitkilerinin yetiştiriciliği yapılmıştır. Son yıllarda ise özellikle ikinci ürün olarak silajlık mısır, sorgum ve sudan otu bitkilerinin tarımı gelişmektedir. Ancak gerek üretim alanlarının, gerekse verimlerinin yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir (Avcıoğlu ve ark., 2000). Türkiye de son yıllarda yem bitkileri ekim alanlarında artış olduğu görülmekte ise de halen tarla tarımına ayrılan toprakların %7.6 sında yem bitkisi ekilişi yapılmaktadır. Bu oran hayvancılığı gelişmiş ülkelerde %25-30 lar civarındadır. Bu nedenle yem bitkileri ekiliş alanlarının biran önce %30 lar seviyesine çıkarılması gerekmektedir. Öngörülen hedefin gerçekleşmesi halinde, bir taraftan yem bitkilerinin diğer bitkisel ürünlerle münavebeye girmesi ve nadas alanlarının değerlendirilmesi sonucu bitkisel üretimde belirli artışlar sağlanacak, diğer taraftan da hayvancılığın temel ihtiyacı olan kaliteli kaba yem açığı ortadan kaldırılmış olacaktır. Ayrıca yem bitkileri üretiminin artması ile meralardaki yoğun hayvan baskısı azalacak, meraların tahrip olması önlenecek, böylece hem meralardan daha fazla yararlanılabilecek hem de erozyonla mücadele de önemli katkılar sağlanacaktır. Yukarıda sayılan gerekçelerle ve Türkiye de yem bitkileri yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması amacıyla 10/05/2000 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 2000/467 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Karar ile yem bitkileri yetiştiren çiftçilerin doğrudan desteklenmesi hedeflenmiştir. Yonca, korunga, fiğ, Macar fiği, silajlık mısır, sorgum 18

32 türleri, hayvan pancarı, yem şalgamı, tritikale, tritikale ile fiğ karışımı, tritikale ile macar fiği karışımı, desteklenecek yem bitkileri arasında yer almaktadır. Destekleme uygulamasında, desteklenecek yem bitkileri ekilişleri, çok yıllık yem bitkilerinde en az 10 dekar, en çok 500 dekar; tek yıllık yem bitkilerinde ise en az 25 dekar, en çok 1000 dekar olması şartı getirilmiştir. Ancak tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 2000/467 sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararının 2003/16 sayılı uygulama esasları tebliğinde değişiklik yapılmasına ilişkin tebliğ ile desteklenecek yem bitkileri ekilişleri en az 5 dekar en çok 5000 dekar olarak değiştirilmiş, dane yem üretimi kapsam dışında bırakılmıştır. Ancak daha sonraki uygulamalar ile desteklenecek yem bitkileri ekiliş alanının en az 10 dekar olması şartı getirilmiştir (2004/7 numaralı uygulama tebliğ). Üreticilerin yem bitkileri üretimde nakliye, ilaç ve gübre bedelleri hariç çok yıllık yem bitkilerinde birinci yıl yatırım giderlerinin ve uygun görülen işletme giderlerinin %35 i, tek yıllık yem bitkilerinde ise işletme giderlerinin %20 si destekleme kapsamına alınmıştır. Bu karara göre, yem bitkileri üretiminde yatırım giderlerinin ve üretim maliyetlerinin bir bölümü üreticiye teşvik olarak ödenmesi esas alınmıştır yılı yem bitkileri üretimi destekleme esasları aşağıdaki gibi belirlenmiştir (TKB, 2011). 1) Kaliteli kaba yem üretimi amacıyla, çok yıllık yem bitkilerinden; yonca, korunga, yapay çayır mera ile tek yıllık yem bitkilerinden; fiğ, macar fiği, burçak, mürdümük, sorgum, sudan otu, sorgum-sudan otu melezi, hayvan pancarı, yem şalgamı, yem bezelyesi, silaj olarak ise mısır silajı ve yukarıda sayılan tek yıllık yem bitkilerinden yapılan silajlar destekleme ödemesinden yararlandırılır. 2) Gerçekte sulu şartlarda yetiştirildiği halde bazı bölgelerin iklim şartlarına uygun olarak kuru şartlarda yetiştirilen yonca ve silajlık mısıra destekleme ödemesi yapılmasına; valiliklerce bölgelerinde veya illerinde bulunan üniversite ya da araştırma enstitülerinin görüşü alınarak karar verilir. 3) Yapay çayır mera tesislerinde il müdürlüğünce üniversite veya bölgede bulunan tarımsal araştırma enstitüsünden o ilin ekolojisine uygun hazırlattırılan tekli veya 19

