TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Mart Baskı ICS ÇİMENTO- BÖLÜM 1: GENEL ÇİMENTOLAR- BİLEŞİM, ÖZELLİKLER VE UYGUNLUK KRİTERLERİ Cement- Part 1: Compositions and conformity criteria for common cements TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 Önsöz Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN (2000) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 11 Mart 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir. Bu standarddaki özellikler EN 196-1, EN 196-2, EN 196-3, EN 196-5, EN 196-6, EN ve EN e göre yapõlan deney sonuçlarõna dayanmaktadõr. Genel çimentolarõn uygunluk değerlendirmesi için şema EN de verilmiştir.~ek A bilgi içindir. Bu standardõn kabulü ile TS 19 (1992), TS 20 (1992), TS 26 (1992, TS 640 (1992), TS 809 (1994), TS 3441 (1994), TS 3646 (1994), TS (1992, TS (1997), TS (1997), TS (1997), TS (1997), TS (1997), TS (1997) sayõlõ standardlar iptal edilmiştir.

4 İÇİNDEKİLER 1 Kapsam Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Tarifler Reaktif kalsiyum oksit (CaO) Reaktif silisyum dioksit (SiO 2 ) Ana bileşenler Minör ilâve bileşenler Genel çimentonun tipi Çimentonun dayanõm sõnõfõ Oto kontrol deneyi Kontrol aralõğõ (periyodu) Karakteristik değer Belirlenmiş karakteristik değer Tek sonuç sõnõr değeri İzin verilebilen kabul edilebilirlik (CR) Numune alma plânõ Anlõk (Spot) numune Çimento Bileşenler Genel Ana bileşenler Portland çimentosu klinkeri (K) Granüle yüksek fõrõn curufu (S) Puzolanik maddeler (P,Q) Genel Doğal puzolan (P) Doğal kalsine edilmiş puzolan Uçucu Kül (V,W) Genel Silissi uçucu kül (V) Kalkersi Uçucu Kül (W) Pişmiş Şist (T) Kalker (Kireç taşõ) (L,LL) Silis dumanõ (Silika füme) (D) Minör İlave Bileşenler Kalsiyum sülfat Kimyasal katkõlar Bileşim ve işaret Mekanik, fiziksel, kimyasal ve dayanõklõlõkla ilgili özellikler Mekanik özellikler Standard dayanõm Erken dayanõm Fiziksel Özellikler Priz Başlama Süresi Genleşme Kimyasal Özellikler Dayanõklõlõk Özellikleri Standard İşaretleme Uygunluk Kriteri Genel özellikler Kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler için uygunluk kriteri ve değerlendirme işlemi Genel İstatistiksel uygunluk kriterleri Genel Değişkenlerle kontrol Niteliklere göre kontrol Tek sonucun uygunluk kriteri Çimentonun bileşimi için uygunluk kriterleri... 15

5 9.4 Çimento bileşenlerinin özellikleri için uygunluk kriterleri Ek A (Bilgi için) A-sapma Ek ZA (Bilgi için) AB İnşaat Malzemeleri Direktifi altõnda genel çimentolarõn CE işareti alma şartlarõ Çizelge ZA.1 - Harmonize Maddeler ZA.2 Ürünlerin Uygunluğunun Onaylanmasõ İçin Prosedürler ZA.3 EC Uygunluk belgesi ve EC ye uygunluk beyanõ... 20

6 Çimento - Bölüm 1: Genel çimentolar - Bileşim, özellikler ve uygunluk kriterleri 1 Kapsam Bu standard, 27 farklõ genel çimentonun ve bileşenlerinin tarifini ve özelliklerini kapsar. Her çimentonun tarifini, 6 dayanõm sõnõfõnõn bulunduğu aralõk içinde, o çimentonun üretimi için bileşenlerin katõlma oranõnõ ihtiva eder, aynõ zamanda 27 farklõ çimentonun ve dayanõm sõnõflarõnõn gerekli mekanik, fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirtir ve bu gereklere uygunluğunu değerlendirmek için uygunluk kriterleri ve ilgili kurallarõ tarif eder. Dayanõklõlõk için gerekli olan özellikler de verilmiştir. Not 1 - Verilen özelliklere ilâve olarak, çimento üreticisi ile kullanõcõ arasõnda ilâve bilgi alõş verişi yararlõ olabilir. Bu işlemler bu standardõn kapsamõ içinde değildir, ulusal standardlar veya yönetmeliklerle veya ilgili taraflarca mutabakat içinde ele alõnmalõdõr. Not 2 - Aksi belirtilmedikçe bu standardda çimento kelimesi genel çimentolarõ ifade etmek üzere kullanõlmõştõr. 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN,ISO,IEC vb. No Adõ (İngilizce) TS No. 1) Adõ (Türkçe) EN Methods of testing cement-part 1: Çimento deney Metotlarõ-Bölüm 1: TS EN Determination of strength Dayanõm Tayini EN Methods of testing cement-part 2: Çimento deney Metotlarõ-Bölüm 2: TS EN Chemical analyis of cement Çimentonun Kimyasal Analizi EN Methods of testing cement-part 3: Çimento deney Metotlarõ-Bölüm 3: Priz Determination of setting time and soundness TS EN Süresi ve Genleşme Tayini EN Methods of testing cement-part 5: Pozzolanicity test for pozzolanic cements EN Methods of testing cement-part 6: Determination of fineness EN Methods of testing cement-part 7: Methods of taking and preparing samples of cement EN ) Methods of testing cement-part 21: Determination of the chloride, carbon dioxide and alkali content of cement EN pren 13639: 1999*) EN EN EN ISO 9277 Cement-Part 2: Conformity evaluation TS EN TS EN TS 23 EN TS EN TS EN Determination of total organic carbon content in limestone Method of testing fly ash - Part 1 : Determination of free calcium oxide TS EN content. Tests for geometrical properties of aggregates-part 9 : Assessment of fines- TS EN Methylene blue test. Admixtures for concrete, mortar and grout Part 2:Concrete admixtures Definitions, and requirements. TS EN Determination of the specific surface area of solids by gas adsorption using the BET method. TS ISO 9277 Çimento deney Metotlarõ-Bölüm 5: Puzolanik Çimentolarda Puzolanik Özellik Tayini Çimento Deney Metotlarõ-İncelik tayini Çimento Deney Metotlarõ Bölüm 7 : Çimentodan Numune Alma ve Hazõrlama Metotlarõ Çimento Deney Metotlarõ Bölüm 21 : Klorür,Karbon Dioksit ve Alkali Muhtevasõ Tayini Çimento-Bölüm 2: Uygunluk Değerlendirmesi Kalkerde Toplam Organik Karbon Tayini Uçucu Kül Deney Metodu, Serbest Kalsiyum Oksit Muhtevasõnõn Tayini Agregalarõn Geometrik Özellikleri için Deneyler - Bölüm 9: İnce Tanelerin Tayini - Metilen Mavisi Deneyi Kimyasal Katkõlar - Beton, Harç ve Şerbet İçin - Bölüm 2: Beton Katkõlarõ Tarifler, Özellikler, Uygunluk, İşaretleme ve Etiketleme BET Metodu Kullanarak Gaz Adsorpsiyonu ile Katõlarõn Özgül Yüzey Alanõnõn Tayini 1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3 ve 4 üncü kolonda verilmiştir. 2) EN , EN196-2 nin içine alõnmaktadõr. *) Bu doküman TSE kütüphanesinden temin edilebilir. 1

