PELV K DESTEK YAPILARI BOZULAN VE BOZULMAYAN KADINLARIN STRESLE BAfi ETME DÜZEYLER N N BEL RLENMES *

Transkript

1 PELV K DESTEK YAPILARI BOZULAN VE BOZULMAYAN KADINLARIN STRESLE BAfi ETME DÜZEYLER N N BEL RLENMES * **Ö r. Gör. Keziban ÖNEL, ***Prof. Dr. Ahsen fi R N ** Adnan Menderes Üniversitesi Ayd n Sa l k Yüksekokulu Ebelik Bölümü Ö retim Görevlisi *** Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksek Okulu Kad n Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal Bflk. ÖZET Amaç: Araflt rma, pelvik destek dokusu bozulan ve bozulmayan kad nlar n stresle bafl etme düzeylerini belirlemek için yap lm flt r. Araflt rman n Tipi: Tan mlay c. Materyal ve Yöntem: Araflt rma 15 May s- 31 A ustos 2003 tarihleri aras nda, Adnan Menderes Üniversitesi Araflt rma ve Uygulama Hastanesi Kad n Hastal klar ve Do um Poliklini inde yürütülmüfltür. Araflt rma kapsam na pelvik destek yap lar bozulan 30, pelvik destek yap lar bozulmayan 30 kad n al nm flt r. Bulgular ve Sonuç: Pelvik destek yap lar bozulan kad nlar n stresle bafl etme puan ortalamalar 83.4 olarak saptanm flt r. Pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n stresle bafl etme puan ortalamalar olarak saptanm flt r. Ülkemizde kad n n sa l k düzeyinin yükseltilmesi için onlara sa l k e itimi vermek gerekmektedir. E itim verilecek olan konular özellikle aile planlamas, düzenli jinekolojik muayenenin önemi gibi konularda olmal d r. Anahtar Kelimeler: Pelvik destek yap lar, stresle bafl etme. THE LEVELS OF COPING WITH STRESS OF WOMEN WITH IMPAIRED AND UNIMPAIRED PELVIC SUPPORT STRUCTURES ABSTRACT Purpose: This research was carried in order to determine the levels of coping with stress of women with impaired and unimpaired pelvic support structures. Research Design: This is a descriptive study. Mehodology: It was conducted in Gynecology and Maternity Polyclinics of Adnan Menders University Research and Application Hospital, City of Ayd n between the dates of 15 May- 31 August In the scope of research as samples 30 women with impaired pelvic support and another 30 women with unimpaired pelvic support were included. Findings and Conclusion: Mean of scores that women with impaired pelvic support structures received from coping with stress was 83.4, whereas of those women with unimpaired pelvic support structures was In Turkey health trainings have to be provided to the women in order to promite their level of health. These trainings should be especially on issues such as family planning, the importance of regular gynecological examination. Key Words: Pelvic support structures, coping with stres. * Ege Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Bilim Uzmanl Tezi, zmir (Dan flman: fi R N A), 5. Uluslararas Üreme Sa l ve Aile Planlamas Kongresi, Nisan 2007, Ankara, Sözel Bildiri olarak sunulmufltur. 26 Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3

