ULUSLARARASI EKONOMİK İLİŞKİLER: IS-LM-BP MODELİ. Yrd. Doç. Dr. Hasan GÖCEN MELİKŞAH ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 ULUSLARARASI EKONOMİK İLİŞKİLER: IS-LM-BP MODELİ Yrd. Doç. Dr. Hasan GÖCEN MELİKŞAH ÜNİVERSİTESİ

2 IS-LM-BP Modeli IS-LM Modelini incelerken ekonominin dışa kapalı olduğu varsayımı ile hareket etmiş ve dış ülkelerle olan ekonomik faaliyetleri modele dahil etmemiştik. IS-LM-BP modelinde ise dış ülkelerle olan ekonomik faaliyetleri dahil edecek ve modeli tekrar oluşturacağız.

3 Döviz Kuru Sistemleri Sabit Döviz Kuru Sistemi: Sabit döviz kuru sisteminde merkez bankaları belirlenmiş bir kur üzerinden, döviz alım satımı yapmak zorundadır. Merkez Bankaları kuru sabit tutmak için, piyasaya müdahale etmek durumundadır. Bu sistem 2. Dünya savaşının ardından 1973'e dek geçerli olmuştur.

4 Döviz Kuru Sistemleri Esnek Döviz Kuru Sistemi Dalgalı ya da serbest kur olarak da adlandırılan esnek döviz kuru sisteminde merkez bankası, döviz arz ve talebindeki dengesizliklere müdahale etmez ve döviz kuru, döviz arz ve talebini eşitleyecek şekilde piyasada belirlenir. Esnek döviz kurunun iki türlü uygulanışı vardır: Merkez bankalarının döviz kuruna hiçbir müdahalede bulunmadığı tam esnek kur sistemi Günümüzde çoğu ülkede geçerli olan, merkez bankalarının ilke olarak döviz kuruna müdahale etmediği, ancak kısa dönemdeki aşırı dalgalanmalarını önlemek için gerektiğinde müdahale etme yolunun da açık olduğu kirli ya da yönetilen esnek kur sistemi

5 Yurtiçi Harcamalar ve Yurtiçinde Üretilen Mallara Yapılan Harcamalar Açık bir ekonomide, yurtiçi hasılayı belirleyen unsur yurtiçi harcamalar değil, yurt içinde üretilen mallara yapılan harcamalardır. Yurtiçi harcamalar özel tüketim ve yatırım ile reel kamu harcamalarından (kamu tüketimi ve kamu yatırımı) oluşur. Yurtiçi üretime yönelik harcamalara ise yurtiçi harcamalara net ihracatın eklenmesi ile ulaşılır. Ülkede ikâmet edenlerin harcamaları d p p AE C I G Ülkede üretilen mallara yapılan harcamalar AE d NX p p ( C I G) ( X M ) p p ( C I G) NX

6 Net İhracat Eğrisi NX eğrisinin eğimi marjinal ithalat eğilimine bağlıdır. Marjinal ithalat eğilimi büyüdükçe eğri dikleşecektir. Marjinal ithalat eğilimi küçüldükçe eğri yatıklaşır. Net ihracat eğrisinin konumu diğer ülkelerin gelir düzeyine ve reel döviz kuruna bağlıdır. Diğer ülkelerin geliri artarsa, diğer şeyler sabit olmak üzere, NX yukarı kayar. Diğer şeyler sabitken, reel döviz kurunun yükselmesi (ülke parasının değer yitirmesi) de NX eğrisini yukarı kaydırır

7 Dışa Açık Ekonomilerde IS eğrisi Açık ekonomilerde gelirin bir kısmının ithalat için harcanması çoğaltan katsayısını küçülteceğinden açık ekonomide IS eğrisi kapalı ekonomiye göre daha dik olacaktır. IS eğrisinin ekonominin dışa açılması durumunda gösterdiği tepkiyi formel olarak şöyle açıklayabiliriz. Geçen bölümden hatırlanacağı üzere IS eğrisi ile ilgili denklem: 1 1 i A Y b b

8 Net İhracat ve Mal Piyasasında Denge Yine geçen bölümde ifade edildiği ve denklemden anlaşılacağı üzere çoğaltanın değeri eğrinin eğimini etkilemektedir. Çoğaltan büyüdükçe eğrinin eğimi mutlak değer olarak küçülmekte yani eğri yatıklaşmaktadır. Aksine çoğaltanın küçülmesi ise eğriyi dikleştirecektir. Keynesyen modelden ise ekonomi dışa kapalı iken çoğaltanın açık ekonomi durumuna göre daha büyük olduğunu hatırlayacaksınız: 1 1 kapalı açık 1 c(1 t) 1 c(1 t) m Açık ekonomide marjinal ithalat eğilimi nedeniyle çoğaltan küçülmekte ve IS eğrisi dikleşmektedir.