7 3 Tarifler Bu standardõn amaçlarõ bakõmõndan aşağõdaki tarifler uygulanõr. 3.1 Reaktif kalsiyum oksit (CaO) Kalsiyum oksitin normal sertleşme şartlarõ altõnda kalsiyum silikat hidratlarõ veya kalsiyum alüminat hidratlarõ oluşturan kõsmõ. Not - Bu kõsmõ bulmak için : Ölçülen karbon dioksit (CO 2 ) muhtevasõ (EN ) esas alõnarak, kalsiyum karbonat (CaCO 3 ) olarak hesaplanan CaO muhtevasõ ile ölçülen kükürt trioksit (SO 3 ) muhtevasõ (EN ) esas alõnarak, kalsiyum sülfat (CaSO 4 ) olarak hesaplanan CaO muhtevasõ toplam kalsiyum oksitten (EN ) çõkarõlõr. Bu hesaplamada alkali ile bağlanan sülfat (SO olarak 3 ifade edilen) miktarõ gözönüne alõnmaz. 3.2 Reaktif silisyum dioksit (SiO 2 ) Silisyum dioksitin hidroklorik asit (HCl) ile muamele edilmesinden sonra, kaynar potasyum hidroksit (KOH) çözeltisinde çözünebilen kõsmõ. Not - Reaktif silisyum dioksit muhtevasõnõn tayini, her ikisi de kuru bazda olmak üzere, toplam silisyum dioksit muhtevasõndan (EN 196-2) silisyum dioksitin hidroklorik asit ve potasyum hidroksitde çözünmeyen kalõntõ (EN 196-2) içindeki kõsmõnõn çõkartõlmasõ ile tayin edilir. 3.3 Ana bileşenler Bütün ana ve minör ilâve bileşenlerin toplam kütlesinin % 5'ini aşan oranlarda kullanõlan özel seçilmiş inorganik maddeler. 3.4 Minör ilâve bileşenler Bütün ana ve minör ilâve bileşenlerin toplam kütlesinin % 5'ini geçmeyecek oranda kullanõlan özel seçilmiş inorganik maddeler. 3.5 Genel çimentonun tipi Genel çimentolar grubundaki 27 çeşit çimentodan herbiri ( Çizelge 1). 3.6 Çimentonun dayanõm sõnõfõ Basõnç dayanõmõ sõnõfõ. 3.7 Oto kontrol deneyi Fabrika/depo çõkõş noktasõndan/noktalarõndan anlõk (spot) olarak alõnan çimento numunelerinin üretici tarafõndan sürekli olarak yapõlan deneyleri. 3.8 Kontrol aralõğõ (periyodu) Oto kontrol deney sonuçlarõnõn değerlendirilmesi için tanõmlanmõş olan üretim ve sevkiyat aralõğõ. 3.9 Karakteristik değer Belirlenmiş (istenilen) bir aralõk dõşõndaki bir özellik değerinin, birleşimin dağõlõm değerleri üzerinde, yüzde olarak ifadesi, Pk 3.10 Belirlenmiş karakteristik değer Kimyasal, fiziksel veya mekanik özelliklerin aşmamasõ gereken üst veya alt karakteristik sõnõr değerleri Tek sonuç sõnõr değeri Tek deney sonucu için kimyasal, fiziksel veya mekanik özelliklerin aşmamasõ gereken üst veya alt sõnõr değerleri İzin verilebilen kabul edilebilirlik (CR) Verilmiş bir numune alma plânõ için, belirlenmiş karakteristik sõnõr değerinin dõşõnda bir karakteristik değere sahip olan çimentonun izin verilebilen kabul edilebilirliği. 2

8 3.13 Numune alma plânõ Kullanõlacak numune sayõsõnõ (İstatistiksel), izin verilebilir kabul edilebilirlik (CR) ve P k yüzde kõsmõnõ ifade eden özel plân Anlõk (Spot) numune Plânlanan deneylerle ilgili olarak, aynõ ve tek yerden, aynõ zamanda alõnan numuneler. Anlõk numune, tek numune olabileceği gibi, ard arda alõnan numunelerin birleştirilmesi ile de elde edilebilir. (EN 196-7). 4 Çimento Çimento, su ile karõştõrõldõğõnda hidratasyon reaksiyonlarõ ve prosesler nedeniyle priz alan ve sertleşen bir hamur (pasta) oluşturan ve sertleşme sonrasõ suyun altõnda bile dayanõmõnõ ve kararlõlõğõnõ koruyan, inorganik ve ince öğütülmüş hidrolik bağlayõcõdõr. Bu standarda uygun çimento, CEM çimentosu diye adlandõrõlõr. Agrega ve su ile uygun şekilde harmanlanõp karõştõrõldõğõnda, yeterli süre işlenebilirliğini muhafaza eden ve belirlenmiş periyodlarda belirli dayanõm seviyelerini kazanan ve uzun süre hacim sabitliği gösteren, beton veya harç üretilebilen çimentodur. CEM çimentosunun hidrolik sertleşmesi öncelikle kalsiyum silikatlarõn hidratasyonu nedeniyledir. Diğer kimyasal bileşenler, mesela alüminatlar da, sertleşme işlemine iştirak edebilirler. CEM çimentosunda oranlar EN 196-2'ye göre tayin edildiğinde, reaktif kalsiyum oksit (CaO) ve reaktif silisyum dioksit'in (SiO 2 ), oranlarõnõn toplamõ kütlece en az % 50 olmalõdõr. CEM çimentolarõ, malzeme ve üretim prosesleri kalite güvencesi ile yapõlan ve bileşimleri (kompozisyon) istatistiksel homojenlikte olan farklõ malzemelerin bileşimidir. Üretimle proses arasõndaki bağlantõ ve çimentonun bu standarda uygunluğu EN de anlatõlmõştõr. Not - Sertleşmesi, esas olarak diğer bileşikler nedeniyle olan çimentolar da mevcuttur (kalsiyum alüminat çimentosunda kalsiyum alüminat nedeniyle oluşan sertleşme gibi). 5 Bileşenler 5.1 Genel Madde 5.2 den Madde 5.5'e kadar verilmiş olan bileşenlerin özellikleri, aksi belirtilmedikçe prensip olarak EN 196'da tarif edilen deney metotlarõna göre tayin edilir. 5.2 Ana bileşenler Portland çimentosu klinkeri (K) Portland çimentosu klinkeri,oksitler olarak ifade edilen CaO, SiO 2, Al 2 O 3, Fe 2 O 3 ve az miktarda diğer maddeler ihtiva eden ham maddelerin kesin şekilde belirlenmiş karõşõmõnõn (farin, pasta veya çamur) sinterlenmesi ile hazõrlanõr. Farin, pasta veya çamur çok ince öğütülmüş, hassas şekilde karõştõrõlmõş, dolayõsõyla homojen olmalõdõr. Portland çimentosu klinkeri, kütlece en az 2/3 oranõnda kalsiyum silikatlardan (3CaO. SiO 2 ve 2CaO. SiO 2 ) ve geri kalanõ alüminyum ve demir ihtiva eden klinker fazlarõ ile diğer bileşiklerden oluşan hidrolik bir maddedir. Kütlece CaO/SiO 2 oranõ 2,0'dan az olmamalõdõr. MgO muhtevasõ kütlece % 5'den fazla olmamalõdõr Granüle yüksek fõrõn curufu (S) Granüle yüksek fõrõn curufu, demir cevheri yüksek fõrõnda ergitilip arõtõlõrken elde edilen uygun bileşimdeki ergimiş curufun hõzla soğutulmasõ ile elde edilir, kütlece en az 2/3 oranõnda camsõ curuf ihtiva eder ve uygun şekilde aktifleştirildiğinde hidrolik özellikler gösterir. 3

