AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA

Transkript

1 AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA

2 3. Mutasyon Islahı: Mutasyon terimi kromozomların yapısı ve sayısının değişmesini ve genlerdeki değişikleri ifade eder. Bir populasyonu oluşturan bireylerin yaşama ve nesillerini devam ettirme yetenekleri varsa, bu populasyonda allel genlerin/genotiplerin frekans oranları bir dölden diğer döle durağanlığını korur. Yani bu populasyonda amaçlı bir müdahale olmaması durumunda, populasyonun genetik yapısı dengede kalır.

3 Mutasyonlar ya canlıların genlerinde ortaya çıkan değişimler sonucunda "gen mutasyonları" ya da kromozomların yapı/sayılarında meydana gelen değişiklikler sonucu "kromozom mutasyonu" olarak ortaya çıkar. Bu olgular genetik çeşitliliğinin 2 önemli kaynağıdır. Bunlardan kromozomal mutasyonlar duplikasyon, delasyon ya da kromozom bölünmelerinin yeniden düzenlenmesi olaylarını kapsar. Kromozom mutasyonları içerisinde kromozom sayılarında meydana gelen değişikliklere GENOM Mutasyonları=Poliploidi denir.

4 DNA nın bir çift nükleotidinde meydana gelen mutasyonlara gen (nokta) mutasyon denir. Somatik (vücut) hücrelerde meydana gelen mutasyonlar bireyi etkler, fakat kalıtsal olmaz. Üreme ana hücreleri ile üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsal olabilir. Bir gendeki mutasyonlar; Replikasyon sırasındaki yanlış baz eşleşmesi, Karşılıklı bulunan bir nükleotit çiftinin yer değiştirmesi, Yeni bir nükleotit çiftinineksilmesi yada eklenmesi şeklinde olabilir.

5 Generatif üremede erkek ve dişi gametlerin her birinin ayrı ayrı içerdiği kromozomlara TAKIM veya GENOM denir. Bunların sayısı (n) ile gösterilir. Normal bir bitkinin içerdiği kromozom iki takım, yani genom (2n) idi. Ancak kromozom sayısının ikiden fazla olursa bu bireylere poliploid bireyler, bu olaya poliploidi denir. Poliploidi bitkide 3 takım (3n) kromozom oluşturmuşsa triploid, 4n olursa tetraploid 5n olursa pentaploid ifadeleri adını alır.

6 Normal diploid (2n) P. tremula nın kromozom sayısı 2x19=38 iken triploid (3n) P. tremula da bu sayı 3x19=57 olarak belirlenmiştir. Poliploid bitki üretiminde en başarılı yöntem colchicin uygulamasıdır. Colchicin uygulaması farlı şekillerde gerçekleştirilir. Bunlar; * Tohumlar colchicin çözeltisi içine konur, * Tohumlar bu çözelti içerisinde çimlendirilir * Suda şişirilmişi tohumlar colchicin ile temas ettirilir. * Colchicin fideciklerin vejetasyon konilerine uygulanabilir.

7 Mutasyonlar kendi içerisinde doğal ve yapay mutasyonlar olarak ikiye ayrılır. Doğal mutasyonlara örnek Kütahya-Tavşanlı yöresinde bulunan, küresel ve pramidal formda karaçam varyeteleri (P. nigra Arnold subsp. pallasiana var. şeneriana ve var. pyramidata), Bolu yöresindeki küremsi, yarı küremsi ve şemsiye formundaki ebe sarıçam (P. silvestris L. subsp. hamata (Steven) Fomin var. compacta (Tosun) örek olarak verilebilir. Yapay mutasyonlar; istenilen özelliklerde poliploid bireyle elde edilmesi olayıdır. Tarımda yaygın olarak kullanılan bu yöntem süs bitkilerinde ve orman ağaçlarında da kullanılmaya başlanmıştır.

8 Gen mutasyonları ise DNA da depolanan kimyasal bilgideki değişim sonucu ortaya çıkar. Ancak doğada mutasyonlar çok seyrek oluşmakta ve bu oluşumda milyonda bir olasılıkla gerçekleşir. Günümüzde fiziksel ve kimyasal etkenlerle yapay yolla mutantlar oluşturulmaktadır. Yapay yolla mutasyona yol açan etkenlere "Mutagen denilir. Mutagenler 2 grup altında incelenir. Bunlar; fiziksel ve kimyasal mutagenlerdir.

