TORAKS DERNE E T M K TAPLARI SER S. Toraks Derne i Yay n d r

Transkript

1

2 Toraks Derne i Yay n d r Toraks Derne i E itim Kitaplar Serisi, solunum hastal klar konusundaki güncel bilgiler ile hastal klardan korunma, önlem ve tedavi bilgilerinin, anlafl l r ve kolay uygulan r flekilde hastalara ve birinci basamak sa l k hizmeti veren görevlilere aktar ld bir kitap serisidir. Sahibi: Toraks Derne i ad na Prof. Dr. Ali Kocabafl Sorumlu Yaz flleri Müdürü: Prof. Dr. Lütfi Çöplü Editörler Prof. Dr. Muzaffer Metintafl Osmangazi Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, Eskiflehir Tel: (0222) / Faks: (0222) e-posta: metintas@ada.net.tr Prof. Dr. Mecit Süerdem Selçuk Üniversitesi Meram T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, Konya Tel: (0332) e-posta: msuerdem@ttnet.net.tr Editör Yard mc lar Doç. Dr. Sinan Erginel, Doç. Dr. Öznur Akkoca, Doç. Dr. Esin Tuncay Yay n Kurulu Prof. Dr. Gazanfer Aksako lu, Prof. Dr. Metin Görgüner, Doç. Dr. Celal Karl kaya, Yrd. Doç. Dr. Tu rul Erbaydar, Yrd. Doç. Dr. Tansu Ulukavak Çiftçi Toraks Derne i Turan Günefl Bulvar, No: 175/19 Oran, Ankara Tel: (0312) , Faks: (0312) e-posta: toraks@toraks.org.tr; web sitesi: Yay n ve Bas m Haz rl : Turgut Yay nc l k 2004 kinci bask : 2005 Yay n Koordinatörü: Sumru A ryürüyen Turgut Yay nc l k ve Ticaret A.fi. Bomonti F r n Sok. No: 61/ fiiflli/ stanbul Tel: (0212) , Faks: (0212) E-posta: turyay@turyay.com.tr; Web sitesi: Ofset Haz rl k: Mavi (0212) Bask ve Cilt: Golden Print (0212) /25 ISBN: Toraks Derne i E itim Kitaplar Serisi nde yay mlanan tüm kitaplar n bas m ve yay n hakk Toraks Derne i ne aittir. Toraks Derne i nin yaz l izni olmaks z n bu kitaplar n hiçbir bölümü bas lamaz, elektronik ve mekanik bir flekilde ço alt lamaz ve kaynak gösterilmeden al nt yap lamaz.

3 SAYI B1 Sigara B rakma Tedavisi Haz rlayanlar (Alfabetik s raya göre) Gamze Can Funda Coflkun Ça lar Çuhadaro lu Tunçalp Demir Celal Karl kaya O uz K l nç Mesut Kosku Osman Örsel Metin Özkan Zeynep Aytemur Solak Mecit Süerdem Funda Öztuna Canan Telli Atilla Uysal Esra Kunt Uzaslan Toraks Derne i Tütün ve Sa l k Çal flma Grubu

4 Ç NDEK LER Önsöz Sigara B rakma Tedavi Önerileri Genel Yaklafl m Özel Yaklafl m (Uzman Deste i) Sigara B rakmada Farmakolojik Tedavinin Klinik Kullan m (Tablo 1) Ekler

