2/ İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kavram ve Kurallarının Gelişimi

Transkript

1

2 Sıra No / Konu Konunun genel amacı 2/ İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kavram ve Kurallarının Gelişimi Katılımcıları, iş sağlığı ve güvenliğinin dünyadaki ve ülkemizdeki tarihsel gelişimi ve çağdaş iş sağlığı ve güvenliği uygulama ilkeleri konusunda bilgilendirmektir.

3 Konunun alt başlıkları İş sağlığı ve güvenliği kavramı ve iş sağlığı ve güvenliğinin gelişme aşamaları Türkiye`de ve dünyada iş sağlığı ve güvenliği İş sağlığı ve güvenliğinin Türkiye ve dünyadaki tarihsel gelişimi Çağdaş iş sağlığı ve güvenliği Kavram Gelişme aşamaları Kapsam İş ve sağlık ilişkileri Çağdaş iş sağlığı ve güvenliği uygulama ilkeleri Uygun işe yerleştirme İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi İş sağlığı ve güvenliği risklerinin değerlendirilmesi ve kontrolü Aralıklı kontrol muayenesi İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sağlanması

4 İş Sağlığı ve Güvenliği; İşyerlerinde, işlerin yürütülmesi sırasında, çeşitli sebeplerden kaynaklanan sağlığa zararlı durumlardan çalışanları korumak ve güvenliklerini sağlamak için yapılan SİSTEMLİ VE BİLİMSEL çalışmalardır.

5 1. HEDEF; İŞ KAZALARINI VE MESLEK HASTALIKLARINI ÖNLEMEKTİR.

6 İş kazası tanımları: Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO ) : Önceden planlanmamış, bilinmeyen ve kontrol altına alınmamış olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar olarak tanımlamaktadır.

7 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) : Önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay olarak tanımlamaktadır.

8 İş kazası tarifi mevzuatımızda sadece 5510 sayılı Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 13. maddesinde yer almaktadır. Bu tanıma göre ;

9 S.S. Ve G.S.S. Kanunu nun 13. maddesine göre İŞ KAZASI: Aşağıdaki hal ve durumların birinde meydana gelen, sigortalıyı, hemen veya sonradan bedence ve ruhça zarara uğratan olaydır.

10 1.Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, 2. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, işyeri dışında, 3. Sigortalının işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden, asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

11 4.Emzikli sigortalı kadının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, 5. Sigortalının, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında.

12 MESLEK HASTALIĞI Meslek Hastalığı tanımı, aynı kanunun 14. maddesinde yer almıştır;

13 5510 sayılı S.S. Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 14. maddesine göre; MESLEK HASTALIĞI: Sigortalının Çalıştırıldığı İşin Niteliğine Göre; Tekrarlanan Bir Sebeple Veya İşin Yürütüm Şartları Yüzünden Uğradığı Geçici Veya Sürekli Hastalık, Sakatlık Veya Ruhi Arıza Halleridir.

14 TÜRKİYE DE İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARI İŞ KAZASI MESLEK HASTALIĞI Başvuru: SGK İstatistikleri

15 İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SONUCU ÖLÜMLER YILLAR İŞ KAZASI MESLEK HASTALIĞI Başvuru: SGK İstatistikleri

16 KAZA SIKLIK VE AĞIRLIK HIZLARI (Birmilyon iş saatinde kaç kaza olduğu/ Birmilyon iş satinde kaç kayıp işgünü olduğu) SIKLIK HIZI AĞIRLIK HIZI 3,61 3,10 2,76 2,

17 İş Sağlığının Kapsamı Sanayi, ticaret, imalat, hizmet, tarım, ulaşım vb. bütün alanlarda çalışanlar ile bu çalışma alanlarındaki sağlık ve güvenlik konuları iş sağlığının ilgisi ve kapsamındadır. İş sağlığı kapsamı ile ilgili bir başka yön de bu alandaki çalışmaların değişik tarafların ilgisini çekmesi ve katılımlarını gerekli hale getirmesidir. Yani; Çalışma hayatı ile ilgili konular yalnızca çalışan kişi (işçi) ile çalıştıran (işveren) arasında sınırlı değildir.

18 BAZI TEMEL KAVRAMLAR İş Hekimliği Çalışma hayatı ile ilgili sağlık sorunlarının - hastalıkların tanı ve tedavisi ile bu hastalıklardan korunma konusundaki tıbbi etkinlikler. İş Hijyeni İşyerlerinde bulunan sağlık risklerinin saptanması, ölçümler yapılması, bu risklerin ortadan kaldırılması amacı ile teknik düzenlemeler yapılması.

19 BAZI TEMEL KAVRAMLAR İşyeri Bir işverenin maddi olan ve olmayan araçlarla belirli bir teknik amacı gerçekleştirmesine yarayan ve süreklilik gösteren organize bir bütündür. Yükümlülük Süresi Zararlı mesleksel etkinin sona ermesi ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçebilecek, kabul edilebilir en uzun süre. Maruziyet Süresi Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süre.

