T.C. MALİYE BAKANLIĞI AVRUPA BİRLİĞİ VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI ORGANİZE SUÇLARLA MÜCADELE ÇERÇEVESİNDE AVRUPA BİRLİĞİ NDE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASININ ÖNLENMESİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIĞI YETERLİK TEZİ Hazırlayan ÖZGÜR ÜTÜK Tez Danışmanı PINAR BAŞPINAR Ankara Temmuz 2010
ONAY SAYFASI
DOĞRULUK BEYANI Avrupa Birliği Uzmanlığı Yeterlik Sınavı çerçevesinde sunduğum bu çalışmayı, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yol ve yardıma başvurmaksızın yazdığımı, yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlardan her seferin gönderme yaparak yararlandığımı belirtir, bunu onurumla doğrularım.... /... /... Özgür ÜTÜK i
ÖZGEÇMİŞ 1983 yılında Bursa da doğdu. 2006 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü nden şeref derecesiyle mezun oldu. Aynı yıl ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü nde yüksek lisans öğrenimine başladı ve yüksek lisans öğrenimini 2009 yılının Ağustos ayında tamamladı. 2007 yılının Nisan ayında Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı nda Avrupa Birliği Uzman Yardımcısı olarak göreve başladı. Avrupa Birliği Uzman Yardımcılığı süresi boyunca Türkiye-Avrupa Birliği müzakereleri kapsamında, Sermayenin Serbest Dolaşımı, Yargı ve Temel Haklar ve Adalet, Özgürlük ve Güvenlik fasıllarında yürütülen çalışmalarda görev aldı. Yazar İngilizce bilmektedir. ii
İÇİNDEKİLER DOĞRULUK BEYANI... i ÖZGEÇMİŞ... ii İÇİNDEKİLER... iii KISALTMALAR... v GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ORGANİZE SUÇLAR VE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI 1.1. ORGANİZE SUÇLAR VE SUÇ ÖRGÜTLERİ... 5 1.1.1. Organize Suçun Tanımı... 5 1.1.2. Organize Suç Örgütleri: Nitelikleri ve Faaliyet Alanları... 7 1.2. SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI... 14 1.2.1. Tanımı... 14 1.2.2. Aşamaları... 16 1.2.3. Yöntemleri... 18 1.3. ORGANİZE SUÇLAR VE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI İLE ULUSLARARASI MÜCADELE... 22 1.3.1. Birleşmiş Milletler... 22 1.3.2. Mali Eylem Görev Gücü (FATF)... 25 1.3.3. Avrupa Konseyi... 29 1.3.4. Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF)... 32 1.3.5. INTERPOL... 33 1.3.6. Egmont Grubu... 34 1.3.7. Wolfsberg Grubu... 35 1.3.8. Basel Komitesi... 36 1.3.9. Diğer Girişimler... 36 İKİNCİ BÖLÜM AVRUPA BİRLİĞİ VE ORGANİZE SUÇLAR 2.1. ORGANİZE SUÇLAR VE AVRUPA... 39 2.2. AVRUPA BİRLİĞİ NİN ORGANİZE SUÇLARLA MÜCADELE POLİTİKASI... 41 2.2.1. İlk Girişimler... 42 2.2.2. Maastricht Antlaşması (Avrupa Birliği Antlaşması)... 43 2.2.3. 1997 Organize Suçlarla Mücadele Eylem Planı... 45 2.2.4. Amsterdam Antlaşması... 47 2.2.5. 98/733/JHA Sayılı Konsey Ortak Eylemi... 49 2.2.6. Viyana Eylem Planı... 49 2.2.7. Tampere Zirvesi... 50 2.2.8. Organize Suçlarla Mücadele Milenyum Strateji Belgesi... 52 2.2.9. Avrupa Güvenlik Stratejisi... 55 iii
2.2.10. Hague Programı... 56 2.2.11. 2008/841/JHA Sayılı Konsey Kararı... 58 2.2.12. Lizbon Antlaşması... 59 2.2.13. Diğer Önemli Belgeler... 61 2.2.14. Avrupa-Akdeniz Ortaklığı (Barcelona Süreci)... 62 2.2.15. Avrupa Komşuluk Politikası... 63 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA BİRLİĞİ NDE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI İLE MÜCADELE ÇALIŞMALARI 3.1. 91/308/EEC SAYILI KONSEY DİREKTİFİ... 66 3.2. 1997 ORGANİZE SUÇLARLA MÜCADELE EYLEM PLANI... 69 3.3. 98/699/JHA SAYILI KONSEY ORTAK EYLEMİ... 70 3.4. TAMPERE ZİRVESİ... 71 3.5. 2000/642/JHA SAYILI KONSEY KARARI... 72 3.6. 2001/500/JHA SAYILI KONSEY ÇERÇEVE KARARI... 73 3.7. 2001/97/EC SAYILI KONSEY DİREKTİFİ... 74 3.8. 2005/60/EC SAYILI DİREKTİF... 76 3.9. 2007/845/JHA SAYILI KONSEY KARARI... 85 3.10. DİĞER GİRİŞİMLER... 