5 S GARA BIRAKMA TEDAV S ÖNSÖZ Sigara, bilinen en önemli hastal k ve erken ölüm nedenidir. On yedi milyon kiflinin sigara tüketicisi oldu u ülkemizde, günde 40 milyon dolar, y lda ise 15 milyar dolar sigaraya verilmekte, her y l 100 bin insan m z sigaraya ba l geliflen hastal klar nedeniyle hayat n kaybetmektedir. Bu 17 milyon sigara içicisinin 4 milyonu hayat ndan 7 y l, 4 milyonu ise 22 y l kaybederek ölecektir. Sigaran n yol açt hastal klar n tedavisi nedeniyle yapt m z sa l k harcamas y ll k 3 milyar dolar civar ndad r. Sigara hem kiflisel hem de ulusal bazda bizi yoksullaflt rmaktad r. Zararlar konusunda kuflkuya yer vermeyen bilimsel araflt rma sonuçlar, sigara ile mücadeleyi zorunlu k lmaktad r. Bu mücadelenin bir aya n toplumu bilinçlendirmek ve özellikle gençlerin sigaraya bafllamalar n önlemek, di er aya n ise sigara içenlere bu al flkanl b rakmalar nda destek olmak oluflturmaktad r. Sigaran n b rak lmas, sigaraya ba l hastal k riskini önemli ölçüde azaltmaktad r. Günümüz t bb, sigara ba ml l n tedavi edilebilir, kronik bir hastal k olarak kabul etmektedir. Son y llarda gelifltirilen tedavi yöntemleri ile içenlerin b rakmas na yard m edilebilmektedir. T bbi tedavi motivasyonel destek tedavisi ile birlikte uygulan rsa kiflinin b rakma baflar s artmaktad r. Hekimler koruyucu hekimlik baz nda sigaraya bafllanmas n engelleyerek, sigaray b rakmak isteyenlere gerekli tedaviyi sunarak, kendileri sigara içmeyen bir rol modeli oluflturarak, sigara ile mücadelede yer almal d rlar. Sigara b rakmak isteyenlere yard mc olmak amac yla ülkemizde yaklafl k 10 y l önce aç lmaya bafllanan Sigara B rakma Polikliniklerinin say s ndaki art fl, sigara mücadelesi aç s ndan sevindirici olmakla birlikte, sigara b rakma tedavisi sadece bu uzmanlaflm fl polikliniklerce de il, her hekim taraf ndan hastas na sunulabilmelidir. Bu kitapç k, konu ile ilgili rehberlerde yer alan ve sigaran n b rak lmas ndaki etkinli i kan tlanm fl tedavi yöntemlerini meslektafllar m za aktarmak amac yla haz rlanm flt r. 3

6 S GARA BIRAKMA TEDAV ÖNER LER Sa l k kurulufllar na baflvuran kifliler hangi sebeple gelmifl olursa olsunlar, sigara içme durumlar mutlaka sorgulanmal d r. E er sigara içiyorlarsa, sigara b - rakma poliklini ine veya konuyla ilgili hekime yönlendirilmelidirler. Olgunun ilk de erlendirilmesinde fiekil 1 deki algoritma dikkate al nmal d r. fiekil 1. Sigara b rakma tedavisinde önerilen algoritma Sa l k kurulufluna baflvuran tüm hastalar Sigara içiyor mu? Evet Hay r B rakmaya istekli mi? Önceden içmifl mi? Evet Hay r Evet Hay r Ba ml l n B rakmas için çmemenin Nüksün tedavisi için motivasyonun sürdürülmesi önlenmesi uygun yaklafl m sa lanmas için teflvik 4