33 çoklu yapay çayır mera karışımları proje dâhilinde uygulamaya konularak destekleme kapsamına alınır. Hazırlattırılan proje il müdürü tarafından onaylanır. 4) Yem bitkileri ekilişlerine hasat yılı için tespit edilen destekleme birim fiyatlarına göre dekar başına destekleme ödemesi yapılır. 5) Çok yıllık yem bitkilerinden yonca ve yapay çayır mera için dört yılda bir, Korunga için üç yılda bir ilk hasat edildiği yıl destekleme ödemesi yapılır. Aynı parsele bu sürenin sonunda yapılan yeni ekilişlere destekleme yapılır. Destekleme uygulama esasları; 1) Tek yıllık yem bitkilerinde; % 50 çiçeklenme döneminde hasat edildiğinde, hayvan pancarı ve yem şalgamında ise hasattan sonra destekleme ödemesine hak kazanılır. Çok yıllık yem bitkilerinde de ilk hasattan sonra destekleme ödemesine hak kazanılır. 2) Silajlık mısır ekilişlerinde danenin hamur olum döneminden danelerin sararmaya başladığı döneme kadar silaj yapmak amacı ile hasat edildiğinde destekleme ödemesine hak kazanılır. 3) Yem bitkileri ekilişleri ve tek yıllık silaj yapımı için hasat sırasında il/ilçe müdürlüklerince kontrol edilerek ödemeye esas kontrol tutanağı düzenlenir. 4) Yem bitkisi destekleme ödemesi için ekiliş yapan üretici, ÇKS kaydının yapıldığı il/ilçe müdürlüğüne müracaat eder. Başka il/ilçe sınırları içerisinde adına kayıtlı parselde ekim yapan üretici, ÇKS kaydının olduğu il/ilçe müdürlüğüne müracaat eder. Müracaatın yapıldığı il/ilçe müdürlüğü, ekilişin yapıldığı il/ilçe müdürlüğünden onaylı kontrol tutanağını ister ve ödemeye esas icmali hazırlar. 5) Üreticilerden, yonca ve yapay çayır mera ekilişi için dört yıl, korunga ekilişi için ise üç yıl ekimin bozulmayacağına dair taahhütname alınır. 20

