Eski Türk Edebiyat Tarihi II

Transkript

1 hhh 1 Eski Türk Edebiyat Tarihi II ISSN

2 2 TAL D, 1(1), Ocak 2003, M. Koraltürk Yay n Kurulu fievket K. Akar, Yücel Bulut, Ebubekir Ceylan, Coflkun Çak r, Ahmet Davuto lu, hsan Fazl o lu, F. Samime nceo lu, Abdülhamit K rm z, Mustafa Özel, Yunus U ur Redaksiyon: Yücel Bulut Cilt: 5 Say : Y lda iki defa yay nlan r Sahibi Bilim ve Sanat Vakf Yaz flleri Müdürü Salih Pulcu ISSN Engin Deniz Akarl, Brown Üniversitesi, ABD Gökhan Çetinsaya, stanbul Teknik Üniversitesi Mehmet Genç, Bilgi Üniversitesi Tevfik Güran, stanbul Üniversitesi Mehmet pflirli, Fatih Üniversitesi Dan flma Kurulu Cemal Kafadar, Harvard Üniversitesi, ABD Mustafa Kara, Uluda Üniversitesi Kemal Karpat, Wisconsin Üniversitesi, ABD Sabri Orman, stanbul Ticaret Üniversitesi Adres Vefa Cad. No Vefa stanbul Tel pbx Faks talid@bisav.org internet Bask -Cilt Elma Bas m Dergiye gönderilen yaz lar hakemler taraf ndan de erlendirilir. Dergide yer alan yaz lardan yazarlar sorumludur. Dergiye gönderilen yaz lar yay nlans n yay nlanmas n iade edilmez.

3 hhh 3 Cilt 5 Say Eski Türk Edebiyat Tarihi II S A Y I S I Sunufl 5-8 Türk Halk Edebiyat Literatürü Nurettin ALBAYRAK 9-42 Eski Türk Edebiyat nda Nesir: Geliflimi ve Kaynakças Mine MENG Klâsik Türk Edebiyat nda Tahlil Çal flmalar Üzeyir ASLAN XVII.-XIX. Yüzy llara Ait Yay nlanm fl Türkçe Divan ve Divançeler Ziya AVfiAR Klasik Türk Edebiyat nda Hiciv Gamze DEM REL Aflk n Terennümü: Eski Türk Edebiyat nda Gazel Selami TURAN Ayr l n Terennümü: Eski Türk Edebiyat nda Firâk-nâmeler Orhan Kemal TAVUKÇU Kültür Tarihimiz Aç s ndan Zengin Bir Kaynak: Sur-nâmeler Mehmet ARSLAN Türk Edebiyat nda fiehr-engîzler Bar fl KARACASU Cumhuriyet Dönemi ( ) Türk Edebiyat nda Belâgat Çal flmalar Mücahit KAÇAR Türk Tasavvuf Edebiyat Literatürü Azmi B LG N

4 4 TAL D, 1(1), Ocak 2003, M. Koraltürk Eski Türk Edebiyat nda Mesnevî Ahmet KARTAL Anadolu Türk Edebiyat nda Ahlakî Mesnevîler Emine YEN TERZ Mevlânâ n n Mesnevî si ve fierhleri fiener DEM REL Talat Sait Halman ile Eski Türk Edebiyat Üzerine Tanzimat tan Cumhuriyet e Eski Türk Edebiyat Ö retimi Celile Eren ARGIT Edebiyat Tarihimizin Vazgeçilmez Kaynaklar : fiair Tezkireleri Filiz KILIÇ Necâtî Bey ve fieyh Gâlib Literatürü Betül S NAN Eski Türk Edebiyat nda Kad n Yazarlar Berat AÇIL Leylâ ve Mecnûn Bibliyografyas Hanife KONCU Yûsuf ve Züleyhâ Bibliyografyas Hanife KONCU Eski Türk Edebiyat Alan nda Yap lan Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri Üzerine, Hatice AYNUR Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü Eski Türk Edebiyat Çal flmalar ve Türkbilig: Türkoloji Araflt rmalar Dergisi Dizini Fatma Sabiha KUTLAR MSGSÜ Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü nde Yap lm fl Eski Türk Edebiyat na Dair Tezler Müjgân ÇAKIR ABD de Osmanl Edebiyat Çal flmalar Züleyha ÇOLAK Do u Dilleri Enstitüsü (Krakow) nde Türkoloji Çal flmalar Halil brahim YAKAR I. Klâsik Türk Edebiyat Sempozyumu (Prof. Dr. Tunca Kortantamer Hat ras na) May s 2007 Kayseri Abdülkadir DA LAR Eski Türk Edebiyat Çal fltay Hakk nda Ali Fuat B LKAN TAL D EK: Ulusal ve Uluslararas Dergilerde Türkiye Araflt rmalar May s 2007 Aral k

