PSY 329 EVRİMSEL PSİKOLOJİ İnsan Zihninin Biyopsikolojik İncelenmesi. Bölüm 2

Transkript

1 PSY 329 EVRİMSEL PSİKOLOJİ İnsan Zihninin Biyopsikolojik İncelenmesi Bölüm 2

2 Giriş: Modern Evrimsel Biyoloji ile Modern Psikolojinin Yeni Bir Sentezi (Karl Grammer, 1996) 2

3 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ - ayağınız arabanızın lastikleri 3

4 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ Adaptasyonların Kökenleri: Üç Kuram 1. Yaratılışçılık ya da Akıllı Tasarım (Creationism or Intelligent design) Bilimsel bir kuram olarak ele alınmaz... Test edilebilir değildir... Araştırmacıların yeni hipotezler üretmelerine izin vermemiş, yeni keşiflere yol açmamıştır... Herhangi bir bilimsel açıklama sağlamaz 2. Tohumlama Kuramı (Seeding theory) Güçlükler... Elimizde güçlü kanıtlar yok... Yeni herhangi bir keşfe yol açmamıştır... Evrime ilişkin nedensel süreçler hakkında herhangi bir açıklama getirememiştir. 4

5 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ 3. Doğal Seçilim Yoluyla Evrim Kuramın temel ilkeleri sayısız kere doğrulandı ve yanlış olduğu gösterilemedi. Tasarım farklılıklarından kaynaklanan ayırımlı üreme laboratuvarda ve doğada ortaya kondu. Doğal seçilim yoluyla evrim kuramı bilisel bir yaklaşımı ifade etmektedir bilinen olguları açıklamaktadır 2. yeni yordamalara yol açmaktadır 3. önemli bilimsel araştırma alanlarına rehberlik etmektedir DOĞADAKİ MUAZZAM ÇEŞİTLİLİĞİ AÇIKLAYABİLEN YEGANE BİLİMSEL KURAMDIR. 5

6 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ Evrimin Üç Ürünü ADAPTASYONLAR ADAPTASYONLARIN YAN-ÜRÜNLERİ RANDOM ETKİLER (ya da gürültü) Philtrum The epicanthal fold

7 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ Evrimin Üç Ürünü Adaptasyonlar evrimin en önemli kaynağıdır. (Alcock, 2009; Dawkins, 1982; Dennet, 1995; Gould, 1997; Trivers, 1985; Williams, 1992). ADAPTASYONLAR Kalıtsal olan ve güvenilir bir biçimde gelişen karakteristikler doğal seçilim yoluyla meydana gelmiştir, çünkü bu karakteristikler evrimsel süreçte popülasyonda var olan alternatif tasarımlara kıyasla yaşamkalım ve üreme ile ilgili problemlerin çözümünde daha etkili bir rol oynamıştır. Göbek kordonu (umbilical cord) 7

8 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ Evrimin Üç Ürünü YAN-ÜRÜNLER Adaptif problemlerin çözümünde herhangi bir rolü bulunmayan, herhangi bir işlevsel tasarıma sahip olmayan karakteristiklerdir; bir biçimde adaptasyonlar ile bağlaşık bir biçimde gelişmişlerdir. Göbek deliği (belly button) 8

9 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ Evrimin Üç Ürünü RANDOM ETKİLER (GÜRÜLTÜ) Random etkiler, mutasyonlar, çevrede ani bir biçimde gelişen değişmeler ya da gelişimsel evrelerde ortaya çıkan tesadüfi etkiler tarafından meydana gelir. Göbek deliğinin belirli bir biçimde olması 9

10 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ Adaptasyon çeşitli tasarım özelliklerine «design features» sahip özel bir tasarımdır «special design» ETKİLİLİK/ YETERLİK (EFFICIENCY) (=problemi çözmede yeterli ve etkili olmak) MAKUL MALİYET (ECONOMY) (=problemi ekonomik bir biçimde çözmek) KESKİNLİK/ DAKİKLİK (PRECISION) (=tüm bileşen parçaların belirli bir amaca uygun olarak çalışması) GÜVENİRLİK (RELIABILITY) (=uygun bağlamında neyi mümkün kılmak üzere tasarlanmışsa, o işlevi yerine getirmesi) Bir adaptasyon bireyin yaşamkalım ve üremesine yardımcı olan bir mutasyon ile başlayabilir. 10

11 İNSAN DOĞASININ KÖKENLERİ Evrimsel Uyumlamanın Gerçekleştiği Çevre ya da Biyolojik «Niş» The Environment of Evolutionary Adaptedness (EEA) (John Bowlby of attachment theory) EEA bir adaptasyonun gelişmesinden sorumlu evrimsel dönem boyunca gerçekleşen seçilim baskılarının istatistiksel bileşimi (Tooby & Cosmides, 1992). SEÇİLİM GÜÇLERİ ADAPTIVE PROBLEMS 11

12 EP de Evrimsel Analiz Düzeyleri Evrimsel Hipotezler Geliştirme ve Test Etmede İki Strateji Strategy 1: Kuram-temelli ya da «Top-Down» Strategy Strategy 2: Gözlem-temelli ya da «Bottom-Up» Strategy Adım 1: Var olan kuramdan bir hipotez türet Adım 2: Hipotez temelinde yordamalarını test et Adım 3: Elde ettiğin görgül bulguların yaptığın yordamalarla tutarlıolup olmadığını değerlendir. Adım 1: Yapılan (iyi bilinen) bir gözlem temelinde uyumlama işlevine ilişkin bir hipotez geliştir Adım 2: Hipotez temelinde yordamalarını test et Adım 3: Elde ettiğin görgül bulguların yaptığın yordamalarla tutarlıolup olmadığını değerlendir. 12

