Konu: Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Konu: Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme"

Ayla Ece
6 yıl önce
İzleme sayısı:

Konu: Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen ortak bir özelliktir.

Sitoplâzma hücre zarına oranla daha hızlı büyümesinden dolayı, hücre zarı sitoplâzmayla çevre arasındaki madde alış verişi yetersiz

Hücre bölünmesi ile; Tek hücreli canlılarda çoğalma Çok hücreli canlılarda ise; -büyüme -yaraların onarılması -sperm ve yumurta

Hücre bölünmesi, vücut hücrelerinde mitoz, üreme organlarından eşey hücrelerini oluşturmak için mayoz olmak üzere iki çeşidi vardır.

Sentriyoller kendini eşleyerek iğ ipliklerini oluşturur. II.

Hücrenin ortasında yan yana dizilen eş kromozomlardan birisi bir kutuba, diğeri ise öbür kutuba gider.

Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlarken, çok hücreli canlılarda yarların onarılması, büyüme ve gelişmeyi sağlar.

Üçüncü evre sonunda kalıtsal yapıları aynı olan iki tane çekirdek meydana gelir.

1 Konu: Mitoz Bölünme ve Eşeysiz Üreme Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen ortak bir özelliktir. Hücre büyüyüp gelişirken madde ve enerji gereksinimleri artar. Sitoplâzma hücre zarına oranla daha hızlı büyümesinden dolayı, hücre zarı sitoplâzmayla çevre arasındaki madde alış verişi yetersiz kalır. Bu durumda hücre büyümeye devam edemez. Hücrenin yaşamını devam ettirebilmesi için bölünmesi gereklidir. Hücre bölünmesi ile; Tek hücreli canlılarda çoğalma Çok hücreli canlılarda ise; -büyüme -yaraların onarılması -sperm ve yumurta hücrelerinin oluşması meydana gelir. Hücre bölünmesi, vücut hücrelerinde mitoz, üreme organlarından eşey hücrelerini oluşturmak için mayoz olmak üzere iki çeşidi vardır. MİTOZ BÖLÜNMESİ I. Eşleşmiş olan kromozomlar belirginleşmeye başlar. Çekirdek zarı eriyerek kaybolur. Sentriyoller kendini eşleyerek iğ ipliklerini oluşturur. II. Katlım yapılarını oluşturan kromozomlar hücrenin ortasında yan yana dizilir. Kromozomların en belirgin olarak görüldüğü evredir. III. Hücrenin ortasında yan yana dizilen eş kromozomlardan birisi bir kutuba, diğeri ise öbür kutuba gider. Böylece kromozomlar eşit olarak paylaşılmış olur. Oluşan yeni hücrelerde kromozom sayısı eşit olur. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlarken, çok hücreli canlılarda yarların onarılması, büyüme ve gelişmeyi sağlar. Mitoz bölünme sonucu birbirinin aynısı olan iki yeni hücre oluşur. Mitoz bölünme sürecini üç farklı döneme ayırabiliriz. IV. Üçüncü evre sonunda kalıtsal yapıları aynı olan iki tane çekirdek meydana gelir. İğ iplikleri kaybolur ve yeni çekirdek zarları oluşur. 1-Hücre Bölünmesi Öncesi: Hücrenin bölünmeye hazırlandığı dönemdir. Hücre büyüyüp gelişerek bölünme olgunluğuna eriştiği dönemdir. Hücrenin çekirdeğinde bulunan kalıtım maddesi (DNA) eşelenerek sayısını iki katına çıkarır. Böylece hücre bölünmeye hazır hale gelmiş olur. Çekirdek bölünmesinin tamamlanmasından sonra sitoplazma bölünmesi başlar 2- Çekirdek Bölünmesi Hücre bölünmesi öncesinde eşlenerek iki katına çıkan DNA kromozomlara dönüşür ve iki parçaya ayrılır ve sırasıyla şu olaylar gerçekleşir. 8. Sınıf Fen Bilimleri

3- Sitoplazma Bölünmesi Sitoplazma bölünmesi bitki ve hayvan hücresinde farklı şekilde gerçekleşir.

KROMOZOMLAR VE ÖZELLİKLERİ Hücrenin çekirdeğinde bulunan kalıtsal madde hücre bölünmesi öncesinde kromozom adı verilen yapılara dönüşür.

Hayvan Hücresinde Sitoplazma Bölünmesi Kromozom sayısı her canlı türü için farklıdır. Kromozom sayısının fazla olması canlının gelişmişliğini göstermez.

2 3- Sitoplazma Bölünmesi Sitoplazma bölünmesi bitki ve hayvan hücresinde farklı şekilde gerçekleşir. Bitki hücresinde ara lamel oluşumuyla, hayvan hücreleri ise boğumlanarak iki yeni hücrenin oluşması sağlanır. KROMOZOMLAR VE ÖZELLİKLERİ Hücrenin çekirdeğinde bulunan kalıtsal madde hücre bölünmesi öncesinde kromozom adı verilen yapılara dönüşür. Bitki Hücresinde Sitoplazma Bölünmesi Kromozomlar türün genetik şifrelerini taşıyan yapılardır. Her kromozomun yapısında belli sayıda gen bulunur. Hayvan Hücresinde Sitoplazma Bölünmesi Kromozom sayısı her canlı türü için farklıdır. Kromozom sayısının fazla olması canlının gelişmişliğini göstermez. Örneğin eğrelti otunda 2n=500 kromozom, insanda ise 2n=46 kromozom bulunur. Kromozomlar farklı genetik özellik taşırlar. Bu sebepten dolayı kromozom sayısı aynı olan canlıların gelişmişlik düzeyleri de farklıdır. Örneğin güvercin ve soğan hücrelerinde 16 kromozom bulunmalarına rağmen gelişmişliklerinin farklı olması, * Mitoz bölünmede oluşan hücre sayısı 2 dir ve oluşan bu hücreler birbirinin aynısıdır. Kromozom sayıları ile canlıların gelişmişliği ve büyüklüğü arasında bir ilişki yoktur.

MİTOZ BÖLÜNMENİN ÖZELLİKLERİ Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda büyüme ve yenilenmeyi sağlar.

Bütün canlılarda ortak gerçekleşir. Çeşitliliğe neden olmaz.

Eşeysiz üreme daha çok ilkel yapılı canlılarda görülür. Eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. Eşeysiz üremede oluşan canlılar birbirinin tıpatıp aynısıdır.

Eşeysiz üreme; bölünerek üreme, tomurcuklanarak üreme, sporla üreme, çelikle üreme ve yenilenme(rejenerasyon) üreme olarak ayrılabilir.

Sporların uygun koşullarda gelişerek yeni canlıyı oluşturmasına sporla üreme denir.

3 MİTOZ BÖLÜNMENİN ÖZELLİKLERİ Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda büyüme ve yenilenmeyi sağlar. Oluşan yeni hücrenin kalıtsal yapısı ve kromozom sayısı aynı olur. Oluşan yeni hücrelerde ve ana canlıda aynı sayıda kromozom bulunur. Bütün canlılarda ortak gerçekleşir. Çeşitliliğe neden olmaz. Paramesyumda bölünerek üreme EŞEYSİZ ÜREME VE ÇEŞİTLERİ Canlıların üreme hücrelerine(sperm ve yumurta) bağlı olmadan yeni canlılar oluşturmasına eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreme daha çok ilkel yapılı canlılarda görülür. Eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. Eşeysiz üremede oluşan canlılar birbirinin tıpatıp aynısıdır. Eşeysiz üremede oluşan canlıların kromozom sayıları aynıdır. Eşeysiz üreme; bölünerek üreme, tomurcuklanarak üreme, sporla üreme, çelikle üreme ve yenilenme(rejenerasyon) üreme olarak ayrılabilir. 1-Bölünerek çoğalma Öglenada bölünerek üreme 2-Sporla Üreme Üzeri sağlam bir örtüyle çevrili olan özelleşmiş yapılı hücrelere spor denir. Sporların uygun koşullarda gelişerek yeni canlıyı oluşturmasına sporla üreme denir. Karayosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitkilerde, mantar ve bazı tek hücreli canlılarda görülür. Bir hücreli canlılarda görülen üreme yöntemidir. Büyüyen ve olgunlaşan hücrenin ikiye bölünmesiyle gerçekleşir. En hız üreme yöntemidir. Amip, öğlena, paramesyum ve bakteriler bölünerek çoğalırlar. Mantarlarda üreme şekli 3-Tomurcuklanarak üreme; Amipte bölünme ile üreme Bu üreme olayında bazı canlıların vücudu üzerinde oluşan tomurcuk şeklindeki çıkıntılar gelişerek, yeni bir canlıyı oluşturabilir. Tomurcuklanma sonucu oluşan canlılar ana canlıdan bağımsız halde yaşayabileceği gibi ana canlıya yapışık olarak da yaşamını devam

ettirebilirler. Bira mayası, hidra, mercan, denizanası ve süngerlerde görülür. Yıpranan, kopan parçaların yerlerinin iyileşmesi yenilenmedir ancak üreme değildir.

Hidrada tomurcuklanarak üreme 5- Vejatatif (Çelikle) üreme Bira mayasında tomurcuklanarak üreme 4- Yenilenmeyle (Rejenerasyon) üreme Canlı vücudundan kopan parçadan yeni bir canlı oluşuyor

Bir bitkinin kök, gövde ve yaprağından o bitkiyle aynı kalıtsal yapıda yeni bitkinin yetiştirilmesidir. Gül, kavak, söğüt, patates, çilek gibi bitkilerin üretilmesinde kullanılır.

Hücrelerimizde kalıtsal materyal dediğimiz DNA molekülü değişime uğrarsa bazı sorunlu hücreler ortaya çıkabilir.

4 ettirebilirler. Bira mayası, hidra, mercan, denizanası ve süngerlerde görülür. Yıpranan, kopan parçaların yerlerinin iyileşmesi yenilenmedir ancak üreme değildir. Kertenkelenin kuyruğun kopması üreme değildir. Ancak rejenerasyondur. Hidrada tomurcuklanarak üreme 5- Vejatatif (Çelikle) üreme Bira mayasında tomurcuklanarak üreme 4- Yenilenmeyle (Rejenerasyon) üreme Canlı vücudundan kopan parçadan yeni bir canlı oluşuyor ise bu şekilde meydana gelen üremeye yenilenme ile üreme denir. Örnek Planaryanın yenilenme ile üremesi, deniz yıldızının üremesi Bitkilere özgü bir üreme şeklidir. Bir bitkinin kök, gövde ve yaprağından o bitkiyle aynı kalıtsal yapıda yeni bitkinin yetiştirilmesidir. Gül, kavak, söğüt, patates, çilek gibi bitkilerin üretilmesinde kullanılır. KANSER Planaryanın yenilenme ile üremesi Tüm vücut hücrelerimiz aynı genetik (kalıtsal) yapıya sahip olduğu için uyum içinde çalışır. Hücrelerimizde kalıtsal materyal dediğimiz DNA molekülü değişime uğrarsa bazı sorunlu hücreler ortaya çıkabilir. Sorunlu hücrelerin dengesiz bölünmesi sonucu, vücudun o bölgesindeki bütün hücreler hatalı (kanserli)olur. Tümör dediğimiz bu bölgenin büyümesi ve hayatımızı tehdit etmesine kanser denir. Kanser çevresel etmenlere, genetik yapıya ve cinsiyete bağlı olarak değişir. -Sigara ve alkol kullanımı -Aşırı röntgen ışınlarında kalma -Hava kirliliği ve bazı kimyasal maddeler Denizyıldızında yenilenme ile üreme -Radyasyona maruz kalma -Kötü beslenme alışkanlığı kanser nedenleri arasında sayılabilir.

ÇÖZÜM: SORULAR Soruda verilen tabloya göre seçenekleri değerlendirelim Soru-1-2009-SBS A seçeneği bitkilerin kromozom sayısı azdır denilmekte ancak eğrelti otunun fazladır. B seçeneği doğrudur.

Kromozom sayısı aynı olan canlılar birbirine benzemez. CEVAP B SEÇENEĞİ Soru-3-2003 DPY ÇÖZÜM: Deniz yıldızının üreme şekli verilmiştir. Deniz yıldızı rejenerasyon ile üremektedir.

5 ÇÖZÜM: SORULAR Soruda verilen tabloya göre seçenekleri değerlendirelim Soru SBS A seçeneği bitkilerin kromozom sayısı azdır denilmekte ancak eğrelti otunun fazladır. B seçeneği doğrudur. Kromozom sayısı ile canlı boyutu arasında ilişki kurulamaz. C seçeneği yanlıştır. Kromozom sayısı ile gelişmişlik arasında ilişki yoktur. D seçeneği yanlıştır. Kromozom sayısı aynı olan canlılar birbirine benzemez. CEVAP B SEÇENEĞİ Soru DPY ÇÖZÜM: Deniz yıldızının üreme şekli verilmiştir. Deniz yıldızı rejenerasyon ile üremektedir. O halde deniz yıldızı, eşeysiz ürememektedir, eşeysiz üreme mitoz bölünme ile olur. O halde sorunun doğru cevabı B seçeneği olan mitoz bölünme ile gerçekleşir. Cevap B seçeneği Soru DPY Çözüm; soruda bira mayasının tomurcuklanarak üremesi gösterilmiştir. Tomurcuğun bira mayasına benzemesinin nedeni tomurcuk ile ana bira mayasının genetik yapısının aynı olmasındandır. Çünkü bira mayasının tomurcuklanarak çoğalması mitoz bölünme ile olur. Cevap D seçeneği

Soru-4-2005 ÖO Çözüm: Mitoz bölünme ile büyüme, eşeysiz üreme, yaralarının onarımı gibi olaylar gerçekleşir.

Soru-6-2013 SBS ÇÖZÜM; Soruda amip ve bira mayasının üreme şekilleri verilmiş ve her ikisi için de doğru olan istenilmektedir. Her iki canlıda eşeysiz üremektedir.

Cevap A Seçeneği Çözüm: Soru-5-2012 SBS Amip ve hidranın üremesi mitoz bölünme sonucunda olan eşeysiz bir üremedir.

6 Soru ÖO Çözüm: Mitoz bölünme ile büyüme, eşeysiz üreme, yaralarının onarımı gibi olaylar gerçekleşir. D şıkkında bahsedilen olay mitoz bölünme ile değil mayoz bölünme sonucu oluşur. Doğru cevap D seçeneği olur. Soru SBS ÇÖZÜM; Soruda amip ve bira mayasının üreme şekilleri verilmiş ve her ikisi için de doğru olan istenilmektedir. Her iki canlıda eşeysiz üremektedir. Seçenekleri incelediğimizde A seçeneğinin doğru olduğunu görürüz. Çünkü her iki canlıdan oluşan yavru hücreler belli büyüklüğe gelmeden tekrar bölünmemişlerdir. Cevap A Seçeneği Çözüm: Soru SBS Amip ve hidranın üremesi mitoz bölünme sonucunda olan eşeysiz bir üremedir. Olay eşeysiz üreme sonucunda olduğu için yeni oluşan bireyler birbirine ve ana canlıya benzer. Yeni oluşan bireyler belli bir büyüklüğe gelince tekrar bölünme geçirebilir. Soruda yalnız birinde görülen olayı sormaktadır. Amip bölünerek çoğalmakta, hidra ise tomurcuklanarak üremektedir. Hidrada oluşan birey bir süre ana canlıya bağlı olarak yaşayabilir. Bu durum amipte gözlenmez. Bu sebepten doğru cevap D seçeneğidir.

Benzer belgeler

HÜCRE BÖLÜNMESİ A) MİTOZ BÖLÜNME a) Hazırlık evresi:

HÜCRE BÖLÜNMESİ A) MİTOZ BÖLÜNME a) Hazırlık evresi: HÜCRE BÖLÜNMESİ Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen ortak bir özelliktir. Hücre büyüyüp gelişirken madde ve enerji gereksinimleri artar. Sitoplâzma hücre zarına oranla daha hızlı büyümesinden dolayı,