5 hhh 5 Sunufl Önceki say n n sunufl yaz s nda, Türkiye Araflt rmalar Literatür Dergisi nin 9. ve 10. say lar n Eski Türk Edebiyat Tarihi nin çeflitli boyutlar n ele almaya tahsis etti imizi duyurmufltuk. 10. say m zla bu duyurumuzdaki hedefe ulaflm fl olduk. TAL D in 9. ve 10. say lar nda Eski Türk Edebiyat Tarihi sahas ; eserleri, türleri, konular, biyografileri, kurumlar, ilmî toplant lar ve yay nlar ile genifl bir yelpazede ele al nd. Söz verilen say lar n haz rl k ve yay n ifllerinin tamamlanmas, elbette, bu sahan n tüm konular n n tüketildi i anlam na gelmiyor. Hem dönem ve hem de içerik itibariyle, oldukça uzun ve genifl bir kesiti kapsayan Eski Türk Edebiyat n n daha pek çok cildi doldurmaya yetecek kapsamda alan ve tart flma konular na sahip oldu unun bilincindeyiz. Bizim bu iki say da yapt m z, alan n temel problemlerine ve konular na iliflkin mütevaz bir katk d r. Alan n geniflli i karfl s nda son derece mütevaz kald n n fark nda oldu umuz bu say lar, e er alana ve alan n sorunlar na yönelik yeni bir ilgi uyand rabilirse u rafl m z hedefine ulaflm fl demektir. Eski Türk Edebiyat Tarihi nin bu say s nda, hem ilk say n n devam niteli inde, hem de ondan bütünüyle ba ms z konular ele al nd : Bu say m z n ayn zamanda ilk yaz s n da oluflturan Türk Halk Edebiyat Literatürü bafll kl makalede Nurettin Albayrak, bafllang c ndan günümüze Eski Türk Edebiyat n n önemli bir parças olan halk edebiyat n tan m, alan, konular ve türleriyle ele ald ve yap lan çal flmalar n literatürünü verdi. Halk edebiyat n n divan edebiyat karfl s ndaki duruflundan da bahseden yaz ya göre, ayr ayr görünseler bile naz m flekli, anlat m tekni i, konular itibar yla ikisinin de ortak yönleri bulunmaktad r. fiiire göre saha içinde daha az ra bet gören nesir; tarihi geliflimi, türleri ve yüzy llara göre da l m itibariyle Mine Mengi nin Eski Türk Edebiyat nda Nesir: Geliflimi ve Kaynakças bafll kl yaz s nda ele al nm flt r. Buna göre nesir, bafllang çta dini, tasavvufi, ahlakî konularla ve didaktik olarak; yüzy llar ilerledikçe, tarih, biyografi, gezi, hikâye, mektup, siyaset türü olarak çeflitlilik göstererek ilerlemifltir. Mensur eserler üzerine yap lan çal flmalar da bu yaz da yer almaktad r. Klasik Türk Edebiyat nda Tahlil Çal flmalar yaz s nda Üzeyir Arslan, divan fliirini inceleme metotlar ndan biri olan tahlilleri ele alm fl ve bu eserlerin içeriklerini, tahlil metotlar n ve literatürünü incelemifltir. Ziya Avflar XVII. ile XIX. yüzy llar aras ndaki divan neflirlerini ele ald yaz - s nda bu neflirlerin inceleme k s mlar ve tenkitli metin k s mlar üzerinde durmufltur.