87 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ORGANİZE SUÇLARLA MÜCADELE ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE DE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASININ ÖNLENMESİ ÇALIŞMALARI VE AVRUPA BİRLİĞİ 4.1. ORGANİZE SUÇLAR VE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI İLE MÜCADELE ÇERÇEVESİNDE KATILIM MÜZAKERELERİ... 91 4.1.1. Tam Üyelik Yolunda Temel Belgeler... 91 4.1.1.1. Katılım Ortaklığı Belgeleri... 91 4.1.1.2. İlerleme Raporları... 93 4.1.1.3. Ulusal Programlar ve Türkiye nin AB Müktesebatına Uyum Programı 2007-2013....97 4.2. MÜZAKERE SÜRECİNDE GELİNEN NOKTA... 101 4.2.1. 24 No lu Adalet, Özgürlük, Güvenlik Faslı... 101 4.2.2. 4 No lu Sermayenin Serbest Dolaşımı Faslı... 102 4.3. TÜRKİYE DE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI İLE MÜCADELEDE MEVCUT DURUM... 104 BEŞİNCİ BÖLÜM DEĞERLENDİRME VE GELECEĞE YÖNELİK ADIMLAR...117 SONUÇ... 128 KAYNAKÇA... 135 iv
KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri ARO Malvarlığı Takip Bürosu (Asset Recovery Office) BDDK Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BM Birleşmiş Milletler ECU Avrupa Para Birimi (European Currency Unit) ENP Avrupa Komşuluk Politikası (European Neighbourhood Policy) ESW Egmont Güvenli Ağı (Egmont Secure Web) EUROMED Avrupa-Akdeniz Ortaklığı (Euro-Mediterranian Partnership) EUROPOL Avrupa Polis Teşkilatı (European Police Office) FATF Mali Eylem Görev Gücü (Financial Action Task Force) FBI Federal Soruşturma Bürosu (Federal Bureau of Investigation) FOPAC Suçtan Kaynaklanan Gelirleri İzleme Grubu (Fonds Provenant d Activities Crimenelles) HAK Hükümetlerarası Konferans IAIS Uluslararası Sigorta Denetçileri Birliği (International Association of Insurance Supervisors) IMF Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund) IMoLIN Karapara Aklamaya Karşı Uluslararası Bilgi Ağı (International Money Laundering Information Network) INTERPOL Uluslararası Polis Teşkilatı (International Police Organization) ILO Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labor Organization) IOSC Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonu Örgütü (International Organization of Securities Commission) KKTC Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti MASAK Mali Suçları Araştırma Kurulu NCIS Ulusal Suç ve İstihbarat Servisi (National Criminal and Intelligence Service) v
OECD OGSP PTT SASMUS SPK TADOC TCK TREVI UNODC Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (Organization for Economic Cooperation and Development) Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası Posta ve Telgraf Teşkilatı Sınıraşan Suçlarla Mücadele Sözleşmesi Sermaye Piyasası Kurulu Türkiye Uluslararası Uyuşturucu ve Organize Suçlarla Mücadele Akademisi (Turkish International Academy Against Drugs and Organized Crime) Türk Ceza Kanunu Terörizm, Radikalizm, Ekstremizm, Şiddet (Terrorism, Radicalism, Extremizm, Violence) Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (United Nations Office on Drugs and Crime) vi
GİRİŞ Son yıllarda ülkelerin karşılaştıkları önemli güvenlik sorunları arasında uyuşturucu ticareti ve çeşitli kaçakçılık türleri gibi organize suçlar ön plana çıkmaktadır. Soğuk Savaş sonrasında hız kazanan küreselleşme süreci ile birlikte yukarıda sayılan yasadışı faaliyetler sınıraşan bir niteliğe bürünerek birçok devleti ilgilendiren bir sorun halini almıştır. Bu durum ise uluslararası işbirliğini zorunlu hale getirmiştir. Bu çerçevede, başta Birleşmiş Milletler (BM) olmak üzere birçok uluslararası kuruluş bünyesinde organize suçlarla mücadeleye yönelik olarak çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Avrupa Birliği ne (AB) üye ülkeler sahip oldukları gelir düzeyi nedeniyle uyuşturucu ve göçmen kaçakçılığı başta olmak üzere birçok organize suç türü bakımından hedef konumda bulunmaktadırlar. Afganistan ve Latin Amerika da üretilen uyuşturucu maddeler birçok farklı rotadan Avrupa ya transfer edilmektedir. Ayrıca, Asyalı ve Afrikalı birçok yasadışı göçmenin hedefinde AB ülkelerine ulaşmak yer almaktadır. Bu