9 Granüle yüksek fõrõn curufunun kütlece en az 2/3'ü, kalsiyum oksit (CaO), magnezyum oksit (MgO) ve silisyum dioksit (SiO 2 ) toplamõndan ibaret olmalõdõr. Geri kalan kõsmõ az miktarda diğer bileşiklerle birlikte alüminyum oksit (Al 2 O 3 ) ihtiva eder. Kütlece (CaO+MgO) / (SiO ) oranõ 1,0'dan fazla olmalõdõr Puzolanik maddeler (P,Q) Genel Puzolanik maddeler, silissi veya alüminyum silikatlõ veya bunlarõn bileşiminden oluşan doğal maddelerdir. Uçucu kül ve silis dumanõ puzolanik özelliklere sahip olmalarõna rağmen ayrõ maddelerde tarif edilmiştir (Madde ve Madde 5.2.7). Puzolanik maddeler su ile karõştõrõldõğõnda kendi kendine sertleşmezler fakat, ince öğütüldüğünde ve suyun mevcudiyetinde normal çevre sõcaklõğõnda çözünmüş kalsiyum hidroksitle (Ca(OH) 2 ), dayanõmõ geliştiren kalsiyum silikat ve kalsiyum alüminat bileşikleri oluşturmak üzere reaksiyona girerler. Bu bileşikler, hidrolik maddelerin sertleşmesinde oluşan bileşiklerle benzerdir. Puzolanlar esasen reaktif silisyum dioksit (SiO 2 ) ve alüminyum oksit (Al 2 O 3 )'den oluşmuştur. Geri kalan kõsõm demir oksit (Fe 2 O 3 ) ve diğer oksitleri ihtiva eder. Sertleşme için reaktif kalsiyum oksit oranõ ihmal edilebilir. Reaktif Silisyum dioksit miktarõ kütlece % 25,0'den az olmamalõdõr. Puzolanik maddeler doğru şekilde hazõrlanmalõdõr; yani üretim veya teslim durumuna bağlõ olarak seçilmeli, homojenize edilmeli, kurutulmalõ veya õsõl işlemden geçirilmeli ve öğütülmelidir Doğal puzolan (P) Doğal puzolanlar, genellikle uygun kimyasal ve mineralojik bileşimli ve Madde 'e uygun volkanik maddeler veya tortul kayalardõr Doğal kalsine edilmiş puzolan Doğal kalsine edilmiş puzolanlar Madde 'e uygun, õsõl işlemle aktifleştirilmiş volkanik orijinli malzemeler, killer, şistler ve tortul kayalardõr Uçucu Kül (V,W) Genel Uçucu kül, pülverize kömür yakõlan fõrõnlardan atõlan baca gazõndaki toz taneciklerinin elektrostatik veya mekanik olarak çöktürülmesi ile elde edilir. Bu standarda uygun çimentoda, diğer metotlarla elde edilen kül kullanõlmaz. Uçucu küller silissi veya kalkersi yapõda olabilir. Silissi uçucu külün puzolanik özellikleri vardõr. Kalkersi uçucu külün ise hidrolik özelliklerine ilâveten puzolanik özellikleri olabilir. Uçucu külün EN ye göre tayin edilen, fakat kõzdõrma süresi bir saat olarak tutulan kõzdõrma kaybõ, kütlece % 5,0 i geçmemelidir. Kõzdõrma kaybõ kütlece % 5,0 den % 7,0 ye kadar olan uçucu küller de, özellikle donma direnci gibi belirli gerekleri sağlamasõ ve kullanõm yerindeki beton ve harç için uygun standardlara ve yönetmeliklere uygun olmasõ halinde kabul edilebilir. Uçucu külün % 5,0 - % 7,0 kõzdõrma kaybõna sahip olmasõ halinde, en yüksek limit olan % 7,0 çimento torbasõnõn üzerinde ve/veya teslim belgesinde belirtilmelidir Silissi uçucu kül (V) Silissi uçucu kül çoğunluğu puzolanik özelliklere sahip küresel partiküllerden ibaret ince bir toz olup, esas olarak reaktif silisyum dioksit (SiO 2 ) ve alüminyum oksit (Al 2 O 3 )'den oluşur. Geri kalan kõsmõ ise demir oksit (Fe 2 O 3 ) ve diğer bileşikleri ihtiva eder. Reaktif CaO oranõ kütlece % 10,0 'dan az olmalõdõr. EN e göre tayin edilen serbest CaO muhtevasõ % 1,0 den fazla olmamalõdõr. Serbest CaO muhtevasõ kütlece % 1,0 den fazla, % 2,5 dan az olan uçucu küller de, kütlece % 30 silissi uçucu kül ve bu standarda uygun % 70 CEM I çimentosu ile hazõrlanan karõşõm EN e göre deneye tabi tutulduğunda hacim genleşmesi 10 mm yi geçmemek şartõyla kabul edilebilir. Reaktif SiO 2 muhtevasõ kütlece % 25,0 den az olmamalõdõr. 4

10 Kalkersi Uçucu Kül (W) Kalkersi uçucu kül, hidrolik ve/veya puzolanik özellikleri olan ince bir toz olup, esas olarak reaktif kalsiyum oksit (CaO), reaktif silisyum dioksit (SiO 2) ve alüminyum oksit (Al 2 O 3) 'den oluşur. Geri kalanõ demir oksit (Fe 2 O 3 )ve diğer bileşikleri ihtiva eder.reaktif kalsiyum oksit oranõ kütlece % 10,0 dan az olmamalõdõr. % 10,0 - % 15,0 arasõnda reaktif kalsiyum oksit ihtiva eden kalkersi uçucu külün, reaktif silisyum dioksit muhtevasõ kütlece % 25,0 den az olmamalõdõr. % 15,0 den fazla reaktif kalsiyum oksit ihtiva eden ince öğütülmüş kalkersi uçucu külün, EN e göre deneye tabi tutulduğunda, 28 günlük basõnç dayanõmõ en az 10,0 MPa olmalõdõr. Uçucu kül deneyden önce öğütülmeli ve inceliği 40 µm'lik elekten yaş eleme yapõldõğõnda külün kütlesi cinsinden elek üzerinde kalan kül oranõ % 10 ile % 30 arasõnda yer alacak şekilde olmalõdõr. Deney harcõ, çimento yerine sadece öğütülmüş kalkersi uçucu külle hazõrlanmalõdõr. Harç numuneleri, hazõrlanmalarõndan 48 saat sonra kalõptan çõkarõlmalõ ve deney anõna kadar bağõl nemi en az % 90 olan rutubetli ortamda kürlenmelidir. Kalkersi uçucu külün hacim genleşmesi, daha önce anlatõldõğõ gibi öğütülmüş kütlece % 30 kalkersi uçucu kül ve kütlece % 70 bu standarda uygun CEM I çimentosu karõşõmõ kullanõldõğõnda ve EN 'e göre deneye tabi tutulduğunda, 10 mm'yi aşmamalõdõr. Not - Uçucu külün sülfat ( SO 3 olarak ifade edilen ) muhtevasõ, çimentonun sülfat miktarõ için müsade edilebilen üst limiti aşarsa, bu durum çimento imâlatcõsõ tarafõndan, kalsiyum sülfat ihtiva eden bileşenleri uygun şekilde azaltmak suretiyle hesaba katõlmalõdõr Pişmiş Şist (T) Pişmiş şist, özellikle pişmiş yağlõ şist özel bir fõrõnda yaklaşõk 800 C sõcaklõkta üretilir. Doğal maddenin bileşimi ve üretim prosesi nedeniyle pişmiş şist esas olarak dikalsiyum silikat ve monokalsiyum alüminat olmak üzere klinker fazlarõnõ ihtiva eder. Aynõ zamanda az miktarda serbest kalsiyum oksit ve kalsiyum sülfatõn yanõnda, özellikle silisyum dioksit olmak üzere daha yüksek oranlarda, puzolanik reaksiyona giren oksitleri ihtiva eder. Buna göre ince öğütülmüş pişmiş şist, puzolanik özelliklere ilâve olarak, portland çimentosu gibi belirgin hidrolik özellikler de gösterir. İnce öğütülmüş pişmiş şist EN e göre deneye tabi tutulduğunda, 28 günlük basõnç dayanõmõ en az 25,0 MPa olmalõdõr. Deney harcõ, çimento yerine sadece ince öğütülmüş pişmiş şistle hazõrlanmalõdõr. Harç numuneleri, hazõrlanmalarõndan 48 saat sonra kalõptan çõkarõlmalõ ve deney anõna kadar bağõl nemi en az % 90 olan rutbetli ortamda kürlenmelidir. Pişmiş şistin hacim genleşmesi, öğütülmüş kütlece % 30 pişmiş şist ve kütlece % 70 bu standarda uygun CEM I çimentosu karõşõmõ kullanõldõğõnda ve EN e göre deneye tabi tutulduğunda, 10 mm'yi aşmamalõdõr. Not - Pişmiş şistin sülfat ( SO 3 olarak ifade edilen ) muhtevasõ, çimentonun sülfat miktarõ için müsade edilebilen üst limiti aşarsa, bu durum çimento imâlatçõsõ tarafõndan, kalsiyum sülfat ihtiva eden bileşenleri uygun şekilde azaltmak suretiyle hesaba katõlmalõdõr Kalker (Kireç taşõ) (L,LL) Kalker aşağõdaki özellikleri karşõlamalõdõr. a) Kalsiyum oksit muhtevasõndan hesaplanan kalsiyum karbonat (CaCO 3 ) muhtevasõ kütlece en az % 75 olmalõdõr. b) EN a göre metilen mavisi deneyi ile tayin edilen kil muhtevasõ 1,20 g/100 g õ geçmemelidir. Bu deney için kalker, EN ya uygun olarak tayin edilen özgül yüzeyi yaklaşõk 5000 cm 2 /g olacak şekilde öğütülmelidir. c) Toplam organik karbon muhtevasõ (TOC), pr EN 13639:1999 a göre tayin edildiğinde aşağõdakilerden birine uygun olmalõdõr. - L L : Kütlece % 0,20 yi aşmamalõdõr. - L : Kütlece % 0,50 yi aşmamalõdõr. 5

