DİŞİ ÜREME SİSTEMİ HİSTOLOJİSİ

Transkript

1 DİŞİ ÜREME SİSTEMİ HİSTOLOJİSİ Prof. Dr. Bülent AHISHALI İstanbul Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

2 Ovaryum X 2 Over, yumurtalık Tuba uterina X 2 Ovidukt, Fallop tüpü Uterus Vajina Dış genital organlar Labia major Labia minor Klitoris Meme bezleri

3 İşlev: dişi gamet üretimi - embriyo implantasyonu ve fetus gelişimi fertilizasyon bölgesi - hormon üretimi zigot taşınması - yenidoğan beslenmesi

4 Menstrüal siklus: Puberteden menapoza dek sürer Yapısal ve fonksiyonel siklik değişiklikler izlenir Ovaryan siklus foliküler faz, luteal faz Endometriyal siklus menstrüal, proliferatif, sekretuar faz Menarş: İlk menstrüel siklusların başlaması (9-14 yaş) Menapoz: Menstrüal sikluslarda düzensizleşme ve ortadan kalkma

5 Ovaryum Gametogenez oogenez oosit ovum Steroidogenez Östrojen Dişi üreme sistemine ait iç organların ve dış genitallerin büyüme ve olgunlaşması Pubertede dişi cinsiyet karakterlerinin gelişimi Uterus endometriyumda proliferatif değişiklikler Meme bezlerinde duktal ve stromal büyüme ve yağ dokusu birikimi Progesteron Dişi üreme sistemine ait iç organların gebeliğe hazırlanması Uterus endometriyumunda sekretuvar değişiklikler Meme bezlerinde laktasyona yönelik lobuler proliferasyon

6 Ovaryum 3 X 1,5-2 X 1 cm, badem şeklinde, açık pembe renkte Germinal epitel ovaryumu saran en dıştaki tabaka tek katlı kübik veya yassı epitel mezotel ile devamlı Tunika albuginea tıkız bağ dokusu Korteks ovaryum folikülleri stroma hücreden zengin bağ dokusu Medulla gevşek bağ dokusu kan damarları, lenfatikler ve sinirler Puberta öncesi yüzey düzgün Doğurganlık döneminde yüzey ovulasyonlarla düzensizleşir Menapozdaki boyutu doğurganlık dönemindekinin ¼ ü

7 OVARYUM FOLİKÜLLLERİ - Primordiyal foliküller - Büyümekte olan foliküller -Unilaminer primer folikülller -Multilaminer primer (preantral) foliküller -Sekonder (antral) foliküller - Olgun foliküller (Graaf folikülleri)

8 Primordiyal Folikül Ovaryum korteksinin en dış bölümlerinde tunika albugineanın hemen altında yer alır, Tek katlı yassı foliküler hücreler ile çevrili primer oosit içerir, Fetal gelişimin 3. ayında ortaya çıkmaya başlar, Foliküler hücreler gonad taslağının yüzeyindeki sölom epiteli (mezotel) kökenli, birbirlerine desmozomlarla tutunurlar (bariyer yok) Folikül stromadan bir bazal lamina ile ayrılır, FSH dan bağımsız olarak büyümeye başlar; Büyüme bebeklik döneminde bile gelişebilir.

9 Primordiyal Folikül Oosit ~ 25 µm çapında 1. mayotik bölünmenin profazında tutuklu Büyük eksantrik nukleus germinal vezikül (GV) 1 büyük nukleolus Ooplazma Golgi, rer, mitokondri, lizozom, Balbiani cismi: nukleus yakınında lokal organel kümelenmeleri annulat lameller (nükleer membrana özdeş)

10 Primer folikül Unilaminer primer folikül Foliküler büyüme büyüme faktörleri EGF, IGF-1 FSH dan bağımsız Foliküler hücre proliferasyonu tek tabakalı kübik şekil Oosit büyümesi çevresinde zona pellusida gelişir glikoprotein örtü, ZP1, ZP2, ZP3 eozinofilik, PAS (+) içinden foliküler hücre filopodları geçer ve oosit mikrovillusları ile temas kurar (gap junctionlar)

