TÜRKİYE DE TEKNİK TEKSTİL SEKTÖRÜ

Transkript

1 TÜRKİYE DE TEKNİK TEKSTİL SEKTÖRÜ Prof. Dr. Arzu MARMARALI Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü 1. Teknik Tekstiller Teknik tekstiller, performansları ve fonksiyonel özellikleri için tercih edilmekte ve her geçen gün artan ürün çeşitliliği ile günlük yaşamımızda daha fazla yer almaktadırlar. Teknik tekstillere olan talep, ekonomideki ve tekstil sektöründeki gelişmeler ile doğrudan ilişkilidir. Teknik tekstiller kullanım alanlarına göre temel olarak 12 gruba ayrılmaktadır [1]. 1. Tarım Teknik Tekstilleri (Agrotech) Tarım, hayvancılık, ormancılık ve balıkçılık sektöründe kullanılır. 2. İnşaat Teknik Tekstilleri (Buildtech) Bina ve diğer inşaatlarda, çadır ve gölgeliklerde kullanılır. 3. Teknik giysiler (Clothtech) Giysi ve ayakkabıların astar ve benzeri teknik bileşenleridir. 4. Jeotekstiller (Geotech) Otoyol ve benzeri inşaatlarda yalıtım, stabilite vb amacıyla kullanılan tekstillerdir. 5. Dekorasyon tekstilleri (Hometech) Mobilya, ev tekstili ve yer kaplamalarının teknik bileşenleridir. 6. Hijyenik ve tıbbi Teknik Tekstiller (Medtech) Tıbbi tekstiller ve bununla ilgili bakım ve hijyenik ürünlerdir. 7. Endüstriyel Tekstiller (Indutech) Doğrudan endüstriyel proseslerde kullanılan filtreler, bantlar vb ürünlerdir. 8. Ambalaj tekstilleri (Packtech) Torba, çuval ve big-bag gibi paketleme ürünleridir. 9. Otomotiv Tekstilleri (Mobiltech) Kara, hava ve deniz taşıtlarında dekorasyon, izolasyon ve filtreleme işlevleri olan Tekstillerdir. 10. Ekolojik Tekstiller (Oekotech) Zararlı tekstillerin kontrolü, toz ve duman filtrasyonu gibi çevre koruma amaçlı ürünlerdir. 11. Koruyucu Tekstiller (Protech) Kişiyi zararlı maddelere, kötü çevre koşullarına vb karşı koruyan tekstil ürünleridir. 12. Spor Tekstilleri (Sporttech) Aktif spor ve boş zaman teknik tekstilleridir. Son yıllarda bunlara 2 yeni grup daha eklenmiştir. 13. Gıda Tekstilleri Gıdaların ambalajlarında ve korunmasında tekstil ürünlerin kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Bu ürünlerden bazıları aynı zamanda yenilebilir tekstillerdir.

2 14. Akıllı Tekstiller Herhangi bir etkiyi veya etki değişikliğini algılayan ve buna bir tepki verebilen tekstil ürünleridir. Eğer tekstil ürünü etkiyi veya değişikliği sadece algılıyorsa buna pasif akıllı tekstil ürünü, etkiyi veya etki değişikliğini algılayıp buna bir tepki veriyorsa, aktif akıllı tekstil ürünü denilmektedir. Tekstil endüstrisi kapsamındaki teknik ve fonksiyonel tekstil sektörü, dünya pazarında hızla gelişmekte ve gelecek yıl içerisinde daha da önem kazanacağı beklenmektedir yılları arasında dünyada teknik tekstillerin tüketimi için yapılan öngörü Şekil 1 de görülmektedir. Kaynak: David Rigby Associates Şekil 1. Dünyada teknik tekstil tüketimi, Türkiye de Teknik Tekstil Sektörü Dünya pazarlarındaki gelişmelere paralel olarak Türkiye de teknik tekstil üretimi ve ürün çeşitliliği giderek artmaktadır. Mevcut dünya konjonktürüne göre, Türk tekstil sektörü, katma değeri yüksek, özgün ve kaliteli ürünler üretmeyi ve bu ürünleri rekabetçi fiyatlarla satmayı amaçlamaktadır. 2.1 Türkiye nin rekabet avantajları Türkiye teknik tekstil üretimi için büyük avantajlara sahiptir. Çünkü Türkiye; Gelişmiş bir tekstil endüstrisine (Tekstil ve hazır giyim endüstrisinde 35,000 den fazla şirket mevcuttur), Hammadde üretim yatırımlarına, Yüksek kaliteli ve eğitimli insan kaynağına, Güçlü tekstil eğitimi kurumlarına ve araştırma merkezlerine, Stratejik coğrafi konuma,