20 BAZI TEMEL KAVRAMLAR MAK Değeri - Müsade Edilen Azami Konsantrasyon (Maximum Allowable Concentration) Atmosfer kirleticilerin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle sağlıklarına zararlı etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyonudur. Eşik Sınır Değeri - ESD ( Treshold Limit Value - TLV) İşyeri havasında var olup günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde maruz kalındığında tüm işçilerin sağlığına zarar vermediği kabul edilen değerlerdir. ESD ve MAK değer toksik madde içeren toz, duman gibi maddeler için mg/m3, gaz ve buhar gibi maddeler için milyonda kısım (part per million-ppm) olarak ifade edilir.

21 DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İş Sağlığı ve Güvenliği nin Tarihsel gelişimi

22 Tarihin erken dönemlerinde; Eldeki kaynaklara göre (bazı örnekler) : Eski Mısır da mimar-hekim Imhotep ; (M.Ö. 2780) piramit işçilerinde bel incinmelerine işaret etmiş, Romalı idareci-hekim Pliny; (M.S ) tozlu çalışma mekanlarının öksürük ve nefes darlığıyla ilişkili olduğuna, Romalı şair-hekim Juvenal ; (M.S ) ayakta durarak çalışanlarda varis oluşumlarına ve demircilerdeki göz hastalıklarına, Antik Yunan Hekimi Galen ;(M.S ) madenci, kimyacı, terzi ve balıkçılarda yaptıkları işten kaynaklanan rahatsızlıklar oluştuğuna, dikkat çekmişler,

23 Alman bilim adamı Georgius Agricola( ) ve İsviçreli doktor ve kimyager Paracelsus( ) madencilerdeki akciğer hastalıklarına işaret etmişler. Agricola radon gazı ve akciğer kanseri ilişkisini, tozlu ortam ve pnömokonyoz ilişkisini anlamlandırmış ve madenci hastalığı adı nı vermiş. Ayrıca korunmaya yönelik tavsiyelerde bulunmuş. Paracelsus ise madenden çıkardıklarımız karşısında madencilerin sağlıklarını ödüyoruz şeklinde iş sağlığının önemini vurgulamış ve 3 ciltlik bir kitap kaleme almış.

24 İnsanların sağlıkları ile yaptıkları iş arasında bir ilişki olduğunun bilimsel olarak anlaşılması ve üzerinde durulmaya başlanması 18. yüzyıl başlarına doğrudur. Daha önceleri, insanların yaptıkları işlerden dolayı hastalanmaları, yaralanmaları, sakat kalmaları ve ölmeleri, yapılan işin kaçınılmaz bir sonucu gibi değerlendiriliyordu.

25 RAMAZZİNİ yılları arasında İtalya da yaşamış olan hekim ve öğretim üyesi Bernardino RAMAZZİNİ çeşitli işlerde çalışanların sağlık durumlarını incelemiş ve ilk meslek hastalıkları kitabını yazmıştır. Bundan dolayı Ramazzini ye İşhekimliğinin Babası denilir. Ancak, Ramazzini nin çalışmaları ve çabaları kendi zamanında fazla ilgi uyandırmamıştır.

26 Hastaya ne iş yaptığını da sorunuz Dr. Bernardino Ramazzini ( ) Kendisi yazmış olduğu kitabında (De Morbis Artificum Diatriba) ; Bir hastanın evine gittiğinizde ona neresinin ağrıdığını, ne zamandan beri hasta olduğunu, barsaklarının düzenli çalışıp çalışmadığını, son günlerde ne tür yiyecekler yediğini sorarsınız. Bu sorulara ben bir soru daha eklemek isterim; hastaya ne iş yaptığını da sorunuz. diyerek yapılan iş ile hastalık arasındaki ilişkinin önemini kalıcı olarak tıbba kazandırmıştır.

27 Sanayi Devrimi İSG alanındaki gelişmeler hızlı olmamıştır. Ancak, Sanayi Devrimi denilen sosyal, ekonomik ve teknik olayların ortaya çıkardığı zorlamalar bu konunun gelişmesini sağlamıştır. Özellikle 18.yüzyıl ortasından sonra 1761-buhar gücünün endüstride kullanılmaya başlanması, küçük çapta ve beden gücüne dayanan üretimin yerini fabrika üretiminin almasına yol açmıştır.

28 Çocuklar, hamile kadınlar Bu dönemde, ucuz işgücü olarak, küçük yaştaki çocuklar, hamile kadınlar bile çok ağır şartlarda çalıştırılmaya başlanmıştır.