6 6 TAL D, 1(1), Ocak 2003, M. Koraltürk Türk edebiyat nda aflk n flark s olan gazel; tür, konu, içerik ve literatürüyle Selami Turan n Aflk n Terennümü: Eski Türk Edebiyat nda Gazel bafll kl yaz - s nda ele al n yor. Ayr l k da aflktand r buyurmufl flair. Eski Türk Edebiyat nda ayr l klar Firaknamelerde ifade edilirmifl. Orhan Kemal Tavukçu, edebiyat m z n temel konular ndan biri olan ayr l k temas n iflleyen firak-name literatürünü, Ayr l n Terennümü: Eski Türk Edebiyat nda Firak-name bafll kl yaz s nda kapsaml bir biçimde de erlendiriyor. Mehmet Arslan, Kültür Tarihimiz Aç s ndan Zengin Bir Kaynak: Surnameler bafll kl yaz s nda, Osmanl saray flenliklerini konu ediniyor. Gerek sünnet gerekse de evlilik törenleri vesilesiyle gerçeklefltirilen flenlikleri ele alan Arslan; flenlikler hakk nda, toplumsal ifllevlerinden bafllayarak muhtevalar na, flenliklerin gerçeklefltirildi i mekânlara, gerçeklefltirilen e lencelere, davetlilere ve hediyeleflmelere var ncaya kadar ayr nt l bir de erlendirme yapt ktan sonra bu türün literatürüne iliflkin zengin bir sunum yap yor. fiehir ve flehir kültürünü, flehir hayat n, flehrin güzelliklerini konu edinen bir tür olarak Eski Türk Edebiyat nda fiehrengizler i ele ald yaz s nda Bar fl Karacasu, türün zengin ve ayr nt l bir literatür de erlendirmesini yap yor. Osmanl döneminde özellikle flerh yoluyla meydana getirilmifl eserlerle incelenen belâgat, Cumhuriyet sonras nda yap lan çal flmalarda da ele al nmaya devam etmifltir. Bu dönemde yap lm fl çal flmalar, ya belâgat ilminin kendisini veya belli bir bölümünü ya da belâgat üzerine yaz lm fl eserlerin incelenmesini/tan t lmas n konu edinmifllerdir. Cumhuriyet Dönemi ( ) Türk Edebiyat nda Belâgat Çal flmalar bafll kl bibliyografya denemesinde, Mücahit Kaçar, Osmanl dönemindeki belâgat çal flmalar na k saca de indikten sonra, bugüne gelecek flekilde, Cumhuriyet döneminde gerçeklefltirilen belagat konulu çal flmalar, belagât ilmine ve anlafl lmas na yapt klar katk lar aç s ndan bibliyografik olarak de erlendiriyor. Klasik Türk Edebiyat Gelene inde Hiciv yaz s nda Gamze Demirel, Türk edebiyat nda hicvin felsefesi, hiciv edenin ve edilenin psikolojisi üzerinde durduktan sonra, hicvi konu edinen eserleri yüzy llara göre tasnif edip de erlendiriyor. Türk Tasavvuf Edebiyat Literatürü yaz s nda Azmi Bilgin; sahan n adland r lmas, Türk edebiyat içerisindeki yeri, teflekkülü, geliflmesi ve ilk temsilcileri hakk nda verdi i bilgi yan nda saha çal flmalar n da ele al yor. Bilgin e göre Türk Tasavvuf Edebiyat, yeni çal flmalarla aç l ma ihtiyac olan ihmal edilmifl bir sahad r. Mesnevî türünü ele alan üç yaz m z var bu say m zda. Arap edebiyat nda ilk örneklerine rastlad m z mesnevî tarz, Türk edebiyat nda yayg n olarak kullan - lan türlerin bafl nda gelir. Ahmet Kartal, mesnevî türünü konu edinen yaz lar n ilki olan yaz s nda, türün kökenine, di er edebiyatlarda ve bizdeki yerine de indikten sonra, mesnevî türünün zengin bir literatürünü sunmufltur.