3 Gelişmiş nakliye ağına, EU teknik kurallarına uygun olarak çalışanların sosyal hakları, kalite ve çevre konusunda hassasiyete, Gelişmiş, modern ve çok iyi donanımlı tekstil testleri laboratuar altyapısına, EU ile Gümrük Birliği sözleşmesine, Çeşitli ülkeler ile serbest ticaret anlaşmalarına, Serbest bölgelere ve organize sanayi bölgelerine (gelişmiş üretim altyapısı, teknik bilgi, uluslar arası işbirlikleri ve ihracat olanakları için), Gelişmiş üniversite-sanayi işbirliğine (özellikle son yıllarda), Genç makine alt yatırımına (tekstil makinelerinin 75 % i 10 yaş altındadır) Büyük bir dahili pazara sahiptir [1,2]. 2.2 Türkiye de teknik tekstil yatırımları Türkiye de 200 den fazla firma teknik tekstiller ve dokusuz yüzeyler üretmektedir. Aralarında büyük ölçekli ve uluslar arası nitelikli firmalar bulunmakla birlikte, bu üreticilerin bir kısmı da küçük ve orta ölçekli firmalardır. Büyük ölçekli firmalar dünya pazarlarında da çok iyi tanınmaktadır yılında, Türkiye nin 500 büyük şirketi arasında teknik tekstil üretimi yapan 9 şirket bulunmaktadır. Büyük ölçekli Türk dokusuz yüzey ve teknik tekstil üretici firmaların çoğu EDANA (European Disposables and Nonwovens Association) üyesidir. Teknik tekstil üretiminin en fazla olduğu şehirler İstanbul, Bursa, Gaziantep, Kocaeli ve Tekirdağ dır [3]. 2.3 Türkiye de teknik tekstil üretimi Tablo 1. Avrupa da ve Türkiye de teknik tekstil üretimi (1000 ton) [3] Yıllar Batı Avrupa Orta ve Doğu Avrupa Türkiye Toplam * * *Öngörü Kaynak: CIRFS/ World Markets for Technical Textiles to 2012 Teknik tekstil üreten firmalar çeşitli üretim alanlarına yönelmişlerdir. Bu alanlara örnek vermek gerekirse; Dokusuz yüzeyler, Özel keçeler, Filtreler,

4 Otomobil ve ambalaj sanayi için ürünler, Askeri giysiler ve donanımlar, Tıbbi ürünler, Kurşun geçirmez veya ısıya karşı koruyucu giysiler, Bakımı kolay ve ütü istemeyen kumaşlar ve giysiler, Nanoteknoloji ürünü kumaşlar ve giysiler, Çok fonksiyonlu kumaşlar, Bakteri ve sivrisinekten koruyucu ürünler sayılabilir. Türkiye de en fazla üretilen teknik tekstil altgrupları; Otomotiv tekstilleri, Temizlik / kozmetik / hijyen sektörlerinde kullanılan tekstiller, Ambalaj tekstilleridir. 2.4 Türkiye nin teknik tekstil dış ticareti Türkiye nin teknik tekstil alanında başlıca ihracat ürünleri; Big bags, Kord kumaşlar, Teknik kumaşlar, Dokusuz yüzeyler, Emniyet kemerleri, Hava yastıklarıdır. Tablo 2. Türkiye nin teknik tekstil ihracat değerleri Yıllar Değer(US$) Değişim % , ,2 Kaynak : İTKİB Genel Sekreterliği / DTM Bilgi Sistemi Türk teknik tekstil sektörü için başlıca pazarlar; Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere dir.

5 Tablo 3. Türkiye nin ürün gruplarına göre ihracat değerleri (US$ 1000) HS Kodlar ve ürün grupları Big-Bags (FIBC) 260, , , Yüksek mukavemetli naylon veya diğer poliamid, poliester veya viskoz rayon 163, , , ipliklerden kord kumaşlar Plastik ile sıvanmış/kaplanmış/lamine 66,081 83, ,491 90,132 edilmiş kumaşlar 5603 Dokunmamış mensucat sıvanmış/kaplanmış/lamine edilmiş veya 71,532 95,823 96, ,327 sıvanmamış/kaplanmamış/lamine edilmemiş 7019 Cam lifleri (cam yünü dahil) ve bunlardan yapılan 80,765 83,486 94,009 76,694 materyaller Emniyet kemerleri 65,998 73,620 75,583 57, Hava yastıkları 14,859 30,921 43,211 53,306 Kaynak: İTKİB Genel Sekreterliği / DTM Bilgi Sistemi Tablo 4. Türk teknik tekstil sektörü için başlıca ihracat pazarları (US$) Ülke Adı DEĞİŞİM (%) Almanya ,6 Fransa ,4 İtalya ,8 İngiltere ,8 Romanya ,0 Rusya Federasyonu ,5 İspanya ,4 ABD ,2 İran ,8 Hollanda ,4 10 ülkenin toplamı Teknik tekstil ihracat toplamı ülkenin oranı (%) Kaynak : İTKİB Genel Sekreterliği / DTM Bilgi Sistemi Türkiye sadece teknik tekstil tedarikçisi değil, aynı zamanda teknik tekstil ithalatı da yapmaktadır. Türkiye nin teknik tekstil ithalat rakamları ve başlıca ürün grupları sırasıyla Tablo 5 ve Tablo 6 da verilmiştir.