29 1840 yılında askeri doktor Villerme nin Politik ve Ahlaki Bilimler Akademisine sunduğu ipek, pamuk ve yün dokuma sanayinde çalıştırılan işçilerin fiziki ve ahlaki görüntüsü adını taşıyan raporundan öğrendiğimize göre; Fransa da 4-5 yaşındaki çocuklar bobin taşıma işlerinde, 6 yaşındaki çocuklar ise iplik bağlama işlerinde çalıştırılmakta ve her gün, saat ayakta kalmaktadır. Ayrıca bu ülkede sanayileşmiş 10 bölgeden askere çağrılan 10 bin gencin 8980 inin sakat olduğu söz konusu raporda belirtilmektedir.

30 Aynı tarihlerde İngiltere de 1842 yılında Kraliyet İnceleme Kurulu nun hazırladığı rapordan anlaşıldığına göre bu ülkede 6-10 yaşlarındaki çocuklar sağlığa son derece zararlı kömür ocaklarında çalıştırılmakta, kömür tozlarının zararlarına karşı en basit önlemler dahi alınmamaktadır ve çocukların %70 i bizim halkımızın İngiliz hastalığı dediği Raşitizm e yakalanmaktadır.

31 Yine aynı tarihlerde Almanya da günde asgari 12 saat çalışan bir işçinin yevmiyesi ceza evlerindeki mahkumların istihkaklarından daha azdır.

32 Sanayileşme ile birlikte, çalışanların sağlık ve güvenliğinde büyük sorunlar ortaya çıkınca konu toplumun dikkatini çekmiş; Olumsuz barınma şartları, Korunma tedbiri alınmadan kullanılan zehirli maddeler, Güvenlik tedbiri olmayan makineler, Çok uzun çalışma süreleri, İşgücünün fazla kazanç uğruna istismar edilmesi gibi etkenlerin oluşturduğu tahribatı giderme çareleri aranmaya başlamıştır. Bu arayış bir taraftan uluslararası düzeyde, bir taraftan da her ülkenin kendi içinde gelişmeye başlamıştır.

33 YASAL DÜZENLEMELER 1802 Çalışma süresi 58 saat/hafta Eğitim İngiltere örneği: 1833 en küçük çalışma yaşı 10 yaş Doktor raporu (işe giriş m.) 1847 işyeri denetimi İş müfettişliği

34 UluslararasI ÇalIşma Örgütü (ILO ) Bu çerçevede, 1919 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO ) kurulmuştur. Ekim-Kasım 1919 da Washington da gerçekleştirilen Birinci Uluslararası Çalışma Konferansı ile altı sözleşme ve altı tavsiye kararı kabul edilmiştir. (İş günü süresi ile ilgili 1 No.lu Sözleşme dahil)

35 Bu kuruluş; Çalışma hayatının sosyal, yasal, ekonomik, işletme ve sağlıkla ilgili konularıyla ilgilenmekte, Üye devletlerin katkısı ile çıkardığı çok taraflı sözleşmeler ve tavsiye kararları ile çalışma hayatını uluslar arası düzeyde düzenleyici rol oynamaktadır.

36 Filadelfiya Bildirgesi II. Dünya Savaşı sonlarına doğru Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)'nun, tarihsel bildirgelerinden biri olarak bilinen ve ILO'nun amaç ve hedeflerinin belirtildiği "Filadelfiya Bildirgesi"1944 yılında yayınlandı. Bu bildirgenin bir maddesine göre; Uluslararası Çalışma Örgütü, Bütün işlerdeki işçilerin hayat ve sağlıklarının uygun bir biçimde korunmasının önemli bir yükümlülük oluşturduğunu kabul eder.

37 155 sayılı sözleşme ILO, iş sağlığı ve güvenliği konusunda birçok tavsiye kararları ve sözleşmeler kabul etmiş olup bunların en önemlilerinden biri 1981 yılında kabul edilen 155 sayılı İş Güvenliği ve Sağlığı Sözleşmesi dir. (../YD.KG- U.ARASIKURULUŞ\ILO-Söz\155ILO.doc) ( tarih ve s. R.G.) İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin 155 Sayılı Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun Kanun No Kabul Tarihi :

38 WHO( Dünya Sağlık Örgütü)DSÖ Birleşmiş Milletler Teşkilatının diğer ihtisas örgütlerinden biri olan Dünya Sağlık Örgütü DSÖ (WHO ) da iş sağlığı konusunda çalışmalarda bulunmaktadır Temmuz 1946 tarihleri arasında New York ta toplanan Uluslararası Sağlık Konferansı nda, Türkiye nin de içinde bulunduğu 61 ülkenin temsilcileri tarafından DSÖ Anayasası imzalanarak en az 26 üye ülkenin resmi kabulu ile yürürlüğe girmesi için işlem başlatılmıştır. DSÖ ANAYASASI 7 Nisan 1948 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 7 Nisan günü, her yıl «Dünya Sağlık Günü» olarak kutlanmaktadır.

