KURAMSALLAŞMANIN YÖNÜ İNCELEME DÜZEYİ

Transkript

1 KURAMIN FARKLI YÖNLERİ i) Kuramsallaşmanın yönü; tümdengelimci ya da tümevarımcı ii) İnceleme düzeyi; mikro, makro ya da mezo iii) Tözel ya da formel bir kuram olarak odağı iv) Açıklamanın biçimi; yapısal ya da yorumlayıcı v) İşlediği etki alanı; empirik bir genelleme, orta erimli bir kuram ya da bir çerçeve KURAMSALLAŞMANIN YÖNÜ *Araştırmacılar kuram oluşturma ve test etmeye iki yönden yaklaşır. Bazıları soyut düşünmeyle başlar. Mantıksal olarak kuramdaki fikirleri somut kanıtlara bağlarlar ve sonra fikirleri kanıtlara karşı test ederler. * Diğerleri, empirik kanıtların belirli gözlemleriyle başlar. Kanıtlara dayanarak genelleme yaparlar ve gittikçe daha soyut fikirlere doğru giderler. 1 Tümdengelimci yönde bir kuramsallaştırmada, soyut kavramlarla ya da kavramlar arasındaki mantıksal bağın ana hatlarını çizen kuramsal bir önermeyle başlarsınız ve sonra somut, empirik kanıtlara doğru gidersiniz. Böylece, fikirlerle ya da toplumsal dünyanın zihinsel bir resmiyle başlayıp sonra düşünme biçiminizi gözlemlenebilir empirik kanıtlarla test edersiniz. Tümevarımcı yönde bir kuramsallaştırmada empirik dünyayı gözlemleyerek işe başlar ve sonra olup biten üzerine düşünürsünüz, gittikçe daha soyut biçimlerde düşünür, kuramsal kavramlar ve önermelere doğru ilerlersiniz. Tümdengelimci kuramsallaştırma iyice düşünülmüş kuramsal bir resimle başlamanızı gerektirirken, tümevarımcı kuramsallaştırmada genel bir başlıkla ve bazı belirsiz fikirlerle başlayıp sonra onları rafine hale getirerek daha kesin kuramsal kavramlara doğru ayrıntılandırabilirsiniz. İNCELEME DÜZEYİ Mikro Düzeyde Kuram: Toplumsal yaşamın kısa sürelerde gerçekleşen mikro düzeyi (örneğin bireyler ya da küçük gruplar arasında yüz yüze etkileşmeler ve karşılaşmalar) üzerine odaklanan toplumsal kuramdır. Örnek: Lise sınıflarında kargaşaya yol açan davranışlara dair mikro düzeyde bir kuram, sınıflarda öğrencilerle öğretmenler arasındaki etkileşimlerin ayrıntılı gözlemine dayanarak öğrenci önderlerinin ve muhaliflerinin nasıl belirli kalıplara göre hareket ettiğine ve farklı sonuçlara yol açtığına işaret etti.

2 Makro Düzeyde Kuram: Büyük ölçekli olayları (örneğin 18. yüzyılda Batı Avrupalı emperyalist güçlerle Çin medeniyeti arasındaki karşılaşmaların kalıpları) içerir. Bu inceleme düzeyi için uzun zaman süren ve çoğunlukla büyük alanları kapsayan, doğrudan ve dolaylı temas halindeki büyük toplumsal birimler arasında gerçekleşen olaylar, süreçler, kalıplar ve yapıları açıklamak için tasarlanmıştır. Mezo Düzeyde Kuram: Toplumsal yaşamın orta düzeyindeki (örneğin örgütlenmeler, hareketler ve topluluklar) ilişkiler ve yapılar ve orta uzunlukta sürelerde işleyen olaylar (aylar, birkaç yıl ya da on yıl) üzerine odaklanan toplumsal kuramdır. KURAMIN ODAĞI Tözel kuram: Özellikle belirli bir başlığa göre hazırlanmış bir kuram türüdür. Toplumsal gerçeklikteki belirli bir içerik ya da başlığa odaklanır. Örneğin aile ilişkileri, çocuk yaşta suç teşkil eden davranışlar ya da ırksal etnik ilişkiler hakkında olabilir. Bir konu ile ilgili güçlü açıklamalar getirir, fakat tözel kuramın farklı konulara genelleştirilmesi zordur. Daha düşük soyutlama düzeyi daha dar kapsamlı kavramlar içerir. Formel kuram: Genel olan ve belirli pek çok alana uygulanabilen bir kuram türüdür. Birçok başlık üzerine işleyen genel süreçler ya da yapılar üzerinde odaklanır. Örneğin, toplumsal kimlik oluşturma hakkındadır. Bir formel kuramın çoğu zaman pek çok tözel alanda uygulaması bulunur. Formel kuram birçok konu arasında köprü kurar. Zayıflığı belirli toplumsal mecra ile daha az bağlı olmasıdır ve belirli bir başlığa uygulanması için ayarlanması gerekebilir. 2

