Over Tümörlerinin Epidemiyolojik Özellikleri EPIDEMIOLOGICAL FEATURES OF OVARIAN TUMOURS

Transkript

1 Türk Aile Hek Derg 2002; 6(1): Over Tümörlerinin Epidemiyolojik Özellikleri EPIDEMIOLOGICAL FEATURES OF OVARIAN TUMOURS Tamer Edirne 1, Ferit Soylu 2, Dilek Güldal 3, Lütfi Çaml 2 Özet Over kanserlerinin epidemiyolojik özelliklerini araflt rmak amac ile yapt m z araflt rmam zda zmir Atatürk E itim ve Araflt rma Hastanesi 2. Kad n Hastal klar ve Do um Klini i ne 1990 ile 1998 y llar aras nda baflvuran hasta aras nda over kanseri tan s alan 80 hastan n epidemiyolojik özellikleri retrospektif olarak incelenmifltir. Çal flmam zda poliklini imize baflvuran hastalar n %0.1 i over kanseri tan s ile takip ve tedavi edilmifl olup, hastalar n menopoz yafllar aç s ndan over kanseri risk grubunda olduklar görülmüfl, postmenopozal kad nlarda daha çok epiteliyal over kanserleri görülerek, ailesinde genital kanser öyküsü olanlarda hastal n daha genç yafllarda ortaya ç kt saptanm flt r. Over kanserlerinde risk faktörlerinin ve koruyucu faktörlerin oynad rol göz önüne al n nca bu alanda yap lacak olan epidemiyolojik çal flmalar n artt r lmas halk sa l aç s ndan önemli bir gündem maddesi olarak karfl m za ç kmaktad r. Anahtar sözcükler: Over kanseri, kanser epidemiyolojisi, genital kanser Summary Our study aims to investigate retrospectively the epidemiological features of 80 patients diagnosed with ovarian cancer out of the patients who applied to the gynecology clinic of the zmir Atatürk Education and Research Hospital between with various complaints. Our study reveals that the ratio of ovarian cancer among the patients who applied to our clinic was 0.1%; the cancer patients were in risk groups according to their menopause age, epithelial ovarian cancer was more frequent among the postmenopausal patients and, the patients who had a family history, of gynecologic cancer were younger. Considering the risk and preventive factors of ovarian consers, epidemiological studies must be put in agenda for public health. Key words: Ovarian cancer, cancer epidemiology, gynecologic cancer O ver kanseri Bat dünyas nda kad n üreme organlar n n en s k ölüme neden olan kanser türüdür ve Kuzey Amerika ve Avrupa k talar nda kanser ölümlerinin önde gelen sebeplerindendir. Geliflmifl ülkelerdeki kad nlar n over kanserine yakalanma riski % civar ndad r. 1 Over kanserlerinin ortaya ç kmas nda çeflitli risk faktörleri önemli rol oynamaktad r. Baz faktörlerin kesin koruyucu etkisi oldu u da göz önüne al n nca bu alanda ki epidemiyolojik çal flmalar önem kazanmaktad r. Ülkemiz genelinde yap lm fl over kanseri epidemiyolojisi ile ilgili araflt rmalar n yetersizli i kad n sa l aç s ndan olumsuz sonuçlara yol açmaktad r. Çal flmam zda hastanemiz Kad n Hastal klar ve Do- um Klini i ne baflvuran hastalar araflt r larak bu hastalar aras nda over kanseri tan s alan vakalar n epidemiyolojik özellikleri ve risk faktörleri araflt r lm flt r. Yöntem ve Gereç 1990 ile 1998 y llar aras nda zmir Atatürk E itim ve Araflt rma Hastanesi ( AEAH) 2. Kad n Hastal klar ve Do um Servisi Poliklini i ne baflvuran toplam (y ll k ortalama 7198) hasta retrospektif olarak araflt r - larak over kanseri tan s alan 80 hasta çal flmam za dahil edildi. 1) zmir Atatürk E itim ve Araflt rma Hastanesi, Aile Hekimli i Uzman 2) zmir Atatürk E itim ve Araflt rma Hastanesi, Kad n Hastal klar ve Do um Klini i, Kad n Hastal klar ve Do um Uzman 3) Dokuz Eylül Üniversitesi T p Fakültesi, Aile Hekimli i Uzman 2002 Yay n haklar Türkiye Aile Hekimli i Uzmanl k Derne i (TAHUD)'a aittir. Her hakk sakl d r. Deomed Medikal Medya taraf ndan yay mlanmaktad r. Copyright 2002 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, a division of Deomed Medical Media, Istanbul.