39 Avrupa Sosyal Şartı 1949 yılında kurulan Avrupa Konseyinin kabul ettiği Avrupa Sosyal Şart ı 18 Ekim 1961'de Torino'da imzalanmış ve 26 Şubat 1965 tarihinde yürürlüğe girmiş olup bunun güvence altına aldığı temel haklar içinde iş sağlığı ve güvenliği de bulunmaktadır. Türkiye Sözleşmeyi 18 Ekim 1961 tarihinde imzalamış ve 16 Haziran 1989 tarihinde onaylamıştır.(avrupa_sosyal_sarti_metni.pdf)

40 Avrupa Sosyal Şartı Madde:3 Güvenli ve Sağlıklı Çalışma Şartları Hakkı Sözleşmeci Taraflar, güvenli ve sağlıklı çalışma şartları hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere: 1. Güvenlik ve sağlık alanında yasal düzenlemeler yapmayı; 2. Gözetim önlemleriyle bu düzenlemelerin uygulanmasını sağlamayı; 3. Gerektiğinde iş güvenliği ve sağlığını geliştirmeyi amaçlayan önlemler konusunda çalıştıranların ve çalışanların örgütlerine danışmayı; taahhüt ederler.

41 Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı(EU-OSHA ) 1996 yılında Avrupa Birliği resmi kurumu olarak, Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU- OSHA ) kurulmuştur. Bu kurum, Avrupa çapında iş sağlığı ve güvenliği alanındaki bilgiden sorumludur. Amacı,Avrupa daki tüm işyerlerinin daha güvenli, sağlıklı ve üretken hale getirilebilmesi için iş sağlığı ve güvenliği alanındaki ulaşılabilen tüm bilgilerin toplanması ve paylaşılmasıdır.

42 AVRUPA BİRLİĞİ DİREKTİFLERİ Avrupa Birliği, birçok konuda olduğu gibi İş Sağlığı ve Güvenliği alanında da birçok direktifler yayınlamıştır. Direktif Avrupa Birliği yasasıdır ve üye ülkelerin kendi yasalarının üzerinde bir hukuki konumu vardır. Tüm direktifler Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyi'nde oylanır.

43 Kabul edildikten sonra, üye ülkelerin yasaları içerisine girmesi için 2-3 yıl beklenir. Direktifler üye ülkeleri sonuçları açısından bağlayıcıdır, ancak ulusal otoriteler bu kuralların kendi ulusal yasalarına nasıl yansıtılacağı konusunda kendileri karar verirler.

44 İşyerlerinde, işlerin yürütülmesi sırasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan, sağlığa zararlı durumlardan korunmak amacı ile yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır. Bernardino Ramazzini ye İşhekimliğinin Babası denilir yılında Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO ) kurulmuştur.

45 İş Sosyal Güvenliği nin Türkiye deki Tarihsel Gelişimi

46 Tanzimattan önce:, 11. ve 12. yüzyıldan itibaren kurulmaya başlanan loncalarda İSG ne ait somut kayıtlara rastlanmamaktadır. Ancak loncaların Orta Sandığı denilen yardım teşkilatının ülkemizdeki sosyal güvenliğin ilk nüveleri olduğu söylenebilir.

47 Dünyada ilk toplu iş sözleşmesinin 1766 yılında Kütahya'da imzalandığı tesbit edilmiş olup, Kütahya Çini Müzesi'nde sergilenen toplu sözleşme metninde kalfa ve çırak ücretleri bildirilirken, çalışma düzenini bozanların kürek cezasına çarptırılmasının öngörüldüğü, ancak bunda da İSG ye ait bir hükmün bulunmadığı anlaşılmaktadır. Sadece, burada bizim için memnuniyet verici husus; İngiliz Sosyal Bilimler Enstitüsü'nün tarihteki ilk toplu iş sözleşmesinin 1815 yılında İngiltere'de imzalandığı iddiasının çürütülmüş olmasıdır.

48 Tanzimat ve Meşrutiyet dönemi: Bu devrede iş münasebetleri, yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından derlenen Mecelle ile oldukça basit şekilde düzenlenmiştir. Aynı tarihlerde işçiyi koruyan ilk mevzuat 1865 yılında düzenlenen Dilaver Paşa Nizamnamesi dir. Kömür madenlerinde çalışan işçilerin durumlarını düzeltmek için hazırlanmıştır ve 100 maddeden oluşmuştur. Ne var ki padişah 1. Abdülaziz ( )tarafından kabul edilmemiştir.

49 Maadin Nizamnamesi 1869 tarihli Maadin Nizamnamesi zamanına göre oldukça ileri olup, maden mühendisleri tehlikeleri belirlemeye, tedbirleri almaya ve maden sahiplerini bu hususta uyarmaya, kaza olduğunda hükümete haber vermeye mecbur tutuluyorlardı. Ayrıca madenlerde bir eczane ve bir hekim bulundurma yükümlülüğü vardı. Bu dönemde, işçilere yönelik koruyucu mevzuatın yalnızca maden işçilerine ilişkin olmasının sebebi, o tarihlerde büyük sayıda işçi çalıştıran başlıca iş kolunun maden kömürü sektörü olmasıdır.

