ORMANLARIN PLANLANMASINDA SU VE SUYUN DEĞERİ. Orman Genel Müdürlüğü Ankara

Transkript

1 ORMANLARIN PLANLANMASINDA SU VE SUYUN DEĞERİ Rüstem KIRIŞ Orman Yüksek Mühendisi Orman Genel Müdürlüğü Ankara

2 ب س م الر ح من الر ح يم و ج ع ل ن ا م ن ال م اء ك ل ش ي ء ح ي أ ف ال ي ؤ م ن ون BİZ CANLI OLAN HER ŞEYİ SUDAN YARATTIK. HÂLÂ İNANMIYORLAR MI? (Enbiya: 30)

3 TAKDİM PLANI Dünya daki Su durumu Türkiye Orman Varlığı Orman Amenajmanının Kısa Tarihçesi Orman Fonksiyonları Su Kaynakları ve Havzalar Orman Su İlişkisi Su Üretimi ve Su Kenarları Ormanlarının Planlanması 3

4 Yaklaşık dörtte üçü su ile kaplı olduğu için dünyamız mavi gezegen olarak adlandırılmasına karşın, dünya yüzündeki suyun %97.5 i tuzludur. Ancak yeryüzündeki su kaynaklarının yaklaşık %0.3'ü kullanılabilir ve içilebilir özelliktedir. 4

5 Dünya Su kaynakları Potansiyeli Dünya toplam su miktarı : 1 milyar 400 milyon km 3 % 97.5 :tuzlu su % 2.5 :tatlı su (35 milyon km 3 ) Teknik ve Ekonomik Olarak Kullanılabilir Miktar km 3 5 5

6

7 BM verilerine göre; Dünya Nüfusunun %40 ı su sıkıntısı çekmekte; 2025 yılına kadar, dünya nüfusunun üçte ikisinin, orta ve ileri düzeyde su kıtlığı olan ülkelerde yaşayacağı tahmin edilmektedir. 7 7

8 Dünya çapında 3 milyardan fazla insan temiz suya erişememektedir ve bu sorun işlem görmeyen (arıtılmayan) atık suların %90 ının akarsulara akıtıldığı gelişmekte olan ülkelerde özellikle çok büyük öneme sahiptir

9 Suyun kirliliği insan sağlığını doğrudan etkilemektedir. 9 9

10 Kirli suların yaydığı hastalıklardan her yıl 2.2 milyon insan ölüyor. Her gün 6 bin çocuk, her 8 saniyede 1 bebek can veriyor. Dünya nüfusunun üçte birinin, su arıtma tesisi yoktur. 3 Mayıs

11

12 TÜRKİYEDE ORMANLARIN DURUMU( 2010) TÜRKİYENİN %27 Sİ ORMANLARLA KAPLIDIR. VERİMLİ ORMAN : HEKTAR %52 VERİMSİZ ORMAN : HEKTAR % 48 TOPLAM ALAN : HEKTAR % 100 Çayır, Mera 27% Diğer 10% Orman %27 12 Tarım %36

13 Orman Varlığımızın Ormanlık Alana Dağılımı Ormanlık Alanın Dağılımı Durumu Normal Bozuk Toplam Hektar % Hektar % Hektar % Koru Baltalık Genel Toplam ORMAN ALANLARININ NORMAL VE BOZUK ORMANLAR İTİBARİYLE DURUMU (2011 YILI) Orman Alanı Alan (Ha.) Alan (Ha.) İbreli Orman ,1 Yapraklı Orman ,9 Toplam BOZUK 48% NORMAL 52% ORMAN ALANLARININ İBRELİ VEYA YAPRAKLI AĞAÇLAR İTİBARİYLE DURUMU (2010 YILI) YAPRAKLI İBRELİ 61% 39% 13

14 ORMAN AMENAJMANININ TARİHİ 1917 yılında Orman Genel Müdürlüğüne bağlı ilk Amenajman Şubesi kurulmuştur. Türk ve Avusturyalı Orman Mühendislerinden müteşekkil ilk amenajman heyeti 1917 yılında Adapazarı Hendek te bir amenajman planı yapmakla görevlendirilmiştir. Bu plan 1918 yılında bitirilmiştir. 14