9 Diğer Ülkelerin Gelirlerinde Artışın Etkileri Üstteki grafikte görüldüğü üzere yabancı ülkelerin gelirindeki bir artış, yabancı ülkelerin ithalatını, yerel ülkenin de ihracatını artıracağından; net ihracat artar. IS eğrisi sağa kayar. Yeni denge noktası E₁ noktası olur. Yeni denge gelir düzeyinde net ihracat artmıştır ama bu artış ihracattaki artıştan daha düşüktür çünkü gelir seviyemiz arttıkça ithalatımız da bir miktar artmaktadır.

10 Dışa Açık Ekonomilerde LM eğrisi Dışa kapalı ekonomide piyasadaki para miktarı M iken, P ekonomi dışa açıldığında döviz kuru da oyuna dahil olmaktadır. Örneğin; sabit kur rejimi altında Ödemeler Bilançosunda açık varsa (BP<0) Merkez Bankası piyasaya döviz enjekte eder, bunun karşılığında TL alır. Yani bir nevi daraltıcı para politikası uygulamış olur. Merkez Bankasının döviz kuru değişikliği nedeniyle para miktarındaki değişikliği dengelemek için yaptığı işlemlere Sterilizasyon denir. Eğer sterilizasyon tam olarak uygulanıyorsa LM eğrisinde bir değişme olmaz.uygulanmıyorsa veya kısmen uygulanıyorsa LM eğrisinde kaymalar ortaya çıkar.ödemeler bilançosundaki bir açık LM yi sola kaydırırken,bir fazlalık LM yi sağa kaydırır.

11 SERMAYE HAREKETLİLİĞİ Uluslararası ekonomi alanında son dönemde gözlenen en dikkat çekici olgu, hisse senetleri ve tahvillerin alınıp satıldığı sermaye piyasalarında görülen bütünleşme derecesinin yüksekliğidir. Dünyanın başlıca finansal merkezlerinde sermaye piyasaları neredeyse tamamen entegre olmuştur. Finansal bütünleşmenin bu derece artmasının ilk sonucu, belli başlı finansal merkezlerde menkul kıymetlerin getirilerinin birbirine eşitlenmesi, veya en azından birbirine çok yaklaşmasıdır.bunun nedeni farklı getiri oranlarının arbitraja yol açmasıdır.örneğin,türkiye de getiri oranı İngiltereden yüksekse, yatırımcılar İstanbulda borç vermek, Londra da borç almak için uğraşacak ve hemen iki borsa da getiriler eşitlenme eğilimine girecektir.

12 SERMAYE HAREKETLİLİĞİ Her yerde ve sürekli döviz kurlarının sabit olduğu, vergilerin aynı olduğu ve hiçbir siyasi riskin (millileştirme, yurtdışına gelir transferinin sınırlanması) olmadığı ideal bir ortamda bütün yatırımcılar en yüksek getirili portföy bileşimini araştıracaklardır. Bu ise tüm dünyada menkul kıymet getirilerini tam olarak eşitleyecektir. Gerçek dünyada ise bu şartlar tam olarak oluşmaz; vergi farklılıkları olduğu gibi kur değişmesi riski de vardır ve hükümetlerin sermaye hareketlerini sınırlandırması mümkündür. Bu nedenle ülkeler arasında faiz oranları tam eşitlenmez. Fakat, vergi etkileri ve döviz kuru değişimi riski elimine edilirse, başlıca finans merkezlerinde faiz oranlarının aşağı yukarı aynı olduğu görülür.