34 6) Çok yıllık yem bitkisi ekilişi yapan üreticilerin bu ekilişi yaptıkları parselleri, ÇKS sisteminde yonca ve yapay çayır mera ekilişleri için dört yıl, korunga ekilişi için ise üç yıl süreyle sabitlenir. İl/ilçe müdürlükleri yonca ve yapay çayır mera ekilişlerini ikinci ve dördüncü yıllarda, korunga ekilişini de üçüncü yılda kontrol eder. Taahhüdünü ihlâl edenler varsa, tutanak icmali düzenlenir ve bu ödemeleri geri almak için gerekli işlemler yapılır. 7) Desteklenecek yem bitkileri toplam ekiliş alanı en az 10 dekar olacaktır. 8) Bir üretim yılında aynı parsele aynı tek yıllık yem bitkisi arka arkaya ekilirse, sadece birincisi desteklemelerden faydalandırılır. Ancak aynı parsele münavebe uygulanarak bir üretim yılında arka arkaya iki farklı tek yıllık yem bitkisinin ekilmesi durumunda, her iki ekiliş ayrı ayrı desteklemelerden faydalandırılır. 9) Aynı yıl içerisinde aynı parsele tek yıllık yem bitkisi ekilip, hasattan sonra çok yıllık yem bitkisi ekildiği takdirde, her iki ekiliş de destekleme ödemelerinden faydalandırılır. 10) Tek ve çok yıllık baklagil yem bitkileri ile buğdaygil yem bitkileri karışımlarından yapılan ekilişlerde ilin ekolojisine uygun karışım oranları il müdürlüklerince bölge üniversite ya da araştırma enstitülerinin görüşü alınarak Tahkim Komisyonu Kararı ile belirlenir. Türkiye de yılları arasında yem bitkileri destekleme miktarları çizelge 2.6. da verilmiştir. Yıllar itibariyle yem bitkileri destekleme miktarlarında yem bitkileri türlerine göre değişiklilikler olmuştur yılı itibariyle dekara en fazla destek suluda yonca bitkisine (130 TL/dekar), en az destek ise kuruda silajlık mısır ile tek yıllık yem bitkilerine (fiğ, macar fiği, burçak, mürdümük, sorgum, sudan otu, sorgum-sudan otu melezi, hayvan pancarı, yem şalgamı, yem bezelyesi,) verilmektedir. 21

35 Çizelge 2.6. Türkiye de yem bitkileri destekleme birim fiyatları (TL/dekar) Silajlık Silajlık Silajlık Yapay Yonca Yonca Yıllar (Sulu) (kuru) Korunga Tek Tek Mısır Mısır Çayır- Yıllıklar Yıllıklar (sulu) (kuru) Mera Kaynak: GTHB, ve ilgili genelgeler. Türkiye de yılları arasında yem bitkisi desteklemeleri kapsamında onaylanan proje sayısı, desteklenen yem bitkisi alanı, toplam yem bitkisi ekim alanı ve desteklenen yem bitkisi ekim alanı oranı çizelge 2.7. de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi 2000 yılı baz yılına göre yem bitkisi desteğinden yaralanan çiftçi sayısı yaklaşık 18 kat, desteklenen yem bitkisi alanı 11 kat, toplam yem bitkisi ekim alanı 4 kat artmıştır. İncelenen dönem itibariyle toplam yem bitkisi ekim alanı içinde desteklenen yem bitkisi alanının payı %14.9 ile %67.2 arasında değişmektedir yılı itibariyle toplam yem bitkisi ekili alanlarının yaklaşık %40 ı desteklenebilmiştir yılından itibaren desteklenen yem bitkisi ekim alanı oranında bir düşüş olduğu dikkat çekmektedir. 22

36 Çizelge 2.7. Türkiye de yem bitkisi desteği alan çiftçi sayısı ve desteklenen alan ve paylarındaki gelişmeler Yıllar Çiftçi Sayısı (adet) Basit İndeks (2000=100) Desteklenen Yem Bitkisi Alanı (hektar) Basit İndeks (2000=100) Türkiye Toplam Yem Bitkisi Ekim Alanı (hektar) Basit İndeks (2000=100) Desteklenen Yem Bitkisi Ekim Alanı Payı (%) Kaynak: GTHB, BUGEM Kayıtları. Türkiye de uygulanmakta olan hayvancılık desteklerine bakıldığında, toplam destekler içinde hayvancılık desteğinin payının arttığı ve dönemi için % arasında değiştiği görülmektedir. Toplam destekler içinde yem bitkisi desteğinin payı ise % arasında değişim göstermektedir. Hayvancılık destekleri içerisinde yem bitkisi desteğinin payı ise yıllar itibariyle bir artış göstermekte ve % arasında değişmektedir (çizelge 2.8. de). 23