2 Önel, fiirin Girifl Kad nlar n yaflam süresi giderek uzarken, herkese sa l k hedefinin boyutlar ndan olan yaflama sa l k ve anlam kat lmas da giderek önem kazanmaktad r. Ülkemizdeki kad nlar n ço u çok ve s k do um yapmaktad r. Buna ba l olarak bu kad nlar n önemli bir k sm nda pelvik destek yap lar - n n gevflemesine iliflkin sa l k sorunlar n n olaca- varsay labilir. Gevfleme düzeltilmedi i takdirde ilerler ve kad n yaflam n n niteli ini tehdit eder. Bu vakalarda hasta henüz sa l kl iken zaman geçirmeden cerrahi onar m önerilmektedir (Aksaç ve ark, 2002; Coflkun ve Karanisao lu, 1992). Pelvik destek sisteminin gevflemesi ya da pelvik relaksasyon terimi, pelvik organlar n fasial deste inin zay flamas ve uzamas anlam na gelir. Pelvik relaksasyona neden olan belirli üç etken vard r (Birol, 2000; Coflkun ve Karanisao lu, 1992). Birincisi, pelvik anatomik yap n n veya sinirlerin konjenital bozuklu u, ikincisi ve daha s k rastlan lan, pelvis yumuflak dokular n n travmaya ba l zarar görmesi, üçüncüsü ise ovarial hormonlar n pelvik dokular üzerine olan etkisinin kayboldu u menopoz dönemidir (Coflkun ve Karanisao lu, 1992; Coflkun, 1996). Pelvik relaksasyon bulgular, pelvik organlarla ilgilidir. Bunlar uretra, mesane, uterus, vajina, kul-de-sak ve rektumdur. En yayg n belirtileri, uzun süre ayakta kalmakla ortaya ç kan pelviste dolgunluk, afla do ru sarkma ve gerilme hissi, defakasyon flikayetleri, s rt n alt k sm nda a r, yorgunluk hissi ve koitusta rahats zl kt r. Belirtiler zaman içinde ilerler ve kad n n yaflam kalitesinde belirgin bir düflme ortaya ç karabilir. Bu durum kiflide oldukça stres yaratan bir durumdur (Coflkun ve Karanisao lu, 1992). Stres, organizman n bedensel ve ruhsal s n rlar n n tehdit edilmesi ve zorlanmas yla ortaya ç - kan bir gerginlik durumudur. Pelvik destek yap - n n bozulmas kad nda stres yaratan bir durum olabilir. Bunun nedeni, pelvik destek yap lar bozulan kad nlar idrar ve gaita kaç rabilirler ya da prolapsus gibi durumlarda iç genital organlar d fl hava ile temas eder. Bu dönem kad nda fiziksel ve psikolojik sorunlar n ortaya ç kmas ve böylece stres yaflanmas na yol açabilir. Baz kad nlar bu rahats zl klar stres kayna olarak alg larken, baz lar da alg lamayabilir. Kad n stres kayna olarak alg l yorsa, tespit edilmeli ve kad na yard m edilmelidir. Stres yaflayan kad n n stresle bafl etmesine; bafl etme konusunda bilgi verme, olumlu çevre oluflturma, sosyal destekten yararlanma ve sa l k e itimi yap larak yard m edilebilir (Ar san, 1989; Ar san, 1997; Baltafl ve Batlafl, 1997; Stanhope ve Lancester, 1995). AMAÇ: Bu araflt rman n amac ; pelvik destek yap s bozulan ve bozulmayan kad nlar n Rosenbaum un Ö renilmifl Güçlülük Ölçe i kullan larak stresle bafl etme düzeylerini belirlemektir. GEREÇ YÖNTEM Araflt rman n Türü: Araflt rma, pelvik destek dokusu bozulan ve bozulmayan kad nlar n stresle bafl etme düzeylerini belirlemek amac do rultusunda tan mlay c olarak yap lm flt r. Araflt rman n Yap ld Yer ve Tarih: Araflt rma Ayd n l merkezinde Adnan Menderes Üniversitesi Araflt rma ve Uygulama Hastanesi, Kad n Hastal klar ve Do um Poliklini inde 15 May s- 31 A ustos 2003 tarihleri aras nda yürütülmüfltür. Araflt rman n Evreni ve Örneklemi: Araflt rman n örneklemini; araflt rman n yap ld tarihlerde poliklini e baflvuran 296 kad ndan (evren), en az ilkokul mezunu, araflt rmay kabul eden, hekim taraf ndan ikinci ve üçüncü derece prolapsus tan s konmufl, pelvik destek dokular bozulan 30, destek dokular bozulmayan 30 kad n olmak üzere toplam 60 kad n oluflturmufltur. Veri Toplama Yöntemi: Veriler anket formu ve Rosenbaum un Ö renilmifl Güçlülük Ölçe i kullan larak, karfl l kl görüflme tekni i ile toplanm flt r. Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3 27