50 Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet dönemi: Bu dönemin ilk yılları, yine kömür işçilerine yönelik yasal hükümlerin getirilmesi ile geçmiştir. 151 sayılı Ereğli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun 1921 yılında çıkartılmıştır.

51 İSG hizmetlerinin kömür işyerleri dışındaki bütün işkollarında ele alınmasının başlangıcı 1926 tarihli Borçlar Kanunu dur. Bu kanunun 332. maddesinde: İş sahipleri, tehlikelere karşı icabeden tedbirleri alma, sıhhi ve uygun çalışma mahalleri ile yatılı işçiler için sıhhi yatacak yer tedarikine mecburdur. denmektedir. İşyerlerindeki İSG şartlarının teftişinin yasal olması 1930 tarihli Belediyeler Kanunu ile başlar.

52 Yurdumuzda, İSG alanındaki en önemli ilk kanun 1930 tarihli Umumi Hıfzıssıhha Kanunu dur. Bu kanunla 12 yaşından küçüklerin çalıştırılması, yaşındaki çocukların 8 saatten fazla ve gece 20 den sonra çalıştırılması yasaklanmış, gebeler hakkında hükümler konmuş, İşçilerin Sağlığını Koruma ve İş Emniyeti Nizamnamesi nin çıkartılması öngörülmüştür.

53 İŞ KANUNLARI Türkiyede gerçek İş Hukuku uygulamaları 1936 yılında çıkarılan 3008 sayılı İş Kanunu ile başlar. İş Kanunu 1967 yılında 931 sayılı, 1974 yılında 1475 sayılı, Son olarak tarihli 4857 sayılı kanunlarla değiştirilmiştir. Bu kanunlara bağlı olarak çok sayıda İSG tüzük ve yönetmeliği çıkartılmıştır. AB ye üyelik çalışmaları kapsamında, İSG konusundaki AB direktiflerine uyumluluk sağlama çalışmaları yapılmakta, yeni çıkan ve çıkarılacak olan tüzük ve yönetmeliklerin bu direktiflere uyumlu olması gözetilmektedir.

54 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bu konuda en önemli gelişmelerden birisi de Çalışma Bakanlığının kurulmasıdır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın ilk nüvesi 1930'lu yıllarda İktisat Vekaleti içinde olmuştur. 27 Mayıs 1934 tarih ve 2450 sayılı İktisat Vekaleti Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkında Kanunla, bu Bakanlık bünyesinde İş ve İşçiler Bürosu kurulmuştur. 8 Haziran 1936 tarih ve 3008 sayılı İş Kanunuyla İş ve İşçiler Bürosu, İş Dairesi şekline getirilmiştir.

55 Çalışma Bakanlığı, Devlet Dairelerinin Bakanlıklara Ayrılması Hakkındaki 3271 sayılı Kanunun 1. Maddesine dayanılarak, 7 Haziran 1945 tarihinde kurulmuş hemen arkasından 22 Haziran 1945 tarih ve 4763 sayılı Çalışma Bakanlığı'nın Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun çıkarılmıştır.(r.g. 27 Haziran 1945) İlk Çalışma Bakanı Ord.Prof.Dr.Sadi Irmak tır.

56 13 Aralık 1983 tarih ve 184 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın Teşkilatı ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (R.G. 14 Aralık 1983) ile Çalışma Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı birleştirilerek Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı adıyla yeniden teşkilatlandırılmıştır.

57 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı; İş Teftiş Kurulu.İTK İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü,İSGGM İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi.İSGÜM Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi. ÇASGEM gibi kuruluşları vasıtasıyla, iş sağlığı ve güvenliği alanında denetim, mevzuat hazırlama ve eğitim, araştırma çalışmalarını yürütmektedir.

58 ULUSLAR ARASI KURULUŞLARA ÜYELİK Türkiye, İSG konusunun tarihsel gelişimi kapsamında, uluslararası ilişkilere de geçmiş,1919 yılında kurulmuş olan Uluslararası Çalışma Örgütü ILO ya 1932 yılında üye olmuştur. ILO Ankara Ofisi ise 1976 yılında açılmıştır. Türkiye, 9 Haziran 1949 tarih ve 5062 sayılı Kanun la Dünya Sağlık Örgütü Anayasası nı onaylayarak WHO ya resmen üye olmuştur.

59 Günümüzde, Avrupa Birliği ile ortaklık müzakerelerini yürütmekte olan ülkemiz, bu kapsamda, İSG konusunda AB direktiflerine uyumlu yasal mevzuat oluşturma çalışmalarını devam ettirmektedir. Bu çerçevede birçok kanun, tüzük ve yönetmelikler de çıkartılmış olup, bunlar ilgili dersler kapsamında aktarılacaktır.