3 AÇIKLAMA BİÇİMLERİ Kestirim ve Açıklama Bir kuramın asıl amacı açıklamaktır. Pek çok kişi açıklamayla kestirimi birbirine karıştırır. Araştırmacılar, bir şeyin neden belirli bir biçim aldığını ya da gerçekleştiğini söyleyen kuramsal bir argüman olan kuramsal açıklama üzerinde odaklanır. Genel bir kurala ya da ilkeye işaret eder. Bu kavramlar arası bağlantıdır. Kestirim, bir şeyin olacağına dair bir ifadedir. Kestirimde bulunmak açıklamaktan daha kolaydır. Fakat iyi açıklamalar aynı zamanda kestirimde de bulunur. Örnek: Güneşin her sabah doğduğunu biliyorsunuz. Her sabah belirli bir saatte gökyüzü bulutlarla kaplı olsa da olmasa da güneşin doğacağını kestirebilirsiniz. Peki ama neden böyledir? Bir açıklama, Büyük Kaplumbağanın güneşi sırtında gökyüzünün bir ucundan öbür ucuna taşıdığıdır. Başka bir açıklama tanrının birinin okunun ucunu yakıp gökyüzüne fırlattığı ve bunun bize güneş gibi göründüğüdür. Açıklama, belirli bir konumda olanı mantıksal olarak işlerin nasıl yürüdüğüyle ilgili daha soyut ya da temel bir ilkeye bağlamayı içerir. Tartışmaya açmak üzere öneri: 3 Açıklama Yöntemi: RRRE Resolution: Çözme / ayrıştırma Redescription: Yeniden tanımlama Retroduktion: Retrodüksiyon [bir sorunun çözümünü etken dışı başka bir faktörün yapmasıdır...başka bir ifade ile gözlemlerimizi, gözlem dışı kalan nesne, süreç veya kavramlarla açıklamayı sağlayan bir çıkarım yöntemidir; örneğin, geliri artan insanların harcamalarının artmasının nedenini araştırdığımız zaman buna cevap olarak ''sosyal statü kaygısı'' diyebiliriz...işte bu iktisadi sorunun cevabını sosyolojik bir sebebin açıklaması retrodüksiyon örneğidir] Elimination: Ortadan kaldırma / alternatif olası nedenlerin ortadan kaldırılması Açıklamanın gücü ve aynı zamanda açıklamanın kendisinin sınanması, onun kuram geliştirme ve değerlendirme potansiyeliyle ölçülür. Nedensel Açıklama Nedensel açıklama, olayların niçin gerçekleştiği ve işlerin nasıl yürüdüğü hakkında nedenler ve sonuçlar şeklinde ya da belirli sonuçlar üreten bir etken olarak ifade edilen bir tür kuramsal açıklamadır. Nedensellik kurmak için üç şeye gereksinim vardır: zaman sırası, ilinti ve akla yakın alternatiflerin elenmesi.

4 Zaman sırası koşulu, bir nedenin bir sonuçtan önce gelmesi gerektiği anlamına gelir. Ancak sadece zaman sırası bir nedensellik doğurmaz. Herhangi bir şey bir diğerinden önce gerçekleşti diye, sonra gerçekleşenin nedeni değildir. Diğer taraftan zaman sırasını belirlemek de her zaman için kolay değildir. Örneğin, bir araştırmacı çok eğitim almış insanların aynı zamanda az önyargılı olduğunu buluyor. Daha fazla eğitim önyargıda azalmaya mı neden oluyor? Yoksa çok önyargılı insanlar eğitim almaktan kaçınıyor mu? İlinti, iki olayın, özelliğin ya da etkenin, biri gerçekleştiğinde/var olduğunda diğerinin de büyük olasılıkla gerçekleşeceği/var olacağı biçimde gerçekleşmesidir. Örneğin, Cuma günü girdiğim sınavlardan yüksek not alıyordum; Pazartesileri girdiğim sınavlardan ise düşük notlar alıyordum. Haftanın günüyle sınav notu arasında ilinti var mıdır? Var ise bu haftanın gününün sınav notuma neden olduğu anlamına mı gelmektedir? Neden hafta sonu 20 saat çalışmam ve Pazartesileri çok yorgun olmamdı. Eğer bir ilinti bulunamıyorsa, nedensel ilişki mümkün değildir. Ancak nedenselliği olmayan bir ilinti bulunabilir. İlinti, ilintili olmayan potansiyel nedenleri eler, ancak bir nedeni kesin olarak belirleyemez. Alternatifleri elemek, sonucun nedensel değişkene bağlı olduğunu ve başka bir şeye bağlı olmadığını göstermesi gerektiği anlamına gelir. Yapısal Açıklama Olayların niçin gerçekleştiği ve işlerin nasıl yürüdüğüyle ilgili, kapsamlı bir yapının ana hatlarının çizilmesiyle ve o yapıdaki, birbirine bağımlılıkların, mesafelerin ya da konumlar arasındaki ilişkilerin vurgulanmasıyla ifade edilen bir kuramsal açıklama türüdür. Ardışık Kuram: Bir yapısal açıklama kullanan, ardışık bir örüntünün ana hatlarını çizen ve olayları oluşturan sıralı düzeni, aşamaları, adımları ya da evreleri belirten bir kuram türüdür. 4 Ağ Kuramı: Kendi içinde bir ağ ya da şebeke içindeki yerler ve bağlantılar ile ağın genel örüntüsü ya da şekli üzerine vurgu yapan bir yapısal açıklama kullanan bir kuram türüdür.

5 Soru 12 Felsefe ( /Tarihi ve Bilim Tarihi) kendine özgü metodik kavrama/kavramsallaştırma faaliyeti midir yoksa bir tür serbest okuma ya da edebi ve spekülatif bir edim midir? Sosyolojide kavram, nüfuz ettirendir; gösterendir, açığa çıkartandır. Felsefi kavram farklı mıdır? Soru 13 Felsefi bilgi nesneleri, bilimsel bilgi nesnelerinden ayrı bir dünyanın nesneleri olarak mı var olurlar? Hipotezler ya da kavramlar oluşturmak için keyfi olmayan bir prosedür tesis edilebilir mi? Felsefenin açıklamaları / kuramları / söylemleri Büyük Kaplumbağa ile mi ilgilidir? Felsefede kuramsallaşmanın yönü nedir? Felsefede inceleme düzeyi nedir? 5