bağlamda, uyuşturucu maddelerin ve yasadışı göçmenlerin geldikleri ülkeler kadar, AB ye sınır komşusu olan ve yasadışı göçmenlerin ve maddelerin geçiş yaptıkları transit ülkeler de organize suçlarla mücadelede AB açısından büyük önem arz etmektedir. Öte yandan Avrupa suç piyasasında Avrupalı organize suç örgütlerinin yanı sıra, komşu coğrafyalardan ve dünyanın çeşitli bölgelerinden suç şebekelerinin faaliyet göstermesi, AB nin organize suç örgütleri ile mücadelesinde başta sınır komşuları olmak üzere birçok ülke ile işbirliği yapmasını gerektirmektedir. Ulusal ve uluslararası güvenliğe yönelik önemli bir tehdit haline gelen organize suç örgütlerinin temel amacı, yasadışı faaliyetler yoluyla ekonomik çıkar elde etmektir. Ancak, bu faaliyetlerden elde edilen gelirler çok yüksek meblağlarda olup, genellikle nakit formundadır. Bu durum ise güvenlik güçlerinin 1
dikkatini çekmeden bu gelirlerin harcanmasını ve gizlenmesini zorlaştırmaktadır. Bu nedenden ötürü, organize suç örgütleri, yasadışı faaliyetlerden elde ettikleri karaparayı, kaynağını gizlemek ve yasal sisteme dahil etmek amacıyla aklama olarak nitelendirilen bir takım işlemlerden geçirmektedir. Bu çerçevede, karapara aklama ile mücadele gerek organize suç örgütlerince işlenen ve öncül suç olarak nitelendirilen suçların tespit edilmesi ve cezalandırılması, gerekse organize suç örgütlerinin gelir kaynaklarından mahrum bırakılması ve öncül suçların işleniş amaçlarının ortadan kaldırılması bakımından büyük önem arz etmektedir. Ayrıca, karapara aklamanın önlenmesi çerçevesinde yapılan çalışmalar ile organize suç örgütlerinin finans ağlarının tespit edilmesi, organize suç örgütlerinin çökertilmesi bağlamında önemli bir istihbarat kaynağıdır. Adalet, Özgürlük ve Güvenlik alanı yaratmayı hedefleyen AB açısından organize suçlarla ve karapara aklanması ile mücadele öncelikli alanlar arasında yer almaktadır. Bu çerçevede, AB açısından önemli bir güvenlik sorunu oluşturan organize suçlar ve suç gelirlerinin aklanması, Üye Devletlerin hükümet ve devlet başkanlarının katıldığı Zirvelerde ele alınmış, organize suçlar ve karapara aklama ile etkili bir mücadele yürütülmesi amacıyla çeşitli strateji belgeleri hazırlanarak, AB müktesebatında Üye Devletler açısından bağlayıcı nitelikte birçok düzenleme yapılmıştır. Yürütülen bu faaliyetlerde organize suçlar ve karapara aklama ile mücadelenin dış boyutu da dikkate alınarak, AB açısından önemli konumda olan ülkelere yönelik çalışmalara da yer verilmiştir. AB ile tam üyelik müzakerelerini sürdüren Türkiye, Asya ve Avrupa yı birbirine bağlayan köprü konumu ile başta uyuşturucu ve göçmen kaçakçılığı gibi sınıraşan suçlar olmak üzere AB nin organize suçlar ile mücadele politikasında büyük önem arz etmektedir. Öte yandan, günümüzde organize suç örgütleri ile mücadele sadece kolluk kuvvetleri ve adli makamlar ile yürütülmemekte, organize suç örgütlerinin finans ağlarına yönelik çeşitli çalışmalar da yapılmaktadır. Bu bağlamda, suç gelirlerinin aklanması ile mücadele suç örgütlerinin temel amacı olan ekonomik çıkarlardan mahrum bırakılmasına ve para trafiğinin ortaya çıkarılmasına katkı sağlamaktadır. Ancak, yukarıda da belirtildiği üzere, aklama ile mücadele sınıraşan bir konu olması nedeniyle uluslararası işbirliğini 2
gerektirmektedir. Bu çerçevede, AB açısından organize suçlarla mücadelede Türkiye nin suç gelirlerinin aklanması ile mücadele kapasitesinin geliştirilmesi kritik bu konudur. Türkiye de, 2005 yılında AB ye katılım müzakerelerinin başlaması ile suç gelirlerinin aklanması ile mücadelede AB müktesebatına uyum ve idari kapasitenin güçlendirilmesine yönelik olarak çeşitli yasal ve idari düzenlemeler yapılmıştır. Müzakere süreci öncesi dönem ile karşılaştırıldığında Türkiye aklama ile mücadelede önemli yol katetmekle birlikte Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan İlerleme Raporlarında belirtildiği