11 Primer folikül Multilaminer primer (preantral) folikül Foliküler hücre proliferasyonu çok tabakalı Granulozum tabakası; avasküler Granuloza hücreleri; gap junction (+) Oosit maturasyonu büyüyerek µm çapına ulaşır mitokondri, serbest ribozom, rer, küçük veziküller Balbiani cisminden Golgi elemanları sitoplazmaya dağılır kortikal granüller (proteaz) belirir Folikül etrafındaki stroma teka foliküliye farklılaşır

12 Sekonder (antral) folikül Granuloza hücre proliferasyonu (bazal FSH düzeylerine duyarlı) granuloza hücreleri arasında likör foliküli içeren boşluklar belirir Plazma eksudatı GAGlar, proteoglikan, steroid bağlayıcı proteinler Östrojen, progesteron, inhibin, folikülostatin, aktivin birleşerek antrum oluşur kumulus ooforus - oosit çevresi granuloza hücreleri stratum granulozum - mural granuloza hücreleri Call-Exner cisimleri Granuloza hücreleri arasında koyu boyanan PAS (+) materyal Hiyaluronik asit ve proteoglikan Zona pellusida kalınlaşması

13 Sekonder (antral) folikül Teka foliküli teka interna steroid salgılayıcı hücre özellikleri gösterir LH reseptörü (+); androstenedion sentezlenir granuloza hücrelerine aktarılarak aromataz ile östradiole dönüştürülür bol miktarda kan damarları içerir granuloza tabakası ile arasında kalın bazal lamina bulunur teka eksterna fibroblastlar, düz kas hücreleri, kollajen lif demetleri içerir

14 Graaf Folikülü En büyük folikül (15-20 mm) Granuloza mitotik aktivitesinde artma ve ovülasyona yakın azalma Antrum genişlemesi stratum granulozum incelir

15 Ovulasyondan hemen önce LH piki Granuloza östrojen sentez artışı Ön hipofizde gonadotropların GnRH sensitizasyonu artar LH salınımı artar Oosit maturasyon uyarıcı faktör ile kendini uyarır Germinal vezikül yıkılır Metafaz I MI 1. mayoz bölünme ovulasyondan hemen önce tamamlanır 1. kutup cismi atılır Sekonder oosit (haploid 2n) oluşur 2. mayoz bölünmenin metafazında tutuklu kalır Metafaz II MII

16 Ovulasyon Graaf folikülünden sekonder oositin serbestlenmesi (LH pikinden saat sonra) Antrumdaki folikül sıvısının hacim ve basıncının artması Oosit-kumulus kompleksi ile stratum granulozum bağlantısının glikozaminoglikan birikimi ile gevşemesi oosit-korona radiata hücre kompleksi antruma serbestlenmesi Plazminojen aktivatör düzeyi artması plazminojen plazmin folikül duvarının enzimatik proteolizi Ovaryum yüzeyinde stigma görülür

17 Ovulasyon Fibroblast kaynaklı proteolitik aktivite teka eksternada ve tunika albugineadaki kollajen liflerin yıkılması, Prostaglandin aktivitesiyle teka eksternadaki düz kas liflerinin kontraksiyonu, Folikül duvarı rüptüre olur, MII sekonder oosit, zona pellusida, korona radyata ve bir miktar foliküler sıvı ile serbeslenir.

18 Ovulasyondan hemen sonra Oosit, tuba uterina fimbriyaları ile infundibuluma alınır, 24 saat yaşar, ampullada fertilizasyon olmazsa dejenere olur.