13 Ödemeler Bilançosu Bir ülkenin, diğer ülkelerle yaptığı iktisadi faaliyetlerin parasal hesabının tutulduğu defter veya bilançodur. 3 ana hesaptan oluşur: 1- Cari işlemler hesabı : Mal-Hizmet hesabının tutulduğu hesaptır. İthalat ve ihracat burada yer alır. Döviz kurundaki artıştan ihracat (X) pozitif, ithalat (M) negatif etkilenir. X pozitif hesapta, M negatif hesapta yer alır. 2-Sermaye hesabı: Yerli ve yabancı sermaye hareketlerinin tutulduğu hesaptır. Ülkedeki reel faiz oranına bağlıdır. Faiz oranı artarsa, yerli yatırımcı sermayesini ülke içinde tutacağı için ve dış ülkelerden yabancı yatırımlar geleceği için ülkeye sermaye akışı(girişi) olur +K sermaye girişini, -K sermaye çıkışını ifade eder. 3-Rezerv hesabı: ülkedeki resmi rezervlerden (döviz, altın vs.) ve IMF de tutulan rezerv hesabından oluşur.

14 Ödemeler Bilançosunda Denge: BP Eğrisi Sol üst grafikte, net ihracat-gelir düzeyi grafiği, Sağ üst grafikte, cari işlemler ile sermaye hesabı arasındaki ters yönlü ilişkiyi anlatan 45 lik yansıtma doğrusu Sağ alt grafikte, sermaye girişleri ile yurtiçi faiz oranları arasındaki ilişkiyi gösteren grafik Sol alt grafikte de, diğer üç grafiğin sonucunda oluşan BP doğrusu gösterilmektedir. Ödemeler bilançosu (BP) grafiğine göre, faiz oranı arttıkça BP doğrusu üzerinde kayma meydana gelecek ve gelir düzeyi (Y) artacaktır.

15 Ödemeler Bilançosu Dengesizlikleri o o o Ödemeler Bilançosu Dengesizlikleri o BP eğrisinin sağında kalan alan ödemeler dengesindeki açığını(bp<0) gösterir. o BP eğrisinin solunda kalan alan ödemeler dengesindeki fazlasını(bp>0) gösterir. Ödemeler dengesi açıkları (BP<0): o Dışarıdan sermaye ithaliyle o Çeşitli maliye ve para politikalarıyla o Ticaret politikaları ile kapatarak giderilir. Ödemeler dengesi fazlası (BP>0): o Dışarıya sermaye ihraç ederek o Sermaye ihracı yoluyla ödemeler bilançosu dengesini sağlanabilir.

16 Ödemeler Bilançosu Dengesizlikleri BP eğrisinin sol üstünde ödemeler bilançosu fazlalığı, sağaltında ise ödemeler bilançosu açığı vardır. BP üzerindeki E1 ve E2 noktalarında ödemeler bilançosu dengededir. E 2 noktasında gelir düzeyi düşük olduğu için cari işlemler E1 den daha iyidir ve i2 faiz oranında gereğinden fazla sermaye girişi, ya da gereğinden az sermaye çıkışı olmaktadır. E 2 ödemeler bilançosu fazlalığından ya gelir(y) artırılmalı ve E2 de dengeye gelinmeli ya da faiz(i) düşürülmeli E1 de dengeye gelinmelidir. E 1 noktasında ise bunun tam tersi bir durum vardır. Cari işlemlerin durumu E2 den daha kötüdür ve i1 faiz oranında ülkeye sermaye girişi yetersiz veya ülkeden sermaye çıkışı fazladır. E 1 ödemeler bilançosu açığında ya gelir (Y) azaltılmalı ve E1 de dengeye gelinmeli ya da faiz(i) artırılmalı E2 de dengeye gelinmelidir.

17 MUNDELL-FLEMING MODELİ: AÇIK EKONOMİDE TALEP YÖNLÜ POLİTİKALAR Bu bölümde dışa açık küçük bir ekonomideki politika değişikliklerinin etkilerini değerlendireceğiz. Ekonominin küçük olması demek, ülkenin uyguladığı politikaların dünya faiz oranlarını ve diğer ülkelerin gelir düzeylerini etkileyememesi demektir. Ayrıca ülke içinde ve dışında fiyat seviyesinin sabit olduğunu varsayarak IS, LM ve BP eğrileri yardımıyla ekonomi politikalarının etkinliklerini değerlendireceğiz. Burada kullanacağımız model, Robert Mundell ve Marcus Fleming tarafından geliştirildiği için Mundell- Fleming modeli olarak bilinmektedir.