6 Tablo 5. Türkiye nin teknik tekstil ithalat değerleri Yıllar Değer(US$) Değişim % , ,4 Kaynak : İTKİB Genel Sekreterliği / DTM Bilgi Sistemi Tablo 6. Türkiye nin ürün gruplarına göre ithalat değerleri (US$) HS Kodlar ve ürün grupları Dokunmamış mensucat sıvanmış/kaplanmış/lamine edilmiş veya sıvanmamış/ kaplanmamış/ lamine edilmemiş 2008 / 2009 % Değişim , Hava yastıkları , Plastik ile sıvanmış/ kaplanmış/lamine edilmiş kumaşlar , Cam lifleri (cam yünü dahil) ve bunlardan yapılan materyaller , Emniyet kemerleri , Pedler , Teknik uygulamalar için kullanılan ürünler Yüksek mukavemetli PES iplikleri 5902 Yüksek mukavemetli naylon veya diğer poliamid, poliester veya viskoz rayon ipliklerden kord kumaşlar , , , Keçe (diğer) ,96 Kaynak : İTKİB Genel Sekreterliği / DTM Bilgi Sistemi

7 Tablo 7. Türkiye nin başlıca teknik tekstil tedarikçileri (US$) Ülkeler / 2009 Değişim % Çin ,6 İtalya ,7 Almanya ,1 Fransa ,6 Romanya ,3 İngiltere ,1 Güney Kore ,1 Polonya ,3 İsrail ,7 Çek Cumhuriyeti ,5 ABD ,6 İspanya ,5 Portekiz ,9 Hollanda ,9 Hindistan ,2 15 ülkenin toplamı ,6 Teknik tekstil ithalat toplamı ,4 15 ülkenin oranı (%) 81,4 85 Kaynak : İTKİB Genel Sekreterliği / DTM Bilgi Sistemi 3. Türk Teknik Tekstil Sektöründe Ar-Ge Çalışmaları Türkiye de tekstil ve konfeksiyon sektörü; ülkemiz kayıtlı istihdamının % 11 ini, kayıtlı GSMH nin yaklaşık % 10 unu ve ülkemiz ihracatının da % 38 ini gerçekleştirmektedir [4]. Ülke ekonomisindeki bu önemli rolüne rağmen, ne yazık ki Türkiye de Tekstil ve Konfeksiyon sektörünün, toplam Ar-Ge harcamalarından aldığı pay sadece %1,5 tir. GSMH dan Ar-Ge çalışmalarına ayrılan payın % 1 den düşük olduğu düşünülürse, teknik tekstiller konusunda yapılan Ar-Ge çalışmalarının yetersizliği ortadadır. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBITAK), araştırma ve geliştirme çalışmaları yapan üniversite ve firmalara, Ar-Ge projeleri vasıtasıyla destek vermektedir. Ayrıca koordinasyonu TÜBİTAK tarafından yürütülen ve çeşitli başlıklar altındaki Avrupa Birliği Proje Destek Fonlarından, büyük bütçeli projeler için destek sağlamak da mümkündür. Yeni bir Ar-Ge merkezi kurma gibi yüksek bütçeli projeler Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından desteklenmektedir. Sanayi Bakanlığı Ar-Ge Destekleri başlığı altında; Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, Sanayi Tezleri Programı (San-Tez) Ar-Ge Merkezleri, Teknogirişim Sermayesi Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri için destekler vermektedir.

8 3.1 Türkiye de Ar-Ge Merkezleri Ege Üniversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma ve Uygulama Merkezi (TKAUM) TUBITAK BUTAL TUBITAK MAM Bursa Tekstil Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi (BUTEKOM) Kord-Sa, Ar-Ge Merkezi Bossa, Ar-Ge Merkezi Sanko, Ar-Ge Merkezi 3.2 Sanayide Ar-Ge çalışmaları Bir Türk firması, anne karnındaki bebeği elektromanyetik dalgalardan korumak amacıyla hamileler için bir koleksiyon hazırlamıştır. Bu giysilerin üretiminde, gümüş liflerine sahip özel bir kumaş kullanılmıştır [5]. Askeri tekstiller üretilen ve çok sayıda Ar-Ge çalışması yapılan bir firmada, Türkiye de ilk kez Infrared görüş sistemlerine yakalanmayan MultiSpectral Kamuflaj ağları üretilmiştir. Nükleer, biyolojik ve kimyasal silahlara karşı koruma sağlayan NBC Kumaşı aynı firmanın patentli ürünüdür [6]. Diğer bir Türk firması, (cep telefonları, mikrofonlar, mikrodalga fırınları ve kablosuz iletişim cihazlarından yayılan) elektromanyetik dalgaları engelleyen bir kumaş üretmiştir. Evlerde kullanılmak için geliştirilen BIOCARE isimli yenilikçi ürünün, iş yerlerinde, sağlık sektöründe ve özellikle askeri amaçlı olarak çok geniş kullanım olanakları bulacağı düşünülmektedir [7]. Türkiye nin en güçlü firmaları arasında olan ve naylon, polyester iplikleri, kord bezi, endüstriyel bez ve tek kord üreten bir firma, alanında dünya liderleri arasındadır. Bu ürünler otomobil lastiklerinde ve endüstriyel amaçlı olarak pek çok alanda kullanılmaktadır. Firma aynı zamanda Türkiye nin bu alandaki en büyük Ar-Ge merkezine sahiptir [8]. Türkiye nin en büyük dokusuz yüzey (non-woven) üreten fabrikasına sahip bir firmada ayakkabılar, otomobiller ve izolasyon amaçlı çeşitli keçeler ile hijyen amaçlı yüzeyler üretilmektedir [9]. Bir diğer firma, farklı özelliklerde (antistatik, iletken) farklı şekillerde bigbag ambalaj materlaleri yanında jeotekstiller, zirai tekstiller ve gölgelikler üretmektedir. [10]. Hem anti-mikrobiyal, hem de anti-böcek fonksiyonları da sağlayan kene kovar halılar, evlerde ve piknikte, her türlü haşerenin konmasına, sokmasına ve ısırmasına karşı kullanılabilmektedir [11]. Bir Türk firması, kendi kendini ve bulunduğu ortamın havasını temizleyen, mikrop barındırmayan, koku gideren ve UV ışınlarını engelleyen çevre dostu perde üretmiştir [12].

9 3.3 Üniversitelerde Ar-Ge çalışmaları Bilkent Üniversitesi Nanoteknoloji Araştırma Merkezi (NANOTAM) araştırmacıları, cisimleri belli frekanslarda görünmez kılan nanoteknoloji tabanlı malzeme geliştirdi. Görünmezlik pelerini" teknolojisi, askeri araçların üzerine kaplanabilen bir metamalzeme sayesinde istenilen frekans bandında, tankların hatta havadaki uçakların görünmezliğine olanak sağlamaktadır [5]. İstanbul Teknik Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü nde TÜBİTAK destekli olarak gerçekleştirilen bir projede teri içinde hapsedip kuruluk hissi veren yeni bir lif yapısı geliştirilmiştir. Bu lif ile üretilen, özellikle spor ve askeri kıyafetlerde kullanıma uygun olan kumaşın, ağırlığının yüzde 80'ine kadar suyu emme özelliğine sahip olduğu belirtilmektedir [13]. Ege Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümünde tamamlanan ve yürütülmekte olan bazı projelerden örnekler aşağıda sıralanmıştır. 1) Yüksek Fonksiyonlu ve Yenilikçi Tekstiller ve Teknik Alanda Uygulamaları (FP Mobility 3 Project) Proje ortakları: Ege Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Türkiye Ghent University, Textile Engineering Department in Belgium Stuttgart Univ. Inst. for Textile Chemistry and Chemical Fibres in Germany 2) İletken İplikler ve Teknik Tekstillerde Kullanımı (Ege Üniv. Tekstil Mühendisliği Bölümü tarafından desteklenmektedir.) Bu proje kapsamında, iletken iplikler ve kumaşların elektromanyetik koruyuculuk özelliklerini tespit etmek için, iletken iplikler üretilecek ve bunlar farklı dizaynlar ile kumaş yapıları içerisine yerleştirilecek, Kumaş özellikleri ölçülecek ve değerlendirilecektir. Elektromanyetik özelliklerin ölçümü için Ege Üniv. Tekstil Mühendisliği Bölümünde bir test cihazı kurulmuştur (Electromagnetic Competence (EMC) Test Device). Bu cihaz 3m * 3m boyutlarında koruyucu oda ile Rhode& Schwarz test cihazından oluşmaktadır. 3) Akıllı Tekstiller ve Doğal Lifler (The British Council Science Partnership Programme tarafından desteklenmektedir.) Proje ortakları: Ege Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Türkiye Ege Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü, Türkiye University of Manchester School of Materials, England 4) Modern Liflerin Tanımlanması için Gelişmiş Metotlar (EUROKA tarafından desteklenmektedir.) Proje ortakları: Ege Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Türkiye The Research Development National Inst. For Textile and Leather, Romania Elkede Technology and Design Centre S.A., Greece Univ. of Maribor, Department of Textile Materials and Design, Slovenia Dorobantul S.A., Romania