2 Hastalar n de erlendirilmeye al nd süre içerisinde poliklini e baflvuran tüm hasta say lar ve hastal k gruplar na göre s n fland rma yapmak amac ile hastane arflivindeki dosyalar ve istatistik kay tlar incelendi. Tüm hastalardan ayr nt l bir anamnez almak amac ile klinik taraf ndan gelifltirilen hasta takip formu; ad, soyad, yafl, menarfl yafl, do um say s, infertilite öyküsü, ailede over kanseri öyküsü ve menopoz yafl n irdeleyen birinci bölüm ve histopatolojik tan, evre, tedavi ve takip notlar ndan oluflan ikinci bölümden oluflmakta idi. Histopatolojik tan lar hastanemiz patoloji klini inden elde edildi. Tümörler epitelyal, nonepitelyal ve metastatik olarak üç gruba ayr ld. Ayr ca epitelyal tümörler seröz, müsinöz, endometroid, Brenner, berrak hücreli, indiferansiye ve mikst olmak üzere yedi, nonepiteliyal olanlar seks kord stromal ve germ hücreli olarak iki gruba ve di erleri metastatik olarak s n fland r ld.ameliyat piyeslerinin patolojik incelenmesi sonucu F GO s n flamas na göre evrelendirilme yap ld. Veriler ve istatistiksel hesaplamalar bilgisayarda SPSS program kullan larak oluflturuldu. Yafl, menarfl yafl, do um say s, infertilite öyküsü ve son mens yafl de erleri, tümör patolojisi ve evreleri incelendi ve bu parametreler birbirleri ile karfl laflt r ld. Tüm parametrelerin birbiri ile iliflkisini araflt rmak için Pearson korelasyon testi kullan ld. Bulgular Poliklini ine baflvuran toplam hasta aras ndan genital kanser tan s alanlar n say s 264 (% 3.6), over kanseri tan s alanlar n say s ise 80 (% 0.1) idi. Bu çal flmada incelenen 80 over kanseri vakas n n yafl ortalamas 48 (14-71) olarak saptand. Tan ald klar dönemde vakalar n %41.2 sinin 45 yafl n alt nda, %58.8 inin 45 yafl n üstünde olduklar saptand. lk evlilik yafl ortalamas 18.8 olarak saptan rken (13-32), hastalar n %76.2 si tan ald dönemde evli, % 15 i dul ve %8.8 i bekar olarak kayda geçmifltir. Vakalar n do um say lar incelendi inde %15 vakada hiç do um olmam flken, %6.3 ü bir do um, %25 i iki do um, %21.2 si üç do um yapm fl ve %32.5 vakada dört ve üzeri do um saptanm flt r. Tan almadan önce herhangi bir zamanda do um kontrol yöntemi uygulamas na baflvuran hastalar n oran %23.8, do um kontrol yöntemi uygulamayanlar n oran % 76.2 olarak saptand Yüzde Seröz Müsinöz Endometroid Berrak hücreli Mikst ndiferansiye Germ hücreli Seks stromal Metastatik Tümörlerin Histolojik Da l m fiekil 1 Hastalar n tümör histolojilerine göre da l m Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 6 Say

3 ncelenen vakalarda infertilite öyküsü veren hasta oran %5, böyle bir sorunu olmayanlar n oran %95 olarak belirlendi. Öyküde ailesinde over kanseri bulunanlar n oran %2.5, ailesinde over kanseri olmayanlar n oran %97.5 olarak belirlendi. Vakalar n menopoza girme yafl araflt r ld nda %16.2 sinin 45 yafl ndan önce, %38.8 inin 45 yafl ndan sonra menopoza girdi i ve %45 vakan n premenopozal dönemde bulundu u saptand. Menarfl yafl esas al narak yap lan incelemede vakalar n %22.5 inde 12 yafl n alt nda menarfl görülmüfl iken 12 yafl ndan sonra menarfl görenlerin yüzdesi 77.5 olarak saptand. Menarfl yafl ortalamas bu hastalarda 13 (10-16) idi. Vakalar n tümör histolojileri incelendi inde %77.4 (62 hasta) oran nda epitelyal over tümörü ve %18.8 (15 