9 Fiziksel mutagenler; x ışınları, gama ve beta ışınları, kuvvetli nötron ışınları, ültraviole ışınları, yüksek (+40 o C ve üstü) ve düşük (-40 o C ve üstü)sıcaklıklar, basınç ve nem değişimleri olarak belirtilmektedir. Kimyasal mutagenler çok çeşitli olup en yaygın olanı kolhisin (colchisine) dir. Bunun dışında asetik asit, bakır sülfat, podophyllin peltatum, vb. sayılabilir.

10 DNA, RNA nedir? NÜKLEİK ASİTLER Nükleik asitler karbon, hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve fosfor (P) atomlarından oluşan büyük ve karmaşık yapılı organik moleküllerdir. Bir canlının kalıtım birimi olmakla beraber hücre yönetiminden de sorumludurlar. Bu nedenle yönetici moleküller olarak da adlandırılırlar. Hücrelerde DNA ve RNA olmak üzere iki tip nükleik asit bulunur. DNA ve RNA nükleotit adı verilen yapıların birleşmesi sonucu oluşurlar. Bir nükleotidin yapısında azotlu organik bir BAZ, beş karbonlu bir ŞEKER ve bir FOSFAT grubu bulunur.

11 N lu organik bazlar: *Pürin bazları (çift halkalı iskelete sahip) adenin (A) ve guanin (G) bazlarıdır. *Primidin bazları (tek halkalı iskelete sahip) sitozin (S), timin (T) ve urasil (U) bazlarından oluşur. * A, G ve S bazları hem DNA hem de RNA nın yapısına katılır. * T sadece DNA nın, U sadece RNA nın yapısına katılır. Beş karbonlu şeker: Nükleotidin yapısına riboz (RNA) ve deoksiriboz (DNA) şekerleri katılır. Fosforik asit: hem DNA hem de RNA nın yapısında bulunur.

12

13 4. Mukavemet (Dayanıklılık) Islahı a) Fitopatolojik, entomolojik, ve virüslere karşı mukavemet ıslahı b) Klimatik ekstremlere karşı mukavemet ıslahı c) Gaz zararlarına karşı mukavemet ıslahı

14 a) Fitopatolojik, entomolojik, bakteri ve virüslere karşı mukavemet ıslahı Doğal ormanlar ile fidanlık ve ağaçlandırmalarda, çeşitli zararlara neden olan mantar, bakteri ve virüs hastalıkları ile böcek zararları görülmektedir. Bu hastalıklara karşı gerekli koruyucu önlemlerin alınmaması durumunda, telafisi imkansız zararlar meydana gelebilmektedir. Tüm canlılar gibi bir ekosistem içinde yaşamakta olan orman ağaçları, doğal YO bir değişme sonucunda veya bu ortamın dışında başka bir yere götürüldükleri zaman, değişik belirtilerle kendini gösteren hastalıklara maruz kalabilirler.

15 Orman ağaçlarında söz konusu hastalıklara karşı mukavemet ıslahı çalışmaları, genetik yönden oldukça zor olmasına rağmen birçok ülkede sürdürülmekte ve özellikle pas mantarlarının neden olduğu hastalıklara dayanıklı tür, orijin ve klon seçimi üzerinde önemle durulmaktadır. Ülkemizde de pas mantarları iğne yapraklı tür ve kavak plantasyonlarında önemli zararlar yapmaktadır. Pas mantarı Ülkemizde Pinus sp. Türlerinde zarar yapan Peridermium sp. mantarı

16 Orman ağaçlarında hastalıklara dayanıklılık yönünden, tür seviyesinden aile içindeki bireysel seleksiyonlara kadar değişen mukavemet çeşitleri bulunmaktadır. Türler arasındaki farklılıklar iyi bir şekilde belirlenebilmektedir. Ancak, tür içindeki orijinler arasında da mukavemetin yoğunlaşması bakımından büyük farklılıklar meydana gelmektedir. Örneğin, Pseudotsuga menziesii orijinleri, Rhabdocline pseudotsugae mantarına karşı farklı mukavemet özellikleri göstermektedir. Güney orijinleri bu mantara karşı daha fazla hassasiyet göstermektedir.

