BİRİNCİ BASAMAKTA SAĞLIKLI BİREYİN İZLENMESİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "BİRİNCİ BASAMAKTA SAĞLIKLI BİREYİN İZLENMESİ"

Emel Baştürk
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 BİRİNCİ BASAMAKTA SAĞLIKLI BİREYİN İZLENMESİ Doç. Dr. Ayşe Palanduz Aile Hekimliği Anabilim Dalı

2 DERS PLANI TARİH DERS Sağlık Hizmetlerinin Basamaklandırılması ve Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Ülkemizde Aile Hekimliği Uygulaması Aile Sağlığı Merkezi Yönetimi Evde Sağlık Hizmetleri Palyatif Bakım Tıbbi Kayıtlar Birinci Basamakta Sağlıklı Bireyin İzlenmesi Birinci Basamakta Akılcı Laboratuvar Kullanımı Birinci Basamakta Olgu Yönetimi Sık Görülen Hastalıklar Birinci Basamakta Olgu Yönetimi Sık Görülen Hastalıklar SINAV

3 PERİYODİK MUAYENE?

5 Periyodik sağlık muayenesi, henüz bir hastalık belirtisi göstermeyen sağlıklı kişilerin, tarama muayene ve testleri ile, danışmanlık ve sağlık eğitimi yoluyla, sağlıklarının korunmasına katkıda bulunmak amacıyla yapılan düzenli sağlık kontrolüdür. Her başvuran için, risk faktörlerine göre biçimlendirilmiş, kanıta dayalı olarak yapılandırılmış, özel, etkin, uygulanabilir ve kabul edilebilir bir izlem programıdır.

6 Periyodik sağlık muayenesi bireylere, cinsiyet ve yaş gruplarına uygun olarak, o toplumda mortalite ve morbiditeyi en fazla etkileyen hastalıkların risk faktörlerine yönelik, kanıta dayalı muayene ve tarama testlerinin uygulanmasını, danışmanlık ve hasta eğitimi hizmetlerini, bağışıklamayı da içeren bir hizmet sunumunudur.

8 KORUNMA Birincil koruma: Hastalık oluşmadan koruma Aşılar, Riskli davranışlardan kaçınma İlaçla koruma İkincil koruma: Hastalıkların erken tanı ve tedavisi Yenidoğan hipotiroidi ve fenilketonüri taramaları Meme kanseri taraması Osteoporoz taraması Temaslı taraması (Tüberküloz, cinsel yolla bulaşan hastalık,...) Üçüncül koruma: Var olan kronik hastalığın kötü sonuçlarından koruma İnme sonrası aspirin kullanımı Diyabet: Kan şekeri kontrolü, egzersiz, ayak bakımı

9 PSM de hedef kitle Sağlıklı kişiler Özel gruplar Öğrenciler Meslek grupları Risk grupları...

10 1860 lar: Hastalık belirtisi olmayan kişilerin düzenli sağlık muayenesi 1921: ABD de bir sigorta şirketi düzenli sağlık kontrolünden geçen kişilerde mortalitenin düştüğünü saptıyor. 1925: Amerikan Tıp Birliği (AMA) hasta olmayan 35 yaş üzerindeki kişilerde yıllık düzenli kontrolleri öneriyor.

11 SORUNLAR Sağlık muayenesi yeterli değil! Bazı hastalıklar muayene sırasında saptanamayabilir. Muayene ile tanınabilir büyüklüğe ulaştıklarında belirti ve bulgular da ortaya çıkar, tedavi güçleşir. Hangi incelemeleri yapmak gerekir? Bu incelemeleri herkese yapmak gerekli mi? Uygun mu?

12 1976: Canadian Task Force on the Periodic Health Examination 1984: The United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Türkiye: Esnaf Muayeneleri Okul Taramaları Check-up (altın check-up, gümüş check up ).

17 CHECK-UP SAĞLIĞI KORUMA İkincil korunma Hastalık var Belirti yok PSM SAĞLIĞI GELİŞTİRME Birincil korunma Hastalık yok Belirti yok Risk faktörleri var/yok

18 USPSTF / AAFP önerileri USPSTF: US Preventive Services Task Force AAFP: American Academy of Family Practice DÜZEY A B C D I TANIM Önerilir. Yararlı olduğunu gösteren güçlü kanıtlar var. Önerilir. Orta derecede yararlı olduğunu gösteren güçlü kanıtlar var. Rutin olarak uygulanması önerilmez. Önerilmez. Yararları ve zararları hakkında karar verebilmek için yeterli kanıt yok.

19 PSM İÇERİĞİ 1. Kapsamlı hikaye 2. Kapsamlı fizik muayene 3. Tarama testleri 4. Sağlık eğitimi 5. Önleyici ilaç tedavisi 6. Aşılama

20 Hangi hastalıklar için tarama yapmalı? 1. Prevalansı, morbidite ve mortalitesi yüksek olmalı; 2. Hastalığın başlangıcından sonra şikayetlerin olmadığı bir erken dönem olmalı; 3. Tahmin ettirici risk faktörleri olmalı; 4. Tanı testi duyarlı, özgül, güvenilir ve maliyet etkin olmalı; 5. Kabul edilebilir bir tedavisi olmalı.