hasta) vakada nonepiteliyal over tümörü saptand. Vakalar n %3.8 i metastatik tümör idi. Epitelyal tümörlerin %59.6 s seröz tip, %11.2 si müsinöz tip, %16.2 si endometroid tip, %6.4 ü berrak hücreli, %3.3 ü mikst tip ve %3.3 ü indifferansiye tip olarak belirlendi. Nonepiteliyal tümörlerin histopatolojik da l m ise %40 germ hücreli ve %60 seks kord stromal hücreli olarak saptand. fiekil 1 tümörlerin histolojik yap lar na göre da l m n göstermektedir. Vakalar n %23.8 si (19 hasta) evre I, %22.4 i (18 hasta) evre II, %23.8 i (19 hasta) evre III ve %30 u (24 hasta) evre IV olarak saptand. Evrelere göre yafl ortalamalar Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1 Tümör evrelerine göre yafl ortalamalar n n da l m Evre I II III IV Yafl ortalamas Epiteliyal over tümörlerinin histolojik tiplerine göre yafl da l m Tablo 2 de görülmektedir. Tart flma Çal flmam zda poliklinik baflvurular aras nda saptanan over kanseri oran %0.1 dir. Genital kanser oran ise %3.6 olarak belirlenmifltir. Klini imizde tan alan over kanserlerinin yüzdesi tüm genital kanser vakalar içinde %30 olarak hesaplanm flt r Tablo 2 Hastalar n tümör histolojilerine göre yafl ortalamalar Tümör histolojisi Seröz Müsinöz Brenner Endometroid Berrak hücreli Mikst ndiferansiye Germ hücreli Seks kord stromal Metastatik Yafl ortalamas Yaflam boyu over kanserine yakalanma insidans sanayileflmifl ülke kad nlar nda %1.4 ile %2 aras nda de iflmektedir. 1 Amerika ve Avrupa gibi sanayileflmifl toplumlarda over kanseri tüm kad n genital kanserlerin %20-25 ini oluflturur. Asya ve Afrika da over kanseri insidans oranlar Avrupa ve Kuzey Amerika dan 10 kat daha düflük olarak bildirilmifltir, 2 ama tan ve kay t yöntemlerindeki farkl l klar da unutulmamal d r. Farkl olarak göze çarpan nispeten düflük insidans ve mortalite oranlar Japonya, talya ve spanya da bildirilmifltir. 3 Bizim çal flmam zda over kanseri insidans n n geliflmifl ülkelerden az olmas literatüre uygunluk göstermekle birlikte genital sisteme ait bir yak nma nedeni ile hastaneye baflvuranlar aras nda yap lmas, hastanemizin bir e itim hastanesi olmas nedeni ile baz kanser vakalar - n n refere edilmifl olmas gibi nedenlerle bu oran n toplumda daha düflük olmas beklenebilir. Göç olaylar n inceleyen araflt rmalar over kanser oranlar n n köken ald klar ülkelerden ziyade yerleflilen ülkenin oranlar na yaklaflt n göstermifltir 4,5 ve bu sonuçlar ulusal farkl l klar n tek bafl na rk veya genetik faktörlerle aç klanamayaca n düflündürmektedir. Epiteliyal over kanseri genç kad nlarda nadir görülür ve yaflla birlikte art fl gösterdi i belirtilmifltir. 6-8 Bizim çal flmam zda da over kanseri vakalar n n yafl ortalamas 48 (14-71) epiteliyal over kanseri vakalar n yafl ortalamas ise (40-62) olarak saptand. Nonepiteliyal over kanseri vakalar n n yafl ortalamas ise 38 (20-56) idi. Over kanseri vakalar n n ailesel boyutu araflt r ld - nda ailesinde genital kanser öyküsü olan kad nlar n normal populasyona göre üç dört kat daha fazla risk alt nda oldu u ortaya konmufltur. 9 Moleküler biyoloji alan nda elde edilen son geliflmeler fl alt nda kal tsal meme ve over kanseri ile ilgili bulunan BRCA 1 ve BRCA 2 onkojenleri tan mlanm flt r Bu bulgular her ne kadar bilimsel ve etiyolojik olarak önemli olsalar da, ailesel over kanseri olgular vakalar n çok küçük bir bölü Edirne T ve ark. Over Tümörlerinin Epidemiyolojik Özellikleri