11 5.2.7 Silis dumanõ (Silika füme) (D) Silis dumanõ, silisyum ve ferrosilisyum alaşõmlarõ üretimi sõrasõnda yüksek saflõktaki kuvarsõn kömürle birlikte elektrik ark fõrõnlarõnda indirgenmesinden oluşur ve kütlece en az % 85 amorf silisyum dioksit içeren çok ince küresel taneciklerden ibarettir. Silis dumanõ aşağõdaki özellikleri karşõlamalõdõr. a) EN 196-2'ye göre, ancak 1 saat süreyle kõzdõrma kaybõ tayini yapõldõğõnda kõzdõrma kaybõ kütlece % 4,0'ü geçmemelidir. b) İşlem görmemiş silis dumanõnõn özgül yüzeyi (BET), ISO 9277 ye göre deneye tabi tutulduğunda, en az 15,0 m 2 /g olmalõdõr. Klinker ve alçõ taşõ ile birlikte öğütülmesi için silis dumanõ kendi orijinal halinde veya sõkõştõrõlmõş veya (su ile) peletlenmiş halde olabilir. 5.3 Minör İlave Bileşenler Minör ilâve bileşenler, inorganik doğal mineral maddeler, klinker üretim prosesinden çõkan inorganik mineral maddeler veya çimentoda ana bileşen olarak kullanõlmayan Madde 5.2 de belirtilen özel olarak seçilmiş maddelerdir. Minör ilâve bileşenler, tanecik boyut dağõlõmlarõndan dolayõ ve uygun olarak hazõrlanmasõndan sonra çimentonun fiziksel özelliklerini (işlenebilirlik, su tutma gibi) iyileştirir. Minör ilâve bileşenler inert olabilirler veya hafif hidrolik, gizli hidrolik veya puzolanik özeliklere sahip olabilirler. Bununla birlikte minör ilâve bileşenlere bu konuda özellikler getirilmemiştir. Minör ilâve bileşenler doğru şekilde hazõrlanmalõdõr, yani üretim ve teslim durumuna bağlõ olarak seçilmeli, homojenize edilmeli, kurutulmalõ ve öğütülmelidir. Bu bileşenler çimentonun su ihtiyacõnõ farkedilir derecede arttõrmamalõ, her hangi yolla betonun ve harcõn bozulmaya karşõ direncini zayflatmamalõ veya beton donatõsõnõn korozyona karşõ koruyuculuğunu azaltmamalõdõr. Not - Çimentodaki minör ilâve bileşenlerle ilgili bilgi, istenildiğinde imâlatçõdan temin edilebilmelidir. 5.4 Kalsiyum sülfat Kalsiyum sülfat imâlat sõrasõnda çimentonun diğer bileşenlerine prizi kontrol için ilâve edilir. Kalsiyum sülfat, jips (kalsiyum sülfat dihidrat, CaSO 4.2H 2 O), hemi hidrat (CaSO 4.1/2 H 2 O) veya anhidrit susuz kalsiyum sülfat (CaSO4), veya bunlarõn karõşõmlarõ olabilir. Jips ve anhidrit doğal olarak bulunur. Kalsiyum sülfat aynõ zamanda bazõ endüstriyel proseslerin yan ürünü olarak da temin edilebilir. 5.5 Kimyasal katkõlar Bu standardda kullanõlan kimyasal katkõlar, Madde 5.2 den Madde 5.4 e kadar yer almayan çimentonun imâlatõnõ veya özelliklerini geliştirmek için ilâve edilen bileşenlerdir. Kimyasal katkõnõn toplam muhtevasõ, çimento kütlesinin % 1,0'ini geçmemelidir (pigmentler hariç). Organik katkõlarõn kuru bazdaki miktarõ çimento kütlesinin % 0,5 ini geçmemelidir. Kimyasal katkõlar donatõnõn korozyonunu arttõrmamalõ, çimentonun veya çimentodan hazõrlanan beton veya harçlarõn özelliklerini bozmamalõdõr. EN 934 serisine uyan beton harç veya şerbetlere ilâve edilen kimyasal katkõlarõn standard işareti torbalarõn üzerinde veya sevk irsaliyesinde (teslim belgesinde) belirtilmelidir. 6 Bileşim ve işaret Bu standardõn kapsamõndaki 27 farklõ genel çimento aşağõdaki beş ana tipte olmak üzere gruplandõrõlmõş ve işaretleri Çizelge 1 de verilmiştir. CEM I Portland çimentosu CEM II Portland-kompoze çimento CEM III Yüksek Fõrõn Curuflu çimento CEM IV Puzolanlõ çimento 6

12 CEM V Kompoze çimento 27 farklõ genel çimentodan herbirinin bileşimi Çizelge 1 e uygun olmalõdõr. Not - Tanõmlamada açõklõk bakõmõndan, bileşim için belirtilen gerekler bütün ana ve minör ilâve bileşenlerin toplamõna aittir. Sonuçtaki çimento, ana ve minör ilâve bileşenler artõ yeteri kadar kalsiyum sülfat (Madde 5.4) ve kimyasal katkõlar (Madde 5.5) olarak anlaşõlmalõdõr. 7

13

14 Çizelge 1 - Genel çimentolar grubuna ait 27 ürün Ana 27 ürüne ait işaret Tipler (Genel Çimento Tipleri) Klinker CEM I Portland Çimento Portland- Curuflu Çimento Portland- Silis Dumanlõ Çimento Yüksek Fõrõn Curufu Silis Dumanõ K S D b) Doğal Bileşim (kütlece a) P Puzolan Ana Bileşenler Doğal Kalsine Edilmiş Q % olarak) Silissi V Uçucu Kül Kalkersi Pişmiş Şist Kalker W T L LL CEM I CEM II/A-S CEM II/B-S CEM II/A-D CEM II/A-P CEM II/B-P CEM II/A-Q CEM II/B-Q CEM II/A-V Minör İlave Bile_ şen CEM II CEM II/B-V CEM II/A-W CEM II/B-W CEM II/A-T CEM II/B-T CEM II/A-L CEM II/B-L CEM II/A-LL CEM II/B-LL Portland- Puzolanlõ Çimento Portland- Uçucu Küllü Çimento Portland- Pişmiş Şistli Çimento Portland- Kalkerli Çimento Portland- Kompoze CEM II/A-M Çimento c) CEM II/B-M CEM III CEM IV CEM V Yüksek fõrõn CEM III/A Curuflu CEM III/B Çimento CEM III/C Puzolanik CEM IV/A Çimento c) CEM IV/B Kompoze CEM V/A Çimento c) CEM V/B a b c Çizelgedeki değerler ana ve minör ilâve bileşenlerin toplamõ ile ilgilidir. Silis dumanõnõn oranõ % 10 la sõnõrlanmõştõr. Portland Kompoze çimento CEM II/A-M ve CEM II/B-M de, Puzolanik Çimento CEM IV/A ve CEM IV/B de, Kompoze Çimento CEM V/A ve CEM V/B de klinkerin yanõndaki diğer ana bileşenler çimentoya ait işaretle beyan edilmelidir ( Madde 8). 8

