Türkiye de Hanehalkı

Transkript

1 gücü, gelir, harcama ve yoksulluk açısından Türkiye de Hanehalkı Zaf er Yükseler Er can Tür kan TÜSAD Küresel Ekonomiye Ent egrasyon Sürecinde Büyüme Semineri 21 Mart 2008, Ankara Sunum çerii* I - gücü açısından hanehalkı, Hanehalkının igücü piyasasındaki rol daılımı, gücüne dahil olmama eilimi, sizlik oranının sorunları tanımlama yeterlilii, Tarımsal istihdamda çözülme olgusu, I I - Gelir, harcama ve yoksulluk açısından hanehalkı, Gelir türü ve daılımı açısından hanehalkı, Hanehalkının harcama yapısında deiim, Hanehalkının tasarruf eilimi, Yoksulluk oranları, I I I - Milli muhasebe uyumu ve maliye politikası etkisi, Anket sonuçları ve milli muhasebe uyumu, Gelir daılımı ve yoksullukla mücadelede vergi ve transfer politikaları. * Bu sunumda yer alan görüler yazarlarına ait olup, çalıtıkları kurumu balayıcı nitelik taımaz.

2 gücü açısından hanehalkı Hanehalkı fertlerinin igücü durumu ( Bin kii) Kurumsal olmayan nüfus 66,187 67,296 68,393 69,479 70,556 71,611 72,606 A. 15 ya altındaki nüfus 19,976 20,138 20,352 20,567 20,650 20,785 20,938 B. Çalıma çaındaki nüfus (15+ ya) 46,211 47,158 48,041 48,912 49,906 50,826 51,668 a. stihdam edilenler aa. Ücretli ab. Yevmiyeli ac. veren ad. Kendi hesabına çalıan ae. Ücretsiz aile içisi 21,581 8,354 2,134 1,109 5,325 4,660 21,524 8,385 1,771 1,139 5,365 4,865 21,354 8,979 1,646 1,186 5,089 4,455 21,147 9,042 1,665 1,052 5,250 4,138 21,791 9,279 1,800 1,020 5,388 4,303 22, ,590 1,132 5,438 3,527 22,330 11,017 1,600 1,201 5,246 3,266 b. sizler 1,497 1,967 2,464 2,493 2,498 2,520 2,446 c. gücüne dahil olmayan nüfus ca. aramayan, çalımaya hazır cb. Mevsimlik çalıanlar cc. Ev kadını cd. Örenciler ce. Emekliler cf. Özürlü-çalıamaz halde cg. Dier 23,133 1, ,339 2,900 2,277 2,176 1,703 23,667 1, ,363 3,024 2,455 2,256 1,743 24,223 1, ,211 3,191 2,713 2,448 1,826 25, ,578 3,458 2,982 2,471 1,942 25,614 1, ,301 3,283 2,886 2,840 1,617 26,260 1, ,025 3,393 2,908 3,098 1,641 26,891 2, ,780 3,590 3,031 3,292 1,700 Kayıtlı istihdam 10,656 10,142 10,221 10,204 10,242 10,996 11,503 Kayıtdıı istihdam 10,925 11,382 11,133 10,943 11,549 11,050 10,827 Tarım-dıı istihdam 13,811 13,435 13,896 13,982 14,391 15,553 16,242

3 Hanehalkı fertlerinin igücü durumu ( Yüzde Daılım) Kurumsal olmayan nüfus A. 15 ya altındaki nüfus 30,2 29,9 29,8 29,6 29,3 29,0 28,8 B. Çalıma çaındaki nüfus (15+ ya) 69,8 70,1 70,2 70,4 70,7 71,0 71,2 a. stihdam edilenler aa. Ücretli ab. Yevmiyeli ac. veren ad. Kendi hesabına çalıan ae. Ücretsiz aile içisi 32,6 12,6 3,2 1,7 8,0 7,0 32,0 12,5 2,6 1,7 8,0 7,2 31,2 13,1 2,4 1,7 7,4 6,5 30,4 13,0 2,4 1,5 7,6 6,0 30,9 13,2 2,6 1,4 7,6 6,1 30,8 14,5 2,2 1,6 7,6 4,9 30,8 15,2 2,2 1,7 7,2 4,5 b. sizler 2,3 2,9 3,6 3,6 3,5 3,5 3,4 c. gücüne dahil olmayan nüfus ca. aramayan, çalımaya hazır cb. Mevsimlik çalıanlar cc. Ev kadını cd. Örenciler ce. Emekliler cf. Özürlü-çalıamaz halde cg. Dier 35,0 1,7 0,9 18,6 4,4 3,4 3,3 2,6 35,2 1,6 1,1 18,4 4,5 3,6 3,4 2,6 35,4 1,5 1,2 17,9 4,7 4,0 3,6 2,7 36,4 1,4 1,3 18,1 5,0 4,3 3,6 2,8 36,3 1,7 0,7 18,9 4,7 4,1 4,0 2,3 36,7 2,4 0,7 18,2 4,7 4,1 4,3 2,3 37,0 2,9 0,6 17,6 4,9 4,2 4,5 2,3 sizlik oranı, % 6,5 8,4 10,5 9,9 Tarım-dıı isizlik oranı, % 9,3 12,4 14,5 13,8 14,3 13,6 12,6 gücüne katılım oranı, % 49,9 49,8 49,6 48,3 48,7 48,3 48,0 Kayıtdıı istihdam oranı, % 50,6 52,9 52,1 51,7 53,0 50,1 48,5 gücü piyasasındaki yönelimler (2000- dönemindeki deiim, Bin kii) sizler (949) stihdam edilenler(749) gücüne dahil olmayanlar(3,758) Çalıma çaındaki nüfus(5,457) Nüfus (6,419)