3 Pelvik Destek Yap lar Bozulan ve Bozulmayan Kad nlar n Stresle Bafl Etme Düzeylerinin Belirlenmesi -Anket formu; Kad nlar n sosyo demografik özellikleri, poliklini e bafl vurma nedenleri, adet görme durumlar, menopoz için tedavi görme durumlar, gebelik ve do um öykülerini içermektedir. -Rosenbaum un Ö renilmifl Güçlülük Ölçe i; Ölçek stresle bafla ç kmada bireyin kullanabilece- i biliflsel stratejileri ne ölçüde kulland ; kendini denetleme becerilerini ölçmektedir. 36 maddeden oluflan 5 li Likert tipi bir ölçektir. Verilerin De erlendirilmesi: Verilerin de erlendirilmesinde Ki kare, iki ortalama aras ndaki fark n önemlilik testi (t testi), tek yönlü varyans analizi, Bonferoni testi kullan lm flt r (Aslan ve ark, 2002). Araflt rman n S n rl l klar : Pelvik destek dokular bozulan kad nlar grubundan prolapsuslu kad nlardan birinci derece prolapsuslu olanlar doktor taraf ndan tan koyma zorlu u nedeni ile araflt rma kapsam na al nmam fl olup, sadece ikinci ve üçüncü derece prolapsuslu kad nlar araflt rma kapsam na al nm flt r. Araflt rman n Eti i: Araflt rma verilerinin toplanabilmesi için Ayd n Adnan Menderes Üniversitesi Araflt rma ve Uygulama Hastanesi Baflhekimli in den resmi izin al nm flt r. Ayr ca araflt rman n yap laca kurumda kad nlarla görüflülerek araflt rman n amac, araflt rmadan sa lanacak yararl l klar, toplanan verilerin kiflilere zarar getirmeyece i, araflt rma konusuna yönelik hizmet planlamas na katk lar sa layaca konusunda aç klamalar yap lm flt r. Bu bilgiler fl nda araflt rmaya kat l p kat lmama konusunda hiçbir bask yap lmadan kad nlar n gönüllülük iste i göz önüne al nm flt r. BULGULAR VE TARTIfiMA Araflt rma kapsam na al nan pelvik destek yap s bozulan kad nlar n, %70 i 40 yafl ve üzerinde, %83.3 ü evli, %57.5 i ilkokul mezunu, % 63.3 ü çal fl yor, %96.7 sinin sosyal güvencesinin var, % 55.9 unun geliri giderine denk ya da daha fazla, %66.7 si ilçe / köy- kasabada en uzun süre yaflam fl, %55.9 u çekirdek aile yap s na sahip, %46.4 ünün efli ilkokul ve alt e itime sahip, %30.7 sinin efli esnaf ve zanaatkard r. Araflt rma kapsam na al nan pelvik destek yap s bozulmayan kad nlar n, %70 i 40 yafl ve üzerinde, %83.3 ü evli, %44.1 i ilkokul mezunu, % 73.3 ü çal fl yor, kad nlar n tümünün sosyal güvencesinin var, % 83.3 ünün geliri giderine denk ya da daha fazla, %55.9 u ilçe / köy- kasabada en uzun süre yaflam fl, %73.3 ü çekirdek aile yap s - na sahip, %42.3 ünün efli ilkokul ve alt e itime sahip, %46.2 s nin efli memurdur. kad nlar yafl, medeni durum, e itim durumu, meslek, sosyal güvence, gelir durumu, en uzun yaflan lan yerleflim birimi, aile tipi, efllerinin e itim durumu, efllerinin meslekleri aras nda istatistiksel olarak anlaml bir fark saptanmam flt r. tamam n n ürogenital sorunlar yüzünden, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %30.1 inin menstruasyon, %33.3 ünün a r, %33.3 ünün vajinal ak nt, %3.3 ünün cinsel iliflkiye iliflkin sorunlar yüzünden poliklini e baflvurduklar saptanm flt r. %60 n n, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %76.7 sinin adet gördü ü belirlenmifltir. Literatürlerde kad nlarda pelvik destek yap lar n n bozulmas n ileri yafllarda özellikle menopoz döneminde ortaya ç kt belirtilmektedir. Bu bilgiler araflt rma sonuçlar yla parelellik göstermemektedir (Saruhan, 2002; Taflk n, 2000). %58.3 ünün, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %57.4 ünün befl y ldan fazla süredir adet görmedikleri saptanm flt r. Her iki grupta da kad nlar n büyük ço unlu unun menopoza girme süreleri befl y ldan fazlad r. Bu da ilerleyen yafllarda vücutta östrojen hormonunun azalmas na ba l olarak jinekolojik rahats zl klar n artt n göstermektedir. 28 Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3