15 ORMAN AMENAJMANININ TARİHİ 1924 yılında çıkarılan Orman Amenajman Kanunu ile bütün ormanların kat i amenajman planlarının yapılması, bu planlar yapılıncaya kadarda ormanlardan muvakkat işletme planları ile üretim yapılması kararlaştırılmıştır. 15

16 ORMAN AMENAJMANININ TARİHİ 1963 yılında I.Beş Yıllık Kalkınma Planı ile planlı bir döneme girilmiştir. Bu dönem çalışmaları gereği daha rasyonel ve entansif bir ormancılık yapılması mecburi görülmüştür.. Bu gaye ile I. ve II. Beş Yıllık Kalkınma Planları dönemini kapsayacak şekilde 10 yıllık bir çalışma programı hazırlanarak, yeni amenajman planlarının yapımına başlanmıştır. On yıllık bir zaman diliminde yani yıllarında ülkenin orman amenajman planları bitirilmiştir. Ülkede sektörel bazda ilk olan bu planlar Türk ormancısının, bilhassa amenajman çalışanının gururu ve fedakârlığı olmuştur. 16

17 HUKUKİ ÇERÇEVE Devlet mülkiyetinde veya özel mülkiyete haiz orman ekosistemlerinin orman amenajman planlarına dayalı olarak işletilmesi, diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de kanuni dayanağa oturtulmuştur sayılı Orman Kanunu nun 26. maddesi devlet ormanlarının, 46. maddesi tüzel kişiliği olan kamu ormanlarının ve 51. maddesi de özel ormanların planlar yoluyla işletilmesini mecburi kılmaktadır. 17

18 Beyşehir Gölü, Van ve Tuz Gölleri nden sonra Türkiye nin üçüncü büyük doğal gölüdür. 18

19 Ülkemizin en büyük tatlı su gölü olan Beyşehir Gölü çevresi, ilk çağlardan itibaren çok sayıda uygarlığın yerleştiği bir cazibe merkezi olmuştur. 19

20 Sultan AlaaddinKeykubat ın Cennet, ya burası, ya da buranın altındadır! diye söylediği Beyşehir Gölü. 20

21 S No Muhafaza Ormanı Adı Orman Alanı (ha) Ormansız Alan (ha) Toplam Alan (ha) Muhafazaya Ayrılış Tarihi Statüsü 1 Anamas , , , Devamlı 2 Fadra , , , Devamlı 3 4 Yeğren , , , Devamlı Kuğulu Göl 2.167, , , Devamlı 5 Çandır Çayı Deresi 7.779, , , Devamlı Toplam , , ,5 21

22 1991 yılındaki bir emir ile dere tabanlarında (Dere Vejetasyonu) şer metrelik kısımlara müdahale edilmemesi gerektiği belirtilmiştir. 22

23 ORMANLARIN GÖRDÜĞÜ FONKSİYONLAR 23

24 Orman Fonksiyonları Odun Su & Toprak ODOÜ Rekreasyon Kışlak Maden, Derelik Doğal Gaz Yaban Hayatı Biyolojik Çeşitlilik 24

25 Orman Fonksiyonları Ekonomik Adil Ekolojik Sürdürülebilir Verimli Sosyal- Kültürel Sağlıklı Biyoçeşitlilik 25

26 Ormanın Fonksiyonları Ekonomik Ekolojik Sosyal Üretim Doğayı Koruma Toplum Sağlığı Erozyonu Önleme İklim Koruma Estetik Rekreasyon Ulusal Savunma Hidrolojik Bilimsel 26

27 Orman Varlığımızın Ana Fonksiyonlarına Dağılımı Ana Fonksiyonun Adı Alan (ha.) Ekonomik Fonksiyon Ekolojik Fonksiyon Sosyal onksiyon ORMANLARIMIZIN ANA FONKSİYON SINIFLARINA GÖRE DAĞILIMI ORANLARI SOSYAL FONKSİYON 4% EKONOMİK FONKSİYON4 7% 1- EKONOMİK FONKSİYON 2- EKOLOJİK FONKSİYON EKOLOJİK FONKSİYON4 9% 3- SOSYAL FONKSİYON 27