13 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Her Bir Türün Bir Doğası Vardır 13

14 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ İnsanlar Buna Bir İstisna Oluşturmaz! 14

15 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ İnsanlar Buna Bir İstisna Oluşturmaz! Doğal Seçilim Yoluyla Evrim, insan doğasının temel bileşenlerini üretme becerisine sahip bilinen tek nedensel süreç olduğuna göre, tüm psikolojik kuramlar açık ya da örtük olarak evrimseldir. 15

16 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Evrilmiş Psikolojik Mekanizmaların (EPM = Evolved Psychological Mechanisms) Tanımı 1. Bir EPM türün yaşamkalım ve üreme başarısıyla ilgili olarak evrimsel tarihçesinde karşılaştığı özgül (specific) bir problemi tekrarlayan bir biçimde çözdüğü için bu formda karşımıza çıkar. 2. Bir EPM bilginin sadece dar bir dilimini kulanacak biçimde tasarlanmıştır. 3. Bir EPM nın girdisi (input) organizmaya belirli bir adaptif problemle karşı karşıya olduğunu söyler. 4. Bir EPM nın girdisi karar verme kurallarına dönüştürülerek çıktı (output) halini alır. 5. Bir EPM nın çıktısı bir fizyolojik aktivite olabilir, diğer psikolojik mekanizmalara girdi olabilir ya da gözlenebilen bir davranış olarak kendisini gösterebilir. 6. Bir EPM nın çıktısı özgül bir adaptif probleme çözüm olarak yönlendirilir (bu çözümler optimal olmadığı gibi, güncel de olmayabilir). 16

17 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Evrilmiş Psikolojik Mekanizmaların (EPM) Tanımı Bir EPM organizmadaki bir yordamlar setini ifade eder, bunlar belirli bir adaptif roblemin çözmüne tarihsel olarak yardım etmiş tasarımlardırdır; belirli bir bilgi dilimini alır, karar verme kuralları üzeriden çıktıya dönüştürürler. INPUT Decision Rules IF THEN OUTPUT 17

18 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Evrilmiş Psikolojik Mekanizmaların Önemli Özellikleri EPM lar zihne şeklini vermede keyfi olmayan ölçütler sağlarlar FONKSİYON EPM lar probleme özgü olma eğilimindedirler. («genel adaptif problem» diye bir şey yoktur (Symons, 1992)) İnsanlar çok sayıda evrilmiş psikolojik mekanizmaya sahiptir. EPM ların özgüllüğü, karmaşıklığı ve sayıca çok olması insanlara davranışsal esneklik sağlar. Alana-özgü (domain-specific) olmayan EPM lar. 18

19 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar 19

20 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar

21 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar Kıskançlık Nasır oluşumu 21

22 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar 22

23 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar Ensest Kaçınması (LEARNED INCEST AVOIDANCE): İnsanlar yakın genetik yakınları ile cinsel ilişkiden kaçınmayı öğrenirler. Tat İtinmesi (LEARNED FOOD AVERSIONS): İnsanlar toksin içeren yiyeceklerden kaçınmayı öğrenirler. Prestij Kazanma (LEARNED PRESTIGE CRITERIA): İnsanlar içerisinde bulundukları yerel kültürden hangi davranışların statü ve prestijlerini yükselteceğini örenirler. 23

24 INSAN DOĞASININ ÖZÜ: EVRİLMİŞ PSİKOLOJİK MEKANİZMALARIN TEMELLERİ Öğrenme, Kültür, Evrilmiş Psikolojik Mekanizmalar 24

25 EVRİMSEL HİPOTEZLERİN TEST EDİLMESİNDE YÖNTEM Yöntemler Veri Kaynakları Farklı türleri karşılaştır Arkeolojik kayıtlar Kültürlerarası karşılaştırmalar yap Avcı-toplayıcı toplumlardan gelen veriler Fizyolojik ve beyin görüntüleme tekniklerini kullan Gözlemler Genetik yöntemleri kullan Öz-raporlar Türlerin dişi ve erkeklerini karşılaştır Yaşam tarihçesi kayıtları, kamu arşivleri Tür içerisindeki farklı bireyleri birbirleriyle karşılaştır İnsan ürünleri Aynı bireyleri farklı bağlamlarda karşılaştır Deneysel yöntemleri kullan 25

26 Kısa-süreli eşleşme için fizyolojik kanıtlar o Testis boyutu/ Sperm miktarı İnsan erkeğinde testisler şempanze testislerinden daha küçük olmasına karşın, gorillanın testislerinden daha büyüktür (Dunsworth, 2007)

27 Keçiler o Kaya tırmanışçıları o Ağaçlarda dolaşanlar o Mera keçileri

28 ADAPTİF PROBLEMLERİN SAPTANMASI Modern Evrimsel Kuramın Rehberliği Evrensel Insan Yapılarının Rehberliği Geleneksel Topluöların Rehberliği Paleoarkeoloji ve Paleoantropoloji alanlarının Rehberliği Halihazırdaki Mekanizmaların Rehberliği Görev Analizlerinin Rehberliği 28