4 münü oluflturmakta, hastalar n büyük ço unlu unda aile öyküsü bildirilmemektedir. 10,12 Over kanseri hastalar n n %7 sinde ailesel over kanseri öyküsü oldu u tahmin edilmektedir ve bu vakalar n yaflam boyu over kanserine yakalanma riskinin %50 ye kadar yükseldi i göz önünde bulunduruldu unda proflaktik ooferektomi bu vakalarda en geç yafllar nda uygulanabilir. Çeflitli çal flmalarda aile öyküsü olanlarda over kanserinin daha erken yafllarda ortaya ç kt gösterilmifltir. 13,14 Bizim çal flmam zda da hastalar m z n yaln z %2.5 inin ailesinde over kanseri öyküsü olup, bu grubun tan ald yafl ortalamas ise 46 (39-53) olarak belirlendi. Üremeye ait faktörlerden menarfl yafl ele al nd nda vakalar m z n %22.5 i 12 yafl n alt nda ilk adetini görmüfl iken, %77.5 i 12 yafl ndan sonra ilk adetini görmüfltür. ABD de yap lan bir araflt rmada 2 menarfl yafl n n artmas ile over kanseri riskinde hafif bir azalma, Amerika Kanser Birli i nin prospektif bir çal flmas nda ise yafl ndan önce adet görenlere göre 12 yafl ndan sonra adet görenlerde fatal over kanseri riskinde (tüm histolojik tipler) istatistiksel olarak anlaml bir azalma saptanm flt r. Çal flmam zda ve ABD den bildirilen seriler ile uyum göstermemekle birlikte bir çok çal flmada menarfl yafl n n over kanseri riskini etkilemedi i bildirilmifltir. Menopoz yafl incelendi inde Avrupa da yap lan derlemede geç yafllarda menopoz ile over kanseri riskinin belirgin olarak artt saptanm fl olup, 19 buna karfl l k Amerika da yap lan bir derlemede 2 ve Avustralya da yap lan bir çal flmada, 16 menopoz yafl ile over kanseri riski aras nda bir iliflki saptanamam flt r. Çal flmam zda vakalar n %16.2 si 45 yafl ndan önce, %38.8 i 45 yafl ndan sonra menopoza girmifl, %45 vakada menopoz olgusu saptanmam flt r. Menopozal kad nlar de erlendirildi inde erken yaflta menopoza girenlerin geç yafllarda menopoza girenlere oran n n yaklafl k 1 / 2 olmas geç yafllarda menopoz ile riskin belirgin olarak artt görüflünü desteklemektedir. Do um say s n n artmas ile over kanseri riskinin azald n bildiren bir çok çal flma mevcuttur. 17,18,20 Genel olarak over kanserlerinin sanayileflmifl ülkelerde, özellikle de Avrupa ve ABD de daha s k görülmesinin nedeni do urganl ktaki azalma olabilir. Gebeli in over kanserine karfl koruyucu bir rol oynad bir çok ülke bilim adamlar taraf ndan ortaya konmufltur ve over kanserinin etiyolojik faktörleri aras nda birinci s rada ovulasyon ile oluflan mini travma yer almaktad r. Ayr ca emzirmenin de over kanserine karfl ayn nedenlerle koruyucu oldu u düflünülmektedir. Bir kez hamile kalan ve çocu unu emziren bir kad n hayat boyu ovulasyon say s n %3 oran nda azaltm fl olacakt r. Ayr - ca bir kez gebe kalan bir kad nda insidans n yar yar ya azald n öne sürenler vard r. Bir do um ile yaklafl k %10 luk risk azalmas oldu u bildirilmifltir. Genel olarak, çal flmalarda ilk term gebeli e ba l olarak %40 l k bir risk azalmas bildirilmekte ve bu oran her term gebelik te ortalama %10-15 artmaktad r. 4 Bizim çal flmam zda saptanan düflük over kanseri oran n n bir di er sebebi de ortalama do um say s n n 3.6 gibi yüksek say da olmas olabilir. Baz çal flmalarda 1920 lerden sonra over kanseri oran nda azalma saptanm fl ve bunun sebebi olarak da baz yazarlarca artan do um say s, baz lar nca da oral kontraseptif kullan mdaki art fl öne sürülmüfltür. 