18 MUNDELL-FLEMING MODELİ: AÇIK EKONOMİDE TALEP YÖNLÜ POLİTİKALAR Analizde yer alan eğrilerin denklemlerini hatırlayalım: Mal piyasası denge koşulunu sağlayan IS denklemini: d f Y AE ( Y, i) NX ( Y, Y, RER) Para piyasası denge koşulunu sağlayan LM eğrisinin denklemini: M 1 sb L() i Dış denge koşulunu sağlayan BP denklemi: Y = Yurtiçi Toplam gelir Y f = Dış alem Toplam Gelir NX = Net ihracat RER = Reel Döviz Kuru L(i) = Likidite talebi (faize bağlı) = Egzojen olarak para stokunda yapılan değişiklik sb = Ödemeler bilançosundaki uşan para stokundaki değişme f f,, BP X Y RER M Y RER K i i

19 Sabit Kur Sisteminde Maliye Politikası Tam sermaye hareketliliğinin olmadığı koşulda genişletici maliye politikası uygulanırsa; Üst panelde BP daha dik, Mali genişleme IS i IS2 ye kaydırır. LM1 eğrisi üzerindeki E2 noktasında gelir düzeyi Y2, faiz oranı da i2 dir. BP nin altındaki bu noktada ödemeler bilançosu açık verir. Merkez Bankası sabit kuru korumak için piyasadan TL alıp yabancı para satar. Bu şekilde para arzının azalması LM i sola LM2 ye kaydırır ve denge BP üzerindeki E3 noktasında sağlanır. E3 noktasında faiz E2 noktasındaki dengeye göre daha yüksek bir faiz oranı ve daha düşük bir gelir düzeyi demektir. Alt panelde LM daha dik, Mali genişleme yine ekonomiyi E2 noktasına getirir. Ancak E2 de ödemeler bilançosunda bir fazlalık vardır ve bu da aşırı döviz arzı nedeniyle merkez bankasının piyasadan yabancı para toplayarak TL arz etmesine ve para arzının artmasına yol açacaktır. Para arzındaki artış nedeniyle LM sağa LM2 ye kayacak ve nihai denge E3 noktasında oluşacaktır. Bu noktada E2 deki kapalı ekonomi dengesine göre daha düşük bir faiz oranı ve daha yüksek bir gelir düzeyi oluşmaktadır. Yani BP yatıklaştıkça sabit kur rejimi altında, maliye politikası daha etkin olmaktadır.

20 Sabit Kur Sisteminde Maliye Politikası Tam sermaye hareketliliğinin olduğu koşulda; Mali genişleme IS eğrisini sağa IS(G1) e kaydırır. Ekonomi E 0 noktasına gelir. Yurtiçi faiz oranı dünya düzeyinin üstüne çıkar. Sermaye girişi başlar ve ödemeler bilançosu fazla verir. Bu da ülke parasına talebi artırır ve revalüasyon baskısı oluşur. Merkez bankası kuru sabit tutabilmek için döviz alarak müdahalede bulunur ve para arzı artarak LM eğrisi sağa kayar. Ekonomi yeni dengesine i=i f şartını sağlayan E1 noktasına ulaşır. Bu arada gelir düzeyi de Y1 e çıkmıştır. Grafikte de görüldüğü üzere BP tam yatık olduğunda sabit kur rejimi altında, maliye politikası tam etkin olmaktadır.

21 Sabit Kur Sisteminde Para Politikası Tam Olmayan Sermaye Hareketliliği durumunda; Genişletici Para Politikası uygulanırsa LM sağa kayar. Bu,ekonomiyi geçici olarak E1 deki dengesinden E2 ye getirir.ancak BP nin altındaki E2 noktasında ödemeler bilançosu açığı vardır. MB kuru sabit tutabilmek için müdahale eder. Para arzını azaltır, LM eski noktaya gelir. Ve ekonomi tekrar E1 deki dengesine geri döner. Para Politikası gelir düzeyini değiştirmediği için, etkisizdir.

22 Sabit Kur Sisteminde Para Politikası Tam sermaye hareketliliğinin olduğu koşulda; Genişletici Para Politikası uygulanırsa, Parasal genişleme LM i sağa kaydırarak faiz oranlarını E2 noktasına indirirken dış açığa neden olarak döviz kuru üzerinde develüasyon baskısı yapar. Merkez bankası piyasaya müdahale ederek döviz satar ve bu da para arzını azaltarak LM eğrisinin başlangıçtaki yerine dönmesine yol açar. Sonuçta para politikasının kalıcı bir etkisi olmamaktadır.