37 Çizelge 2.8.Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğindeki gelişmeler ve payları Yıllar Toplam Tarımsal Destek (Milyon TL) Toplam Hayvancılık Destekleri (Milyon TL) Yem Bitkileri Desteği (milyon TL) Toplam Tarımsal Destek İçinde Hayvancılık Desteklerinin Payı (%) Toplam Tarımsal Destek İçinde Yem Bitkisi Desteğinin Payı (%) Toplam Hayvancılık Destekleri İçinde Yem Bitkisi Desteğinin Payı (%) Kaynak: GTHB, BUGEM Kayıtları. Türkiye de toplam tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğinin dönemi sabit fiyatlarla gelişimi çizelge 2.9. da verilmiştir yılı baz yılına göre toplam tarımsal destekler % 30, hayvancılık destekleri yaklaşık 9 kat ve yem bitkileri desteği ise yaklaşık 18 kat artış göstermiştir. İncelenen dönem itibariyle zincirleme indeks değerlerine bakıldığında; bir önceki yıla göre toplam tarımsal destekler en fazla %19.6 ile 2010 yılında, hayvancılık destekleri yaklaşık %112 ile 2004 yılında ve yem bitkileri desteği ise yaklaşık 4.5 kat ile 2001 yılında artış göstermiştir. 24

38 Çizelge 2.9.Türkiye de tarımsal destek, hayvancılık destekleri ve yem bitkisi desteğinin gelişimi (Sabit Fiyatlarla) Toplam Tarımsal Destekleri Toplam Hayvancılık Destekleri Yem Bitkileri Desteği Yıllar Değer (Milyon TL) Basit indeks (2000=100) Zinc. İnd. Değer (Milyon TL) Basit indeks (2000=100) Zinc. İnd. Değer (Milyon TL) Basit indeks (2000=100) Zinc. indeks Kaynak: GTHB, BUGEM Kayıtları. Araştırma bölgesinde yılları arasında yem bitkisi desteklemeleri kapsamında onaylanan proje sayısı, desteklenen yem bitkisi alanı, toplam yem bitkisi ekim alanı ve desteklenen yem bitkisi ekim alanı oranı çizelge da verilmiştir. Çizelge de görüldüğü gibi 2003 baz yılına göre yem bitkisi desteğinden yararlanan çiftçi sayısı yaklaşık 15,3 kat ve desteklenen yem bitkisi alanı 10,1 kat artmıştır yılında desteklerden yararlanan çiftçi sayısı 110 iken 2012 yılında ise olmuştur. İncelenen dönem itibariyle toplam yem bitkisi ekim alanı içinde desteklenen yem bitkisi alanının payı %3,5 ile %69,2 arasında değişmektedir yılı itibariyle toplam yem bitkisi ekili alanlarının yaklaşık %60,3 ü desteklenebilmiştir. Yıllar itibariyle desteklenen yem bitkisi ekim alanı oranında bir artış olduğu dikkat çekmektedir. 25

39 Çizelge 2.10.Konya Ereğli ilçesinde onaylanan proje sayısı, yem bitkisi destekleme miktarı ve desteklenen yem bitkisi ekim alanındaki değişim Yıllar Onaylanan Proje Sayısı İndeks (2003=100) Reel Fiyatlarla Destekleme Tutarı (TL)* İndeks (2003=100) Desteklenen Yem Bitkisi Ekim Alanı Toplamı (da) İndeks (2003=100) Yem Bitkisi Ekim Alanı (da) Desteklenen Yem Bitkisi Ekim Alanı Oranı (%) Kaynak: GTHB, BUGEM Kayıtları. 26