17 Rhabdocline pseudotsugae mantarının meydana getirdiği zarar

18 Kavaklarda yapılan genetik ıslah çalışmalarında, fidanlık aşamasından başlamak üzere, çeşitli hastalıklara mukavim klonların seleksiyonu üzerinde önemle durulmaktadır. Çünkü bazen bir mantar, yörenin ekolojik koşullarına uygun bir klonun kullanımını tamamen engelleyebilmektedir. Mantarlar kavak ağaçlandırmalarında ağaçların kök, gövde ve yapraklarına zarar vermektedir. Pas mantarları, Melampsora sp. kavak yapraklarına arız olan ve hayat dönemlerini iki ayrı konukçu üzerinde geçiren önemli mantarlardandır. Ülkemizde de P. x euramericana ile P. alba ve P. tremula türlerinde tespit edilmişlerdir. Melampsora allii populina

19 Cytospora chrysosperma, kavak plantasyonlarında kabuk nekrozları yaparak ekonomik yönden önemli kayıplara neden olmaktadır. Kavak köklerinde zarar yapan, Corticium ve Rosellinia türleri ile Armillaria mellea mantarlarına karşı en önemli koruma önlemi hastalıklara dayanıklı kültivarların kullanılmasıdır. Cytospora chrysosperma

20 Orman ağaçlarında bakteri ve virüs hastalıkları da görülmektedir. Bunlara karşı yürütülen rezistant ıslahı programları ile hastalıklara karşı dayanıklı varyetelerin bulunmasına çalışılmaktadır. Kavaklarda bakteri hastalıkları çürüklük, nekroz, ur ve kanser oluşumları ile kendini gösterir. Ülkemizdeki kavaklarda en fazla görülen bakteri, Agrobacterium tumefaciens dir. Agrobacterium tumefaciens

21 Virüs hastalıkları ise, genellikle yaprak renginde değişmeler (klorotik lekeler), yaprak, gövde ve dallarda anormal gelişme, kabuk nekrozu gibi belirtilerle ortaya çıkar. Kavakçılıkta en önemli virüs, kavak mozaik virüsüdür. Bu virüsün kavaklıkların gelişiminde %50 oranına varan bir azalmaya neden olabildiği ve etkinliğinin coğrafik bölge, kavakların yaşı ve genetik yapısıyla yakın bir ilişkide olduğu saptanmıştır. Hastalığın kontrolünde en etkili önlem, virüse hassas kavak tür ve kültivarlarının ağaçlandırmalarda kullanılmaması ve fidanlıklarda virüs enfeksiyonundan şüphe edilen kavak materyal ve fidanlarının yakılarak ortadan kaldırılmasıdır.

22 Bunların dışında entomolojik zararlar da söz konusudur. Orman alanlarında böcekler ağaçların yapraklarında, kök ve gövdelerinde zarar yaparak, büyüme kayıplarına, deformasyonlara ve ölümlere neden olabilmektedir. Doğal ormanlarda ve ağaçlandırma sahalarında önemli zararlara neden olan birçok böcek bulunmaktadır. Bu böceklerin bir kısmı ülkemizde de belirli türler üzerinde etkili olmaktadır. Örn., kabuk böceklerinden Ips sexdentatus, Ips typographus ve Ips acuminatus çam türlerini ve ladin türlerini tercih etmektedir. Cryphalus piceae en çok göknar türünde görülmektedir. Dendroctanus micans ladin, göknar ve çam türlerinde yapmakta, Thaumetopoea pityocampa çam ve sedir türlerini etkilemektedir. Yaprak arıları, Diprion pini ve Neodiprion sertifer en çok çam türlerinde zarar yapmaktadır.

23 Belirtilen böcek türlerine ve bunların biyotiplerine dayanıklı genleri taşıyan ağaç tür, ırk ve bireyleri bulunabilir. Mukavemet ıslahında amaç bu mukavim genlerin seleksiyon çalışmaları ve kombinasyon ıslahı yoluyla değerlendirilmeleridir. Mukavim orijin veya bireylerin yapay olarak infekte edilmeleri veya zararın yoğun olduğu yerlerde yetiştirilmeleri sonucunda mukavemet özellikleri ortaya çıkarılır. Daha sonra belirli bir böcek zararına karşı dayanıklı olduğu belirlenen genotipler kitle olarak üretilebilir. Böcek zararlarına karşı uygulanması daha kolay farklı mücadele yöntemleri geliştirilmiştir.