10 Societatea Comerciala Pasmatex S.A., Romania Institute of Textile Architecture, Poland Korteks Mensucat San. Tic. A.S., Turkey 5) Kompresyon Çorapları İçin Basınç Ölçüm Cihazı Geliştirilmesi ve Bu Çorapların Konfor Özelliklerinin İncelenmesi (Ege Üniversitesi ve TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir.) Proje kapsamında, tıbbi tekstiller arasında önemli bir yer teşkil eden kompresyon çoraplarının bacağa uygulayacağı basınç değerlerinin tam ve doğru olarak tespit edilebilmesi için, TS ENV standardına uygun, modern ve hassas bir ölçüm cihazı geliştirilmiştir. Ayrıca, çoğunlukla konforsuz olarak bilinen kompresyon çoraplarının performans ve ısıl konfor özellikleri farklı malzemeler kullanılarak iyileştirilmeye çalışılmıştır. 6) Sandviç Tekstillerin Kompozit Uygulamalarında Kullanım Olanakları (Ege Üniversitesi tarafından desteklenmiştir.) Projede üç boyutlu sandviç yapılı örme kumaşların kompozit üretiminde kullanım olanakları araştırılmıştır. 7) Tekstil Bazlı Su Isıtıcı Güneş Kolektörü (Tekstil Araştırma Derneği ve Ege Üniv. Tekstil Mühendisliği Bölümü tarafından desteklenmektedir.) Sıcak su elde etmek için geliştirilen güneş kolektöründe borular yerine özel tekstil yüzeyi kullanılmakta ve büyük enerji tasarrufu sağlanmaktadır. 8) Tekstil Bazlı Hava Isıtıcı Güneş Kolektörü (Tekstil Araştırma Derneği ve Ege Üniv. Tekstil Mühendisliği Bölümü tarafından desteklenmektedir.) Kolektörün içinde özel bir tekstil yüzeyi kullanılmaktadır. Tekstil bazlı Hava Isıtıcı Güneş Kolektörü benzerlerine göre çok daha verimli ve yaklaşık % 50 daha ucuzdur. 4. Teknik Tekstil Sektörünün Geleceği Önceleri sadece insanları örtme ve süslemede kullanılan tekstil ürünleri, sonraları teknik tekstil adı altında çok fonksiyonlu ve yüksek performanslı ürünlerle ziraatten inşaata, ulaşım sektöründen savunma ve sağlık amaçlı kullanıma kadar geniş bir alana yayılmıştır. Önümüzdeki yıllarda teknik tekstillerin kullanım alanlarının ve insan yaşamındaki öneminin daha da artması beklenmektedir. Günümüzde tekstil sektörünün öncelikli hedefi, katma değeri yüksek, kaliteli, özgün ve özel mamüller üretip uygun fiyatlarla pazara sürmektir. Bunun başarılabilmesi için katma değeri yüksek, yenilikçi, rekabetçi ve akıllı teknik tekstil ürünlerini geliştirilmesine yönelik Ar-Ge çalışmalarına büyük önem verilmesi gerekmektedir.

11 Kaynaklar [1] Textile and Apparel Industry and Technical Textiles in Turkey, General Secretariat of ITKIB, R&D Department. [2] EMEK, A., KUYUMCU, O., Technical Textiles and Nonwovens Industry in Turkey, Export Promotion Center of Turkey, [3] Türkiye de ve Dünya da Teknik Tekstiller Üzerine Genel ve Güncel Bilgiler, İTKİB Genel Sekreterliği Ar-Ge ve Mevzuat Şubesi, Haziran [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13]