40 3.MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Çalışmanın ana materyalini Konya Ereğli ilçesinde yem bitkileri yetiştiriciliği yapan tarım işletmelerinden anket yöntemi ile toplanmış birincil veriler oluşturmuştur. Araştırmanın ikincil verileri olarak konu ile ilgili yapılmış araştırma ve inceleme sonuçları, raporlar ile Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından yayınlanmış kaynaklar ve istatistik kayıtlarından da yararlanılmıştır Yöntem Örnek köy ve işletmelerin seçiminde uygulanan yöntem Araştırmanın saha çalışması kapsamında Tarım İlçe Müdürlüğü teknik elemanlarının da yardımı ile araştırma yapılacak köy ve kasabalar gayeli olarak belirlenmiştir. Gayeli örnekleme yapılırken tek ve çok yıllık yem bitkilerini en fazla yetiştirilen köy ve kasabaların seçimine dikkat edilmiştir. Ayrıca seçim kriteri olarak araştırma alanını sosyo-ekonomik açıdan temsil edebilme ve tarımsal potansiyel gibi ölçütler de göz önünde bulundurulmuştur. Bu ölçütlere göre, Zengen, Çiller, Bulgurluk, Gökçeyazı, Kuzukuyu, Yeniköy, Taşağıl, Aziziye, Aşağıgöndelen, Kutören, Kargacı, ve Sazgeçit olmak üzere toplam 3 kasaba ve 9 köyde anket yapılması gerektiğine karar verilmiştir. Daha sonra bu kasaba ve köylere gidilerek ilçe tarım müdürlüğü teknik elemanları, köy tarım danışmanı ziraat mühendisleri ve muhtarlar ile görüşülmüş tek ve çok yıllık yem bitkilerini yetiştiren tarımsal işletmeler ve ekim alanları listesi oluşturulmuştur. Bu listelerde yer alan tüm tarım işletmeleri araştırmanın ana kitlesini oluşturmuştur. Bu köylerde anket uygulanacak örnek işletme sayısını belirlemek amacıyla eşitlik 3.1 de verilen tabakalı örnekleme yöntemlerinden Neyman Yöntemi kullanılmıştır (Çiçek ve Erkan, 1996) * D N hs h 2 N hs h n (3.1) N 27

41 Formülde; n : Örnek işletme sayısını, N h S h 2 S h N : h ıncı tabakadaki işletme sayısını, : h ıncı tabakanın standart sapmasını, : h ıncı tabakanın varyansı, : Populasyondaki işletme sayısını, D² : (d/z) ² olup, d : Ortalamadan ( X =34.170) belirli bir orandaki (%5) sapmayı, z : Belli orandaki güven sınırına (%95) karşılık gelen z tablo değerini (Z=1.96) yı ifade etmektedir d X * * 0.05 D (3.2) z Ana kitleyi araştırma bölgesinde faaliyet gösteren ve yem bitkisi üreten 814 işletme oluşturmuştur. İşletmelerin sahip oldukları arazi büyüklükleri farklılık gösterdiğinden, populasyonu homojen duruma getirmek ve farklı işletme gruplarını karşılaştırmak için işletmelerinin tabakalara ayrılarak incelenmesi gerektiğine karar verilmiştir. İşletmeler yem bitkisi ekim alanları dikkate alınarak, frekans dağılımına göre; I.grup işletmeler 1-25 dekar (23 işletme), II. Grup işletmeler dekar (18 işletme), III. grup işletmeler dekar (18 işletme) ve IV. Grup işletmeler 101+ dekardan (10 işletme) büyük olmak üzere dört gruba ayrılarak incelenmiştir. Örneğe girecek işletme sayısı %95 güven sınırı ile belirlenmiştir. Buna göre anket uygulanacak toplam işletme sayısı; 2 n ( )² * = 69 olarak hesaplanmıştır. Örneğe giren 69 adet işletmenin tabakalara dağıtılmasında ise eşitlik 3.3. den yararlanılmıştır. Nh. Sh n h. n Nh. Sh (3.3) 28