7 S GARA BIRAKMA TEDAV S GENEL YAKLAfiIM K sa Klinik Görüflmeler Herhangi bir sebeple polikliniklere baflvuran olgularla 3 dakika gibi k sa süreli görüflmeler bile sigaray b rakma oranlar nda anlaml art fllar sa lamaktad r. Bu yaklafl m gençler, hamile kad nlar, yafll içiciler dahil, herkesi kapsamal d r. K sa görüflmeler 3 tip olgu grubunda uygulanabilir: 1. Sigara içen ve b rakma denemesi konusunda istekli olan içiciler, 2. Sigara içen, ancak b rakma denemesi konusunda istekli olmayan olgular, 3. Önceden içip sigaray yeni b rakm fl içiciler. 1. B rakma denemesi konusunda istekli olgular: Befl basamakta (5A) uygulanmas önerilmektedir (Ek 1): 1- Sor (Ask), 2- B rakmas n öner (Advice), 3- lk bir ay içindeki sigaray b rakma iste ini de erlendir (Assess), 4- Tedaviyi planla ve yard m et (Assist), 5- Nüksü önlemek için izle (Arrange). 2. B rakma denemesi konusunda isteksiz olgular: 5R olarak adland r lan bir basamak uygulamas gelifltirilmifltir (Ek 1): 1- Kifliye özel hastal k durumunu veya riskleri, ailesel ve sosyal durumu ele alarak b rakmaya cesaretlendir (Relevance), 2- Sigara içmeye ba l geliflebilecek olumsuz sonuçlar vurgula (Risks), 3- Sigaray b rakman n erken ve geç dönemdeki yararlar konusunda bilgilendir (Rewards), 4- Olgunun sigaray b rakmas n engelleyen faktörleri belirle ve çözüm yollar gelifltir (Roadblocks), 5- Motivasyonel deste i, olgunun her poliklinik baflvurusunda tekrarla (Repetition). 5

8 3. Sigaray yeni b rakm fl olgular Hedef, nüksü önlemek olmal d r. Sigaray b rakmaya ba l ortaya ç kabilecek sorunlar ve nükse neden olabilecek faktörlerin belirlenmesi ve bunlara yönelik çözüm önerilerinin getirilmesi planlanmal d r (Ek 2). ÖZEL YAKLAfiIM (Uzman* Deste i) Yo un Klinik Görüflmeler Konuyla özel olarak u raflan sigara b rakma polikliniklerinde uygulanmas beklenen ifllemleri içerir. 1) Sigaray b rakmak isteyen tüm sigara içicilere yo un bir tedavi program uygulanmal d r. 2) Klinisyen hastal k riskleri ve b rakman n yararlar konusunda bilgi vermeli, gerekti inde ilaç tedavisi uygulamal d r. Konuyla ilgili, hekimler d fl ndaki sa l k personeli ise psikososyal yard m veya davran fl e itimi aç s ndan yard mc olmal d r. Broflür, kitapç k gibi yaz l malzeme sa lanabilir. 3) Program 4 veya daha fazla seanstan oluflmal d r. Görüflme süreleri 10 dakikadan az olmamal d r. Hastalar b rakma gününden sonraki ilk 15 gün içinde en az bir kez görülmelidir. zleyen 3 ay, ayda bir kez ve daha sonra 3 ayda bir görüflmelerle 1 y ll k izlem tamamlanmal d r. 4) Görüflmeler, hem bireysel hem de grup görüflmeleri fleklinde yap labilir. Ayr ca telefon görüflmeleri etkili bir uygulamad r. Telefon görüflmeleri, olgular kontrole gelmedi i zaman ve poliklinik kontrol tarihleri aras nda, izleyen hekimin belirledi i tarihlerde ve s kl kta yap labilir. 5) Destek ve davran fl tedavileri, pratik öneriler (sorun çözme, beceri gelifltirme) ile tedavi s ras ve sonras ndaki sosyal deste i kapsamal d r (Ek 2). 6) laç tedavisi, fiziksel ba ml l saptanan her sigara içicisine -e er bir kontrendikasyon yoksa- önerilmelidir. laç tedavisinin sigaray b rakma baflar s n art rd ve yoksunluk belirtilerini azaltt olgulara aç klanmal d r. * Sigaray b rakma konusunda e itim alm fl kifli. 6