19 Korpus Luteum Ovulasyon sonrası folikül kavitesine kanama korpus hemorajikum Koagulasyon ve ardından skar (nedbe) dokusu gelişir Bazal lamina yıkımı Avasküler granuloza tabakasına kan damarı invazyonu anjiyogenez ve zengin kapiler ağ Graaf folikülünün arta kalan hücrelerinde luteinizasyon lipid damlacıkları; lipokrom pigment taze preparatlarda sarımtırak görünüm

20 granuloza lutein hücreleri ~%80 hücre boyutları artar (20-35 µm) steroid salgılayan hücre özellikleri kazanır LH reseptör ekspresyonu gelişir östrojen ve progesteron salgısı yapar teka lutein hücreleri ~%20 hücre boyutları aynı (15 µm) daha koyu boyanır duvar periferinde ve kıvrımlarında yerleşir androstenedion ve progesteron salgısı yapar

21 Korpus Luteum Menstruasyon korpus luteumu Fertilizasyon ve implantasyon (-) gün süreyle östrojen ve progesteron salgılar FSH ve LH baskılanır Gebelik (-) hcg uyarımı (-) apoptoz Korpus albikans Hiyalin materyal içeren fibröz bağ dokusu

22 Korpus Luteum Gebelik korpus luteumu Embriyo trofoblastlarından hcg (human koryonik gonadotropin) uyarımı (LH benzeri) Korpus luteum dejenere olmaz, östrojen ve progesteron üretimi devam eder 2 ay sonra işlev azalır; luteoplasental görev değişimi Dejenerasyon luteoliz korpus albikans

23 Foliküler Atrezi Primordiyal ve küçük foliküller Önce oosit dejenerasyona uğrar Foliküler hücre dejenerasyonu geç dönemde gelişir Büyük foliküller Granuloza hücre proliferasyonu durur Granuloza hücreleri apoptozla ölür antruma dökülür Granuloza tabakası nötrofil ve makrofajlarla istila edilir Granuloza tabakasında damarlı bağ dokusu gelişir Oosit ölümü geç dönemde gerçekleşir Makrofaj, fibroblast aktivitesi ile skar dokusu gelişir Zona pellusida ve camsı membran artıkları bir süre devam eder

24 TUBA UTERİNA (Ovidukt, Fallop Tüpü) Hareketli ve kaslı yapı Fimbriyalar ovulasyonla atılan oositi yakalar Spermatozoon kapasitasyonu gelişir Ampullada fertilizasyon gerçekleşir Kanal boyunca zigotun erken yarıklanma bölünmeleri oluşur

25 Tuba Uterina Mukoza özellikle ampullada katlantılar (labirent) yapar fertilizasyon bölgesi Tek katlı prizmatik epitel Silyalı epitel hücresi Sekretuvar hücre Lamina propria Gevşek bağ dokusu

26 Tuba Uterina Silyalı epitel hücresi Uterusa doğru hareket sağlar Sekretuvar hücre Oosit ve zigot için besleyici ve koruyucu salgı akımı oluşturur Spermatozoon kapasitasyonu camp artışı; tirozin fosforilasyonu; intraselüler Ca ++ artışı Hiperaktivasyon Plazma membranı modifikasyonu Epididim kaynaklı dekapasitasyon faktörlerinin uzaklaştırılması Östrojen silyogenez Progesteron sekretuvar hücre sayısı artar

27 Muskularis İnfundibulum ve ampullada ince İstmus ve intramural bölümde belirgin içte sirküler dışta longitudinal demetler peristaltik kontraksiyonlar zigot için uterusa doğru en büyük itici gücü oluşturur. Seroza Mezotel, büyük kan damarları

28 Uterus Korpus Fundus Serviks UTERUS

29 Uterus Uterus duvarı Endometriyum Epitel Lamina propria (endometriyal stroma) Miyometriyum Perimetriyum Seroza Adventisya

30 Endometriyum Epitel Tek katlı prizmatik Silyalı hücreler Sekretuvar hücreler Lamina propria (endometriyal stroma) Basit tübüler bezler Epitel hücrelerini içerir» Silyalı hücre çok az Fibroblast, temel madde, kollajen tip III