4 Önel, fiirin %91.7 sinin menopoz için tedavi görmedi i, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %62.5 inin menopoz için tedavi gördü ü saptanm flt r. Bu sonuçlar menopoz tedavisinin pelvik relaksasyon üzerinde etkili olabilece ini düflündürmektedir. tamam n n, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %93.1 inin daha önce gebe kald saptanm flt r. %66.7 sinin, pelvik destek yap s bozulmayan kad nlar n %21.4 ünün dört ve daha fazla gebe kald saptanm flt r. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda gebe kalma oran, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlardan daha yüksektir. Bu sonuçlar pelvik destek yap s n n bozulmas nda gebelik say s n n etkili olabilece ini düflündürmektedir. tamam n n, pelvik destek yap s bozulmayan kad nlar n %93.3 ünün do um yapt saptanm flt r. %66.7 sinin, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %7.9 unun dört ve daha fazla do um yapt klar saptanm flt r. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda do um yapma say s pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlara oranla daha yüksektir. Bu sonuçlar pelvik destek sisteminin bozulmas nda gebelik say s gibi do um say s n n da etkili olabilece ini düflündürmektedir (Ar san, 1997; Coflkun ve Karanisao lu, 1992; Taflk n, 2000). %25.9 unun bir kez, %37 sinin iki kez, %29.6 s - n n üç kez, %7.5 inin dört kez normal do um yapt klar saptanm flt r. Pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %54.5 inin bir kez, %45.5 inin iki kez normal do um yapt klar saptanm flt r. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlar n normal do- um say lar de iflkenlik gösterirken, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n normal do um say lar bir ya da iki dir, üç yada dört kez normal do um yapan kad n saptanmam flt r. Literatürlerde normal do um yapman n pelvik destek sistemini gevfletti i ve pelvik relaksasyona neden oldu u belirtilmektedir (Ar san, 1989; Ar san, 1997; Taflk n, 2000). %16.6 s nin, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %26.6 sinin bir kez, %13 3 ünün iki kez sezaryen ile do um yapt klar saptanm flt r. Literatürlerde sezaryenin pelvik destek sistemi üzerine çok travmatik etkisinin olmad vurgulanmaktad r (Ar san, 1989; Ar san, 1997; Taflk n, 2000). %46.4 ünün iki kez, %42.9 unun üç kez, %10.7 sinin dört kez, pelvik destek yap s bozulmayan kad nlar n %45.4 ünün bir kez, %27.3 ünün iki kez %27.3 ünün üç kez müdahaleli do um yapt klar saptanm flt r. Literatürlerde müdahaleli do umun normal do um ve sezaryene göre pelvik destek sistemi üzerine daha fazla gevfletici etkisi oldu u belirtilmektedir (Ar san, 1989; Ar san, 1997; Taflk n, 2000). %73.3 ünün, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar n %18 inin do um sonras nda a r bir ifl yapt belirlenmifltir. Literatürlerde do um sonras nda a r ifl yapman n pelvik destek sistemi üzerine gevfletici etkisinin oldu unu göstermektedir (Ar san, 1989; Ar san, 1997; Coflkun, 1996; Taflk n, 2000). kad nlar n stresle bafl etme puan ortalamalar na göre yap lan t-testinde iki grup aras nda stresle bafl etme düzeyleri aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki saptanm flt r ( P<0.05) (Tablo 1). Bu iliflki pelvik destek yap lar bozulan kad nlardaki stresle bafl etme düzeyinin daha düflük oldu- unu göstermektedir. kad nlar n yafl gruplar, medeni durumlar, e itim durumlar, meslekleri, en uzun yaflad klar yerle- Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3 29

5 Pelvik Destek Yap lar Bozulan ve Bozulmayan Kad nlar n Stresle Bafl Etme Düzeylerinin Belirlenmesi Tablo 1. Pelvik Destek Yap lar Bozulan ve Bozulmayan Kad nlar n Stresle Bafl Etme Puan Ortalamalar na Göre Da l mlar Gruplar X Sd N t P Pelvik destek yap lar bozulan kad nlar , Pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlar flim birimleri, aile tipleri, adet görme durumlar, meslekleri, efllerinin e itim durumlar, efllerinin mesleklerine göre; stresle bafl etme puan ortalamalar n n da l m incelenmifltir. Yap lan tek yönlü varyans analizinde istatistiksel olarak anlaml iliflki bulunamam flt r. Evli kad nlar n bekar olan kad nlara göre sorumluluklar n n daha fazla oldu u düflünülürse (çocuk bak m, efline karfl sorumluluklar vs.), stres düzeylerinin daha yüksek olmas ve buna ba l olarak bafl etmede de güçlük çekebilecekleri düflünülebilir (Baltafl ve Baltafl, 1997; Siva, 1991). Fakat bu bilgiler araflt rma sonuçlar ile parelellik göstermemektedir. Bu durum efl ve aile deste inden kaynaklanabilir. Stres olarak bilinen problemleri do uran ifl flartlar, çal flanlar üzerinde bask ve zorlanma yarat r. Bu zorlanman n uzun sürmesi de sa l kla ilgili ciddi sonuçlar n do mas na sebep olur. Böyle bir durumda stresle bafl etmek oldukça güç olabilir. Literatür bilgilerine göre çal flan kad nlar n çal flmayanlara oranla daha stresli olmalar beklenmektedir. Araflt rma sonuçlar literatür bilgileri ile parelellik göstermemektedir (Bafler ve ark. 1990, Siva 1991). kad nlar n gelir durumlar na göre stresle bafl etme puan ortalamalar n n da l m incelenmifltir. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda stresle bafl etme düzeyi ile gelir durumu aras nda istatiksel olarak anlaml bir iliflki bulunmufltur (P=0.018) (Tablo 2). Yap lan Bonferroni analizine göre gelir düzeyi artt kça stresle bafl etme puan n n artt belirlenmifltir ( Öndero lu ve ark, 1996; Sümbülo lu ve Sümbülo lu, 1995). kad nlar n gebelik say lar na göre stresle bafl etme puan ortalamalar n n da l m incelenmifltir. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda stresle bafl etme düzeyi ile gebelik say s aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki bulunmufltur ( P=0.002) (Tablo 2). Yap lan Bonferroni ileri analizinde kad nlar n gebelik say s artt kça stresle bafl etme puan ortalamas n n düfltü ü saptanm flt r. Az çocuklu kad nlarda stresle bafl etme düzeyi daha yüksektir. Pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlarda gebelik say s ile stresle bafl etme düzeyi aras nda istatiksel olarak anlaml bir iliflki bulunamam flt r. kad nlar n do um say lar na göre stresle bafl etme puan ortalamalar n n da l m incelenmifltir. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda stresle bafl etme düzeyi ile do um say s aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki bulunmufltur (P=0.002) (Tablo 2). Yap lan Bonferroni ileri analizinde do- um say s artt kça stresle bafl etme düzeyi artmaktad r. Pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlarda yap lan tek yönlü varyans analizinde stresle bafl etme düzeyi ile do um say s aras nda istatiksel olarak anlaml bir fark saptanmam flt r. Do um say s artt kça pelvik yumuflak dokula- 30 Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3

6 Önel, fiirin Tablo 2. Pelvik Destek Yap lar Bozulan Kad nlar n Gelir Durumlar na, Gebelik Say lar na, Do um Say lar na, Müdahaleli Do um Say lar na Göre Stresle Bafl Etme Puan Ortalamalar n n Da l mlar Gelir Durumlar N X Ss F P Gelir Giderden Az Gelir Gidere Denk Gebelik Say s 3 ve alt ve üstü Do um Say s 3 ve alt F=8.194 P= ve üstü Müdahaleli Do um Say s 2 ve alt F=4.686 P= ve üstü r na olan travma da artmaktad r. Travmaya ba l olarak pelvik yumuflak dokular bozulmakta ve kad n sa l n tehdit eder duruma gelmektedir. Bu olay kad n psikolojik aç dan da y pratmakta ve kad n n stresle bafl etmesini güçlefltirmektedir (Ar san, 1989; Ar san, 1997; Coflkun, 1996; Birol, 2000). kad nlar n müdahaleli do um say lar na göre stresle bafl etme puan ortalamalar n n da l m incelenmifltir. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda müdahaleli do um say s ile stresle bafl etme düzeyi aras nda istatiksel olarak anlaml bir iliflki bulunmufltur (P=0.012) (Tablo 2). Yap lan Bonferroni ileri analizinde müdahaleli do um say s artt kça stresle bafl etme puan ortalamas n n düfltü ü saptanm flt r. Pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlarda yap lan varyans analizinde stresle bafl etme düzeyi ile müdahaleli do um say s aras nda istatiksel olarak anlaml bir iliflki saptanmam flt r. Müdahaleli do umda bebe i do urtmak için ço u zaman vakum kullan l r. Do umda kullan - lan bu müdahaleler pelvik destek dokuda direkt travmaya ve buna ba l olarak gevflemeye neden olmaktad r. Müdahaleli do um say s artt kça bu gevflemenin derecesi de artar (Ar san, 1989; Ar - san, 1997; Birol, 2000). kad nlar n do um sonras nda a r ifl yapma durumlar na göre stresle bafl etme puan ortalamalar - n n da l m incelenmifltir. Yap lan tek yönlü varyans analizinde do um sonras nda a r ifl yapma durumu ile stresle bafl etme düzeyi aras nda ista- Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3 31

7 Pelvik Destek Yap lar Bozulan ve Bozulmayan Kad nlar n Stresle Bafl Etme Düzeylerinin Belirlenmesi tiksel olarak anlaml bir iliflki saptanmam flt r. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda do um sonras nda a r ifl yapma oran oldukça fazlad r. YAZARLAR VE KATKISI Çal flma Bilim Uzmanl tezidir. Çal flmay Ö r. Gör. Keziban ÖNEL yürütmüfltür. Dan flman ise Prof. Dr. Ahsen fiirin dir. SONUÇ stresle bafl etme puan ortalamalar, pelvik destek yap - lar bozulmayan kad nlara göre daha düflük bulunmufltur. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda stresle bafl etme düzeyi ile gelir durumu aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki bulunmufltur. Pelvik destek yap lar bozulan kad nlarda do- um say s artt kça stresle bafl etme düzeyi düflerken, pelvik destek yap lar bozulmayan kad nlarda do um say s stresle bafl etme düzeyini etkilememektedir. müdahaleli do um say s artt kça stresle bafl etme puan ortalamas düflerken, pelvik destek yap s bozulmayan kad nlarda müdahaleli do um say s stresle bafl etme puan ortalamas n etkilememektedir. ÖNER LER Gebelik ve do um say s n n azalt lmas na yönelik aile planlamas etkinlikleri art r lmal ve mümkün oldu unca müdahaleli do umdan kaç - n lmal d r. Hemflirenin e itici rolüne sa l k kurulufllar nda daha çok a rl k verilmelidir. Kad nlara erken teflhis ve tedavinin önemi anlat lmal d r. Düzenli jinekolojik muayenenin üzerinde durulmal d r. Sa l k personeli stresle bafl etmeleri konusunda kad nlara destek olmal d r. KAYNAKLAR Aksaç, B., ve Ark.(2002) Stres Üriner nkontinans Rehabilitasyonunda Biofeedback ve Pelvik Taban Kas Egzersizlerinin K sa Dönem Etkinli i, II. Ulusal Ürejinekoloji Kongre Kitab, 2002, stanbul, 42. Ar san, K. (1989). Do um Bilgisi.Çeltüt Matbaac l k, stanbul, Ar san, K. (1997). Propedötik Kad n Do um. Nobel T p Kitabevleri, stanbul, Aslan, E., ve Ark. (2002) Huzur Evlerinde Kalan Yafll Bireylerin Üriner ve Fekal nkontinans Prevelens ve Yaflam Kalitesi Üzerine Etkisi, II. Ulusal Ürejinekoloji Kongre Kitab, 2002, stanbul, 48. Baltafl, A., Baltafl, Z. (1997) Stres ve Bafla Ç kma yollar, Emel Matbaac l k,ankara, Bafler, G., ve Ark. (1990) Kavramlar ve Modellerin Hemflirelikte Yer Al fl, II.Ulusal Hemflirelik Kongresi Bildirileri, Ege Üniversitesi Bas - mevi, 1997, zmir, Birol, L. (2000). Hemflirelik Süreci Hemflirelik Bak m nda Sistematik Yaklafl m. Geniflletilmifl Dördüncü Bask, Bozyaka Matbaac l k, zmir, Coflkun, A., Karanisao lu, H. (1992) Do um ve Kad n Hastal klar Hemflireli i. T.C.Anadolu Üniversitesi Yay nlar, Coflkun, A.,Tekin, N.(1990) Do um Say s, Gebelik Yafl ve Aral n n Ana ve Çocuk Sa l - na Olan Etkisi, II. Ulusal Hemflirelik Kongresi Bildirileri, Ege Üniversitesi Bas mevi, 1997, zmir, Coflkun, A. (1996). Do um ve Kad n Hastal k- 32 Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3

8 Önel, fiirin lar Hemflireli i El Kitab. Ed.Anahit Coflkun, Vehbi Koç Vakf Yay nlar, stanbul, Demirci, F., ve Ark. (2002) Genital Prolapsusun Cerrahi Tedavisi, II. Ulusal Ürejinekoloji Kongre Kitab, 2002, stanbul, 6. Öndero lu, S., ve Ark. (1996) Pelvik Relaksasyon, Temel Kad n Hastal klar ve Do um Bilgisi. Günefl Kitapevi, Ankara, Saruhan, A.,(2002) Üriner nkontinasla Yaflam, II. Ulusal Ürejinekoloji Kongre Kitab, 2002, stanbul, 51. Sevil, Ü., ve Ark. (2002) drar Kaç ran Kad nlar n Yaflam Kalitelerinin ncelenmesi, II. Ulusal Ürejinekoloji Kongre Kitab, 2002, stanbul, 50. Siva, A.(1991). nfertilite de Stresle Bafletme, Ö renilmifl Güçlülük ve Depresyonun ncelenmesi. Yay nlanmam fl doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Nörolojik ve Psikiyatri Bilimler Enstitüsü, Ankara, Stanhope, M., Lancester, J. (1995) Community Health Nursing, Mosby Years Book. Forty Edition, Sümbülo lu, K., Sümbülo lu, U. (1995) Biyoistatistik. Özdemir Yay nc l k, 6. Bask, Ankara, fiaml, M., ve Ark. (2002) Stres Üriner nkontinansda Klinik De erlendirme Sonuçlar m z, II. Ulusal Ürejinekoloji Kongre Kitab, 2002, stanbul, 23. Taflk n, L. (2000). Do um ve Kad n Sa l Hemflireli i. Geniflletilmifl Dördüncü Bask, Sistem Ofset Matbaac l k, Ankara, Hemflirelikte Araflt rma Gelifltirme Dergisi /3 33