15 7 Mekanik, fiziksel, kimyasal ve dayanõklõlõkla ilgili özellikler 7.1 Mekanik özellikler Standard dayanõm Çimentonun standard dayanõmõ EN 196-1'e göre tayin edilen 28 günlük basõnç dayanõmõdõr. Çizelge 2'de verilen özelliklere uygun olmalõdõr. Üç standard dayanõm sõnõfõ belirlenmiştir : 32,5 sõnõfõ; 42,5 sõnõfõ; 52,5 sõnõfõ(çizelge 2) Erken dayanõm Çimentonun erken dayanõmõ EN 196-1'e göre tayin edilen 2 veya 7 günlük basõnç dayanõmõdõr ve Çizelge 2 de verilen özelliklere uygun olmalõdõr. N ile belirtilen normal erken dayanõm sõnõfõ ve R ile belirtilen yüksek erken dayanõm sõnõfõ olmak üzere her bir standard dayanõm sõnõfõ için iki erken dayanõm sõnõfõ tanõmlanõr (Çizelge 2). Çizelge 2 - Karakteristik değerlerle verilen mekanik ve fiziksel özellikler Basõnç Dayanõmõ (MPa) Dayanõm Priz başlama Erken Dayanõm Standard Dayanõm Sõnõfõ süresi (dakika) 2 günlük 7 günlük 28 günlük 32,5 N - 16,0 32,5 R 10,0-32,5 52, ,5 N 10,0-42,5 R 20,0-42,5 62, ,5 N 20,0-52,5 R 30,0-52,5-45 Genleşme (mm) Fiziksel Özellikler Priz Başlama Süresi EN e göre tayin edilen priz başlama süresi, Çizelge 2 deki gereklere uygun olmalõdõr Genleşme EN e göre tayin edilen hacim genleşmesi, Çizelge 2 deki gereğe uygun olmalõdõr. 7.3 Kimyasal Özellikler Çizelge 3 ün 3 ve 4 cü kolonlarõnda gösterilen çimento tip ve dayanõm sõnõflarõna ait çimentolarõn özellikleri, kolon 2 de belirtilen metotlara göre deneye tabi tutulduklarõnda kolon 5 deki gereklere uymalõdõr. Not - Bazõ Avrupa ülkelerinin suda çözünen 6 değerlikli kromat muhtevasõ için ilâve özellikleri vardõr. (Bilgi için Ek A) 7.4 Dayanõklõlõk Özellikleri Birçok uygulamalarda, özellikle şiddetli çevresel şartlarda, çimentonun seçimi, beton, harç ve şerbetlerin dona dayanõklõlõk, kimyasal direnç ve donatõnõn korunmasõ gibi dayanõklõlõk özelliklerine etkisi vardõr. Bu standarddan uygun çimentonun seçimi, farklõ uygulamalar ve çevre şartlarõ için özellikle tip ve dayanõm sõnõfõ açõsõndan, kullanõm yerindeki beton ve harç için yürürlükte olan uygun standard ve yönetmeliklere (şartname) göre yapõlõr. 9

16 Çizelge 3 - Karakteristik değer olarak tanõmlanan gerekli kimyasal özellikler Özellik Deney Çimento Dayanõm Kaynağõ Tipi Sõnõfõ Özellikler a) Kõzdõrma CEM I Kaybõ EN CEM III hepsi için % 5,0 Kalõntõ CEM III Çözünmeyen EN196-2 b) CEM I hepsi için % 5,0 32,5 N 32,5 R % 3,5 Sülfat miktarõ (SO 3 olarak) EN196-2 CEM I CEM II c) CEM IV CEM V CEM III d) 42,5 N 42,5 R 52,5 N 52,5 R hepsi için % 4,0 Klorür muhtevasõ EN Hepsi için e) hepsi için % 0,10 f) Puzolanik özellik EN CEM IV hepsi için Deneyi sağlar a) Özellikler çimento kütlesinin yüzdesi cinsinden verilir. b) Hidroklorik asit ve sodyum karbonatla çözünmeyen kalõntõ tayini. c) Bütün dayanõm sõnõflarõ için çimento tipi CEM II/B-T % 4,5'e kadar sülfat ihtiva edebilir. d) CEM III/C tipi çimento, % 4,5'e kadar sülfat ihtiva edebilir e) CEM III tipi çimento, % 0,10'dan fazla klorür ihtiva edebilir, bu taktirde gerçek klorür muhtevasõ ambalaj ve/veya teslim belgesinde belirtilmelidir. f) Ön germeli uygulamalar için çimento düşük özellik değerine göre üretilebilir. Böyle durumda, teslim belgesinde % 0,10 değerinin yerine bu düşük değer yazõlõr. 8 Standard İşaretleme CEM çimentolarõ en azõndan Çizelge 1'de verilen çimento tipi ve dayanõm sõnõfõnõ belirten 32,5; 42,5 veya 52,5 rakamlarõ ile (Madde 7.1) tanõmlanmalõdõr. Çimentonun yüksek erken dayanõm sõnõfõnda olduğunu göstermek için, uygun olan N veya R harfi ilâve edilir (Madde 7.1). Örnek 1 Bu standardõn yüksek erken dayanõmlõ, 42,5 dayanõm sõnõfõna uyan portland çimentosu aşağõdaki şekilde gösterilir. Portland çimento TS EN CEM I 42,5 R Örnek 2 Kütlece % 6 - % 20 arasõnda TOC muhtevasõ % 0,50 den fazla olmayan, kalker (L) içeren, 32,5 dayanõm sõnõfõna uyan portland kalkerli çimento aşağõdaki şekilde gösterilir. Portland Kalkerli Çimento TS EN CEM II/A - L 32,5 N Örnek 3 Toplam olarak kütlece % 6-20 arasõnda granüle yüksek fõrõn curufu (S), silissi uçucu kül (V) ve kalker (L) içeren ve yüksek erken dayanõmlõ, dayanõm sõnõfõ 32,5 a uyan Portland Kompoze Çimento aşağõdaki şekilde gösterilir. Portland - Kompoze Çimento TS EN CEM II/A-M (S-V-L) 32,5 R Örnek 4 10

17 Kütlece % 18- % 30 arasõnda granüle yüksek fõrõn curufu (S) ve kütlece % arasõnda silissi uçucu kül (V) içeren normal erken dayanõmlõ, dayanõm sõnõfõ 32,5 a uyan Kompoze Çimento aşağõdaki şekilde gösterilir. Kompoze Çimento TS EN CEM V/A (S-V) 32,5 N 9 Uygunluk Kriteri 9.1 Genel özellikler 27 tip çimentonun bu standarda uygunluğu anlõk numunelerin deneye tabi tutulmasõ ile sürekli olarak değerlendirilmelidir. İmâlatçõnõn yapacağõ otokontrol deneyleri için özellikler, deney metotlarõ ve en az deney sõklõklarõ Çizelge 4 de belirtilmiştir. Sürekli teslim edilmeyen çimentolar için ilgili deney sõklõğõ ve diğer ayrõntõlar EN de verilmiştir. Çimentonun bu standarda uygunluğu, yetkili kuruluş tarafõndan verilecek uygunluk belgesi EN ye göre değerlendirilmelidir. Not - Bu standard, teslimattaki kabul denetimi ile ilgili değildir. 9.2 Kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler için uygunluk kriteri ve değerlendirme işlemi Genel Madde ve Madde deki uygunluk kriterlerini karşõlamasõ şartõyla çimentonun bu standarddaki kimyasal, fiziksel ve mekanik özelliklere uygun olduğu kabul edilir. Uygunluk, çõkõş noktalarõndan sürekli anlõk numune alma esasõna ve kontrol periyodu içinde alõnan bütün otokontrol numunelerinden elde edilen deney sonuçlarõna dayanarak değerlendirilmelidir. 11