9 S GARA BIRAKMA TEDAV S Farmakoterapi Tütün, psikolojik ve fiziksel ba ml l k yapan bir maddedir. Ba ml bir kiflide sigaran n b rak lmas, nikotin yoksunluk belirtilerinin ortaya ç kmas na neden olmaktad r. Bu durum sigaray b rakmaya çal flan kiflilerin baflar s zl nda en önemli rolü oynamaktad r. Bugüne kadar gelifltirilen tedavi yöntemlerinde hedef, nikotin yoksunlu unu ve yoksunluk belirtilerini önlemektir. Günümüzde tüm k lavuzlarda yer alan ve ABD G da ve laç daresi (Food and Drug Administration, FDA) onayl iki grup farmakolojik tedavi yöntemi vard r; nikotin replasman tedavisi (NRT) ve nikotin içermeyen farmakoterapi (bupropion hidroklorür). Tablo 1 de farmakolojik tedavide kullan lan ilaçlar, dozlar ve bafll ca yan etkileri görülmektedir. Farmakoterapi Kimlere Uygulanmal d r? Sigaray b rakmaya çal flan tüm ba ml lar, hekim gözetiminde t bbi tedaviden yararlanabilmelidir. Günde 15 adet ve daha fazla sigara içen ve/veya günün ilk 30 dakikas içinde sigara içmeye bafllayan olgulara standart dozlarda tedavi bafllanmal d r adet/gün sigara içen hafif içicilerde düflük doz NRT düflünülmelidir. Bu grup olgularda, e er bupropion kullan lacaksa doz ayarlamas na gerek yoktur. çilen sigara say s günde 10 adetten az ise olgunun fiziksel ba ml l k boyutu de erlendirilmelidir. Sigara içmedi i zaman yoksunluk belirtileri nedeniyle zorlanan olgularda da tedaviye bafllanabilir. Nikotin Replasman Tedavisi (NRT) FDA onay alm fl olan 4 formu vard r: 1) Nikotin sak z 2) Nikotin band 3) Nikotin nazal sprey 4) Nikotin inhaler Nikotin Sak z 2 ve 4 mg l k olmak üzere iki formu vard r. Günde 25 adetten az sigara içenlerde 2 mg l k formun, günde 25 adet ve daha fazla sigara içenlerde 4 mg l k formun günde en fazla 24 adet çi nenmesi önerilmektedir. 7

10 8-12 hafta kullan lmas yeterlidir. Gerekti inde süre uzat labilir dakikada kan tepe de erine ulafl r. Sak zlar düzenli kan nikotin düzeyi sa layamad ndan, çi neme s kl ve miktar n genellikle hastalar belirlemektedir. ki sak z aras nda en az yar m saat ara b rak lmal d r. Emilim, yanak mukozas ndan olur. Sak z n yavafl çi nenmesi önerilmektedir. H zl çi nenmesi afl r tükürük salg s na ve gastrointestinal sistem yan etkilerine yol açar. Çi neme esnas nda herhangi bir fley yenilip içilmemelidir. En s k rastlanan yan etkileri a z irritasyonu, çenede a r, dispepsi, h çk r k ve bulant d r. Nikotin Band 24 saatte bir ve 16 saatte bir kullan lan 2 formu vard r. Ülkemizde nikotin band n n Nicotinell ad yla (30,20,10 TTS lik s ras yla 21, 14, 7 mg nikotin salan, 3 ayr tip) 24 saatte bir kullan lan formu bulunmaktad r. Günde 15 adetten fazla sigara içenlerde 21 mg bafllanmas, bu dozda 4 hafta devam edilmesi, daha sonra 2 fler hafta süreyle s rayla 14 mg ve 7 mg olarak tedavinin 8 haftaya tamamlanmas önerilmektedir adet/gün içenlerde düflük dozlarla bafllanabilir. Kanda 2-4 saatte tepe de ere ulafl r ve 24 saat boyunca sabit düzey sa lar. Bant tercihan sabah, üst kola veya gövde ön yüzünde tüysüz bir bölgeye uygulanmal d r ve her gün uygulama yerinin de ifltirilmesi gereklidir. Tedaviye hedeflenen b rakma gününde bafllan r. Tedavi ile birlikte sigara içilmemesi gerekti i konusunda hasta uyar lmal d r. Bantlar n yan etkileri genellikle hafif ve geçicidir, nadiren tedavinin kesilmesine neden olur. Uygulama yerinde allerjik reaksiyon, aritmi, taflikardi, bafl a r s, so uk alg nl benzeri semptomlar, uykusuzluk, bulant, kas a r s, sersemlik, daha nadir olarak kar n a r s, dispepsi, öksürük, anormal rüya görme, artrit, anksiyete, emosyonel de ifliklikler, kab zl k ya da ishal, eklem ve s rt a r s görülebilir. Nikotin Nazal Sprey Bir doz, her iki burun deli ine bir püskürtmedir. Her püskürtme 0.5 mg nikotin içerir. Saatte 1-2 doz, azami 5 doz önerilmektedir. Maksimum günlük doz 40 mg d r. 3-6 ay süreyle kullan labilir. 8