42 Formülde; n h n : Her tabakaya seçilen örnek sayısını, : Toplam örnek sayısını ifade etmektedir. Çizelge 3.1. Örneğe giren anketlerin tabakalara göre dağılımı İşletme Arazi Genişlik Grupları (dekar) N h S h N h *S h S h 2 N h *S h 2 Örnek sayısı (n h ) I.grup (1-25) II. Grup (26-50) III. grup (51-100) IV. Grup (101- +) Toplam Anket formunun hazırlanması Konu ile ilgili yurt içi ve yurtdışındaki yayınlar taranmış ve elde edilen literatür yardımıyla anket formları hazırlanmıştır. Anketlerin hazırlanmasında, işletmeci ile ilgili sosyo ekonomik değişkenler; işletmecinin yaşı, eğitim durumu, toplam aile üye sayısı, kaç yıldır çiftçilik yaptığı, hayvancılıkla uğraşıp uğraşmadığı, kaç yıldır yem bitkisi üretimi yaptığı, işletmesinde kayıt tutup tutmadığı, işletme dışı tarımsal iş yapıp yapmadığı, herhangi bir tarımsal kooperatife üye olup olmadığı, sosyal güvencesinin olup olmadığı, çiftçi kayıt sistemine dahil olup olmadığı, işletme arazisine ilişkin bilgiler (mülk, kira, ortak, kuru, sulu arazi) işletmede üretilen ürünler, işletmenin alet makine varlığı, işletmenin hayvan varlığı, yem bitkisi üretimini yapma nedeni, yem bitkisi desteğinden yararlanıp yaralanmadığı, yem bitkisi yetiştiriciliği kapsamında aldığı destek miktarı, yem bitkileri desteklemelerinden faydalanamama nedenleri, yem bitkisi üretiminde karşılaşılan sorunlar, yem bitkisi üretiminde etkili olan faktörlerin belirlenmesine yönelik sorulara yer verilmiştir (EK-A.) Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Ereğli ilçe müdürlüğü yetkilileri ve ziraat odası başkanlığı yetkilileri ile görüşülerek projenin konusu, kapsamı ve amacı anlatılmış ve konu ile ilgili fikir alışverişinde bulunulmuştur. 29

43 Anketin güvenilirliği deneme anketleri yapılarak kontrol edilmiş ve anlaşılması zor olan sorularda değişiklik yapılmıştır. Güvenirliği test edilen anketlerin basımı gerçekleştirilmiş ve anket yapılması saptanan kasaba ve köylerde yem bitkilerini yetiştiren işletme sahipleri ile yüz yüze anket çalışmaları yapılmıştır. Anket çalışması 2012 yılı Mart-Nisan ayları arasında yapılmış olup, toplanan veriler 2011 yılı üretim dönemini kapsamaktadır Verilerin analizinde uygulanan yöntem Araştırma kapsamındaki tarım işletmelerinden anket yöntemiyle toplanan verilerin analizinde, temel tanımlayıcı istatistiksel analizler, mutlak ve nispi dağılımlar, çapraz tablolar, basit ve tartılı ortalamalar ile istatistiksel karşılaştırma yöntemlerinden faydalanılmıştır. Ayrıca üreticilerin sosyo-ekonomik yapısını belirleyen bazı faktörler ile yem bitkileri desteğinden yararlanmaları arasında bir ilişki ve etkileşim olup olmadığını belirlemek için Ki-kare (Chi Square) ( χ 2 ) istatistik analizi uygulanmıştır. Analizlerde SPSS istatistik paket programı kullanılmıştır. Ki-kare ( 2 ) testi özellikle sosyal bilimler alanındaki araştırmacılarca çok çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır. Uyumluluk seviyesi testi, ilişkilerin var olup olmadığının testi ve iki değişkenin birbirinden bağımsız olup olmadıklarının testi kullanım alanlarından bazılarıdır. Esasen 2 testi sadece ilişkilerin tespitinde değil, değişkenler arasındaki farklılıkların belirlenmesinde de kullanılmaktadır. Gözlenen frekanslar (O ij ) ile beklenen frekanslar ( E ij ) arasındaki farkın karesinin beklenen frekanslara olan oranlarının 2 toplamı yaklaşık dağılır ve söz konusu test istatistiği aşağıdaki gibi formüle edilir (Köseoğlu ve Yamak, 2008). (O ij -E ij ) 2 2 = ij E ij Araştırma bölgesinde yapılan anket çalışması sürecinde yapılan gözlemler ile tez çalışması kapsamında yapılan literatür incelemeleri, akademik çalışmalar ve bu araştırmanın bulgularından, yem bitkileri üretimi ve sorunlarına ilişkin birçok veri ve 30