60 Günümüzde İş Sosyal Güvenlik Kavramı ve Uygulama İlkeleri

61 İŞ SAĞLIĞI UYGULAMA İLKELERİ Yeni ve çağdaş İSG yaklaşımı, tehlikelerin önlenmesinin yanında risklerin öngörülmesi, değerlendirilmesi ve bu riskleri tamamen kaldırabilmek ya da zararlarını en aza indirebilmek için yapılacak çalışmaları da ihtiva etmektedir. Yeni kavramla eski reaktif yaklaşımlar yerini proaktif yaklaşımlara bırakmıştır. -Yeni İSG Yaklaşımı

62 Tehlike Yaralanma, hastalık, hasar, zarar meydana getirme potansiyeli olan kaynak yada durumdur.

63 Risk Tehlikenin oluşma ihtimali ile bu ihtimal gerçekleştiğinde ortaya çıkabilecek sonucun ciddiyet derecesidir. RİSK= TEHLİKENİN GERÇEKLEŞME İHTİMALİ x ZARARIN ŞİDDETİ (DERECESİ)

64 Yeni yaklaşım ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden getirilen yenilikler şunlardır. 1- Uygun işe yerleştirme 2- İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi 3- İSG risklerinin değerlendirilmesi ve kontrolü 4- Aralıklı Kontrol Muayenesi- Periyodik Kontroller 5- İşyerinde İSG hizmeti sağlanması

65 1- Uygun işe yerleştirme Yapılacak işe uygun işçi temini veya işçinin nitelik ve özelliklerine uygun ( yaş, cinsiyet, bilgi,tecrübe.. ) işe yerleştirilmesi, Çalışanların biyolojik özellikleri ile kabiliyetlerine göre makine, tesis ve aletleri geliştirmek şeklinde ergonomi biliminin gereklerinin yerine getirilmesi.

66 2- İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi Sağlıklı Çalışma Ortamı; sağlık sakıncaları en aza indirilmiş bir işyeri ortamı olarak belirtilebilir. Genel olarak sağlık sakıncası yaratacak faktörler, etmenler; 1) Fiziksel etmenler 2) Kimyasal etmenler 3) Biyolojik etmenler 4) Psiko-sosyal etmenler 5) Ergonomik etmenlerdir.

67 3-İSG risklerinin değerlendirilmesi ve kontrolü A. Tehlikelerin tanımlanması, B. Tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi, C. Riskleri önlemek veya azaltmak için alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi, D. Belirlenen tedbirlerin uygulanması, E. Uygulama aşamasında gerekli kontrollerin sağlanması,

68 4-Aralıklı Kontrol Muayenesi- Periyodik Kontroller İşyerlerinde sağlık ve güvenlik tedbirlerinin güvenirliliği ile yeterliliğinin ölçülmesinin yanı sıra varsa aksayan hususların tespit edilmesi amacıyla, belirli kontrollerin, ölçümlerin ve bakımların, herhangi bir görünür arıza veya aksaklık söz konusu olmasa dahi, periyodik olarak yapılması gerekmektedir. Yapılması gereken bu kontrol, bakım, test ve ölçümler; işyerlerinin özelliğine, yapılan işin niteliğine, işyerinde kullanılacak teknoloji ile araç, gereç, makine, tezgah ve tesislere göre bazı değişiklikler göstermekle birlikte ana unsurlarıyla standart özellikler taşımak zorundadır. Çalışanların periyodik sağlık kontrollerinin yapılması.

69 5-İşyerinde İSG hizmeti sağlanması İş sağlığı ve güvenliği hizmeti (eğitim, teknik destek ve uygulama ) kapsamında; Uzmanlık konularına göre, işyerinde görevli olan iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekiminden yararlanılacağı gibi, Bu hizmeti veren veya vermeye yetkili kurum, kuruluş ya da firmalardan, ( Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi ) Eğitim amaçlı merkezlerden, İşçi veya işveren kuruluşlarınca kurulan eğitim vakıflarından, İşveren ve işçi kuruluşları veya bunlar tarafından birlikte oluşturulan ortak eğitim merkez ve birimlerinden, İş sağlığı ve güvenliği konularında İş Müfettişi olarak görev yapmış olanlardan yararlanılabilecektir.

70 İş Sağlığı Güvenliğine Bütünsel Yaklaşım ve Güvenlik Kültürü Güvenlik, yapılan işin ve/veya çalışma şartlarının zarar ve/veya tehlike içermeme durumudur. Güvenliği sağlamanın üç ana kuralı vardır; 1-Güvenliği ve sağlığı tehdit eden durumların ortadan kaldırılması, 2-Güvenliği ve sağlığı tehdit eden gelişmelerin zamanında saptanması, 3-Önlenemeyen durumların kötü sonuçlarının asgariye indirilmesi (riskin asgariye indirilmesi)

71 İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİNDE TEMEL İLKELER 1- Bütün çalışanların hakları vardır 2- İş sağlığı ve güvenliği alanında politikalar oluşturulmalıdır. 3- Sosyal taraflar (işveren ve işçiler) ve diğer ilgili taraflarla görüş alışverişinde bulunulmalıdır. 4- Önleme ve koruma, iş sağlığı ve güvenliği program ve politikalarının amacı olmalıdır. 5- Bu alanda etkili program ve politikalar geliştirilip uygulanması açısından bilgilendirme büyük önem taşımaktadır.