23 Sabit Kur Sistemi: Sonuç Sabit döviz kuru sisteminde ekonomi politikalarının etkinliğini tartıştığımız bu fasılda ortaya çıkan en önemli sonuç para politikasının ekonominin dengeleri üzerinde etkili olmamasına karşılık maliye politikasının etkili olmasıdır. Hatta maliye politikasının etkinliği kapalı ekonomi durumundakinden dahi fazladır. Bunun nedeni maliye politikası sonucunda ödemeler bilançosunda ortaya çıkan değişmelere bağlı olarak para arzında da değişiklikler olmasıdır. Para arzındaki bu değişiklikler maliye politikasının para politikası ile desteklenmesi gibi bir sonucu ortaya çıkarmaktadır, ki bu yüzden dışlama etkisi oluşmamaktadır.

24 ESNEK DÖVİZ KURU SİSTEMİNDE TALEP YÖNLÜ POLİTİKALAR Chicago okulu ekonomistlerince savunulan ve 1973 ten sonra uygulanmaya başlanan esnek döviz kurları rejimi serbest piyasa ekonomisinin işleyişine daha uygun bir sistemdir. Bu sistemde ülke parasının dış değeri, tamamen serbest bir şekilde işleyen arz ve talep mekanizması tarafından belirlenmektedir. Tam serbest kur rejiminde merkez bankaları para politikalarını dilediği gibi belirleyebilir, zira artık para arzı ile ödemeler dengesi arasındaki ilişki kopmuştur. Mundell-Fleming modelinin esnek kurlu bu versiyonunda döviz kuru, ER, içsel bir değişken olarak belirlenirken, para arzı dışsal olarak merkez bankasınca belirlenebilmektedir. Bu nedenle para politikası daha etkili bir politika aracı olarak ortaya çıkacaktır.

25 Döviz Kurunun Değişmesi ve Toplam Talep Tam sermaye hareketliliği ve esnek döviz kurunda, Sermaye akımlarının toplam talep üzerinde güçlü etkileri vardır. Yurtiçi faiz haddi i f nin altına düşerse sermaye çıkışları ülke parasının değerini düşürür. Bu ise rekabet gücünü ve ülke mallarına talebi artırarak IS eğrisini sağa kaydırır. Aksine faiz hadleri i f nin üzerine çıkarsa serrmaye girişi ülkenin parasının değerini artırarak rekabet gücünü kaybetmesine yol açacaktır. Toplam talep düşerken IS eğrisi de sola kayacaktır.

26 ESNEK DÖVİZ KURU SİSTEMİNDE Para Politikası Tam Olmayan Sermaye Hareketliliği durumunda; Esnek döviz kuru rejimi altında, Üst Panelde BP eğrisi LM ye göre daha diktir. Merkez bankası para arzını arttırınca LM sağa LM(ɤ2) ye kayacaktır. Döviz kuru değişmezse iç denge E2 noktasında oluşur, ancak bu noktada ödemeler dengesi açığı vardır. Bu nedenle döviz kuru yükselir. Döviz kurunun yükselmesi IS ve BP yi sağa kaydırır. E3 teki yeni denge noktasında faiz oranı i3 ve gelir düzeyi Y3 tür. Genişletici para politikası faiz oranını düşürmekte, gelir düzeyini yükseltmektedir. Alt Panelde LM eğrisi BP ye göre daha diktir. Para arzının artması LM yi sağa kaydırır. Ödemeler bilançosunda açığın olduğu E2 noktasındaki iç denge geçicidir ve döviz kurunun yükselmesi ile IS ve BP sağa kayar. E3 teki yeni dengede faiz oranı ve gelir düzeyi yükselmiştir. Sonuç olarak denge gelir düzeyi arttığı için, bu politika etkindir diyebiliriz. BP yatıklaştıkça da etkinlik artmaktadır.