11 S GARA BIRAKMA TEDAV S En yüksek plazma düzeyine 5-10 dakikada ulafl r. En s k karfl lafl lan yan etkileri burun ve bo az irritasyonu, öksürük, aks r k, sürekli göz ve burun ak nt s, sinüzit, çarp nt ve bulant d r. Nikotin nhaler Her inhalasyon kartuflu 10 mg nikotin içerir. Her bir inhalasyonla 13 µg nikotin al n r. Bir kartufl ortalama 80 inhalasyon sa lar. Baflar l bir sonuç için 6-16 inhalasyon kartufl/gün kullan lmas önerilmektedir. Özellikle elinde bir fleyler bulundurma ihtiyac olan ba ml lar için en iyi seçenek olabilir, çünkü çok s k kullan m gerektirir. Büyük k sm a z mukozas ndan emilir. 3-6 ay süre ile kullan labilir. 20 dakikada en yüksek plazma düzeyine ulafl r. Genellikle iyi tolere edilir, geçici a z ve bo az irritasyonu, öksürük en s k görülen yan etkisidir. Bafllang çta herhangi bir NRT seçilebilir. Tedavi baflar s zl nda ya da nikotin yoksunluk belirtileri yeterince kontrol alt na al namad nda, kombine tedavi kullan labilir. En çok tercih edilen bant ve sak z kombinasyonudur. Bu kombinasyonda sak z n 2 mg l k formunun kullan lmas tercih edilmektedir. NRT nin kullan lmamas gereken durumlar gebelik, emzirme dönemi, 18 yafl alt, son 6 hafta içinde geçirilmifl akut miyokard infarktüsü, unstabil anjina pektoris, ciddi aritmiler ve serebrovasküler hastal klard r. Ayr ca bant formu, psöriazis ve egzema gibi inatç deri hastal olanlarda önerilmemektedir. Nikotin çermeyen Farmakoterapi Bupropion hidroklorür Nontrisiklik, aminoketon antidepresan ilaçt r. Noradrenerjik ve dopaminerjik aktiviteye sahiptir. Norepinefrin ve dopaminin sinaptik geri al n m n n zay f bir inhibitörüdür. Nikotin yoksunluk belirtilerinin azalmas na neden olmaktad r. Depresyon anamnezi olan ve olmayan olgularda eflit etkili olmas, bu etkisinin antidepresan özelli inden kaynaklanmad n desteklemektedir. 300 mg/gün, 8 hafta kullan m önerilmektedir; 6 ay kadar kullan labilece i bildirilmektedir. 150 mg l k tabletleri vard r. Tedaviye sigara b rak lmadan 9