72 İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİNDE TEMEL İLKELER 6- Sağlığın geliştirilmesi iş sağlığı uygulamalarının en temel yaklaşımıdır. 7- Bütün çalışanları kapsayacak iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri oluşturulmalıdır. 8- İş kazalarına maruz kalan, yaralanan ve mesleki hastalıklara yakalanan çalışanların tazminat alma, rehabilitasyon ve tedavi hizmetlerinden yararlanma imkanları olmalıdır. 9- Eğitim, güvenli ve sağlıklı çalışma ortamları açısından yaşamsal önemdedir. 10- İşçiler, işverenler ve yetkililer belirli sorumluluklara, görevlere ve yükümlülüklere sahiptirler. 11- Politikalar fiilen uygulanmalıdır.

73 İŞ SAĞLIĞININ BAŞLICA AMAÇLARI 1- Çalışanların sağlığının ve çalışma kapasitelerinin korunması ve geliştirilmesi, 2- Çalışma ortamının ve çalışmanın sağlık ve güvenlik açısından elverişli duruma getirilmesi, 3- İş örgütlenmelerinin ve çalışma kültürlerinin çalışma yaşamında sağlığı ve güvenliği destekleyici yönde geliştirilmesi, böylece girişimlerin verimliliklerine de olumlu katkıda bulunacak olumlu bir sosyal ortamın ve düzgün bir işleyişin sağlanması.

74 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ STRATEJİLERİNİN BENİMSENMESİNDE - İSG farkındalığının arttırılması ve güvenlik kültürünün yaygınlaştırılması, - Etkin bir ulusal İSG sisteminin kurulması, - Üst düzey politik katılım ve destek sağlanması, - Uluslar arası, ulusal ve işletme düzeyinde İSG ne öncelik verilmesi, - Ortaklaşa sürdürülecek bir İSG çabasına odaklanmak en önemli faktörlerdir.

75 ILO (Uluslar arası Çalışma Örgütü) NUN 7 TEMEL GÜVENLİK BOYUTU 1- İş piyasası güvencesi: Devlet güvencesinde, tam istihdam yoluyla uygun istihdam olanakları 2- İstihdam güvencesi: Keyfi işten çıkarmaya karşı koruma, işe alma ve işten çıkarma ile ilgili düzenlemeler, mali yükün işverence karşılanması 3- İş güvencesi: Kişinin mesleğinin, beceri alanının veya kariyerinin korunması. 4- Beceri geliştirme güvencesi: Çıraklık ve iş eğitimi yoluyla, yaygın beceri kazanma ve sürdürme olanağı.

76 ILO (Uluslar arası Çalışma Örgütü) NÜN 7 TEMEL GÜVENLİK BOYUTU 5- Çalışma güvenliği: Tüm işçiler için işyerinde sağlık ve güvenlik düzenlemeleri, çalışma saatlerinin sınırlandırılması, uygun olmayan saatlerde çalışma ve gece işinin kısıtlanması yoluyla kaza ve hastalıklardan korunma. 6- Temsil güvencesi: Devletin işlerine ekonomik ve politik olarak katılmış bağımsız sendikalar, işveren örgütleri ile iş piyasasında ortak sesin varlığının korunması. 7- Gelir güvencesi : Asgari ücret, ücret ayarlamaları, kapsamlı sosyal güvence, vergilerin gelire göre ayarlanması ve gelirin korunması.

77 İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ Güvenlik kültürü, güvenliği veya emniyeti tehdit edebilecek davranış veya uygulamalarla, bunların yer aldığı ortak kullanım ya da etki alanında bulunan canlıların veya araç gereç gibi nesnelerin zararını en aza indirmeyi amaçlayan, güvenlik ve emniyete öncelik veren, algı,inanç,tutum, kural, roller, sosyal, teknik ve politik uygulamalarla yetkinlik ve sorumluk hislerinin bütünüdür.