28 Orman Varlığımızın Alt Fonksiyonlarına Dağılımı Potansiyel Orman Fonksiyonları Orman Alanı(Ha) Orman Ürünleri Üretimi Doğayı Koruma Erozyonu Önleme Hidrolojik Estetik Ekoturizm ve Rekreasyon İklim Koruma Toplum Sağlığı Ulusal Savunma Bilimsel % 1% 1% 2% 1% 0% 0% 47% ORMAN ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ DOĞAYI KORUMA EROZYONU ÖNLEME HİDROLOJİK ESTETİK 13% 19% EKOTURİZM VE REKREASYON İKLİM KORUMA ORMAN ALANLARININ GÖRECEĞİ FONKSİYONLARA GÖRE ORANLARI TOPLUM SAĞLIĞI ULUSAL SAVUNMA BİLİMSEL 28

29 EROZYONU ÖNLEME FONKSİYONU Yerleşim alanlarını ve karayollarını çığ düşmelerine kaya ve taş yuvarlanmalarına karşı korumaktır. 29

30 Toprak kaymasına ve erozyona mani olur. 1,5 cm. kalınlığındaki bir toprak tabakasının taşınması için; bakir ormandan yıl, çayırlıkta yıl, çıplak arazide sadece 15 yıl yeterli olmaktadır. 30

31 Düşen yağmur damlalarının sahip oldukları kinetik enerjinin miktarı yüzeysel akışa göre 256 kat fazladır. Bu durumda toprağın yağmur tanelerinin bombardımanından ancak bitki örtüsü koruyabilir. 31

32 Ülkelerin sınırları vardır ama, afetler bu sınırları tanımaz. Bulgaristan ve Yunanistan daki selden etkilendik.. 32

33 HİDROLOJİK FONKSİYON 33

34 HİDROLOJİK FONKSİYON 34

35 Su Kaynakları Türkiye deki yağış dağılımı Türkiye nehir havzaları 25 adet Ortalamayağış643mm dirveyılda200ile2500 Mm arasında yağış düşmektedir. Türkiyenin yenilenebilir su potansiyeli 234 milyar m3/yıldır. 35

36 HAVZA Havza, üzerine düşen yağış sularını belirli bir akarsu kesitine gönderen ve komşu havzalardan, sırtlardan geçen bir su ayırım çizgisiyle (topografik sınır) ayrılan alan, hidrolojik, topografik bir ünite olarak tanımlanabilir. Havza hidrolojik bir birim olup, fiziksel, biyolojik bir birim olarak ve doğal kaynakların planlanıp yönetilmesi için sosyo-ekonomik-politik bir birim olarak da kullanılır.

37 Havza yaklaşımı öncelikle havzanın hidrolojik bir sistem olduğu gerçeğine dayanır. Üzerindeki ekosistem ne olursa olsun havza, yayılı girdiyi (yağış) tekil çıktıya (akış) dönüştüren ve birçok alt hidrolojik süreçlerin bileşiminden oluşan bir sistemdir.

38 NEHİR HAVZASI Nehir Havzası, Havza tanımı ile aynı, ancak daha büyük bir ölçeğe sahiptir. Mesela, Kızılırmaknehrihavzası,nehrebağlıyankol havzaalanlarınınsuyunudadenizeboşaltır. HAVZA YÖNETİMİ Havza yönetimi (amenajmanı), Toprak ve su kaynaklarını olumsuz etkilemeksizin arzu edilen ürün veya hizmetleri sağlamak için bir havza üzerindeki arazi ve diğer kaynakların kullanımını yönlendirme ve organize etme sürecidir.