12 önce bafllan r, ilk 3 gün 150 mg, 4. günden itibaren 300 mg (150 mg 2x1) olarak kullan l r. Yafll larda tavsiye edilen doz günde bir kez 150 mg d r gün içindeki bir tarihte hedef b rakma günü belirlenir. Olgu tedavi alt ndayken sigaray b rak r ve tedavi ayn dozda sürdürülür. Yan etkileri hafiftir. En s k bafl a r s, uykusuzluk ve a z kurulu u görülür. 18 yafl ndan küçüklerde kullan lmas tavsiye edilmemektedir. Teofilin kullanan olgularda, bupropion tedavisi süresince teofilin al m na ara verilmesi veya ilaç b rak lam yorsa bupropion tedavisinin 150 mg/gün dozu ile sürdürülmesi gerekebilir. Konvülziyon, konvülziyon efli ini düflüren ilaç (alkol, nöroleptik*) kullan m öyküsü, MSS travmas, anoreksi ya da bulimia gibi yeme bozukluklar ve MAO inhibitörü** kullanma öyküsü olanlarda kontrendikedir. Bu durumlara sahip olgularda bupropion kullan m, konvülziyon riskini art rmaktad r. Ciddi yoksunluk belirtileri olan ya da monoterapi ile baflar sa lanamayan olgularda NRT ve bupropion kombine kullan labilir. * Nöroleptikler: Largactil, Mellerettes, Melleril, Plegicil, Norodol, Dogmatil, Meresa, Zeprid, Clopixol ** MAO inhibitörleri: Aurorix, Lobem, Moverdin, Seldepar 10

13 S GARA BIRAKMA TEDAV S Farmakoterapi Nikotin sak z 2 mg (<25 sigara/gün) 4 mg ( 25 sigara/gün) Nikotin band 24 saat 16 saat Nikotin nazal sprey Nikotin inhaler Bupropion Tablo 1. Sigara b rakmada farmakolojik tedavinin klinik kullan m Günlük doz Süre Yan etkiler Avantajlar 1 adet/saat (<24 adet/gün) 8-12 hafta Daha uzun süre kullan labilir. A zda ac tat ve irritasyon, çene a r s, dispepsi, h çk r k Dozu kiflinin kontrolündedir. Reçetesiz al nabilir. 21 mg/24 saat 14 mg/24 saat 7 mg/24 saat 4 hafta Sonraki 2 hafta Sonraki 2 hafta Lokal deri reaksiyonu, uykusuzluk, bafl a r s Kullan m kolayd r, sabit kan nikotin düzeyi sa lar, reçetesiz al nabilir, dikkat çekmez. 15 mg/16 saat 8 hafta 1-2 doz/saat 8-40 doz/gün 3-6 ay Burun irritasyonu, aks r k, öksürük, göz yaflarmas Doz kiflinin kontrolündedir. Çok h zl ve en yüksek nikotin düzeyi sa lar kartufl/gün 3-6 ay Daha uzun süre kullan labilir. A z ve bo az irritasyonu, öksürük El-a z al flkanl için idealdir. Doz kiflinin kontrolündedir. lk 3 gün 150 mg/gün, sonra 300 mg/gün 7-12 hafta 6 ay sürdürülebilir. Uykusuzluk, a z kurulu u, ajitasyon Kullan m kolayd r. Nikotin maruziyeti yoktur. Dezavantajlar Do ru çi neme tekni i gerekir. Takma diflle kullanmak zordur. fiiddetli arzu durumunda doz ayarlamas yap lamaz. Nikotin yavafl sal n r. En çok irritasyon yapan NRT ürünüdür. Kullan lmas d flar dan fark edilir. Çok s k kullan m gerektirir. Kullan m çevresince fark edilir. Konvülziyon riski artar ( %0.1). 11