27 ESNEK DÖVİZ KURU SİSTEMİNDE Para Politikası Tam Sermaye Hareketliliği durumunda; Esnek döviz kuru rejimi altında, MB genişletici para politikası uyguladığı takdirde; LM eğrisi sağa kayacak ve iç piyasa E₂ de dengeye gelecektir. BP açık verecek, ve döviz kuru yükselecektir. Döviz kurunun yükselmesi ihracatı artıracak ve IS eğrisi ile birlikte BP eğrisi de sağa kayacak (BP tam yatık olduğu için gösterilemiyor), Ekonomi E₃ noktasında dengeye gelecektir. Sonuç olarak denge gelir düzeyi maksimum arttığı için, bu politika tam etkindir diyebiliriz.

28 ESNEK DÖVİZ KURU SİSTEMİNDE Maliye Politikası Tam Olmayan Sermaye Hareketliliği durumunda; Esnek döviz kuru rejimi altında, Üst Panelde BP, LM den daha yatıktır. Mali genişleme ile IS i IS2 ye kaydırır. Geçici iç denge E2 de oluşur. Bu noktada ödemeler bilançosu fazlası vardır ve ülke parası değerlenir. Döviz kurundaki düşme nedeniyle IS ve BP eğrisi sola kayacaktır. E3 noktasındaki nihai dengede gelir düzeyi ve faiz oranı başlangıca göre yükselmiştir. Alt Panelde BP, LM den daha diktir. Genişletici maliye politikası ile iç denge E2 noktasında sağlanır. Bu noktada ödemeler bilançosu açığı vardır ve döviz kuru yükselir. Ulusal paranın değer yitirmesi IS ve BP eğrilerini sağa kaydırır ve nihai denge E3 noktasında sağlanır. Sonuçta gelir düzeyi ve faiz oranı yükselmiş, ülke parası değer yitirmiştir. Sonuç olarak denge gelir düzeyi az da olsa artmış olduğu için bu politika etkindir diyebiliriz. BP yatıklaştıkça da etkinliğin arttığı gözlenmiştir.

29 ESNEK DÖVİZ KURU SİSTEMİNDE Maliye Politikası Tam Sermaye Hareketliliği durumunda; Esnek döviz kuru rejimi altında, Genişletici Maliye Politikası uygulanırsa; IS eğrisini sağa kaydırır, BP de fazla verildiği için (BP>0), döviz kuru düşer. Döviz kurunun düşmesi ile ihracat azalacak, ithalat artacaktır, bu sebeple IS eğrisi başlangıçtaki haline geri döner ve BP bir miktar sola kayar (BP tam yatık olduğu için gösterilemiyor) ve makroekonomi E₁ noktasında tekrar dengeye gelir. Sonuç olarak denge gelir düzeyi başlangıç noktasına geldiği için bu politika etkin değildir. BP tam yatık olduğu zaman bu varsayımlar altında maliye politikası tam etkisizdir.

30 Döviz Kuru Ayarlaması: Devalüasyon Marshall-Lerner Koşulu ve J Eğrisi Devalüasyondan amaç ödemeler dengesi açığının kapatılmasıdır. Tabii burada paranın dış değeri ile ilişkili olan cari işlemler hesabının iyileştirilmesi söz konusudur. Ancak bir devalüasyonun bu amacı gerçekleştirmesi aşağıdaki şartları sağlaması gerekmektedir: Devalüasyon ihracatı artırırken ithalatı azaltmalı Döviz girdisinin döviz çıkışını karşılamayı mümkün kılması Devalüasyon ödemeler bilançosu üzerinde üç tür etki yaratmaktadır. Bunlar: İthal mallarının fiyatlarındaki yükselme nedeniyle bu malların miktarındaki azalma İhraç mallarının fiyatlarındaki azalış nedeniyle ihracat miktarındaki artış belli bir ihracat miktarının devalüasyondan sonra daha az bir döviz geliri sağlaması. Bu üç etkinin net sonucu ihracat ve ithalat esnekliklerine bağlıdır. Eğer esneklikler toplamı birden büyük ise etki pozitif olacaktır. Bu koşul Marshall-Lerner koşulu olarak bilinmektedir.

31 Döviz Kuru Ayarlaması: Devalüasyon Marshall-Lerner Koşulu ve J Eğrisi Devalüasyon kısa vadede dış ticaret açığını artırırken, Uzun vadede ise ticaret dengesi düzelmektedir. Grafik J harfine benzediği için J eğrisi denmektedir.