24 Ağaçlandırmalar, yetişme ortamı koşullarına uygun türlerin seçimlerine önem verilmelidir. Tür seçiminde, tesis yerinin ekolojik koşulları ile türün doğal olarak bulunduğu çevrenin ekolojik koşullarının uyumlu olmasına (tesis yeteneği) dikkat edilmelidir. Tohumlar, transfer rejyonlamalarına göre seçilmiş orijinlerden ve ıslah edilmiş tohum kaynaklarından sağlanmalıdır. Kaliteli tohumlardan yetiştirilen ve iyi gelişme gösteren ağaçların böcek zararlarına karşı daha dayanıklı oldukları bilinmektedir. Ayrıca karışık meşcereler kurarak, böcek tasallutlarına karşı monokültürün sakıncalarından kaçınmak gerekir.

25 Quercus robur da Lymantria dispar zararı

26 Ülkemizde Çam keseböceği olarak geniş yayılış yaptığı bilinen Thaumetopoea pityocampa türünün (Son araştırmalar tür bazında daha çok Akdeniz kuşağında Thaumetopoea wilkinsoni olduğunu göstermiştir.)kızılçamda yapmış olduğu zarar Foto: BAYRAKTAR, 2016, Adana

27 P. contorta orijin denemesinde böcek (Lymantria dispar) zararı (İzmit)

28 Terminal sürgünde Evetria buoliana zararına uğramış P. radiata

29 Artvin de Murgul yöresi doğu ladini (P. orientalis) meşcerelerinde yapılan bir çalışmada, Ips typographus böceğinin, kızıl renkte kabuğa sahip ladin bireylerinde, kül renkli kabuğa sahip olanlara göre daha fazla zarar yapmıştır.

30 b) Klimatik (İklim) Şartlara karşı mukavemet ıslahı Ekstrem klimatik koşullar (kar, don, rüzgar ve kuraklık gibi) orman ağaçları üzerinde zararlı etkiler (optimal yayılışı dışındaki alanlarda büyük sorunlar yaratmakta) yapabilmektedir. Ekstrem YO koşullarının bulunduğu yüksek mıntıkalardaki ormanlarda, ormanların yayılış ve yapısını belirleyen en önemli faktörlerden biri iklimdir. Özellikle erken ve geç donlar, don atması, don çatlağı, don çökmesi, kar ve fırtına kırık ve devrikleri gibi olaylar, ormanlarda önemli zararlara neden olmakta ve bunun sonucunda da erozyon ve sel felaketleri ortaya çıkmaktadır. Bu olaylar içinde ormanlara ekonomik yönden en çok zarar veren etmenler kar ve fırtınadır.

31 Kar zararları özellikle ılıman kuşakta, dağlık alanlarda gerçekleşir. Yoğun kar yağışlarının neden olduğu kırık ve devrikler, ıslak kar yağışında ve hava sıcaklığının 0 civarında olması durumunda, ağaç tepelerinde daha çok kar biriktiği için fazlalaşır. İğne yapraklı ağaçlar, kışın yaprağını döken ağaçlara göre kardan daha fazla zarar görürler. İbreli türler kara mukavemet bakımından, en fazla dayanıklı olandan başlamak üzere; dağ çamı (Pinus cembra), veymut çamı (P. strobus), Göknar (Abies spp.), Sedir (Cedrus spp.), Ladin (Picea spp.), Çs (P. silvestris), Servi (Cupressus spp.), Çz (P. brutia), Çf (P. pinea), Çk (P. nigra).

32 Orman ağaçlarının bünyelerindeki şeker miktarlarına ve osmotik basınç değerlerine göre soğuk zararlarına karşı mukavemetleri değişmektedir. Bir türün kuzey ve yüksek yayılış alanlarında bulunan orijinlerindeki şeker konsantrasyonu, güney veya alçak yükseltilerde bulunan orijinlerindeki şeker miktarına göre daha azdır. Fidanlardaki osmotik basınç değerleri de soğuk koşullara dayanıklılık yönünden benzer özellikler gösterirler. Belirtilen bu özellikler, soğuk zararlarına karşı mukavim orijin veya birey seçimi için fidanlıklarda erken teşhis çalışmalarında kullanılmakta ve rezistant ıslahı programlarında değerlendirilmektedir.