14 Ek 1. 5A, 5R Sigaray b rakma konusunda istekli olgulara yard mc k sa stratejiler - 5A: ASK (SOR) Sigara içip içmedi inin sorulmas Her hastaya klini e her baflvurusunda sigara içme durumunun sorulmas ve kaydedilmesi. ADVICE (ÖNER) Sigaray b rakmas n n önerilmesi Her sigara içicisine aç k bir flekilde, srarla ve kiflinin kendi özelliklerini de ele alarak (hastal k/sa l k durumu, sosyal durumu, sigaran n ekonomik yükü, evdeki di er bireylerin dumana maruz kalmalar n n getirdi i riskler gibi) sigaray b rakmas n n önerilmesi. ASSESS (DE ERLEND R) Hastan n durumunun de erlendirilmesi Klini e baflvurdu u s rada sigaray b rakma konusundaki istek durumunun de erlendirilmesi, haz rsa destek sa lanmas ya da sigara b rakma polikliniklerine yönlendirilmesi. ASSIST (YARDIM ET) Hastaya destek olunmas Sigaray b rakmas için bir plan haz rlanmas na yard m edilmesi ve pratik sorun çözme önerileri getirilerek, tedavi süresince sosyal destek sa lanmas (Ek 2). B rakma süreci içinde her türlü problemi ile ilgilenilece i konusunda bilgilendirilmesi. Tedavi d fl sosyal destek almas için yard m edilmesi ve yak n çevresinden destek almas n n önerilmesi. T bbi tedavi protokolü anlat larak tavsiye edilmesi. ARRANGE ( ZLE) Hasta takip program n n düzenlenmesi Takip program n n, mümkünse ilk bir ay içinde iki kez olacak flekilde düzenlenmesi. Görüflmeler s ras nda, baflar l ise övgüde bulunulmas, motivasyonun sürdürülmesi. Baflar s z olmuflsa neden olan sorunlar n ele al nmas, sorunlar ve t bbi tedavi aç s ndan de erlendirilmesi veya daha yo un tedaviler için sevk edilmesi. 12

15 S GARA BIRAKMA TEDAV S Ek 1. 5A, 5R (devam) Sigaray b rakma konusunda isteksiz olgular için k sa stratejiler - 5R: RELEVANCE ( LG LENME) Kifliye özel durumun ele al nmas Kiflinin o anki durumunun (hastal k, aile, çocuk, ekonomik durum, yafl, cinsiyet, sa l k endifleleri gibi) ele al narak neden b rakmas gerekti i konusunda cesaretlendirilmesi. RISKS (R SKLER) Sigara içmenin sonuçlar n n vurgulanmas Olgular n sigaran n özellikleri ve zararlar konusunda bilgilendirilmesi. REWARDS (KAZANÇLAR) Sigaray b rakman n yararlar n n anlat lmas Olgular n sigara b rak ld ktan sonra erken ve geç dönemde ortaya ç kacak olumlu de ifliklikler konusunda bilgilendirilmesi. ROADBLOCKS (ENGELLER) Sigaray b rakmay engelleyen sorunlar n saptanmas Engellerin (yoksunluk belirtileri, baflar s zl k korkusu, kilo alma, destekten yoksunluk, depresyon, sigara içmekten hofllanmak gibi) belirlenmesi. REPETITION (TEKRARLAMA) Her baflvuruda motivasyonun tekrarlanmas Motivasyonu tam olmayan olgular n klini e her baflvurusunda onlar motive edecek görüflmenin tekrarlanmas. 13