21 Etkili Tarama Kriterleri 1. Hastalığın yaygınlığı (prevalansı), morbidite ve mortalitesi yüksek olmalı. Prevalansı çok düşük olan hastalıklara yönelik PSM anlamlı değil. Hipertansiyon Meme kanseri Serviks kanseri Osteogenezis imperfekta insidansı: 1/10 bin/yıl

22 Etkili Tarama Kriterleri 2. Hastalığın başlangıcından sonra şikayetlerin olmadığı bir erken dönem olmalı; AIDS Sifilis Serviks kanseri Meme kanseri

23 Etkili Tarama Kriterleri 3. Tahmin ettirici risk faktörleri olmalı. Birinci derece akrabalarda meme kanseri varsa risk yüksek. Obezlerde hipertansiyon, diyabet riski yüksek.

24 Etkili Tarama Kriterleri 4. Tanı testi duyarlı, özgül, güvenilir ve maliyet etkin olmalı. Bilgisayarlı Tomografi: Yüksek radyasyon riski + pahalı Yenidoğan hipotiroidisi için topuk kanı emdirilmiş kağıtlarda TSH tayini: Ucuz ve güvenilir

25 Etkili Tarama Kriterleri 5. Hastalığın kabul edilebilir bir tedavisi olmalı. Tedavi edilemeyecek hastalıkları taramanın bir anlamı yok. Yenidoğan hipotiroidisi: Zeka geriliğini önleyen çok ucuz bir tedavisi var. Akciğer kanseri?

26 SAĞLIK EĞİTİMİ Egzersiz Beslenme Madde bağımlılığı Kazalar Üreme sağlığı

27 KORUYUCU İLAÇ TEDAVİSİ...

28 KORUYUCU İLAÇ TEDAVİSİ Gebelik öncesi folik asit Gebelerde kalsiyum ve demir Süt çocuklarına vitamin D...

29 AŞILAMA Çocuk aşılaması Gebe aşılaması Erişkin aşılaması

30 YAŞ GRUPLARI Yenidoğan dönemi gün Süt çocuğu dönemi...1 ay-1 yaş Oyun çocuğu dönemi yaş Okul çocuğu dönemi yaş Ergenlik yaş Erişkinlik yaş Yaşlılık...65+

31 YENİDOĞAN DÖNEMİ: 0-30 gün Gelişimin izlenmesi Ayrıntılı fizik muayene, doğumsal anomaliler Taramalar: Fenilketonüri Hipotiroidi Doğumsal kalça çıkığı İşitme kaybı İnmemiş testis Doğumsal katarakt Anne sütü eğitimi

32 SÜT ÇOCUKLUĞU DÖNEMİ: 1 ay-1 yaş Gelişimin izlenmesi Fizik muayene Hgb, idrar incelemesi (9 ay-1 yaş) Bağışıklama Beslenme eğitimi Aile eğitimi

33 OYUN ÇOCUKLUĞU DÖNEMİ: 1-5 yaş Gelişimin izlenmesi Fizik muayene Bağışıklama Aile Eğitimi

34 OKUL ÇOCUKLUĞU DÖNEMİ: 6-12 yaş Gelişmenin izlenmesi Fizik muayene Taramalar Hgb Görme İşitme Aile öyküsü varsa lipitler

35 ERGENLİK DÖNEMİ: yaş Fizik muayene Eğitim ve Danışmanlık Beslenme Spor Cinsel eğitim ve üreme sağlığı hizmetleri

36 ERİŞKİNLİK DÖNEMİ: yaş > 50 yaş: 1-3 yılda bir, 50 yaş: her yıl Öykü: İlaç kullanımı Alerji Beslenme Sigara, alkol tüketimi Fizik muayene: Ağırlık Boy Beden kitle indeksi Kan basıncı Bağışıklama Gebe ve lohusa izlemi Risk analizi Eğitim

37 ERİŞKİNLER İÇİN TARAMA TESTLERİ Taranan durum Hedef grup Sıklık Kolesterol E >35, K >45 5 yılda bir Kan şekeri E, K > 45 yaş 3 yılda bir Serviks kanseri (Pap smear) K 1-3 yılda bir Meme kanseri (Mamografi) K > 40 yaş 1-2 yılda bir Osteoporoz Menapoz sonrası K 2 yılda bir Kolorektal kanser (GGK) > 50 yaş Her yıl

38 YAŞLILIK DÖNEMİ: 65 yaş ve üzeri Fizik muayene Kan basıncı Ciltte şüpheli cilt lezyonları İncelemeler İşitme Duyma Diyabet Kolesterol Abdominal aort anevrizması: Sigara içmiş erkeklere 65 yaşından sonra 1 kez abdominal USG Yaşam aktivitelerinin değerlendirilmesi Sosyal destek

39 İşlemler* Kan basıncı Lipid profili Mammografi Gaitada gizli kan Yılda bir 5 yılda bir 2 yılda bir Yılda bir Göz muayenesi Kulak muayenesi Yılda bir Yılda bir Smear Meme muayenesi 3 yılda bir Yılda bir

40 İşe Yarıyor mu? ABD de inme mortalitesi 1972 den beri % 50 azalmıştır. Hipertansiyonun erken tanısı ve etkin tedavisi Serviks kanseri mortalitesi % 80 azalmıştır. Neonatal tarama: Zihinsel engellilikte azalma Doğumsal hipotiroidi taraması, Fenilketonüri taraması National Center for Health Statistics.