7 hhh 7 Mesnevî ve Mesnevî Edebiyat bu say da yer alan bir di er yaz d r. Arap ve Fars edebiyat ndan sonra Türk edebiyat n n da ana temalar ve naz m flekli olan mesnevi eski Türk edebiyat nda oldukça yayg nd r. Bu yaz da Ahmet Kartal, mesnevinin kökeni, ortaya ç k fl, di er edebiyatlarda ve bizdeki yeri ile mesnevi literatürünü gündeme getirmifltir. Mesnevî türüyle ilgili ikinci yaz Emine Yeniterzi ye aittir ve Anadolu Türk Edebiyat nda Ahlakî Mesnevîler bafll n tafl yor. Yeniterzi, ilk dönemlerde daha çok didaktik amaçla yaz lm fl olan mesnevîler aras ndan ahlakî olanlar seçerek yaz l fl tarihi, beyit say s, tertibi ve muhtevas ile tan tm flt r. Bu tür ile ilgili üçüncü yaz m z, fiener Demirel e aittir. Demirel, yaz s n n bafll ndan da anlafl laca üzere Mevlana n n Mesnevî si ve fierhleri - Mevlana n n Mesnevî adl eserinin flerhleri üzerinde durmaktad r. Demirel in yaz s nda; Mevlana n n eserinden, de iflik dillerdeki tercüme ve flerhlerinden bahsedildikten sonra, yazar n tespit edebildi i 40 aflk n Türkçe flerhi ve flârihleri hakk nda ayr nt l bilgiler veriliyor ve de erlendirmeler yap l yor. Celile Eren Arg t, ilgili yaz s nda, Tanzimat tan Cumhuriyet e uzanan bir periyot içinde, e itim kurumlar m z n müfredatlar nda Eski Türk Edebiyat na verilen yeri inceliyor. Filiz K l ç, edebiyat tarihimizin vazgeçilmez kaynaklar olarak flair tezkireleri üzerinde duruyor. Betül Sinan, Necâti Bey ve fieyh Galib in eserleri ve onlar üzerine yap lan çal flmalar n bibliyografik bir de erlendirmesini sunuyor. Berat Aç l, üzerinde pek fazla durulmayan bir konuyu, Eski Türk Edebiyat nda kad n yazarlar meselesine iliflkin ilgi çekici de erlendirmelerle dolu yaz - s nda ele al yor. Hanife Koncu, peflpefle gelen iki yaz s nda, edebiyat m z n meflhur aflk hikayelerinden Leylâ ve Mecnûn ile Yusuf ile Züleyha hikayeleri üzerine kaleme al nm fl eserlerin bibliyografyas n sunuyor. Hatice Aynur, aras nda Eski Türk Edebiyat alan nda yap lm fl yüksek lisans ve doktora tezlerini konu etti i yaz s nda, bu alanda çaba gösteren hocalar, ö renciler ve çal flmalar hakk nda hem istatistiki ve hem de analitik bilgiler sunuyor. Bu say m z n kurum ve eser tan t mlar na yer veren yaz lar ndan bir tanesi Fatma S. Kutlar a ait. Kutlar, yaz s nda Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü ve bölümde yap lm fl Eski Türk Edebiyat alan na iliflkin çal flmalar ve tezler hakk nda bilgi verdikten sonra; bölüm ö retim üyelerinin katk lar yla 2000 y l nda yay nlanmaya bafllanan ve 2006 y l sonunda 12. say s na ulaflm fl bulunan Türkbilig: Türkoloji Araflt rmalar Dergisi nin dizinini araflt rmac lara sunuyor. Müjgan Çak r, Mikar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü nde yap lm fl Eski Türk Edebiyat alan na giren tezler hakk nda bilgiler veriyor. Züleyha Çolak, ABD de gerçeklefltirilen Osmanl edebiyat na iliflkin çal flmalar bu alanda çal flan akademisyenler ve kurumlar üzerinden de erlendiriyor. Halil brahim Yakar da, benzer bir ifli Krakov da faaliyet gösteren Do u Dilleri Enstitüsü için yap yor.

8 8 TAL D, 1(1), 2003, M. Koraltürk Bu say m zda, Eski Türk Edebiyat na iliflkin gerçeklefltirilen iki faaliyetin bilgisi de bulunuyor. Bunlar n ilkinde, alan n kurumlaflmas nda ciddi katk lar bulunan önemli isimlerinden birisi olan Tunca Kortantamer e ithaf edilen I. Klasik Türk Sempozyumu; ikincisinde ise, yine alan n geliflimini yak ndan ilgilendiren 23 Aral k 2006 da gerçeklefltirilen Eski Türk Edebiyat çal fltay hakk nda de erli bilgiler veriyor. Bu say m z n söyleflisini, alan n duayenlerinden Prof. Dr. Talat S. Halman la gerçeklefltirdik. Say n Halman n gerek aktard tecrübeler ve gerekse de alan n problemlerine ve geliflimine iliflkin de erlendirmelerinin hepimiz için ufuk aç c olaca na inan yoruz. Türk Sosyoloji Tarihi ni konu edinecek 11. say m zda buluflmak dile iyle Türkiye Araflt rmalar Literatür Dergisi