78 İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜNÜN GELİŞTİRİLMESİNDE GÖREV ALAN KURUMLAR; - Devlet, - İşveren, - Çalışanlar/sendikalar, - Üniversiteler, - Meslek örgütleri

79 Devletin Rolü Daha çok gözlemci, aydınlatıcı, teşvik edici ve arabuluculuk yapmak, gerekli koşul ve standartları mevzuatla düzenlemek, denetimi sağlamak ve devlet politikası olarak benimsenmesini sağlamak tır. Kayıt-dışı istihdamın önlenmesi, çocuk işçiliğinin yok edilmesi, Cinsiyet ayrımcılığının yok edilmesi, sosyal güvenliğin desteklenmesi, Gelir dağılımı adaletsizliğinin azaltılması, yaşanabilir bir asgari ücretin saptanması İşyerinde çalışan işçi sayısına bakılmaksızın, her çalışanın İSİG hizmetlerinden yararlanmasının sağlanması,

80 Devletin Rolü Kamu sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi, güvenilir bir kayıt sistemi kurulması, Hekim iş müfettişi istihdamı, iş kazalarının Bilimsel analizi, İşçi Sağlığı Enstitülerinin kurulması/yaygınlaştırılması, yasalarda çalışanların korunması, Toplumda, güvenlik kültürü bilincini oluşturmak ve yaygınlaştırmak, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili paydaşlar (işveren çalışanlar vd.) arasında sosyal diyaloğu sağlamak, İş sağlığı ve güvenliği sistemi ile ilgili toplumda ve işletmelerde eğitim ve danışmanlık hizmetleri vermek. Eğitim konusunda Milli Eğitim Bakanlığı ve Üniversiteler ile işbirliği yapmak, İş sağlığı ve güvenliği konusunda, araştırmaları teşvik etmek, İş sağlığı ve güvenliği konusunda iş sağlığı hizmetleri ile ilgili sağlık ve güvenlik alt yapısını iyileştirmektir.

81 İşverenlerin rolü Öncelikle iş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek için; Üretim süreçlerinde, önce verimlilik yerine, önce insan yaklaşımının benimsetilmesi, Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi yaklaşımının benimsetilmesi, İşyerinde çalışan işçi sayısına bakılmaksızın, her çalışanın İSİG hizmetlerinden yararlanmasının sağlanması, İşyeri sağlık ve güvenlik birimlerinin desteklenmesi, İlk ve acil yardım hizmetlerinin organizasyonu, Çalışanların eğitimi,

82 İşverenlerin rolü Veri akışının sağlanması, İş kazalarının Bilimsel analizi. İşçilerin kişisel koruyucu donanımları uygun şekilde kullanmaları için her türlü önlemin alınması, teknik gelişimlere uyum sağlanması, toplu ve kişisel korunma önlemlerine öncelik verilmesi, işçilere uygun talimatların verilmesi, işçilerin bilgilendirilmesi ve görüşlerinin alınması işverenin sorumluluğudur. İşveren veya temsilcileri, iş sağlığı faaliyetlerini sadece yasal yükümlülükten kurtulmak için yaptıklarında iş sağlığı ve güvenliği konusunda başarı sağlanamayacaktır. İş sağlığı ve güvenliği konusunda yapılan çalışmaların kalite için birer yatırım olduğu unutulmamalıdır.

83 Çalışanlar/Sendikaların rolü Yasa ve yönetmeliklerde belirlenen, çalışanların sorumlulukları; işveren tarafından alınan her türlü tedbire riayet etmek ve talimatlara uymaktır şeklinde belirtilmektedir. Bu kapsamda çalışanların; makine, cihaz ve ekipmanları doğru şekilde kullanmaları, işyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili her türlü olumsuz durumu işverene bildirmeleri, işveren, sağlık ve güvenlik işçi temsilcisi ve diğer çalışanlarla iş sağlığı ve güvenliği konusunda işbirliği yapmaları ve güvensiz durumlardan kaçınmaları, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının tesisi için, işyerinde düzenlenecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerine katılmaları uygundur.

84 Çalışanlar/Sendikaların rolü İşyeri, iş kolu ve üretim süreci ile ilgili bilgi sahibi olunması Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi süreçlerine katılım, İş kazalarının Bilimsel analizi İş güvenliğinin yaşamın önceliği biçimine getirilmesine yönelik etkinlikler Kişisel koruyucu ekipmanın kuralına uygun biçimde kullanılması

85 Üniversitelerin rolü -İSİG Sosyal politikalara bilimsel katkı sağlamak, -Güvenilir bir kayıt sistemi kurulmasına bilimsel altyapı sağlamak, -İş kazalarının Bilimsel analizi -İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında çalışacak insan gücünün temel eğitimi, -İşçi sağlığı ve iş güvenliği alanında çalışacak insan gücünün mezuniyet sonrası sürekli eğitimine katkı, -İSİG ile ilgili araştırmalar, laboratuvarlar ve İSİG ile ilgili akademik ortamın oluşturulmasıdır.

86 Meslek Örgütlerinin rolü İSİG Sosyal politikalara katkı İş sağlığı ve güvenliği alanında çalışacak insan gücünün yetiştirilmesi ve istihdam edilmesi süreçlerine katkı İş sağlığı ve güvenliği alanında çalışacak insan gücünün mezuniyet sonrası sürekli eğitiminin organizasyonu İş kazalarının Bilimsel analizine katkı sağlamaktır.

87