44 bilgi edinilmiştir. Elde edilen bu bilgiler ışığında; araştırma bölgesinde yem bitkileri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi ve potansiyelinin değerlendirilmesi için yem bitkileri üretiminin güçlü ve zayıf yönleri ile fırsat ve tehditlerine yönelik SWOT analizi yapılmıştır Araştırma Bölgesi Hakkında Genel Bilgiler Ereğli ilçesinin coğrafi durumu ve iklim özellikleri İç Anadolu Bölgesi nin Konya Bölümü nde, Toros Dağlarında son bulan Ereğli Ovası nda kurulmuş Konya İli ne bağlı bir ilçedir. Ereğli İlçesi 37º- 38º Kuzey enlemi ve 33,5º- 34,5º Doğu boylamları arasında yer alır. Kuzeyinde Emirgazi, doğusunda Niğde, güneyinde Karaman ve Halkapınar, batısında Karapınar bulunur. İlçeye bağlı 6 belde 44 köy ve 37 mahalle vardır. Karasal iklimin hâkim olduğu araştırma sahasında en yağışlı mevsim ilkbahar, en kurak mevsim ise yazdır. Ereğli; İç Anadolu nun tipik karasal iklimini andıran yaz aylarında çoğunlukla kurak ve sıcak, kış aylarında ise oldukça soğuk geçer. Orta Anadolu ile Güney Anadolu nun dağlık bölgesi arasında bir geçit iklimi karakterini gösterdiği de söylenebilir. En düşük ortalama sıcaklık Ocak ayında (-1.5 C ), en yüksek ortalama sıcaklık Temmuz ayında (23.6 C ) ölçülmüştür. Bitki örtüsü de bu iklim şartlarına bağlı olarak step türlerinden oluşur. Ağaç ve çalı formasyonlarının az olduğu sahada hâkim bitki türleri ot formasyonundandır. Yağışın arttığı yüksek alanlarda daha çok karaçam ve meşe ağaçları görülür. Ereğli, yıllık yağışların en düşük olduğu merkezlerden olup ortalama 299 mm dir. Yağışların ilçede en fazla olduğu aylar sırasıyla Nisan, Aralık ve Mayıs; en düşük olduğu aylar ise Ağustos, Temmuz ve Eylül dür. Karlı gün ise ilçede ortalama 28.9 olarak ölçülmüştür. 31

45 Şekil 3.1. Ereğli ilçesi haritası Ereğli ilçesinde ulaşım durumu Ereğli ilçesi; İç Anadolu bölgesinin güneydoğusu sınırında ve önemli yerleşim birimlerinin kavşağı konumunda olup, güneyinde Adana ve Mersin, batısında Konya ve Karaman, doğusunda Niğde, kuzeyinde ise Aksaray yer almaktadır. Ereğli; Türkiye nin Batı-Doğu ve Güney-Kuzey ana ulaşım arterlerinin önemli kesişen sınırları içerisinde yer almaktadır. Ana ulaşım arterleri içerisinde karayollarının özel konumu yanında Doğu-Batı Demiryolu ağının Ereğli den geçmesi stratejik bir önem oluşturmaktadır. Karayoluyla Konya, Adana, Kayseri ile Mersin gibi büyük yerleşim ve ticaret merkezlerine karayolu ile yaklaşık 2 saat mesafesindedir. 32