4 gücü piyasasındaki yönelimler (- dönemindeki deiim, Bin kii) sizler (-18) stihdam edilenler (976) gücüne dahil olmayanlar (2,668) Çalıma çaındaki nüfus (3,627) Nüfus (4,213) Hanehalkıfertlerinin igücü durumu ( Bin kii) (- dönemindeki deiim, Bin kii) Kent Kır Kadın Erkek Toplam Kurumsal olmayan nüfus 4, ,153 2,060 4,213 A. 15 ya altındaki nüfus B. Çalıma çaındaki nüfus (15+ ya) 3, ,853 1,774 3,627 a. stihdam edilenler aa. Ücretli ab. Yevmiyeli ac. veren ad. Kendi hesabına çalıan ae. Ücretsiz aile içisi 1,970 1, , ,288 1, , ,189 b. sizler c. gücüne dahil olmayan nüfus ca. aramayan, çalımaya hazır cb. Mevsimlik çalıanlar cc. Ev kadını cd. Örenciler ce. Emekliler cf. Özürlü-çalıamaz halde cg. Dier 1, , , ,668 1, Kayıtlıistihdam 1, ,282 Kayıtdııistihdam 897-1, Tarım istihdamı 138-1, ,370 Tarım-dııistihdam 1, ,800 2,346

5 Hanehalkıfertlerinin igücü durumu ( Bin kii) Kurumsal olmayan nüfus A. 15 ya altındaki nüfus B. Çalıma çaındaki nüfus (15+ ya) a. stihdam edilenler aa. Ücretli ab. Yevmiyeli ac. veren ad. Kendi hesabına çalıan ae. Ücretsiz aile içisi b. sizler c. gücüne dahil olmayan nüfus ca. aramayan, çalımaya hazır cb. Mevsimlik çalıanlar cc. Ev kadını cd. Örenciler ce. Emekliler cf. Özürlü-çalıamaz halde cg. Dier Kayıtlıistihdam Kayıtdııistihdam Tarım istihdamı Tarım-dııistihdam 68,133 19,648 48,485 20, ,501 1,127 4,923 3,065 2,295 25,235 1, ,993 3,369 2,844 3,089 1,595 10,794 10,160 5,713 15,241 28,8 71,2 30,8 15,2 2,2 1,7 7,2 4,5 3,4 37,0 2,9 0,6 17,6 4,9 4,2 4,5 2,3 68,897 19,682 49,215 21,189 10,809 1,507 1,159 4,728 2,986 2,333 25,692 1, ,801 3,493 3,099 3,009 2,160 11,260 9,929 5,601 15,588! ""!#"!"$% & ,6 71,4 30,8 15,7 2,2 1,7 6,9 4,3 3,4 37,3 2,6 0,5 17,1 5,1 4,5 4,4 3,1 Fark gücü piyasasındaki yönelimler ( dönemindeki deiim, Bin kii) sizler (38) stihdam edilenler (235) gücüne dahil olmayanlar (457) Çalıma çaındaki nüfus (730) Nüfus (764) '

6 Hanehalkıfertlerinin igücü durumu ( Bin kii) ( dönemindeki deiim, Bin kii) Kent Kır Kadın Erkek Toplam Kurumsal olmayan nüfus A. 15 ya altındaki nüfus B. Çalıma çaındaki nüfus (15+ ya) a. stihdam edilenler aa. Ücretli ab. Yevmiyeli ac. veren ad. Kendi hesabına çalıan ae. Ücretsiz aile içisi b. sizler c. gücüne dahil olmayan nüfus ca. aramayan, çalımaya hazır cb. Mevsimlik çalıanlar cc. Ev kadını cd. Örenciler ce. Emekliler cf. Özürlü-çalıamaz halde cg. Dier Kayıtlıistihdam Kayıtdııistihdam Tarım istihdamı Tarım-dııistihdam Sektörel istihdam gelimeleri, ( Yüzde Daılım) 2007 Fark* Tarım 34,9 33,9 34,0 29,5 27,3 26,4-8,5 Sanayi 18,5 18,2 18,3 19,4 19,7 19,8 + 1,3 naat 4,5 4,6 4,7 5,3 5,7 5,8 + 1,3 Hizmetler 42,1 43,3 43,0 45,8 47,3 48,0 + 5,9 T&P ticaret, otel&lokanta 18,6 19,2 19,2 20,6 21,2 21,2 + 2,6 Ulatırma, haberleme 4,7 4,8 5,0 5,1 5,2 5,3 + 0,6 Mali kurumlar 3,3 3,5 3,6 4,0 4,5 4,7 + 1,4 Dier hizmetler 15,5 15,9 15,2 16,1 16,4 16,8 + 1,3 Genel Toplam ''('')!*$! &

7 Sektörel istihdam gelimeleri (- dönemindeki deiim, Bin kii) +,- 362.! 314 /$" (,0 $ !3 4%! $ " Sektörel istihdam gelimeleri (-2007 dönemindeki deiim, Bin kii) +,- 120.! 59 /$" (,0 $ 33 12!3 4%! $ "

8 Eitim ve ya gruplarıitibariyle igücü piyasası, Okur-yazar olmayan, okul bitirmeyen gücüne katılım oranı sizlik oranı Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Eitim durumu 24,4 17,2 46,2 6,5 2,3 11,1 lkokul 49,9 23,1 77,3 8,6 6,7 9,2 lköretim 45,4 18,9 62,4 11,7 14,3 11,2 Lise ve dengi meslek okulları 57,0 31,4 73,6 12,9 22,1 Yükseköretim 78,5 69,8 84,1 9,6 13,0 7,7 Toplam 48,0 24,9 71,5 9,9 9,7 Ya durumu ya 37,9 24,6 52,0 18,7 19,7 18, ya 61,1 29,9 91,5 8,6 8,8 8, ya 40,0 20,4 59,4 5,6 1,6 7,0 60+ ya 17,8 9,0 27,9 1,5 0,0 2,0 Toplam 48,0 24,9 71,5 9,9 9,7 gücü piyasasında ortalama eitim ve ya, ,39 39, ,34 32, ,52 8,16 5,52 6,89 0 istihdam isiz igücüne dahil olmayan i aramayan, çalımaya hazır ortalama eitim (yıl) Ortalama ya (yıl)