33 Orman ağaçlarında geç ve erken don zararlarına karşı alınacak önlemlerden biri de, tür içindeki varyasyonun fenolojik tespitlerle belirlenerek orijinlerin büyümeye başlama ve bitirme tarihlerinin tespit edilmesidir. Kuzey orijinleri daha ılık güney bölgelerinde ilkbahar donlarından zarar görmektedirler. Bu nedenle geç donların söz konusu olduğu yerlerde, vejetasyon dönemine geç başlayan orijinlerin kullanılması gerekmektedir. Sonbahar donlarına mukavim orijinlerin seçiminde ise, vejetasyon dönemini erken kapatanlar tercih edilmelidir.

34 Ladinde fidanlık şartlarında erken, orta ve geç vejetasyona başlama özellikleri

35

36

37

38

39 Orman ağacı türleri, ekstrem klimatik koşullardan olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu etki, doğal yetişme ortamları dışında egzotik tür olarak kullanılmaları halinde çok daha fazla zararlı sonuçlar doğurmaktadır. Örn., Çz hızlı büyüyen bir ağaç türü olarak rüzgara dayanıklılığı azdır. Rüzgar bu türün gelişmesinde, gövde ve tepe şekillenmesinde büyük rol oynar ve adeta bonitet ölçüsü olarak düşünülebilir. Gerçekten rüzgar etkisi altındaki yerlerde ve sığ topraklar üzerinde yayvan tepeler, çeşitli fena gövde şekilleri, gevşek ve aralıklı kapalılık tipik belirtilerdir. Rüzgardan az ya da çok derecede koruntulu, uygun toprak şartları gösteren mıntıkalardaki ormanlarda ince dallı, küçük ve dar tepeli fertlerden meydana gelen ve geniş alanlar kaplayan kızılçam meşcereleri bulunmaktadır.

40 Çz doğal yayılış alanında popülasyonlar arasında ve popülasyonlar içinde oldukça büyük bir genetik çeşitliliğe sahip olması, mukavemet ıslahı çalışmaları için de bir avantaj sağlamaktadır. İklim özellikleri itibarıyla geniş sınırlar arasında yayılış gösteren türün, en düşük sıcaklık değerlerinin 4 ile 11 arasında değiştiği ve 15 nin altına düşmediği belirtilmektedir. Bu nedenlerle Çz doğal YO içindeki ve dışındaki ağaçlandırma alanlarında kullanılabilmesi için, tohum üretim ve kullanım sınırlarının belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için orijin denemelerinin sonuçları alınıncaya kadar, ekolojik benzerlikler dikkate alınmak suretiyle kısa vadeli yöntemlerden (tohum transfer rejyonlamaları) yararlanılmaktadır. Ancak bu prensiplere uyulmadığı zaman, özellikle türün doğal ortamı dışında ve düşük sıcaklıkların gerçekleştiği alanlarda kullanılması durumunda, başta don olmak üzere çeşitli biyotik ve abiyotik etmenlerin meydana getirdiği zararlar ortaya çıkmaktadır.

41 c) Hava kirliliği ve Asit Yağmurlarına karşı mukavemet ıslahı Birçok ülkede ağaçlar üzerinde hava kirliliğinden kaynaklanan zararlar meydana gelmekte ve bazen bu zararlar kitle halinde orman ölümlerine neden olabilmektedir. Havaya karışan kirleticiler, esas olarak toz ve gazdan oluşan maddeler olarak iki grupta toplanmaktadır. Kükürtdioksit (SO 2 ), azotoksitler (NO X ), karbonmonoksit ve hidrojen sülfür gaz halindeki kirleticilerdir. Havaya karışan SO 2 ve (NO X ) gazlarının yüksek oranda bulunması yağışların asitleşmesine neden olmaktadır. Özellikle SO 2 verdiği zarar derecesi, miktarı ve yayılış alanının büyüklüğü bakımından daha fazla önem taşımaktadır. Almanya da orman ölümlerine neden olan asit yağmurlarında SO 2 payı %70 oranındadır.