31 Endometriyum Bazal tabaka (stratum bazale) Miyometriyuma komşu lamina propria parçası Uterus bezlerinin taban kısımlarını içerir Her menstruasyon sonrası prolifere olarak fonksiyonel tabakayı yeniler Fonksiyonel tabaka (stratum fonksiyonale) Yüzey epiteli Lamina propria ve bezlerin geri kalan üst parçalarını içerir Her menstruasyonda atılır ve bazal tabaka elemanlarınca yeniden üretilir

32 Kan damarları Arkuat arterler Stratum vaskulare Düz arterler Bazal tabakayı besler Spiral arterler Fonksiyonel tabakayı besler

33 Miyometriyum İç ve dış longitudinal Orta sirküler Stratum vaskulare Büyük damar pleksusları ve lenfatikler Gebelikte Düz kas hipertrofisi ve hiperplazisi Kollajen sentezi Gebelik sonrası Düz kas hücre boyut azalmaları ve ölümleri Kollajen yıkımı

34 Endometriyal siklus Menstrual faz ~ 4 gün Korpus luteum kaynaklı östrojen ve progesteron azalır Spiral arterler kasılır İskemi Spiral arterler yırtılır ve lamina propriaya kanama olur Fonksiyonel tabaka lümene dökülür Menstruasyon Düz arterlerde sorun yok; bazal tabaka sağlam

35 Endometriyal siklus Proliferatif faz ~ 10 gün; süre oldukça değişken Östrojen uyarımıyla stromal, endotelyal ve epitelyal hücre proliferasyonu endometriyum kalınlığı artar 0.5 mm 2-3 mm Bezlerin bazal kısmındaki epitelyal hücreler yukarı göç ederek açık kalan endometriyum yüzeyini örter bezleri yeniden oluşturur bezler önce kısa, düz ve dar Stromal hücre proliferasyonu ve kollajen ve temel madde sentezi

36 Endometriyal siklus Sekretuvar faz 14 gün; süre nispeten sabit Progesteron etkisiyle bezlerde salgı aktivitesi başlar Tübüler bezler düzensiz ve kıvrımlı hal alır Bez epitel hücrelerinde glikojen birikir Glikojen ve glikoproteinden zengin salgı gerçekleşir Lamina propriada sıvı birikimi (ödem) endometriyum 5 mm

37 Serviks Endoserviks Tek katlı prizmatik epitel Mukus salgılar Servikal (tübüler müköz) bezler Ovulasyon salgı bol, sulu, vizkozite azalır, alkalen ph spermatozoon geçişi kolay Luteal faz ya da gebelikte vizkozite artar, asidik ph spermatozoon ve mikroorganizma geçemez bezler tıkanabilir NABOTH KİSTLERİ Stroma Tıkız bağ dokusu Bol elastik lif Az miktarda düz kas hücresi Gebelikte kollajenoliz ile serviks dilatasyonu

38 Serviks Endoservikal kanal-ektoserviks Tek katlı prizmatik çok katlı yassı geçiş bölgesi Metaplazi Servikal intraepitelyal neoplazi İnvazif karsinom

39 Servikal / Vajinal yayma (smear) Dökülen, kazılan yüzey epitel hücreleri Papanicolau boyası Menstrual siklus hormonal değişiklere yanıt Patolojik değişiklikler Mikrobiyolojik bulgular

40 Vajina Çok katlı yassı keratinleşmemiş epitel Glikojen zengin Vajinal ph asiditesi Laktobasillus» glikojen laktik asid Foliküler fazda 45 kat Luteal fazda 30 kat

41 Vajina Lamina propria Elastik liften zengin gevşek bağ dokusu, zengin kanlanma Bez yok, serviks kaynaklı kayganlaştırıcı sıvı, transuda Lenfosit, nötrofil Muskularis İçte ince sirküler Dışta longitudinal Vestibülü çevreleyen sfinkter kas Adventisya İnce tıkız bağ dokusu Etrafındaki gevşek bağ dokusu ile kaynaşır