39 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün belirlediği büyük (makro) su havzaları ana su havzası olarak, ana havzanın kolları konumunda bulunan küçük su havzaları ise (mikro) küçük su havzaları olarak ifade edilmektedir. KaracaörenBarajı

40 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ - SU HAVZASI KARŞILAŞTIRMASI Elazığ Orman Bölge Müdürlüğü içinde 3 tane su havzası (Aşağı Fırat, Dicle, Van Gölü) bulunurken, Doğu Karadeniz su havzası içinde 2 Orman Bölge Müdürlüğü (Giresun, Trabzon) bulunmakta, Amasya Orman Bölge Müdürlüğü sorumluluk alanına iki büyük su havzası (Kızılırmak, Yeşilırmak) girmektedir. 40

41 Akarsu Havzalarında Ormanlık Durum Havza Alan(km 2 ) Alansal Sıralama Ortalama Akım km 3 /yıl OrmanAlanı ha Orman Alanı % OrmanAlanı Sıralaması Fırat ,6 18,65 21 Kızılırmak ,24 20 Sakarya ,8 31,71 14 Dicle ,3 27,52 18 Konya ,4 6,41 24 Yeşil ırmak ,90 9 Batı Karadeniz ,83 3 Aras ,7 8,37 22 Büyük Menderes ,9 32,21 12 Marmara ,9 41,02 8 Doğu Karadeniz ,5 43,58 5 Susurluk ,8 52,10 1 Doğu Akdeniz ,9 50,55 2 Ceyhan ,9 36,15 10 Batı Akdeniz ,7 41,52 7 Seyhan ,1 27,63 17 Çoruh ,1 29,09 15 Antalya ,7 42,09 6 Van ,4 2,96 26 Gediz ,5 35,30 11 Meriç Ergene ,4 6,66 23 Kuzey Ege ,9 28,20 16 Asi ,6 44,26 4 Akarçay ,4 5,99 25 Küçük Menderes ,5 31,87 13 Burdur Kastamonu , Ortalama ,61

42 Ormanlar yüzeysel akışı; 1-intersepsiyon, 2-evaporasyon, 3-transpirasyon 4-infiltrasyonile önlemekte veya geciktirmektedir. Toprağı koruyan bitki örtüsü yeterli olmadığı özellikle eğimin yüksek olduğu bölümlerde, erozyon sonucu oluşan ve akarsularla taşınan sedimentciddi boyutlara ulaşır.

43 Bazı Bitkiler İçin Yağış Miktarının Yüzdesi Olarak İntersepsiyonDeğeri Balcı(1958) Meşe(baltalık) %16.1 Penman(1963) Ladin(Batı Almanya) Kayın(Batı Almanya) Selvi(Kenya) Bambu(Kenya) Akçaağaç %26 %8 %26 %20 %22.6 Çepel(1965) Kayın %17.4 Meşe %20 Çam %31.1 Özyuvacı(1976) Meşe-Gürgen(baltalık) %15.3 Özhan(1982) Karaçam Meşe Gürgen-Meşe(baltalık) %28.3 %15.6 %13.8 İntersepsiyon miktarı bitkinin türü, sıklığı, yaşı, boyu, mevsim, yağışın şekli ve şiddeti gibi çeşitli etmenlere göre değişmekle birlikte yağış sularının önemli bir 43 bölümünü tutmaktadır.

44 Yıllık Yağış ve Transpirasyon Değerleri Molchanov(1963) Çam(60 yaş) Meşe(60 yaş) Ladin(60yaş) Titrek kavak(60yaş) Dışbudak(60 yaş) Çepel(1988) Karışık Orman(Almanya) Çam-Melez(Avusturya) Okaliptus(Afrika) Akasya(Afrika) Transpirasyon (mm) Yağış (mm)

45 Arazi kullanma ve vejetasyonunun toprak taşıması, yüzeysel akış ve infiltrasyonaetkisi Arazi Kullanımı Nadas Çayır Orman Yağış İnfiltrasyon Yüzeysel Akış Erozyon mm mm % mm % Ton/ha Yıl cm.lik bir Toprağın taşınma süresi