9 stihdamın özelliklerinde sektörel farklılama, (Yüzde) stihdam payı Tarım 27,3 Sanayi 19,7 naat 5,7 Hizmetler 47,3 Toplam Kayıtdııistihdam oranı 87,4 31,0 62,2 31,8 48,5 stihdamın ortalama yaı, yıl 41,7 32,2 35,4 35,2 36,4 stihdamın ortalama eitimi, yıl 4,7 7,6 6,9 9,2 7,5 - Ücretli+ yevmiyeli 8,7 83,8 78,2 70,0 56,5 - veren+ kendi hesabına 46,1 14,1 20,4 26,2 28,9 - Ücretsiz aile içisi 45,2 2,1 1,3 3,8 14,6 Kadın oranı 46,3 19,0 2,8 20,1 26,0 Kent oranı 10,2 78,9 71,7 76,4 58,6 Bölgeler itibariyle igücü piyasasındaki yapıfarklılıkları( Yüzde) En düük orana sahip bölge En yüksek orana sahip bölge En düük oran En yüksek oran Ortalama Oran 15 ya altınüfus oranı* Ege Güney Dou 23,4 42,6 28,8 Çalıma çaındaki nüfus oranı* Güney Dou Ege 57,4 76,6 71,2 stihdam edilenler nüfus oranı* Güney Dou Karadeniz 17,0 39,9 30,8 Ücretli&yevmiyeli çalıan oranı* Dou Marmara 9,6 23,6 17,4 veren&kendi hesabına çalıan oranı* Güney Dou Karadeniz 5,8 13,6 8,9 Ücretsiz aile içisi olarak çalıan oranı* Güney Dou Karadeniz 1,5 11,8 4,5 sizlik oranı Karadeniz Güney Dou 6,0 14,0 9,9 gücüne katılım oranı Güney Dou Karadeniz 34,5 57,5 48,0 gücüne dahil olmayan nüfus oranı* Karadeniz ç 31,4 40,4 37,0 Ev kadınıoranı* Karadeniz Güney Dou 12,0 22,7 17,6 Tarım sektörü istihdam oranı Marmara Karadeniz 11,7 50,6 27,3 Sanayi+inaat sektörleri istihdam oranı Dou Marmara 10,1 38,3 25,4 Hizmetler sektörü istihdam oranı Karadeniz ç 35,2 55,4 47,3 " &

10 gücü piyasasında genel eilimler gücüne katılım oranının azalması, igücüne dahil olmayan nüfusun önemli ölçüde artması, sizlik oranlarında duraanlık, Baımlıve hareketli bir nüfus olan ücretsiz aile içilerindeki hızlıhareketlenme ile birlikte tarımsal istihdamda çözülme, gücüne dahil olmayanlar ( Bin kii) , , , , * 33,5 igücüne dahil olmayanlar ido / nüfus (sa eksen) "!#"!!" 4+ ''7""%, & ' '

11 gücüne dahil olmayanların daılımı, Yüzde i aramayan mevsimlik ev kadını örenciler emekliler özürlü-yalı dier 2007 aramayan-çalımaya hazır olanlar ( Bin kii) * ümidi olmayanlar dier "!#"!!" 4+ ''7""%, &

12 Dier ülkelerde igücü piyasasına katılım (15-64 ya, ) stihdam / Nüfus oranı gücüne katılım oranı Toplam Erkek Kadın Fark* Fark* * Toplam Erkek Kadın Fark* Fark* * OECD 66,1 75,6 56,8 18,8 + 1,1 70,5 80,4 60,8 19,6 + 1,2 AB 15 66,0 73,5 58,5 15,0 + 1,8 71,7 79,3 64,2 15,1 + 3,2 ABD 72,0 78,1 66,1 12,0 + 0,1 75,5 81,9 69,3 12,6-0,8 Almanya 67,2 72,9 61,5 11,4 + 1,9 75,0 81,4 68,5 12,9 + 4,3 Fransa 62,3 67,5 57,1 10,4 + 0,1 69,1 74,2 63,9 + 1,8 talya 58,4 70,5 46,3 24,2 + 2,8 62,7 74,6 50,8 23,8 + 2,9 spanya 65,7 77,3 54,0 23,3 + 6,2 71,9 82,5 61,1 21,4 + 7,4 Çek Cumh. 65,3 73,7 56,8 16,9-0,4 70,3 78,2 62,3 15,9-0,5 Macaristan 57,3 63,8 51,2 12,6 + 1,1 62,0 68,7 55,5 13,2 + 2,8 Polonya 67,9 60,9 48,2 12,7 + 2,8 63,4 70,1 56,8 13,3-2,1 Meksika 61,0 81,6 42,9 38,7 + 1,7 63,0 84,2 44,5 39,7 + 3,5 Kore 63,8 74,6 53,1 21,5 + 0,5 66,2 77,7 54,8 22,9 + 1,3 Türkiye 45,9 68,0 23,8 44,2-0,8 51,1 75,5 26,7 48,8-2,8 7!89:;:79!4''& :!!<" " "!!"! & ''('')!+$!! & gücüne dahil olmama oranı(25-54 ya / Kadın), 7!8= >0 9 *-