42 DIŞ GENİTAL ORGANLAR Labia major Mons pubisten aşağı uzanan 2 longitudinal deri katlantısı Skrotuma özdeş Çok katlı yassı keratinize epitel Dış yüzey kaba kıvrımlı pubik kıllar İç yüzey kıl folikülleri yok Ter bezleri, sebasöz bezler Yağ dokusu, ince düz kas tabakası Labia minör Vestibülün her iki yanında longitudinal deri katlantısı Penis derisine özdeş Çok katlı yassı keratinize epitel Kıl folikülleri yok Epitel alt tabakalarda bol miktarda melanin pigmenti Ter bezleri, sebasöz bezler Çok sayıda kan damarı ve elastik lifler

43 Klitoris 2 erektil cisimcik korpora kavernoza penise özdeş korpus spongiyozum yok Çok katlı yassı epitel Kıl folikülü ve bez içermez Himen İçte çok katlı yassı keratinleşmemiş epitel (glikojen) Dışta çok katlı yassı keratinize epitel Bezler Major vestibüler bezler (Bartholin bezleri) Bulbouretral bezlere özdeş Kanallar vajina girişine yakın vestibüle açılır Kayganlaştırıcı mukus salgılar Minör vestibüler bezler (Skene bezleri) Littre bezleri karşılığı Üretra ve klitoris çevresinde çok sayıda Mukus salgılar

44 MEME BEZLERİ Modifiye apokrin ter bezleri Bileşik tubuloalveolar bezler lob Her loba ait ayrı laktifer duktuslar Her laktifer duktus meme başına bağımsız olarak açılır Laktifer duktusların açılma yerleri Çok katlı yassı epitel Laktifer sinüsler İki katlı kübik Laktifer duktuslar Tek katlı prizmatik-kübik epitel

45 İnaktif Yoğun düzensiz kollajenöz bağ dokusu, yağ dokusu Glanduler bileşen zayıf, duktal bileşenler baskın Glanduler epitel hücreler Miyoepitelyal hücreler Terminal interlobuler duktuslar Uçlarında sakküler glandüler çıkıntılar Menstrual siklusta hafif siklik değişiklikler Erken foliküler faz kanal lümeni dar ya da kapalı Luteal faz sekretuvar hücre boyutu artar kanal lümeninde küçük salgı birikimleri Menstruasyon öncesi involusyon

46 Gebelik Laktasyona hazırlık Duktuslar giderek dallanır Terminal interlobuler duktusların uçlarında asinuslar (alveoller) gelişir Asinuslar Alçak prizmatik ya da kübik epitel hücreleri Miyoepitelyal hücreler Bazal lamina Birkaç sekretuvar tübüloasiner birim LOBÜL Birkaç lobül birleşerek LOB Her lob 1 laktifer sinüs 1 laktifer duktus Bağ dokusunda plazma hücreleri, lenfosit ve eozinofil infiltrasyonu, bağ dokusu ve yağ dokusunda gerileme

47 Laktasyon Alveol ve kanal lümenlerinde süt salgısı Emme refleksi Oksitosin Asinus ve terminal interlobuler duktus duvarındaki miyoepitelyal hücre kasılması

48 Sekretuvar hücre: rer, mitokondri supranukleer Golgi, lipid damlacıkları, salgı veziküleri Merokrin salgılama Protein içerik rer vezikül Golgi vezikül plazma membranı ekzositoz Apokrin salgılama Lipid içerik Sitoplazmada serbest lipid damlacıkları birleşir Büyük damlacıklar plazma membranıyla kuşatılır Minimal sitoplazma içeriğiyle atılır

49 Meme başı ve areola Meme başı Oldukça pigmentli, kırışık yüzey Çok katlı yassı keratinize epitel Düz kas demetleri Tıkız bağ dokusunda ışınsal ve çevresel yönlenme gösterirler Laktifer duktusların etrafında longitudinal yönlenirler Uyarıma bağlı ereksiyon oluştururlar Çok sayıda duysal sinir sonlanması Areola Meme başının etrafındaki pigmentli alan Sebasöz bezler, ter bezleri, modifiye meme bezleri (Montgomery bezleri) Areolada küçük çıkıntılar oluşturur Az sayıda duysal sinir sonlanması