46 Ölü örtü Özellikle doğal bitki örtüsü (orman, çalı formasyonu ve/veya otsu vejetasyonla kaplı mer a) toprak yüzeyinde biriktirdiği ölü örtü ile toprağı hem yağmur damlasının hem de ormanın tepe çatısından süzülen iri damlaların dövme etkisinden korumaktadır. Ölü örtünün yakılmasından sonra erozyon miktarında 50 ila 3000 kat artış meydana gelmiştir. 46

47 Fiji adalarının en büyüklerinin ikisinin rüzgârdan korunan taraflarında odun esaslı bir sanayi geliştirmek için çalı vejetasyonu kaldırılarak 60 bin ha. büyüklüğündeki bir arazide Pinuscaribbeadikilmiştir. Bu orman dikildikten altı yıl sonra, havzanın alt kesimlerindeki su temin rezervuarlarına gelen kurak mevsimdeki debi miktarı yüzde 50 ila 60 azalmıştır.

48 Dünya üzerinde 100 den fazla havzada yapılan araştırmalar ormanın kesilip kaldırılmasının akarsu debilerini iklimin ve orman tipinin özelliklerine göre değişen bir şekilde arttırdığını ve ormanın gençleşmesiyle azaltıldığını göstermiştir.

49 Su Üretimi A=Y-(B+TS) Bulutlar Yağış Y: Yağış (mm) A: Akış (mm) B: Buharlaşma (mm) TS: Toprak Suyu (mm) Transpirasyon Evaporasyon İntersepsiyon Yüzeysel Akış Göller&Dereler Yer altı Suları Hidrolojik Döngü Giren Yağış (P) Memba Yağış İstasyonunda Su Toplama Havzası Q=f(P) Çıkan Akım (Q) Kontrol Kesitinde 49

50 Su Üretim/Koruma Fonksiyonu ÖLÇÜT GÖSTERGE MÜDAHALELER Bitki örtüsü Eğim Ağaç türü, göğüs yüzeyi, ağaç sayısı, sıklık Göğüs yüzeyini düzenleyici aralama kesimleri, su üretiminin arttırılmasına yönelik gençleştirme çalışmaları, uygun türlerde devamlı orman Kapalılık Toprak özellikleri FSK Ormanların yağışlardan yararlanmayı artırma, su ekonomisini düzenleme ve sürekliliğini sağlama, su taşkınlarını önleme, dere, nehir, bent, baraj, su kanalı ve benzeri tesislerin dolmasını önleme gibi etkileriyle, yine ormanların su miktar ve kalitesini yükseltme, her çeşit olumsuz etkilere karşı su kaynak ve tesisini koruma 50

51 Su Üretimi WP = İbreliler * e * BA WP = Yapraklılar * e * BA Su Üretimi (ton) Yapraklı İbreli Göğüs Yüzeyi (m2) 51

52 Su Kenarı Koruma Ormanları taban suyunun, durmakta ve akmakta olan suların temiz tutulmasına ve aynı seviyede kalmasına hizmet eder Kendine özgü bitki türlerini barındırırlar. Yaban hayvanları için beslenme alanlarını oluştururlar. Oluşan mikroklimaile sucul bitki ve hayvanların beslenmesine yardımcı olurlar. Su ekonomisini düzenler. Zararlı maddelerin (nitrat) suya karışmasını engellerler. Geleneksel kullanıma yardımcı olurlar =derelik. 52

53 Su Kenarı Alanları (Riparian) ÖLÇÜT GÖSTERGE MÜDAHALELER Dere (debi, sürekli,kuru) Dereden olan uzaklık biriki ağaç boyu Göl (alanı) Deniz kıyısı, kumul, longos Eğim Erozyon Göl kenarı, bir-iki ağaç boyu Sahil boyu, kumul alanı boyunca Değişen oranlarda Orta, düşük, yüksek Traşlamakesimi yok, gübreleme, herbisit yok. Eğimi yüksek olan alanlarda müdahale yok. Mutedil eğimli alanlarda seçmeye yakın kesim, humus ayrışmasını ışık entansitesiylekontrol etmek. Açık su kenarı alanlarda Kz, Söğüt, Çınar gibi yüksek kök enerjisine sahip ağaç türleriyle yeşillendirme. 53

54 Dere, Orta Derecede Toprak Erozyonu, Eğim % İkinci Zon 70 m. Birinci Zon 25 m. Dere Yatağı 8 m. Birinci Zon 25 m. İkinci Zon 70 m. 54

55 Dere, Düşük Toprak Erozyonu, Eğim % İkinci Zon 35 m. Birinci Zon 60 m. Dere Yatağı 8 m. 60 m. Birinci Zon İkinci Zon 35 m. 55

56 Kuru Dere, Düşük Toprak Erozyonu, Eğim >% 22 İkinci Zon 95 m. Dere Yatağı 8 m. İkinci Zon 95 m. 56

57 Göl, 3 ha. İkinci zon Su kenar çizgisi 57

58 Fonksiyonel ayırım Kastamonu 58 Şubat 2006, Trabzon, EZB

59 SONUÇ VE ÖNERİLER Ormanlar su temininde önemli bir role sahiptir. Ancak ormanların yönetimi su yönetimini tamamlamalıdır. Dünyanın çoğu kısmı için teknoloji mevcuttur, fakat bunun uygulanması sektörler arası diyalogu ve işbirliğini teşvik edecek politikaları ve kurumları gerektirmektedir. Ormanların ve suların birbirlerini karşılıklı olarak destekleyici bir şekilde yönetilmeleri gerekmektedir.

60 SONUÇ VE ÖNERİLER Makro havza planlaması yapılacak su havzalarındaki arazi çalışmalarında; Orman alanları ile yeniden ormanlaştırılması gereken alanlar, Erozyona maruz alanlar, Su üretim alanları, Av-Yaban hayatı, sulak alanlar, sit alanları, mesire yerleri, korunan alanlar, Tarım, çayır, mera (orman içi, orman dışı ayrı olarak), yaylak, kışlak alanları, Mevcut yerleşim ve endüstri alanları, gelişime yönelik alanlar belirlenmelidir.

61 SONUÇ VE ÖNERİLER Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin kalite ve kantite olarak arttırılabilmesi imkânları toprak koruma önlemleri ile birlikte düşünülmeli ve ana gaye her türlü ormancılık faaliyetinde göz önünde bulundurularak orman ekosisteminin nehir havzalarının yönetimindeki rolü etkin bir şekilde sağlanmalıdır. Ormanlık havzalar istisnai olarak sağlam ve kararlı hidrolojik sistemlerdir. Diğer arazi kullanım şekillerinin aksine, sağlıklı ormanlar: Havzadan toplanan suyun miktarını güçlü bir şekilde etkiler; En yüksek kalitede suyu üretir; Belirli bir yağış girdisi için sağanak yağış sonucu oluşan akarsu debisinin en yüksek değerlerini ve hacmini düşürür.

62 SONUÇ VE ÖNERİLER Orman ekosistemi barındırdığı ağaç türüne bağlı olarak değişmekle birlikte yağışların %8-31 ini intersepsiyon yoluyla tutarak, yağışın %82 sini infiltrasyon (toprağa geçirirken) oluşturarak, taşkınların önlenmesi için büyük bir engel oluşturmaktadır. Taşkınların, yağışların ilk anında oluşan hızlı yüzeysel akışların nehirlere ulaşmasıyla meydana geldiği göz önünde bulundurulursa bitki örtüsünün taşkınları önlemedeki önemi ortaya çıkmaktadır.

63 ORMANCILIK; YAŞANILABİLİR BİR DÜNYA İÇİN 63

64 KIŞIN BUZ ÜZERİNDE, 64

65 YAZIN KÖZ ÜZERİNDE, 65

66 HİÇ YILMADAN ÇALIŞMAKTIR. 66

67 Ormancılığı bir meslekten daha öteye götürüp bir yaşam biçimine dönüştüren, insanımızı ve en kıymetli doğal varlığımız ormanlarımızı yüceltmek için bir ömür harcayan, doğayla uyum içinde doğayla mücadele etmeyi başaran bu yüce mesleğin gönüldaşları adına hepinizi sevgi ve saygıyla selamlıyorum. 67

68 TEŞEKK EKKÜRLER 68