13 sizlik oranları Genel isizlik oranı 6,5 8,4 10,5 9,9 9,9 Erkeklerde isizlik oranı 6,6 8,7 10,7 10,7 10,5 9,7 9,8 Kadınlarda isizlik oranı 6,3 7,5 9,4 10,1 9,7 Kentsel isizlik oranı 8,8 11,6 14,2 13,8 13,6 12,7 12,1 11,9 Kırsal isizlik oranı 3,9 4,7 5,7 6,5 5,9 6,8 6,5 6,9 Tarım-dııisizlik oranı 9,3 12,4 14,5 13,8 14,3 13,6 12,6 12, ya genç nüfusta genel isizlik oranı 13,1 16,2 19,2 20,5 19,7 19,3 18,7 19, ya genç nüfusta tarım-dııisizlik oranı 19,0 24,4 26,6 26,0 27,0 24,5 22,8 23,5 Okur yazar olmayanlarda isizlik oranı 3,4 3,1 4,6 7,0 3,7 4,5 4,4 5,0 Lise-altıeitimlilerde isizlik oranı 5,7 7,8 9,6 10,2 9,1 9,6 9,3 9,3 Lise-dengi meslek eitimlilerde isizlik oranı 10,6 13,3 14,7 12,8 15,1 13,6 12,8 12,8 Yükseköretimlilerde isizlik oranı 7,0 7,8 11,1 11,1 12,4 10,2 9,5 9,6 Klasik isizlik oranının sorunlarıtanımlama yeterlilii Klasik isizlik oranları, igücü piyasasındaki gelimeleri analiz etmede yetersizlikler göstermektedir, Ülkeler, igücü piyasasındaki gelimeleri daha iyi analiz edebilmek için alternatif isizlik oranlarıtanımlamakta ve resmi istatistik olarak açıklamaktadır (ABD vb.), gücü piyasasından kaynaklanabilecek potansiyel ücret ve enflasyonist baskıların daha iyi ölçülebilmesi açısından da klasik isizlik tanımlarıyanlı mesajlar taıyabilmektedir, Türkiye, igücüne katılımın önemli ölçüde düme eilimi gösterdii bir ülke olarak, kendi özgün koullarınıdikkate alarak alternatif isizlik oranlarıtanımlamalıve raporlamalıdır.

14 Alternatif isizlik oranları( Yüzde) Klasik isizlik oranı sizler + i bulma ümidini kaybedenler dahil isizlik oranı sizler + i aramayan çalımaya hazır olanlar dahil isizlik oranı sizler + i aramayanlar + mevsimlik çalıanlar + eksik istihdam dahil isizlik oranı ,5 7,0 10,9 19, ,4 8,8 12,3 20,5 10,6 14,0 21,8 10,5 10,9 14,0 21,5 11,6 14,6 19,9 12,2 16,1 20,7 9,9 12,4 16,9 21, ,9 12,3 16,3 20, Klasik isizlik oranı Alternatif isizlik oranıiii Alternatif isizlik oranları: ABD örnei Aralık Ocak U-1 siz (15 hafta ve daha uzun süredir isiz kalanlar) 1,6 2,2 1,9 1,6 1,3 1,6 1,5 1,7 U-2 ini kaybedenler ve geçici iini tamamlayanlar 3,1 3,2 2,8 2,4 2,2 2,6 2,7 3,0 U-3 Toplam isizlik (Resmi isizlik oranı) 5,4 5,4 5,1 4,6 4,3 4,8 5,0 5,4 U-4 U-3 + i bulma ümidini kaybedenler 5,6 5,7 5,4 4,9 4,4 5,0 5,3 5,7 U-5 U-4 + i aramayan, i baıyapmaya hazır olanlar 6,3 6,4 6,1 5,6 5,0 5,6 6,0 6,4 U-6 U-5 + Ekonomik nedenlerle part-time çalıanlar 9,3 9,6 9,1 8,4 7,8 8,7 9,1 9,9 7!8/&&? >0 3

15 Alternatif isizlik oranları, Yüzde sizlik oranı(u-3) Alternatif isizlik oranı(u-5) Tarım istihdamında çözülme Tarım istihdamı (Bin kii) Ücretsiz aile içileri (Bin kii) Tarım istihdamı, fark* (Bin kii) Ücretsiz aile içileri, fark* (Bin kii) I 6,412 3, II 7,820 4, III 8,222 5, IV 7,201 4, I (ubat) 6,230 3, II (Mayıs) 7,266 4, III (Austos) 6,990 3,872-1,232-1,154 IV (Kasım) 5,920 3,051-1,281-1,047 I (ubat) 5,167 2,585-1, II (Mayıs) 6,488 3, III (Austos) 6,809 3, IV (Kasım) 5,928 3, I (ubat) 5,337 2, II (Mayıs) 6,448 3, III (Austos) 6,591 3, ? )3!7")*)! "! & '

16 Ücretsiz aile içileri/ toplam istihdam ABD AB 15 Meksika Kore Polonya Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye !% ''7""$! & Ücretsiz aile içilerine ilikin standart farklılaması Baımlıve hareketli bir nüfus olan ücretsiz aile içilerinin istihdama dahil edilmeleri ile ilgili farklıyaklaımlar sözkonusudur; ILO normu, referans haftasında bir saat dahi olsa çalımı olan ücretsiz aile içilerini istihdamda kabul etmektedir, Eurostat normu, iten uzak kalma süresi 3 aydan az olan ücretsiz aile içilerinin istihdamda kabul edilmesi yönündedir, Türkiye de ücretsiz aile içileri ile ilgili olarak Eurostat deil, ILO yaklaımıbenimsenmektedir, Uluslararasıtanımlamaların ötesinde, ülkeler farklıtanımlamalar da yapabilmektedir. ABD de referans haftasında 15 saat ve üzerinde çalıan ücretsiz aile içileri istihdama dahil edilmektedir, Asgari 15 saatlik limit uygulamasıbrezilya, ili, Romanya vb. ülkelerde de uygulama alanı bulmaktadır. G. Kore de ücretsiz aile içilerinin istihdamda sayılabilmeleri için asgari çalıma süresi 18 saat olarak belirlenmitir, ILO standartınıbenimseyen Türkiye de ise, ücretsiz aile içilerinin istihdama dahil edilebilmesi için referans dönemi içinde en az 1 saat iktisadi faaliyette bulunmasıyeterli olmaktadır.

17 Tarımsal istihdamda çözülme: Yapısal dönüüm mü? Çözülmeyi yapısal dönüüm olarak tanımlamada bazısoru iaretleri; Kısa süreli ve büyük hacimli bir çözülme olması, Yerel bir özellik taımayıp, her bölgeye yayılan bir genellik göstermesi, Sektörde üretimin reel olarak arttııve en fazla katma deerin yaratıldııbir döneme denk gelmesi, gücü ve yoksulluk anketlerinde ücretsiz aile içileri sayısında uyumsuzluk olması, lave isizlik yaratmaması, isizlerin önceki faaliyet alanlarında tarımın olmaması, Eitim, cinsiyet, nitelik engeli ile karılamadan tarım-dıısektörlerde i bulunabilmesi, Ücretsiz aile içisi sayısıile aynıeilimi göstermesi, Çözülmenin Mayıs tarihli yasa ile tevikli illerde asgari içi sınırı uygulamasının balatılmasıile aynıdöneme rastlaması, gücü anketinde baımlıve hareketli bir nüfus olan ücretsiz aile içilerinin konumunu netletiren iyiletirmelerin yapılması, Çözülmede, yapısal dönüüm ile birlikte anket kapsamındaki iyiletirme etkisi de belirleyici gözüküyor. Gelir, harcama ve yoksulluk açısından hanehalkı

18 Gelir daılımı 1994 TOPLAM Birinci % 20 (Q1) 4,86 5,29 6,00 6,04 6,05 kinci % 20 (Q2) 8,63 9,81 10,28 10,69 11,08 Üçüncü % 20 (Q3) 12,61 14,02 14,47 15,22 15,83 Dördüncü % 20 (Q4) 19,03 20,83 20,93 21,88 22,60 Beinci % 20 (Q5) 54,88 50,05 48,32 46,17 44,44 Q5 / Q1 11,29 9,46 8,05 7,64 7,35 Q1 + Q2 13,49 15,10 16,28 16,73 17,13 Gini Katsayısı 0,49 0,44 0,42 0,40 0,38 Kent 0,51 0,44 0,42 0,39 0,37 Kır 0,41 0,42 0,39 0,37 0,38 % 5 lik dilimlere göre gelir daılımı 1994 Birinci % 20 (Q1) 4,86 5,29 6,00 6,04 6,05 Birinci % 5 0,69 0,68 0,86 0,85 0,78 kinci % 5 1,15 1,21 1,41 1,40 1,40 Üçüncü % 5 1,40 1,55 1,74 1,76 1,78 Dördüncü % 5 1,62 1,85 1,99 2,03 2,08 Beinci % 20 (Q5) 54,88 50,05 48,32 46,17 44,44 Onyedinci % 5 6,53 7,06 6,97 7,10 7,34 Onsekizinci % 5 7,84 8,42 8,18 8,19 8,45 Ondokuzuncu % 5 10,17 10,51 9 9,97 10,28 Yirminci % 5 30,34 24,05 22,78 20,92 18,37

19 Seçilmi ülkelerde gelir daılımı Ülkeler Yıl Gini 1.% 20 5.% 20 5 / 1 Almanya ,246 10,0 35,0 4,50 Fransa ,276 9,0 37,0 4,11 talya ,292 8,0 37,0 4,63 spanya ,315 8,0 40,0 5,00 ABD ,394 5,3 45,1 8,45 ili 0,546 3,9 59,9 15,53 Ekvator ,560 3,2 60,5 18,86 Meksika 0,499 3,9 55,0 13,99 Brezilya 0,566 2,9 61,1 20,99 Türkiye 0,440 0,380 5,3 6,1 50,1 44,4 9,46 7,35 Kaynak: United Nations, WIDER veri tabanıve TÜK Hanehalkıkullanılabilir fert gelirleri (% Daılım) TOPLAM Maa- ücret- yevmiye Müteebbis gelirleri Tarım malat naat Ticaret Hizmet Gayrimenkul geliri Menkul kıymet geliri Karılıksız transfer gelirleri Devletten yapılan trans. 1994* 30,3 45,4 17,9 4,7 1,8 15,4 5,6 5,4 8,2 10,7 7,4 38,7 34,5 13,2 3,3 1,3 9,8 6,9 4,1 5,1 17,5 14,3 41,8 32,0 9,8 4,0 1,3 10,5 6,4 3,6 2,6 20,0 17,4 42,2 31,8 9,4 3,9 1,2 10,2 7,1 2,7 2,2 21,2 18,3 42,5 28,8 9,5 3,1 1,4 8,9 5,8 2,9 2,7 23,0 20,0 * Tüketim anketinde yer alan izafi kira düülerek hesaplanmıtır.

20 Hane baına gelirin asgari ücrete oranı( Katsayı= 1) TOPLAM 3,47 4,19 6,60 5.%20 7,7 10,48 18,12 4.%20 3,92 4,36 6,28 3.%20 2.% 20 1.% 20 2,74 2,94 1,92 2,06 2,84 1,05 1,11 1,60 4, Gelir daılımındaki iyilemenin kaynakları Hanehalkıanketlerinin temel sorunlarından balıcası, hanelerin gelirlerini gizlemesi ve yüksek gelirli hanelerin anketlere cevap vermekten kaçınmalarıdır. Buna ilave olarak, mali piyasalardaki hızlıgeliim ve yeni araçların yaygınlamasıda gelirin tespitini güçletirmitir. ncelenen dönemde, hanehalkıkullanılabilir gelirinin büyük ölçüde maaücret ve karılıksız transfer gelirlerinden olutuu, müteebbis ve mülk gelirlerinin payında önemli düüler olduu görülmektedir. - döneminde, kullanılabilir fert gelirindeki artıın yüzde 76 sınımaa-ücret ve devletten yapılan karılıksız transferler oluturmutur. Temel gelir kaynaına göre hanehalkısayılarındaki geliim ve hanehalkının menkul kıymet stou ve buradan elde ettii faiz gelirleri incelendiinde, gelir daılımıanketlerinde sermaye gelirlerinin yeterince kapsanamadııdüünülmektedir. ' '

21 Kullanılabilir gelir artıına katkılar (- dönemi, Yüzde ) Dier Trans.Geliri 2,68 Devlet Transferleri 28,2 Menkul kıymet geliri -0,76 Gayrimenkul geliri 1,21 Müteebbis Geliri 20,77 Maa-ücret-yevmiye 47,9 Toplam Temel gelir kaynaına göre hanehalkısayısı 1. Maa- ücret geliri 2. Karılıksız transfer geliri Emeklilik geliri Dier karılıksız gelirler 3. Sermaye ve mülk gelirleri Müteebbis geliri Gayrimenkul kira geliri Menkul kıymet geliri Toplam Hane Sayısı Bin % Pay , , , , , , , , Bin % Pay , , , , , , , ,

22 Hanehalkıtüketim harcamaları(% Daılım) TOPLAM Gıda ve alkolsüz içecekler Alkollü içecekler ve tütün Giyim ve ayakkabı Konut ve kira Mobilya, ev aletleri Salık Ulatırma Haberleme Elence ve kültür Eitim hizmetleri Lokanta ve oteller Çeitli mal ve hizmetler 26,7 4,1 6,3 27,3 7,3 2,3 8,7 4,5 2,5 1,3 4,4 4,6 27,5 4,1 6,2 28,3 5,7 2,2 9,8 4,3 2,2 2,0 4,1 3,5 26,4 4,3 6,5 27,0 6,6 2,2 9,5 4,5 2,5 2,1 4,5 3,9 24,9 4,1 6,2 25,9 6,8 2,2 12,6 4,3 2,5 1,9 4,4 4,1 24,8 4,1 5,9 27,2 6,2 2,2 13,1 4,2 2,2 2,1 4,2 4,0 Bilgi için; Zorunlu Harcamalar 60,3 62,0 59,9 57,0 57,8 Tüketim harcamalarının daılımı( Gelire göre,% ) TOPLAM Birinci % 20 (Q1) 9,32 8,85 9,06 9,18 9,16 kinci % 20 (Q2) 13,24 12,97 12,95 13,24 13,27 Üçüncü % 20 (Q3) 17,22 16,66 17,23 17,39 17,75 Dördüncü % 20 (Q4) 22,05 21,74 22,73 22,73 23,16 Beinci % 20 (Q5) 38,18 39,79 38,03 37,45 36,66 Q5 / Q1 4,10 4,50 4,20 4,08 4,00 Q1 + Q2 22,56 21,82 22,01 22,42 22,43 Kent- Kır Payları Kent 67,62 72,66 73,10 71,95 71,75 Kır 32,38 27,34 26,90 28,05 28,25

23 Hane baına tüketim harcamasının asgari ücrete oranı ( Katsayı= 1) TOPLAM 3,22 3,51 5.%20 5,91 6,71 4.%20 3,73 3,87 3.%20 2,86 3,02 2.% 20 2,14 2,32 1.% 20 1,47 1, Tüketim kalıbındaki farklılıklar (% Daılım) Türkiye- Toplam 1.% 20 5.% 20 AB-25 Fark TR-AB TOPLAM Gıda ve alkolsüz içecekler Alkollü içecekler ve tütün Giyim ve ayakkabı Konut ve kira Mobilya, ev aletleri Salık Ulatırma Haberleme Elence ve kültür Eitim hizmetleri Lokanta ve oteller Çeitli mal ve hizmetler 24,8 4,1 5,9 27,2 6,2 2,2 13,1 4,2 2,2 2,1 4,2 4,0 36,5 5,6 5,3 28,3 5,4 2,4 5,5 3,6 1,5 0,5 2,6 2,8 18,6 3,2 6,2 24,4 5,9 2,3 19,7 4,4 2,6 3,1 4,9 4,7 12,7 3,6 6,0 21,3 6,5 3,5 13,5 2,8 9,7 1,0 8,8 10,7 12,1 0,5-0,1 5,9-0,3-1,3-0,4 1,4-7,5 1,1-4,6-6,7 Bilgi için; Zorunlu Harcamalar 57,8 70,1 49,2 40,0 17,8

24 Gelir dilimlerine göre enflasyon (% ) Harcama Daılımı Toplam Zorunlu H. Dier H. 62,0 38,0 Hesaplanan Enflasyon Toplam Zorunlu H. Dier H. 25,4 25,5 25,2 TÜFE Ort. 25,3 1.% 20 74,9 25,1 25,8 25,7 26,1 5.% 20 53,0 47,0 25,1 25,4 24,9 59,9 40,1 8,52 7,53 10,01 8,60 1.% 20 72,8 27,2 8,25 7,42 10,44 5.% 20 51,7 48,3 8,67 7,58 9,85 57,0 43,0 8,69 7,39 10,45 8,18 1.% 20 69,5 30,5 7,70 6,90 9,50 5.% 20 47,9 52,1 9,25 7,51 10,84 57,9 42,1 10,10 10,09 10,07 9,60 1.% 20 70,1 29,9 10,28 10,15 10,58 5.% 20 49,2 50,8 9,94 9,93 9,95 Gelir dilimlerine göre ortalama tasarruf oranı(% ) 40 36,0 24, ,3 9,6 16,1 10,1 1, ,2-7,5-3, ,4-47, %20 2.%20 3.%20 4.%20 5.%20 Toplam

25 Kesimlere göre ortalama tasarruf oranı(% ) 30 27,0 26,4 24, ,1 19,0 17,7 19,3 16,6 20,3 16,9 18, , Hanehalkı Özel kesim Toplam yurtiçi Yoksul sayılarıve yoksulluk oranları(% ) Yoksul haneler ( gıda+ gıda dıı) Yoksul fertler ( gıda+ gıda dıı) Gıda yoksulu fertler Günlük harcaması2,15 ABD dolarının altında olan fertler Göreli yoksul fertler Çalıan nüfusta yoksulluk ( gıda+ g.d.) Ücretli olarak çalıanlar veren olarak çalıanlar Kendi hesabına çalıanlar Tarım sektöründe çalıanlar Sanayi sektöründe çalıanlar Hizmetler sektöründe çalıanlar Bin hane/ kii Yoksulluk oranı, % 22,5 27,0 1,4 3,0 14,7 25,2 13,6 9,0 29,9 36,4 21,0 25,8 Bin hane/ kii Yoksulluk oranı, % 14,0 17,8 0,7 1,4 14,5 15,8 6,0 3,8 22,1 33,9 10,1 7,2 '

26 Aylık yoksulluk sınırıve dier göstergeler Aylık yoksulluk sınırı(4 kiilik hane, YTL)(* ) Birinci % 20 lik gelir dilimi için; Aylık ortalama hane geliri-ytl Aylık ortalama hane tüketimi-ytl Aylık net asgari ücret-ytl TÜRK- yoksulluk sınırı-ytl(* * ) 174 1, , , , ,876 Aylık yoksulluk sınırına oranlar (% ) Ortalama hane geliri / Yoksulluk sınırı 62,3 64,5 75,1 75,4 Ortalama hane tüketimi / Yoksulluk sınırı Net asgari ücret / Yoksuluk sınırı 91,9 56,1 78,3 54,2 93,9 72,5 102,8 71,9 102,2 69,4 * Günlük kalori ve gıda dııharcama oranı için %57, için %60, için %58 ve için %61 dir. * * Günlük kalori ve tüm yıllar için gıda payı%30,7, gıda dııharcama oranıise %69,3 olarak kullanılmıtır. talya: Edeer gelir ve tüketime göre yoksulluk oranları(% )(* ) Toplam teki Durumu; Ücretli veren-kendi hesabına ç. Çalımayan Bölgeler; Kuzey Merkez Güney ve adalar Edeer gelire göre ,3 13,2 13,3 5,9 6,5 7,0 8,1 7,8 7,2 17,2 16,9 17,2 3,6 3,4 4,7 4,7 6,9 4,5 29,7 28,7 29,0 Edeer tüketime göre ,1 7,6 7,7 5,9 4,3 4,4 4,0 3,9 3,6 11,1 9,6 9,8 2,0 2,0 2,5 2,2 2,9 1,6 21,5 17,1 17,5 Kaynak: Banca D Italia (* ) Edeer fert gelir/tüketim harcamasımedyan deerinin yarısının altında kalanların yüzdesi

27 Milli muhasebe uyumu ve maliye politikasıetkisi Anket ve milli muhasebe uyumu Milli muhasebe büyüklükleri ile anketler arasındaki farklılama, 1990 lıyıllarda daha da belirginlemitir yılında, dünya genelinde yüzde 73 olan anket kii baına geliri/kii baına GSYH oranı, 1998 yılında yüzde 53,4 e; anket kii baına tüketimi/kii baına özel nihai tüketim oranıda, yüzde 80,6 dan yüzde 73,6 ya dümütür. Türkiye de - döneminde kii baıgelir oranıyüzde 51,9, kii baıtüketim oranıise yüzde 66,1 olmutur. Yeni milli gelir ve nüfus serisi dikkate alındıında, bu oranların yüzde 40 ve yüzde 50 civarına geriledii tahmin edilmektedir. Anket ve milli muhasebe farklılıının temel nedenleri; Anketler mikro bazda sadece hanehalkıile ilgilenirken, milli muhasebe sisteminin hanehalkıyanısıra, firma, devlet, kar amacıgütmeyen kurulular ve dı alem arasındaki tüm ilikileri incelemesi ve bunlar arasında makro seviyede uyum salaması, Milli muhasebe hesap sisteminin genelde tahakkuk ilkesine dayanmasınedeniyle gelir ve ödeme kayıt dönemleri ile anketlerin referans dönemleri arasında ortaya çıkan uyumsuzluk, Üst gelir grubunda yer alan hanelerin, anketlere cevap vermemeleri veya gelir ve harcamalarınıdüük bildirmeleri,

28 Hanehalkıgelir ve tüketim harcamalarına ilikin oranlar (% ) HanehalkıGelir Anketi Hanehalkıkullanılabilir geliri / GSYH Hanehalkıkullanılabilir geliri / Yeni GSYH 51,8 41,0 50,1 39,7 50,8 39,1 52,5 39,4 HanehalkıTüketim Anketi Hanehalkıtüketim harcamaları/ GSYH Hanehalkıtüketim har. / Yeni GSYH Hanehalkıtüketim har./özel nihai tüketim har. Gıda+ içki+ tütün 43,4 34,4 65,4 58,1 41,2 32,6 61,9 55,9 42,4 32,6 64,1 59,7 47,2 35,4 69,9 65,7 45,1 34,3 67,9 66,6 Dier harcamalar 69,2 65,1 66,3 71,8 68,5 Hanehalkıtüketim har./ Yeni yerleik tük. har. 50,6 45,8 45,8 49,3 48,6 Yıllık Tüketim Artıı Hanehalkıtüketim harcaması Özel nihai tüketim harcaması Yerleik hanehalkıtüketim har. (Yeni seri) 23,0 29,9 35,9 23,0 18,8 23,0 25,9 15,4 16,8 13,1 16,5 14,9 Maliye politikasının gelir daılımıve tüketim harcamalarına etkileri Ekonomide kamu kesiminin temel fonksiyonlarından birisi, gelirin ikincil daılımınıetkilemektir. Piyasa mekanizmasının ortaya çıkardııgelir daılımı, maliye politikasıaraçlarıyla yeniden daıtıma tabi tutulmaktadır. Gelir vergisi, sosyal güvenlik prim kesintileri ve devletten yapılan karılıksız transferler aracılııyla gelir daılımıdorudan etkilenirken, üretim ve ithalat üzerinden alınan dolaylıvergilerle de hanehalkıharcamalarıetkilenmektedir. Ayrıca, eitim, salık ve alt yapının gelitirilmesine yönelik kamu harcamaları, asgari ücret politikasıve kamu istihdam politikalarıaracılııyla da hanehalkının gelir ve tüketim seviyeleri etkilenmektedir. Kamu kesiminin gelir ve harcama politikasıaracılııyla gelir daılımıüzerine yaptııbu etki Net Mali Yansıma olarak adlandırılmaktadır. Böylece, maliye politikasıaracılııyla piyasa daılımıetkilenerek, gelir ikincil bir daılıma tabi tutulmaktadır. Bu bölümde, kamunun gelir ve harcamaları, net mali yansıma ve tüketim vergilerinin etkileri konusunda çeitli kii ve kurulular tarafından yapılmı bazı çalımaların bulgularıözetlenecektir.

29 Vergi, sosyal güvenlik primleri ve kamu sosyal harcamaları (GSYH ya oran,% ) Toplam vergi ve primler 29,7 31,5 31,9 33,0 33,1 Dolaylıvergiler 15,6 16,5 17,1 18,0 17,7 Dolaysız vergiler 8,2 8,5 7,9 8,2 7,8 Sosyal güvenlik primleri 5,9 6,5 6,9 6,8 7,6 Toplam sosyal harcamalar 17,1 18,0 18,2 18,9 18,8 Eitim 4,4 4,1 4,0 4,0 4,1 Salık 4,7 4,8 5,1 5,2 5,2 Sosyal koruma 7,9 9,1 9,1 9,7 9,5 Emekli aylıklarıve dier harcamalar 7,1 8,1 8,2 8,7 8,4 Sosyal yardım ve primsiz ödemeler 0,3 0,4 0,3 0,5 0,6 Tarımda dorudan gelir destei ödemesi 0,5 0,6 0,6 0,5 0,5 Bilgi için (Yeni GSYH ya oranlar); Toplam vergi ve primler 23,5 24,9 24,6 24,8 25,2 Toplam sosyal harcamalar 13,5 14,2 14,0 14,2 14,3 Kaynak: DPT, TÜK ve kendi hesaplamalarımız AB ülkeleri ve Türkiye de maliye politikasının gelir daılımına etkisi Dönem Vergi+ Transfer Öncesi Gini Katsayısı Vergi+ Transfer Sonrası Etki (% ) Danimarka ,420 0,217-48,3 sveç ,487 0,230-52,8 Finlandiya ,392 0,231-41,1 Hollanda ,421 0,254-39,9 Belçika ,527 0,272-48,4 Almanya ,436 0,282-35,3 talya ,510 0,345-32,4 Ülkeler Ortalaması 0,456 0,261-42,8 Türkiye; TÜSAD ,474 0,447-5,7 Pınar ,530 0,426-19,6 Pınar 0,557 0,451-19,0 Kaynak: TÜSAD () ve A. Pınar ()

30 Tüketim vergilerinin gelir ve harcamalara oranı ( yılı, % ) 1. % 20 lik dilim 2. % 20 lik dilim 3. % 20 lik dilim 4. % 20 lik dilim 5. % 20 lik dilim Toplam Tüketim vergisi/ gelir Türkiye Kent Kır 22,9 25,8 25,0 22,6 25,1 19,5 25,1 21,4 27,6 22,6 26,2 17,7 16,3 15,8 14,8 20,0 Tüketim vergisi/ harcama Türkiye Kent Kır 19,1 26,9 7,1 24,3 33,2 16,7 20,5 22,3 18,4 27,8 28,0 20,6 24,5 21,4 28,5 24,3 Kaynak: Zenginobuz Ü., vd. () Genel Deerlendirme gücü piyasasında istihdam oranının gittikçe dümesi hane halkıaçısından temel bir sorun oluturmaktadır. Ayrıca, kayıt dııçalıma ve eitim seviyesinin yetersizlii de önemini korumaktadır, Son yıllarda gelir ve tüketim harcamalarının daılımında iyileme gözlenmektedir. Ancak, hane baına gelir ve tüketim harcamasıile asgari ücret karılatırıldıında, düük gelir ve tüketim sorununun gittikçe belirginletii görülmektedir, ncelenen dönemde, tüketim bazlıhesaplanan yoksulluk oranlarında ciddi bir düü meydana gelmitir. Ancak, düük gelir dilimlerindeki negatif tasarruf eilimi dikkate alındıında, yoksulluktaki gerçek eilimi görmek için gelir bazlıyoksulluk oranlarının da hesaplanması gerektii düünülmektedir, Özellikle, hane halkıgelir daılımıanketlerinde müteebbis ve mülk gelirlerinin yeterince kapsanamadııanlaılmaktadır. Bu durum, gelir daılımında ciddi bir düzelmeye neden olurken, düük gelir sorununu da beraberinde getirmektedir, TÜK, anket sonuçlarıile milli muhasebe verileri arasındaki uyumla ilgili olarak ek çalımalar yaparak kamuoyuna açıklamalıdır. Bu, özellikle yeni milli gelir serisinin yayınlanmasından sonra, öncelikli bir konu olarak karımıza çıkmaktadır, Vergi sisteminin dolaylıvergi aırlıklıolmasıve sosyal koruma harcamalarının son yıllarda artmakla birlikte hala sınırlıolması, maliye politikasının gelir daılımıve tüketim harcamaları üzerindeki olumlu etkisini sınırlandırmaktadır. ' '

31 Daha detaylıbilgi 4A&4%1!4:&4 :!7:* 7 3?7-84. ''&