16 Ek 2. Sigaran n b rak lmas nda etkili öneri ve davran fl tedavileri Pratik öneriler (sorun çözme) Kiflinin kendine ait durumunu, sigara içmeyi sürdürme ya da nüks riskini art ran afla daki etkenleri de erlendirmek: Stres alt nda olmak Di er içicilerle ayn ortamda bulunmak Alkol almak Ac, s k nt veren olay yaflamak Sorun çözme becerileri gelifltirmek. Bu beceriler, riskli durumlar n üstesinden gelmeye yönelik stratejilerdir: Risk faktörlerini önceden belirlemek ve etkilemesinden kaç nmak Olumsuz ruh halini azaltacak strateji gelifltirmek Yaflam kalitesini art rmak ve stresi azaltmak için yaflam tarz n de ifltirmeye teflvik etmek çme arzusunun üstesinden gelmek için davran fl stratejileri gelifltirmek (örne in, dikkati baflka yöne çekmek) Sigara içme ve baflar l b rakma hakk nda temel bilgiler vermek: Bir nefes sigara içmekle bile nüks ihtimali artar Yoksunluk belirtileri sigaray b rakt ktan sonra 1-3 hafta içinde en üst düzeye ulafl r Yoksunluk belirtileri depresif ruh hali, afl r içme iste i, konsantrasyon güçlü ü gibi de iflikliklerden oluflur Sigara içmenin ba ml l k yapma özelli i vard r Tedavi s ras nda destek görüflmeleri B rakmay deneyen olgular teflvik etmek: Etkili tedavi yöntemleri hakk nda bilgilendirmek B rakabileceklerine inanmalar n sa lamak Pek çok ba ml n n karar vererek b rakt n belirtmek Endifle ve sorunlar n aç klamalar n sa lamak: Sigaray b rakma konusunda ne hissetti ini sormak 14

17 S GARA BIRAKMA TEDAV S Ek 2. Sigaran n b rak lmas nda etkili öneri ve davran fl tedavileri (devam) Bu konudaki endifle ve kuflkular n, zorlu deneyim ve kar fl k duygular n anlatmalar n teflvik etmek Yard m için gönüllü oldu unuzu ifade etmek B rakma süreci hakk nda hastay cesaretlendirmek için afla daki konularda konuflmak: B rakmay isteme nedenleri B rakma konusundaki kayg lar Baflar l olgular n kazançlar B rakmaya çal fl rken karfl laflaca güçlükler Tedavi d fl destek görüflmeleri Olgular n destek isteme konusunda e itimi: Kitaplar, internet siteleri Video-kaset gösterimi (destek davran fl modelleri) Ailesi, arkadafllar ve ifl arkadafllar ndan sosyal destek istemesi Toplant lara kat lma Evde sigara içilmemesinin sa lanmas Acil destek olana sunmak: Destek almak için arayabilece ini hat rlatmak Destek almak için baflvurulabilecek toplumsal kaynaklar (telefonla yard m hatlar ) sunmak Klinisyenin planlad di er destekler: Mektupla destek olmak Telefonla arayarak destek olmak Sigara b rakma seanslar na ça rmak Bir baflkas na destek olmas n sa lamak 15

18 Kaynaklar 1. A US Public Health Service Report. A clinical practice guideline for treating tobacco use and dependence. JAMA 2000; 283: Rigotti NA. Treatment of tobacco use and dependence. N Engl J Med 2002; 346: European Medical Association Smoking or Health. Guidelines on smoking cessation for general practitioners and other health professionals. Monaldi Arch Chest Dis 1997; 52: Prochazka AV. New developments in smoking cessation. Chest 2000; 117: 169S-175S. 5. Anderson JE, Jorenby DE, Scott WJ, Fiore MC. Treating tobacco use and dependence: an evidence-based clinical practice guideline for tobacco cessation. Chest 2002; 121: Hjalmarson A, Westin A, Wiklund O. Effect of nicotine nasal spray on smoking cessation. Arch Intern Med 1994; 154: Hjalmarson A, Nilson F, Sjostrom L, et al. The nicotine inhaler in smoking cessation. Arch Intern Med 1997;157: Schneider NG, Olmstead R, Nilsson F, et al. Efficacy of a nicotine inhaler in smoking cessation: a double-blind, placebo-controlled trial. Addiction 1996:91: West R, McNeill A, Raw M. Smoking cessation guidelines for health professionals: an update. Thorax 2000; 55: Dale LC, Hurt RD, Hays JT. Drug therapy to aid in smoking cessation. Tips on maximizing patients changes for success. Postgrad Med 1998; 104: