Bunları Biliyor musunuz? MİTOZ

Transkript

1

2 MİTOZ Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten meydana gelmiştir. Hücreler büyüme ve gelişme sonucunda belli bir olgunluğa eriştikten sonra bölünürler. Hücre bölünmesi çekirdeğin kontrolünde gerçekleşir. Hücre bölünmesi tek hücrelilerde üremeyi, çok hücrelilerde büyüme, gelişme, yaraların onarılması ve üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. Tek hücreli olan Amip hücre bölünmesi ile çoğalmaktadır. Kromozom Vücut hücreleri anne ve babadan gelen kromozom çiftine sahiptir. Üreme hücreleri ise vücut hücrelerinin yarısı kadar kromozoma sahiptir. Yani bir takım kromozoma sahip hücreler üreme hücreleridir ve n ile gösterilir. Bir takım (n) anneden bir takım (n) babadan gelmek üzere iki takım bulunduran hücreler vücut hücreleridir ve 2n ile gösterilirler. Çok hücreli olan bitki hücre bölünmesi ile büyümektedir. Çok hücreli olan insanın hücre bölünmesi ile saçları uzamaktadır. Çok hücreli olan insanlarda zarar gören kısımların onarılması hücre bölünmesi ile gerçekleşir. Hücre bölünmesi; büyüme, gelişme, yaraların onarılması için vücut hücrelerinde mitoz, eşey ana hücrelerinde eşey hücreleri (üreme hücreleri) oluşurken mayoz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Zeka Küpü Yayınları Ò Yumurta hücresi n = 23 Zigot 2n = 46 Sperm hücresi n = 23 Deri hücresi 2n = 46 Örneğin insanların vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunmaktadır. 2n=46 şeklinde gösterilir. Üreme hücrelerinde ise (yumurta veya sperm) 23 tane kromozom bulunmaktadır. n=23 şeklinde gösterilir. Bunları Biliyor musunuz? Mitoz bölünme birbirini takip eden çekirdek ve sitoplazma bölünmesinden meydana gelir. Bölünme sonucunda birbirine ve ana canlıya kalıtsal olarak benzeyen iki yavru hücre oluşur. Hücre belli bir olgunluğa erişip, çekirdeğin bölünme emrini vermesiyle mitoz bölünme başlar. Bölünme öncesinde çekirdekte bulunan kalıtım maddesi (DNA) kendini kopyalar. Katılım maddesi mitozun başlangıcında kromozom adını alır. Kanser hücreleri mitoz bölünme ile hızlıca çoğalmaktadır. Birçok kanser ilacı bu hücre bölünmesini önlemek için üretilmektedir. Mitoz bölünme en hızlı ana rahmindeki ceninde görülmektedir. Hücreler yirmi dakikada bir mitoz bölünme geçirirler. En korkunç kanser türlerinde bile bu kadar çabuk bölünme kabiliyeti mevcut değildir. Dokuz ay gibi kısa bir süre içinde, toplu iğne başı büyüklüğündeki döllenmiş bir hücreden 3-4 kg lık bir canlı meydana gelir. 5

3 TEST KONU ÖĞRENME ÇÖZ 1. Canlının en küçük yapı birimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Hücre B) Doku C) Organ D) Sistem 7. Üreme ana hücrelerde meydana gelen hücre bölünmesi aşağıda verilen olaylardan hangisi için meydana gelir? A) Büyüme B) Gelişme C) Onarım D) Üreme 8. Vücut hücresinde 40 kromozom bulunan bir canlının üreme hücresindeki kromozom sayısı aşağıdakilerden hangisidir? A) 40 B) Aşağıdakilerden hangisi hücrenin kısımlarından değildir? C) 10 D) 80 A) Hücre zarı B) Sitoplazma C) Çekirdek D) Kalıtım maddesi 9. Aşağıda mitoz bölünme ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? 3. Hücrede büyüme, gelişme ve üremeyi kontrol eden yapı hangisidir? A) Hücre zarı B) Hücre duvarı C) Çekirdek D) Sitoplazma Zeka Küpü Yayınları Ò A) Bölünme sonucunda iki hücre oluşur. B) Oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinin aynısıdır. C) Önce sitoplazma, daha sonra çekirdek bölünmesi meydana gelir. D) Vücut hücrelerinde görülür. 4. Hücre bölünmesi tek hücrelilerde hangi olayı sağlar? A) Büyüme B) Gelişme C) Onarım D) Üreme 5. Hücre bölünmesi çok hücrelilerde hangi olayı sağlamaz? A) Büyüme B) Gelişme 10. Mitoz bölünmenin başlangıcında çekirdekteki kalıtım maddesi aşağıdakilerden hangisi ile adlandırılır? A) Kromozom B) DNA C) Çekirdek D) Hücre C) Onarım D) Üreme 6. Vücut hücrelerinde meydana gelen hücre bölünmesi aşağıdaki olaylardan hangisi için meydana gelmez? A) Büyüme B) Gelişme C) Onarım D) Üreme 11. Aşağıda verilen hücre bölünmelerinden hangisi diğerlerinden farklıdır? A) Tek hücreli olan amipten iki yavru amip oluşumu B) Yeni doğmuş bir bebeğin büyümesi C) İnsanların saçların uzaması D) Bitkinin polen üretmesi 6

4 ÇÖZÜMLER 7. Üreme ana hücrelerinde meydana gelen mayoz bölünme ile üreme hücreleri oluşur. Bu da üremeyi sağlar. 1. Canlının en küçük yapı birimine hücre denir. Doğru yanıt A seçeneğidir. 8. Üreme hücrelerindeki kromozom sayısı vücut hücrelerinin yarısı kadardır. 2. Hücre; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten meydana gelir. Doğru yanıt B seçeneğidir. 3. Hücrede meydana gelen tüm olayların kontrolünü çekirdek sağlar. Doğru yanıt C seçeneğidir. Zeka Küpü Yayınları Ò 9. Mitoz bölünmede önce çekirdek daha sonra sitoplazma bölünmesi meydana gelir. Doğru yanıt C seçeneğidir. 4. Hücre bölünmesi tek hücrelilerde üremeyi sağlar. 10. Çekirdekteki kalıtım maddesi mitozun başlangıcında kromozom olarak adlandırılır. Doğru yanıt A seçeneğidir. 5. Hücre bölünmesi çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve onarımı sağlar. 6. Vücut hücrelerinde meydana gelen mitoz bölünme ile büyüme, gelişme ve onarım sağlanır. 11. Amipten iki yavru hücre oluşumu, bebeğin büyümesi, saçların uzaması mitoz bölünme ile gerçekleşir. Bitkinin polen üretmesi ise mayoz bölünme ile gerçekleşir. 7

5 Mitoz Bölünmenin Evreleri 2n=2 kromozomlu bir hayvan hücresinin mitoz bölünme evrelerini inceleyelim. Bitki hücrelerinde ise hayvan hücrelerinden farklı olarak sitoplazma bölünmesi, ara lamel oluşumu ile gerçekleşir. Hazırlık evresinde çekirdekte bulunan kalıtım maddesi kendini kopyalar. Hücre çeperi Ara lamel 1. aşamada kromozomlar belirgin halde görünürler. Çekirdeği çevreleyen zar erimeye başlar. Bitki hücrelerinde bulunan hücre çeperinin sert ve dayanıklı olmasından dolayı sitoplazma bölünmesi boğumlanarak gerçekleşmez. 2. aşamada kromozomlar hücrenin ortasına dizilirler. Zeka Küpü Yayınları Ò Mitoz bölünme sonucu iki hücre oluşur ve oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücre ile aynıdır. Bir canlının bütün vücut hücrelerinde aynı sayıda kromozom bulunmaktadır. Aynı türe ait canlıların kromozom sayılarıda aynıdır. Fakat farklı tür canlılarında kromozom sayıları aynı olabilir. 3. aşamada kromozomlar ayrılarak zıt kutuplara doğru hareket ederler. Böylece çekirdek bölünmesi tamamlanır. Tür Kromozom sayısı İnsan 46 Moli balığı 46 Güvercin 16 Soğan 16 At 64 2n = 2 2n = 2 4. aşamada sitoplazma bölünmesi başlar. Sitoplazma bölünmesi boğumlanarak gerçekleşir. Böylece bölünme tamamlanmış olur. Eğrelti otu 500 Tabloyu incelersek insan ve moli balığının aynı sayıda kromozom içerdiğini görürüz. Eğrelti otunda ise insandan daha fazla kromozom bulunmaktadır. Fakat bu durum eğrelti otunun insandan daha gelişmiş olduğunu göstermez. Bir canlının sahip olduğu kromozom sayısı o canlının gelişmişliği ile ilgili değildir. 10

6 TEST KONU ÖĞRENME ÇÖZ 1. Bitkiler aşağıdakilerden hangisi ile eşeysiz olarak çoğalmaktır? A) Vejetatif B) Tomurcuklanma C) Bölünerek D) Yenilenme 6. Bir dalı koparılır. Uygun koşullarda yeni bitki oluşur. Yandaki şekilde anlatılmak istenen eşeysiz üreme şekli aşağıdakilerden hangisidir? A) Vejetatif B) Tomurcuklanma C) Bölünerek D) Yenilenme 2. Hamurun kabarmasını sağlayan maya hücreleri aşağıdakilerden hangisi ile eşeysiz olarak çoğalmaktadır? A) Vejetatif B) Tomurcuklanma C) Bölünerek D) Yenilenme 3. Terliksi hayvan, amip, bakteri gibi canlılar aşağıdakilerden hangisi ile eşeysiz olarak çoğalmaktadır? A) Vejetatif B) Tomurcuklanma C) Bölünerek D) Yenilenme Zeka Küpü Yayınları Ò Hidra 2. Çilek 3. Patates 4. Deniz anası Yukarıda tomurcuklanarak ve vejetatif olarak çoğalan canlılar karışık olarak gösterilmektedir. Bu canlıların doğru sınıflandırılması aşağıdakilerden hangisinde doğrudur? Tomurcuklanarak çoğalma Vejetatif çoğalma A) B) C) D) Kertenkelenin kopan kuyruğunu onarması aşağıdakilerden hangisi ile gerçekleşir? A) Vejetatif B) Tomurcuklanma C) Bölünerek D) Yenilenme Bakteri 2. Deniz yıldızının kopan kolu 3. Terliksi hayvan 4. Kertenkelenin kopan kuyruğu Bölünerek çoğalma Yenilenme 5. Yukarıda bölünerek çoğalan ve yenilenen canlılar birbirleri ile eşleştirilmiştir. Bu eşleştirme ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Eşleştirme doğrudur. B) 2 ve 3 teki örnekler yer değiştirdiğinde eşleştirme doğru olur. Yukarıdaki şekilde anlatılmak istenen eşeysiz üreme şekli aşağıdakilerden hangisidir? A) Vejetatif üreme B) Tomurcuklanma C) Bölünerek üreme D) Yenilenme C) 2 ve 4 teki örnekler yer değiştirdiğinde eşleştirme doğru olur. D) 1 ve 3 teki örnekler yer değiştirdiğinde eşleştirme doğru olur. 15

7 ÇALIŞMA KAĞIDI Deniz anası Deniz yıldızının kopan kolunu yenilemesi Hidra 4 Bakteri 5 6 Kavak ağacı Hamurun mayalanması Amip İkiye ayrılan solucandan iki yeni solucan oluşması Gül Yukarıda fotoğraflara ait kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayalım. 1. Bölünerek çoğalan canlılar hangileridir? Tomurcuklanarak çoğalan canlılar hangileridir? Vejetatif üreme yapan canlılar hangileridir? Yenilenme olayını yapan canlılar hangileridir? Mitoz bölünme geçiren canlılar hangileridir?... 17

8 YAZILI KAĞIDI 1 1. Aşağıdaki sorulardan doğru olanlara D, yanlış olanlara Y harfi koyunuz. a. ( ) Mitoz bölünme çok hücrelilerde üremeyi sağlar. b. ( ) İnsanlarda saç, tırnak ve boyun uzaması mitoz bölünme ile gerçekleşir. c. ( ) Bitkide polen üretimi mitoz bölünme ile gerçekleşmez. d. ( ) Vücut hücrelerindeki kromozomlar 2n, üreme hücrelerindeki kromozomlar ise n ile gösterilir. e. ( ) Bitki ve hayvanlarda mitoz bölünmenin son evresinde farklılıklar bulunur. f. ( ) Mitoz bölünme sonucunda oluşan iki hücrede kalıtsal olarak birbirinden farklıdır. g. ( ) Eşeysiz üreme mayoz bölünme ile gerçekleşmektedir. h. ( ) Bitkiler vejetatif üreme yapmaktadır. i. ( ) Deniz anası, maya hücreleri tomurcuklanarak çoğalmaktadır. j. ( ) Bakteri, amip bölünerek çoğalmaktadır. 2. Aşağıda verilen boşlukları doldurunuz. a. 32 kromozoma sahip bir yaprak hücresi mitoz bölünme geçirdiğinde... hücre oluşur, oluşan hücrelerin kromozom sayısı... dir. b. Mitoz bölünme tek hücrelilerde... sağlar. c. Vejetatif üreme yapan canlılara... ve... örnek verilebilir. d. Kertenkelelerin kopan kuyruğunu onarması... ile gerçekleşir. e. Terliksi hayvanın bölünerek çoğalması... bölünme ile gerçekleşir. f. Hayvan hücrelerinde sitoplazma bölünmesi... şeklinde olurken bitki hücrelerinde... oluşumu ile gerçekleşmektedir. g. Kalıtım maddesi mitozun başlangıcında... adını alır. 3. Mitoz sonucunda gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangileri BÜYÜME, hangileri ÜREME, hangileri YENİLENME olarak adlandırılır. a. Deniz yıldızının kopan kolunu onarması b. Hidranın tomurcuklanarak çoğalması c. Patates yumrularının çimlenmesi d. Grip mikrobunun vücutta çoğalıp hastalık yapması e. Kırılan kemiğin onarılması f. Boyumuzun uzaması g. Embriyonun gelişip bebeği oluşturması h. Söğüt dalının toprağa dikilip yeni bitkiyi oluşturması i. Verem mikrobunun vücutta çoğalıp hastalık yapması j. Kanserin vücuda yayılması 27

9 YAZILI KAĞIDI 2 1. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına D, yanlış olanların başına Y harfi koyunuz. a. (...) Genotipi AA, bb, KK gibi olan genlere saf döl denir. b. (...) İlk kuşakta etkisini gösteren genlere baskın gen denir. c. (...) Canlının genetik yapısı fenotip olarak adlandırılır. d. (...) Akraba evliliğinde anne ve baba taşıyıcı ise çocuğun hasta olma ihtimali %25 tir. e. (...) Down sendromu, hemofili, renk körlüğü genetik hastalıklardandır. 2. Homozigot siyah kıllı fare ile homozigot beyaz kıllı farenin çaprazlanması sonucu oluşan yavruların genotip ve fenotipini belirleyiniz. (Siyah kıl geni baskındır.) 3. Heterozigot mor çiçekli iki bezelye bitkisi çaprazlandığında oluşan bezelyelerin genotip ve fenotipini belirleyiniz. (Mor çiçek beyaz çiçeğe baskındır.) 4. Saf döl kahverengi gözlü anne ile mavi gözlü babanın çaprazlanması sonucu meydana gelen 1. ve 2. kuşaktaki bireylerin genotip ve fenotipini yazınız. (Kahverengi göz geni baskındır.) 5. a) 4 kız çocuğu olan bir çiftin doğacak olan 5. çocuğunun erkek olma olasılığı nedir? Çaprazlama yaparak gösteriniz. b) Doğacak çocuğun cinsiyetinin belirlenmesi anneye mi yoksa babaya mı bağlıdır? Açıklayınız. 47

10 9. Kendi aralarında beyin fırtınası yapan bir TEST grup öğrenci, içlerinden birisinin söylediği kavramla ilgili sadece bir terim söyleyecektir. ÜNİTE DEĞERLENDİRME 4 ÇÖZ Biyolojik çeşitlilik 1. Bu beyin fırtınasında öğrencilerden hangisi yanlış bir terim söylemiştir? A) Mayoz bölünme C) B) Varyasyon D) Döllenme Modifikasyon Yukarıdaki fotoğraf albümünde bir kızın farklı yaşlarda çekilen fotoğrafları verilmiştir. Zeka Küpü Yayınları Fotoğrafları gösterilen kızla ilgili olarak aşağıda söylenenlerden hangisi yanlıştır? 10. A) İlk resmi çektirdikten sonra 1 defa mitoz bölünme geçirmiştir. B) Geçirdiği hücre bölünmeleri ile gelişimini devam ettirmiştir. C) Geçirdiği hücre bölünmeleri sonucunda kromozom sayısı değişmeden kalmıştır. D) Hücre bölünmelerini çekirdek kontrolünde tamamlamıştır. 2. Aşağıda bir öğrencinin Fen ve Teknoloji ödevi için çizdiği grafik verilmiştir. Kromozom sayısı Yukarıda zürafalarla ilgili iki farklı evrim görüşü gösterilmiştir. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) I. görüş Lamarck a aittir. Bu öğrencinin ödev konusu aşağıdakilerden hangisi olamaz? B) II. görüş Darwin e aittir. A) Çilek bitkisinin vejetatif üremesi C) I. görüşte kısa boyunlu zürafalar mutasyona uğradıklarından yok olmuştur. B) Amipte eşeysiz üreme D) II. görüşte doğal seçilim ve adaptasyonlar varyasyonları oluşturur. D) İnsanda üreme hücrelerinin oluşumu C) Kuşlarda yaraların onarımı 95

11 3. Ayrık kulak memesine sahip bir baba ile yapışık kulak memesine sahip bir annenin çocukları yapışık kulak memesine sahiptir. Bu çiftin doğacak ikinci çocuklarının ayrık kulak memesine sahip olma ihtimali % kaçtır? (Ayrık kulak memesi baskındır.) A) %25 B) %50 C) %75 D) % Yukarıdaki soyağacında Ergin Ailesi nin fertleri gösterilmektedir. Buna göre aşağıdaki bireylerden hangi ikisi arasında akrabalık bulunmaz? A) 1 ve 12 B) 2 ve 8 4. Bora Cansu Melis Arda C) 4 ve 11 D) 5 ve 10 Boy uzunluğu Bir günde tüketilen süt miktarı Bir günde tüketilen vitamin miktarı Haftada kaç saat yüzme yapıldığı Bir grup 8. sınıf öğrencisi boy uzunluklarının çevre etkisiyle değişimini araştırmak için yukarıdaki tabloyu hazırlamışlardır. Fen ve Teknoloji dersinde boy uzunluğunun çevresel ve kalıtsal faktörlerden etkilendiğini öğrenen öğrenciler tabloda hangi değişiklikleri yapmalıdır? A) Günlük tüketilen süt miktarı yerine protein miktarı yazmalıdır. B) Tabloda sadece aynı cinsiyettekiler kalmalıdır. C) Tabloya anne ve babalarının boy uzunluğunu eklemelidir. D) Tabloya farklı yaştaki arkadaşlarını eklemeliler. Zeka Küpü Yayınları 6. Meyve bahçesi bulunan Ahmet Bey, yetiştirdiği ağaçlardan bazılarının zararlı böceklere karşı dayanıksız olduğunu görmüştür. Ahbet Bey, böceklere dayanıklı, birbirinin aynı ağaçlardan oluşan bir bahçe yapmak istiyor. Bunun için aşağıdakilerden hangisini yapması uygun olur? A) Dayanıksız ağaçlardan aldığı çubukları köklendirerek başka bir bağa dikmeli. B) Dayanıklı ağaçlardan aldığı çubukları köklendirerek başka bir bağa dikmeli. C) Dayanıklı ve dayanıksız meyve ağaçlarını kendi aralarında tozlaştırmalı. D) Dayanıklı meyve ağaçlarından aldığı tohumları başka yere dikmeli. 96