3,7 Oral kontraseptif kullan m n over kanseri riskini azaltt n bildiren bir çok çal flma mevcuttur. 15, Çal flmam zda do um kontrol yöntemine baflvuran hasta oran %23.8 iken, do um kontrol yöntemi uygulamayanlar n oran %61.2 olarak saptanm flt r. Bu yöntemlerin %65 i etkin olmayan yöntemlerdir. Etkili do um kontrol yöntemlerinden biri olan oral kontraseptif kullan m Türkiye de istenilen düzeylerde olmad ndan, bu konuya ba l bir risk azalmas beklenmemelidir. Ayr ca gebeli e ba l anovulasyonun oral kontraseptiflere ba l oluflan anovulasyona oranla over kanserine karfl daha koruyucu oldu u olgusu over kanseri etiyolojisinde di er ovulasyon faktörlerinin de etkili olabilece ini akla getirmektedir. Türk kad nlar nda ortalama do um say s n n yüksek olmas bu olguyu desteklemektedir. nfertilitenin over kanseri epidemiyolojisi üzerindeki etkisi halen belirsizli ini korumakla birlikte infertil tan - s alm fl kad nlar üzerinde yap lan çeflitli çal flmalarda over kanseri riskinin genel populasyon ile karfl laflt r ld - zaman artm fl oldu u saptanm fl, 24, 25 ayr ca nedeni saptanm fl infertil kad nlar ile karfl laflt r ld nda, tedavi uygulanmas ndan ba ms z, nedeni saptanamayan infertil kad nlarda daha yüksek oldu u belirlenmifltir. 26 Bizim çal flmam zda infertilite öyküsü veren hasta oran %5, böyle bir sorunu olmayanlar n oran %95 olarak belirlendi. Çal flmam zda incelenen over kanseri vakalar n n histolojik tiplerine göre da l mlar da klasik bilgiler ile uyumlu olarak bulundu. Çal flmam zda evre I de yakalanan hastalar n yafl ortalamas 36 iken, yafl ortalamas yay lma oran ile paralel olarak art fl gösterdi ve evre 4 te 53 e yükseldi. Erken evrelerde yakalanan over kanseri vakalar n n yafl ortalamalar belirgin olarak daha düflük olarak belirlendi.buna göre over kanserlerinin erken yafllarda daha az yay lma özelli ine sahip oldu u, yafl artt kça yay lma oran n n artt düflünüldü. Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 6 Say

5 Vakalar m z n sadece % 23.8 inin evre I de tan alm fl olmas, over kanserlerinin ilerlemifl dönemlerde yakaland n ve bunun prognozu olumsuz etkileyen bir faktör olabilece ini düflündürdü. Sonuç Over kanseri kad n üreme organlar n n en s k ölüme neden olan kanser türü olmakla birlikte epidemiyolojik özelliklerinin, koruyucu ve risk faktörlerinin tan mlanmas, erken tan ve tedavi ile morbitide ve mortalitesi azalt labilir. Kaynaklar 1. Parkin DM, Muir CS, Whelan SL ve ark. Cancer incidence in five continents. Lyon, IARC Scientific Publications 1992; Whittemore AS, Harris R, Itnyre J. The Collaborative Ovarian Cancer Group. Characteristics relating to ovarian cancer risk: collaborative analysis of 12 US case control studies. II. Invasive epithelial ovarian cancers in white women. Am J Epidemiol 1992; 136(10): Mant JWF, Vessey MP. Ovarian and endometrial cancers. Trends in Cancer de. Ed. Doll R, Fraumeni JF Jr, Muir CS. Incidence and Mortality. Plainview. Cold Spring Harbor Laboratory Press 1994: Buell P, Dunn JE. Cancer mortality among Japanese Isseri and Niseri of California. Cancer 1965; 18: Kliewer EV, Smith KR. Ovarian cancer mortality among immigrants in Australia and Canada. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1995; 4(5): Booth M, Beral V. The epidemiology of ovarian cancer. Ovarian Cancer de. Ed. Hudson CN. Oxford, Oxford University Press 1985; Adami HO, Bergstrom R, Persson I, Sparen P. The incidence of ovarian cancer in Sweden, Am J Epidemiol 1990; 132(3): Ewertz M, Kjaer SK. Ovarian cancer incidence and mortality in Denmark, Int J Cancer 1988; 42(5): Amos CI, Struewing JP. Genetic epidemiology of epithelial ovarian cancer. Cancer 1993; 71(2 Suppl): Friedman LS, Ostermeyer EA, Lynch ED. The search for BRCA1. Cancer Res 1994; 54(24): Gayther SA, Mangion J, Russell P ve ark. Variation of risks of breast and ovarian cancer associated with different germline mutations of the BRCA 2 gene. Nat Genet 1997; 15(1): Koch M, Gaedke H, Jenkins H. Family history of ovarian cancer patients: a case-control study. Int J Epidemiol 1989; 18(4): Franceschi S, La Vecchia C, Mangioni C. Familial ovarian cancer: eight more families. Gynecol Oncol 1982; 13(1): Lurian JR, Piver MS. Familial ovarian cancer. Gynecol Oncol 1979; 8(2): Rodriguez C, Calle EE, Coates RJ, Miracle-McMahill HL, Thun MJ, Heath CW Jr. Estrojen replacement therapy and fatal ovarian cancer. Am J Epidemiol 1995; 141(9): Purdie D, Green A, Bain C ve ark. Reproductive and other factors and risk of epithelial ovarian cancer. Int J Cancer 1995; 62(6): Risch HA, Marrett LD, Howe GR. Parity, contraception, infertility, and the risk of epithelial ovarian cancer. Am J Epidemiol 1994; 140(7): Harlow BL, Weiss NS, Roth GJ, Chu J, Daling JR. Case control study of borderline ovarian tumours: reproductive history and exposure to exogenous female hormones. Cancer Res 1988; 48(20): Franceschi S, La Vecchia C, Booth M ve ark. Pooled analysis of 3 European case-control stuties of ovarian cancer: II. Age at menarche and at menopause. Int J Cancer 1991; 49(1): Willett WC, Bain C, Hennekens CH, Rosner B, Speizer FE. Oral contraceptives and risk of ovarian cancer. Cancer 1981; 48(7): Annegers JF, Strom H, Decker DG, Dockerty MB, O Fallon WM. Ovarian cancer: incidence and case-control study. Cancer 1979; 43(2): The Cancer and Steroid Hormone Study of the Centers for Disease Control and the National Institute of Child Health and Human Development. The reduction in risk of ovarian cancer associated with oralcontraceptive use. N Engl J Med 1987; 316(11): Weiss NS, Lyon JL, Liff JM, Vollmer WM, Daling JR. Incidence of ovarian cancer in relation to the use of oral contraceptives. Int J Cancer 1981; 28(6): Brinton LA, Melton LJ 3rd, Malkasian GD Jr, Bond A, Hoover R. Cancer risk after evaluation for infertility. Am J Epidemiol 1989; 129(4): Rossing MA, Daling JR, Weiss NS, Moore DE, Self SG. Ovarian tumors in a cohort of infertile women. N Engl J Med 1994; 331(12): Venn A, Watson L, Lumley J, Giles G, King C, Healy D. Breast and ovarian cancer incidence after infertility and in vitro fertilisation. Lancet 1995; 346(8981): Gelifl tarihi: Kabul tarihi: letiflim adresi: Dr. Dilek Güldal 175 Sokak No: 3/4 Bas n Sitesi ZM R Tel: (0232) e-posta: dilek.guldal@deu.edu.tr 28 Edirne T ve ark. Over Tümörlerinin Epidemiyolojik Özellikleri