41 AŞILAMA VE POLİO Türkiye de Polio eradikasyon çalışmaları 1989 da başladı. Her yıl 6.5 milyon çocuk aşılanıyor. Son vaka 1998 de görüldü. 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Morbidite hızı(1/ ) Mortalite hızı(1/ ) Sağlık Bakanlığı, Polio morbidite ve mortalite hızları ,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0

42 MEME KANSERİ Kadınlar için önemli bir hastalıktır. Kadınlarda en fazla görülen kanser. Türkiye de yılda 30 bin vaka. Belirtiler oluşmadan saptanabilir. Kendi kendine muayene, Mamografi Tedavisi mümkün. Cerrahi, Kemoterapi, Radyoterapi Tedavinin değeri verdiği rahatsızlıktan fazladır.

43 40 yaş üzeri: MEME KANSERİ Elle muayene Mamografi: 2 yılda bir Birinci derece akrabalarında (anne, kız kardeş, kız evlat) meme kanseri olanlar: Elle muayene Mamografi: Her yıl BRCA1 or BRCA2 gen mutasyonları

44 Periyodik Muayene Zararlı Olabilir mi? Asemptomatik Birey Tarama Test normal Test anormal Gerçek negatif Yalancı negatif Gerçek pozitif Yalancı pozitif Rahatlatma Tanıda gecikme Tedavi Kaygı McWhinney IR. A Textbook of Family Medicine. Oxford University Press, USA 1997.

45 Aşağıdakilerden hangisi periyodik sağlık muayenesi unsurlarından değildir? a) Danışmanlık verilmesi b) Aşılama çalışmaları c) Muayene d) Hastalığın tedavisi e) Ev ziyaretleri

46 Aşağıdakilerden hangisi periyodik sağlık muayenesi unsurlarından değildir? a) Danışmanlık verilmesi b) Aşılama çalışmaları c) Muayene d) Hastalığın tedavisi e) Ev ziyaretleri

47 Hangi durumda tarama testi anlamlı değildir? a) Hastalığın semptomsuz bir dönemi varsa. b) Hastalığın kabul edilebilir bir tedavisi varsa. c) Hastalığın morbidite ve mortalitesi düşükse. d) Hastalığın toplumdaki prevalansı yüksekse. e) Hastalığı tahmin ettirici risk faktörleri veya erken tanı testleri varsa.

48 Hangi durumda tarama testi anlamlı değildir? a) Hastalığın semptomsuz bir dönemi varsa. b) Hastalığın kabul edilebilir bir tedavisi varsa. c) Hastalığın morbidite ve mortalitesi düşükse. d) Hastalığın toplumdaki prevalansı yüksekse. e) Hastalığı tahmin ettirici risk faktörleri veya erken tanı testleri varsa.

49 Aşağıdakilerden hangisinin PSM kapsamında uygulanması doğrudur? a) Kalp hastalıklarının taranması için EKG çekilmesi b) Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı c) Tarama amacıyla akciğer grafisi çekilmesi d) Çocuklarda her başvuruda ağırlık ve boy ölçülmesi e) Sağlıklı her bireye yılda bir kez check-up yapılması

50 Aşağıdakilerden hangisinin PSM kapsamında uygulanması doğrudur? a) Kalp hastalıklarının taranması için EKG çekilmesi b) Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı c) Tarama amacıyla akciğer grafisi çekilmesi d) Çocuklarda her başvuruda ağırlık ve boy ölçülmesi e) Sağlıklı her bireye yılda bir kez check-up yapılması

Benzer belgeler

Sheet > > yılda 1 Yılda 1 Yılda yilda 1 Yılda 1 Yılda 1. varsa 20 yaşından. 1-2 yılda 1 2 yılda 1

Sheet > > yılda 1 Yılda 1 Yılda yilda 1 Yılda 1 Yılda 1. varsa 20 yaşından. 1-2 yılda 1** 2 yılda 1** KAN BASINCI KOLESTERO L DİYABET DİŞ GÖZ FİZİK MUAYENE KENDİ KENDİNE MEME VE MAMOGRAM PELVİK MUAYENE VE PAP SMEAR 18-39 40-64 >65 18-39 40-64 >65 3-5 Yılda 1 Yılda 1 3-5 yilda 1 Yılda 1 Yılda 1 5 * BMı>25