18 Çizelge 4 - İmâlatçõ tarafõndan yapõlan otokontrol deneyleri için özellikler, deney metotlarõ,en az deney sõklõklarõ ve istatistiksel değerlendirme işlemi. Özellik Erken Dayanõm Standard dayanõm Deneye tabi tutulacak çimentolar Otokontrol deneyi Deney En az deney sõklõğõ İstatistiksel değerlendirme işlemi Metodu a Yeni tip çimento Değişkenlere Niteliklere b) Rutin için başlangõç göre muayene göre durumda e) periyodunda muayene Hepsi için EN Haftada 2 defa Haftada 4 defa Priz başlangõcõ Hepsi için EN 196- Haftada Haftada 3 2 defa 4 defa x f) Genleşme Hepsi için EN 196- Haftada Haftada 3 1 defa 4 defa x Kõzdõrma kaybõ CEM I, EN 196- Ayda Haftada CEM III 2 2 defa c) 1 defa x f) Çözünmeyen CEM I, EN 196- Ayda Haftada Kalõntõ CEM III 2 2 defa c) 1 defa x f) Sülfat miktarõ Hepsi için EN 196- Haftada Haftada 2 2 defa 4 defa x f) Klorür miktarõ Hepsi için EN 196- Ayda Haftada 21 2 defa c) 1 defa x f) Puzolanik özellik CEM IV EN 196- Ayda Haftada 5 2 defa 1 defa x d) Ayda Haftada Bileşimi Hepsi için - 1 defa 1 defa a) EN 196 nõn müsade edilen ilgili bölümlerinde belirtilen diğer metotlar, referans metotla aynõ sonucu verdiğinin ispatlanmasõ halinde kullanõlabilir. b) Numunenin alõnmasõ ve hazõrlanmasõ EN ye göre olmalõdõr. c) 12 aylõk bir periyod içinde sonuçlarõn hiç biri karakteristik değerin % 50 sini aşmõyorsa, deney sõklõğõ ayda 1 defaya düşürülebilir. d) İmâlatçõ tarafõndan seçilen uygun deney metodu. e) Veriler normal bir dağõlõm göstermezse, değerlendirme metoduna herbir duruma göre karar verilir. f) Numune sayõsõ kontrol periyodu içinde en az haftada 1 ise, değerlendirme değişkenlere göre yapõlabilir. x 12

19 9.2.2 İstatistiksel uygunluk kriterleri Genel Uygunluk değerlendirmesi aşağõdaki istatistiksel kriter şartlarõna göre yapõlõr: - Bu standardda Madde 7.1, Madde 7.2, Madde 7.3, de belirtilen kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler için belirlenmiş karakteristik değerler; - Çizelge 5 de verilen karakteristik değere dayanan yüzde Pk; - Çizelge 5 de verilen izin verilebilen kabul edilebilirlik CR. Çizelge 5 - P k ve CR için gerekli olan değerler Karakteristik değerin dayandõğõ yüzde P k İzin verilebilen kabul edilebilirlik CR Erken ve standard dayanõm (Alt sõnõr) Mekanik özellikler Standard dayanõm (Üst sõnõr) % 5 % 10 % 5 Fiziksel ve Kimyasal Özellikler Not - Sõnõrlõ sayõda deney sonuçlarõna dayanan bir metotla uygunluk değerlendirmesi, sadece yõğõn içinde karakteristik değerin dõşõndaki sonuçlarõn oranõ için yaklaşõk bir değer üretebilir. Daha büyük numune boyutu (yani deney sonuçlarõnõn sayõsõ), daha iyi yaklaşõm demektir. Seçilmiş izin verilebilen kabul edilebilirlik CR, numune alma plânõ ile sağlanan yaklaşõmõn derecesini kontrol eder. Bu standardõn özelliklerine uygunluğu Madde de ve Madde de anlatõldõğõ gibi ve Çizelge 4 de belirtildiği gibi ya değişkenlerle veya niteliklerle kanõtlanmalõdõr. Kontrol periyodu 12 ay olmalõdõr Değişkenlerle kontrol Bu kontrol için, deney sonuçlarõnõn normal dağõlõm gösterdiği kabul edilir. Aşağõdaki 1 ve 2 numaralõ eşitlikler sağlandõğõnda uygun olduğu sonucuna varõlõr. ve x - k A x s L (1) x + k A x s U (2) Burada; x : kontrol periyodu içinde otokontrol deney sonuçlarõnõn tümünün aritmetik ortalamasõ, s : kontrol periyodu içindeki otokontrol deney sonuçlarõnõn tümünün standard sapmasõ, k A : kabul edilebilirlik sabiti, L : Madde 7.1 ile ilgili Çizelge 2 'de verilen, belirtilmiş alt sõnõr, U : Madde 7 ile ilgili Çizelge 2 ve 3'de verilen, belirtilmiş üst sõnõr, dir. Kabul edilebilirlik sabiti k A, karakteristik değerin dayandõğõ yüzde Pk ya, izin verilebilen kabul edilebilirlik CR ye ve deney sonuçlarõnõn sayõsõ n ye bağlõdõr. k A değerleri Çizelge 6 da liste halinde verilmiştir. 13

20 Çizelge 6 - Kabul edilebilirlik sabiti k A Deney sonuçlarõnõn Pk = % 5 için Pk = % 10 için sayõsõ ( n ) ( erken ve standard dayanõm alt limit ) (diğer özellikler) >400 2,40 2,35 2,31 2,27 2,24 2,22 2,17 2,13 2,09 2,07 2,02 1,99 1,97 1,94 1,93 1,87 1,84 1,80 1,78 1,93 1,89 1,85 1,82 1,80 1,78 1,73 1,70 1,67 1,65 1,61 1,58 1,56 1,54 1,53 1,48 1,45 1,42 1,40 Not - Bu çizelgede verilen değerler CR = % 5 için geçerlidir. a) : ( n ) nin ara değerleri için geçerli olan k A değerleri de kullanõlabilir. k A a) Niteliklere göre kontrol Karakteristik değerin dõşõnda kalan deney sonuçlarõnõn sayõsõ olan c D sayõlmalõ ve Çizelge 7 de belirtildiği gibi, otokontrol deney sonuçlarõnõn sayõsõ n ve yüzdeli Pk dan hesaplanan kabul edilebilir kusurlu değer sayõsõ c A ile karşõlaştõrõlmalõdõr. Aşağõdaki eşitlik (3) sağlandõğõnda uygunluk sağlanmõş olur : c D c A (3) c A değeri karakteristik değerin dayandõğõ yüzde Pk ya, izin verilebilen kabul edilebilirlik CR ye ve deney sonuçlarõnõn sayõsõ n ye bağlõdõr. c A sayõsõ Çizelge 7 de liste halinde verilmiştir Çizelge 7 - c A Değerleri Deney sonuçlarõnõn sayõsõ n a) P k = % 10 için c A değerleri Not - Bu çizelgede verilen değerler CR = % 5 için geçerlidir. a) : Deney sonuçlarõnõn sayõsõ n < 20 ise (P k = %10 ) istatistiksel uygunluk kriteri mümkün değildir, bu durumda c A daima 0 dõr. 14

21 Tek sonucun uygunluk kriteri İstatistiksel uygunluk kriterlerine ilâve olarak, her deney sonucunun bu standardõn gereklerine uygunluğu, sonucun Çizelge 8'de gösterilen sõnõr değerlerinin içinde kalmasõnõ gerekli kõlar. Çizelge 8 - Tek sonuçlar için sõnõr değerleri Erken dayanõm alt sõnõr değeri (MPa) Özellik Standard dayanõm alt sõnõr değeri (MPa) Priz başlangõcõ alt sõnõr değeri (dakika) Genleşme üst sõnõr değeri ( mm) Sülfat muhtevasõ üst sõnõr değeri Tek sonuçlar için sõnõr değerler Dayanõm sõnõfõ 32,5 N 32,5 R 42,5 N 42,5 R 52,5 N 52,5 R 2 gün - 8,0 8,0 18,0 18,0 28,0 7 gün 14, gün 30,0 30,0 40,0 40,0 50,0 50,0 CEM I CEM II a) CEM IV CEM V (% SO 3 olarak) CEM III/A CEM III/B ,0 4,5 CEM III/C 5,0 Klorür muhtevasõ b) üst sõnõr değeri (%) c) 0,10 Puzolanik özellik 15 günde pozitif a Çimento tipi CEM II/B-T bütün dayanõm sõnõflarõ için % 5'e kadar SO 3 ihtiva edebilir. b c Çimento tipi CEM III, % 0,10'dan fazla klorür ihtiva edebilir, fakat bu taktirde gerçek klorür muhtevasõ belirtilmelidir. Ön germeli uygulamalar için çimentolar alt özellik değerlerine göre üretilebilir, bu taktirde teslimat belgesinde belirtilecek olan % 0,10 değerinin yerine bu alt değer yazõlõr. 9.3 Çimentonun bileşimi için uygunluk kriterleri Çimentonun bileşimi, kural olarak çõkõş noktalarõndan alõnan anlõk numuneler kullanõlarak üretici tarafõndan en az ayda bir defa kontrol edilmelidir. Çimentonun bileşimi Çizelge 1 de belirtilen özellikleri sağlamalõdõr. Çizelge 1 deki ana bileşenlerin limit muhtevalarõ kontrol periyodunda alõnan anlõk numunelerden hesaplanan ortalama bileşimi sağlamasõ gereken referans değerlerdir. Tek sonuç için, referans değerden en fazla -2 alt ve +2 üst değerlik sapmaya müsade edilir. Bu özelliklere uygunluğu sağlamak için üretim sõrasõnda uygun işlemler ve uygun doğrulama metotlarõ uygulanmalõ ve belgelenmelidir. 9.4 Çimento bileşenlerinin özellikleri için uygunluk kriterleri Çimento bileşenleri Madde 5 de belirtilen özellikleri sağlamalõdõr. Bu özelliklere uygunluğu sağlamak için üretim sõrasõnda uygun işlemler uygulanmalõ ve belgelenmelidir. 4,5 15

22 Ek A (Bilgi için) A-sapma A-sapma : Yönetmelikler nedeniyle ulusal sapmalar, zaman içindeki değişiklikler CEN/CENELEC üyelerinin yetkilerinin dõşõndadõr. Bu standarddaki ilgili özelliklere ilâve olarak, kaldõrõlõncaya kadar CEN üyesi ülkelerde bu A-sapmalarõ da geçerlidir. Bu standardda milli A-sapmalarõ 90/531 sayõlõ EC-Direktifi ne göre Danimarka, Finlandiya, İzlanda, Norveç ve İsveç tarafõndan uygulanmaktadõr. Aşağõdaki yönetmeliklere atõfta bulunulmuştur. Danimarka : Arbejdstilsynets beklendtgorelse nr. 661 af 28. November 1983 om vandoploseligt chromat i cement. Finlandiya : Decision of the Council of State concerning the content of chromate in cement for concrete and masonry cement, No. 593, July 24, Almanya : Gefahrstoffverordnung (GefStoffV) together with TRGS 613 Ersatzstoffe, Ersatzverfahren und Verwendungsbeschankungen für chromathaltige Zemente und chromathaltige zementhaltige Zubereitungen,April 1993(BarbBl Nr ) İzlanda : Reglur nr. 330/1989 um krom i sementi, Order No. 330 of 19 June Norveç : Directorate of Labour õnspection : Regulations relating to the Working Environment, laid down on 23 October 1987 İsveç : Kamikalieinspektionens föreskrifter om kemiska produkter och biotekniska organismer,kifs 1998:8,avdelning,8kap SS 10-13,Kemikalieinspektionens allmanna rad yill föreskrifterna om krom i cement, 1989:1. 16

23 Ek ZA (Bilgi için) AB İnşaat Malzemeleri Direktifi altõnda genel çimentolarõn CE işareti alma şartlarõ ZA 1 AB İnşaat Malzemeleri Direktifinin (CPD)hükümlerine atõfda bulunan bu standardõn maddeleri Bu standard ve bu ek ZA Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği tarafõndan CEN e verilen talimatla hazõrlanmõştõr. 3) Aşağõdaki Çizelge ZA 1 de gösterilen, bu standarda ait maddeler, AB İnşaat Malzemeleri Direktifi ile verilen talimatõn gereklerini sağlar (89/106/EEC). Bu maddelere uygunluk bu standardõn kapsamõndaki genel çimentolarõn Çizelge ZA 2 de belirtilen kullanõm amacõna uygun olduğu sonucunu verir. Uyarõ - Kullanõm amacõna uygunluğunu etkilemeyen diğer şartlar ve AB direktifleri bu standardõn kapsamõndaki inşaat malzemesine uygulanabilir. Bu standardõn kapsamõna giren ürünlere uygulanabilen tehlikeli maddelerle ilgili özellikler olabilir (değiştirilmiş Avrupa yasalarõ ve milli kanunlar kurallar ve idari hükümler gibi). AB İnşaat Malzemeleri Direktifinin hükümlerini karşõlamak için, ne zaman ve nerede uygulanõyorsa bu özelliklere uymalõdõr. Not - Tehlikeli maddelerle ilgili olarak Avrupa ve Milli hükümlere ait bilgilendirici veriler Avrupa İnşaat web sayfasõnda bulunmaktadõr (Web sayfasõnõn adresi : CREATE, accessed through http : //europa.eu.int). 3) M114 çimento, yapõ kireçleri ve diğer hidrolik malzemeler. 17

24 Çizelge ZA.1 - Harmonize Maddeler İnşaat Ürünleri : 27 farklõ genel çimento (Çizelge 1) Kullanõm maksadõ (larõ) : İnşaat ve inşaat malzemelerinin imâlatõ için beton, harç, şerbet ve diğer karõşõmlarõn hazõrlanmasõ (bu çizelgedeki notlar) Bu standardõn ilgili maddeleri a) CPD paragraf 3.2 Özellikler/performans karakteristikleri Maddeler a) seviye(ler) Özelliklerin özet başlõklarõ ve/veya sõnõf(lar) Genel çimentolar (Alt gruplar) bileşenleri ve bileşim Basõnç dayanõmõ (erken ve standard) Priz süresi Çözünmeyen kalõntõ Kõzdõrma kaybõ - Genleşme Bileşen ve bileşime göre tanõmlanan genel çimentolar grubundan 27 farklõ ürünün bileşimi (Çizelge 1). Hiçbiri Dayanõm sõnõflarõ ve limitleri cinsinden ifade edilen basõnç dayanõmõ Hiçbiri özellikleri. b) Alt limitler cinsinden ifade edilen özellikler b) Hiçbiri Üst limitler cinsinden ifade edilen b) özellikler Hiçbiri Sadece CEM I ve CEM III için Üst limitler cinsinden ifade edilen b) özellikler Hiçbiri Sadece CEM I ve CEM III için Üst limitler cinsinden ifade edilen b) Hiçbiri özellikler SO 3 muhtevasõ Üst limitler cinsinden ifade edilen Klorür muhtevasõ b) Hiçbiri 9 özellikler Hiçbiri Sadece CEM IV için 4 5 Dayanõklõlõk 7.4 a ) Bumaddelerde yer alan özellikler,tüm içerik ve listelenen çizelgelerle birlikte bu standardõnõn tümüyle tamamlayõcõ bölümlerini teşkil eder. b ) Bu limitler harmonize Avrupa Standardõ vasõtasõyla tanõmlanan ürünlerin bölümüdür. Puzolanik özellik (sadece 7.3 Limitler cinsinden ifade edilen puzolanik çimento için) 9 b) özellikler Notlar Farklõ çimento ürünlerini ve dayanõm sõnõflarõnõ esas alarak üye ülkeler, kendi teknik düzenleme ve kullanõm amaçlarõna göre uygun çimento seçimi yapabilirler. Kullanõm yerinde geçerli olan uygulama yöntemlerine göre çimentodan hazõrlanmõş beton, harç,şerbet ve diğer karõşõmlarla ilgili dayanõklõlõk 18

25 ZA.2 Ürünlerin Uygunluğunun Onaylanmasõ İçin Prosedürler Çizelge ZA. 1 de belirtilen, 27 tip genel çimento için uygunluğun onaylanmasõna dair sistem, Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde yer alan ve Çimento ürün grubu ile ilgili hükmün Ek 3 bölümünde belirtilen 14 Temmuz 1997 (97/555/EC) tarihli kararõna uygun olarak, belirtilen kullanõm amacõ için Çizelge ZA.2 de gösterilmiştir. Çizelge ZA.2 Uygunluğun Onaylanmasõ Sistemi Ürün(ler) Kullanõm Amacõ/Amaçlarõ Seviye(ler) veya sõnõf(lar) Uygunluğun onaylanmasõ için sistem(ler) Genel Çimentolar : - Portland çimentolar - Portland kompoze çimentolar Portland-curuflu çimento Portland-silika füme çimento Portland-puzolanlõ çimento Portland-uçucu küllü çimento Portland-pişmiş şistli çimento Portland-kalkerli çimento Portland-kompoze çimento - Curuflu çimentolar - Puzolanik çimentolar - Kompoze çimentolar İnşaat ve inşaat ürünlerinin imâlatõ için, beton, harç, şerbet ve diğer karõşõmlarõn hazõrlanmasõ. 1+ Sistem 1+ : Fabrikadan alõnan numunelerin tetkik deneyi de dahil olmak üzere ilâve olarak Direktif 89/106/EEC 2.Bölüm Madde i Ek III. Bu standarddaki özelliklere uygunluğun onaylanmasõ, bu standardõn 9. Maddesine ve EN ye göre uygunluğun değerlendirilmesine 4) dayanmalõdõr. ZA.3 ve ZA.4 maddelerinde verilen kurallar CE işaretlemesinin yerine geçtiği için EN nin 8. Maddesi uygulanmaz Sevk merkezleri ile ilgili kurallarõ belirten EN nin 9. Maddesi, İnşaat Ürünleri Direktifi altõnda CE markasõnõ vermek için uygunluk değerlendirilmesi işleminin bir parçasõ değildir. Bununla birlikte üye ülkeler, pazar gözetim yükümlülükleri içinde, CE işaretinin doğru olarak kullanõldõğõndan emin olmalõdõrlar (CPD nin maddesi). EN nin 9. Maddesi sevk merkezlerine dair milli hükümlere karşõlõk gelmek üzere kullanõlmalõdõr. 4) Bu terim CPD nin 13.2 maddesinde belirtilen uygunluğun sağlandõğõnõ gösterir. 19

26 ZA.3 EC Uygunluk belgesi ve EC ye uygunluk beyanõ EN nin 7 ci maddesine göre uygunluğun onaylanmasõ sistemi ile uygunluk sağlandõğõnda, belgelendirme kuruluşu, aşağõda verilen bilgi çerçevesinde uygunluk belgesini ( uygunluk belgesi EC ) hazõrlar. Bu uygunluk belgesi EC, üreticiye Z.A 4 de anlatõldõğõ şekilde CE işaretini kullanma hakkõnõ verir. EC uygunluk belgesi aşağõdaki bilgileri içerir: Belgelendirme kuruluşunun adõ ve adresi, İmalatçõnõn veya EEA da atanmõş yetkilendirilmiş temsilcisinin adõ, adresi ve imâlat yeri, Ürünün tarifi (bu standarda göre çimentonun standard işareti ve gerekli ilâve tanõmlama) Ürünün uyduğu şartlar (bu satandardõn eki ZA da verildiği gibi EN ye göre uygunluğun sağlanmasõ) Ürünün kullanõmõna uygulanabilen özel şartlar (hiçbiri uygunluk hakkõnda değildir.) Belge numarasõ, Uygulandõğõ yerde,belgenin geçerlilik şartlarõ ve periyodu, Belgeyi imzalayan yetkili personelin adõ ve bulunduğu konum, İlâve olarak EC uygunluk belgesi kapsamõndaki her ürün için imâlatçõ aşağõdaki bilgileri içeren uygunluk beyannamesini (EC uygunluk beyannamesi) hazõrlar. - İmalatçõnõn veya EEA da atanmõş yetkili temsilcisinin, adõ ve adresi, - İlişikteki EC uygunluk belgesinin numarasõ, - İmalatçõ adõna beyannameyi imzalamaya yetkili personel veya imâlatçõnõn yetkili temsilcisinin adõ ve bulunduğu konum, Her iki doküman da resmi dil ile veya çimentonun kullanõlacağõ EU üyesi ülkenin dillerinde hazõrlanmalõdõr. ZA. 4 CE Uygunluk İşareti ZA 4.1 Torbalanmõş çimento Torbalanmõş çimentoda, CE uygunluk işareti, belgelendirme kuruluşunun kimlik numarasõ ve aşağõda verilen bilgiler çimento torbasõnõn üzerinde veya ticari dökümanlarda veya her ikisinin de üzerinde olmalõdõr. Bilgilerin tamamõnõn torba üzerine yerleştirilememesi halinde, bilgilerin tümü beraberinde verilen ticari dokümanlarda verilmelidir. 20

27 CE uygunluk işareti, 93/68/EEC direktifinde verilen CE sembolünden oluşur Belgelendirme kuruluşunun kimlik numarasõ. Firma Adres İmalatçõnõn adõ veya tescilli markasõ. İmalatçõnõn kayõtlõ adresi. Fabrika 5) Yõl 01 (veya tarih damgasõ 0123-CPD-0456 Çimentonun imal edildiği fabrikanõn adõ veya tescilli markasõ. 5) İşaretin basõldõğõ tarihin yõlõn son iki basamağõnõn yazõlmasõ. 6) EC uygunluk belgesinin numarasõ. TS EN CEM I 42,5 R Standardõn numarasõ. Bu standardõn 8 ci maddesinde belirtildiği gibi, çimentonun tipini ve dayanõm sõnõfõnõ belirten standard işaretleme. ilave bilgiler Klorür için % olarak sõnõr. 7) Uçucu külün kõzdõrma kaybõ için % olarak sõnõr. 8) Katkõ maddesinin standard işareti. 9) Pratik olmasõ sebebiyle, birlikte verilen bilginin sunulmasõ ile ilgili olarak torbalanmõş çimento için müteakip alternatif düzenlemelerden seçmek mümkün olabilir. 5) EN nin özellikleri için lüzumlu görülmüştür, fakat mecburi değildir. 6) İşaretleme yõlõ ya paketlendiği tarih veya fabrika veya depodan sevk tarihi ile ilgili olmalõdõr. 7) Sadece genel çimento bu standardda Çizelge 3 de belirtilen farklõ klorür sõnõrõnõ sağlamak üzere imal edildiğinde. 8) Sadece bu standardda Madde e uygun olarak, kõzdõrma kaybõ %5,0 - %7,0 sõnõr içinde olan uçucu kül kullanõldõğõnda. 9) Sadece bu standardda Madde 5.5 e uygun olarak EN 934 serisine uygun bir katkõ kullanõldõğõnda. 21