42 Termik santral bacalarına filtre takılmamsı nedeniyle Çz de SO 2 gazının neden olduğu büyük tahribat

43 SO 2 gazının bitkilere verdiği zarar; bazı enzimlerin bileşimini bozmak, klorofil hücrelerini zarara uğratmak, oksidasyon ve redüksiyon ile protoplazmayı tahrip etmek, metabolizma olaylarını engellemek şeklinde çeşitli yollarla olmaktadır. Böylece bitkinin önce asimilasyon organları ölüp dökülmekte, daha sonra da tüm bitki ölmektedir. Gaz zararlarına örnek olarak Muğla-Yatağan Çz ormanlarında ve Artvin-Murgul yöresindeki doğu ladini ormanları verilebilir. Muğla yöresinde tesis edilmiş olan Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy termoelektrik santrallerinden çıkan gazlar nedeniyle Çz ormanlarında 1988 yılından itibaren gruplar halinde kurumalar başlamıştır. Artan baca gazları, özellikle SO 2 etkisiyle 1650 ha orman alanında ağaçların kurumasına neden olmuştur.

44 Zararlı gazlara karşı mukavemet ıslahı çalışmaları kapsamında; gaz zararlarının yoğun olduğu Picea abies ormanlarında, SO 2 ve hidrojen sülfüre karşı fenotipik yönden dayanıklı bireylerden alınan vejetatif materyal ile fidanlar üretilmiş ve bu yeni bireylerin de gaz zararlarına karşı anaç bitki gibi zarara karşı mukavemet gösterdiği tespit edilmiştir. Ormanlarda meydana gelen kitle halindeki ölümlerde en etkili olan gaz SO 2 tir. SO 2, gaz olarak ya da suda çözünmüş çeşitli formlardaki çözeltiler halinde bitkileri doğruda ya da dolayı olarak tahrip edip zarara uğratmaktadır. Bitkilerin duyarlı olduğu hava kirliliğinin bulunduğu bölgelerde, en önde gelen amaç, ormanların olduğu gibi kalmasını sağlamaktır. Önemli olan başka bir husus da, hava kirliliğine karşı nispeten dayanıklı ağaç türlerinin, orijinlerin, klon veya bireylerin seçilmesidir.

45 Ağaç türlerinin SO 2 karşı duyarlılık dereceleri: Çok Duyarlı Türler Göknar, Ladin, Duglas, Sarıçam, Avrupa melezi, Erguvani söğüt Duyarlı Türler Ihlamur, Dişbudak, Kayın, Karayemiş, Çam, Melez, Kadın tuzluğu, Gevrek söğüt, Küçük yapraklı ıhlamur Nispeten Duyarsız Türler Meşe, Kızılağaç, Kavak, Akçaağaç, Armut, Şimşir, Kurtbağrı, Sapsız meşe, Kurşun kalem ardıcı

46 Ağaç türlerinin azotoksite karşı duyarlılık dereceleri: Çok Duyarlı Türler Betula papyrifera, Larix europea, L. leptolepis Duyarlı Türler Acer platanoides, A. palmatum, Tilia grandifolia, T. parvifolia, Abies pectinata, Chamecyparis lawsoniana, Picea alba, P. homopelis Nispeten Duyarsız Türler Carpinus betulus, Fagus sylvatica, Ginkgo bloba, Robinia pseudoacacia, Sambucus nigra, Quercus robur, Ulmus montana, Pinus austriaca, Taxus baccata

47 Ağaç türlerinin azottrioksite karşı duyarlılık dereceleri: Çok Duyarlı Türler Alnus glutinosa, A. incana, Carpinus betulus, Tilia cordata, T. tomentosa Duyarlı Türler Acer pseudoplatanus, Betula pendula, Fagus sylvatica, Fraxinus exelsior, Larix species, Picea abies, Pinus sylvestris Nispeten Duyarsız Türler Acer compastre, Acer negundo, Quercus borealis, Quercus robur, Robinia pseudoacacia, Chamecyparis species

48 Ağaç türlerinin ozona karşı duyarlılık dereceleri: Duyarlı Türler Fraxinus pensylvanica, F. americana, Liquidambar stryaciflua, Quercus palustris, Q. coccinea, Q. alba, Platanus species Nispeten Duyarsız Türler Cornus mas, C. florida, Acer platanoides, A. saccharum, Quercus robur, Betula papyrifera

49 Hava kirleticilerin bitki büyümesini engellemeleri sonucu ortaya çıkan sorunlar