üzere AB müktesebatına henüz tam uyum sağlamış olmayıp atılması gereken bazı adımlar bulunmaktadır. Bu çalışmada, AB nin güvenlik açısından öncelikleri arasında yer alan organize suçlar ile suç gelirlerinin aklanması arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak, AB de suç gelirlerinin aklanması ile mücadele kapsamında gelinen noktaya ve Birliğe üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye de bu alanda yapılmakta ve yapılacak olan çalışmalara ilişkin özlü bir değerlendirme sunmak amaçlanmaktadır. Tezde ayrıca, küresel bir sorun haline gelen suç gelirlerinin aklanması ile mücadelede yapılan uluslararası düzenlemelerin etkinliğinin nasıl artırılabileceği, bu kapsamda oldukça önemli bir ekonomik ve siyasi birlik olan AB nin ne gibi bir rol üstlenmesi gerektiği, nasıl katkı sağlayabileceği ve AB ye katılım müzakerelerini sürdüren Türkiye nin bu süreçte nasıl bir yol izlemesi gerektiği sorularına yanıt aranacaktır. Bu çerçevede, tezin ilk bölümünde, organize suç ve suç gelirlerinin aklanması olguları incelenecektir. Bu kapsamda, ilk olarak uluslararası metinlere ve yapılan akademik çalışmalara atıfta bulunularak organize suçun ve organize suç örgütlerinin tanımı yapılacak ve organize suç örgütlerinin özelliklerine ve faaliyet alanlarına değinilecektir. Organize suç kavramının açıklanmasının ardından, organize suç örgütleri açısından büyük öneme sahip aklama konusu ele alınacaktır. Bu bölümde, aklama suçunun tanımı verilerek, aşamaları ve yöntemleri incelenecektir. Son olarak organize suçlar ve aklama ile mücadele alanında Birleşmiş Milletler, Mali Eylem Görev Gücü (Financial Action Task 3
Force-FATF), Avrupa Konseyi, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund-IMF) başta olmak üzere birçok uluslararası kuruluşun çalışmalarına yer verilecektir. İkinci bölümde AB de organize suçun boyutuna, organize suçlara ilişkin tehdit değerlendirmelerine ve Birlik bünyesinde organize suçla mücadeleye yönelik çalışmalara yer verilecektir. Avrupa Polis Teşkilatı nın (EUROPOL) organize suçlara ilişkin raporları çerçevesinde, organize suçun AB de ulaştığı boyutlar ortaya konarak, AB nin organize suçlarla mücadele politikasını belirleyen temel belgeler incelenecektir. Üçüncü bölümde, AB müktesebatında suç gelirlerinin aklanmasına yönelik Zirve kararları, tüzük, direktif, tebliğ ve çerçeve kararı gibi düzenlemeler incelenerek AB nin bu alandaki politikası ortaya konulacaktır. Dördüncü bölümde ise, organize suçlarla ve suç gelirlerinin aklanması ile mücadele kapsamında Türkiye nin AB ile müzakere süreci ele alınacaktır. Organize suçlarla mücadelenin ele alındığı 24 No lu Adalet, Özgürlük ve Güvenlik faslının ve suç gelirlerinin aklanması ile mücadelenin ele alındığı 4 No lu Sermayenin Serbest Dolaşımı faslının ilgili bölümlerine odaklanılarak, Türkiye nin, organize suçlarla mücadelenin en önemli yapıtaşlarından biri olan suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine ilişkin politikaları hakkında bir değerlendirme sunulacaktır. Beşinci bölümde ise organize suçlarla mücadelenin temel bileşenlerinden olan suç gelirlerinin aklanması ile mücadele kapsamında, çeşitli uluslararası kuruluşlar bünyesinde yapılan çalışmaların ve AB nin karapara aklama ile mücadele politikalarının bir değerlendirmesi yapılarak, bu politikaların daha da etkin hale getirilmesi amacıyla ne gibi adımlar atılabileceğine ilişkin çeşitli önerilerde bulunulacak ve AB ye tam üyeliği hedefleyen Türkiye nin bu süreçte ne gibi çalışmalar yapması gerektiği tartışılacaktır. yapılacaktır. Sonuç bölümünde ise, tezin bölümleri ile ilgili genel bir değerlendirme 4
BİRİNCİ BÖLÜM ORGANİZE SUÇLAR VE SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASI Bu bölümde son yıllarda, ülkelerin tehdit değerlendirmelerinde ön sıralarda yer alan organize suç ve suç örgütleri ile yasadışı faaliyetler neticesinde elde edilen karaparanın kaynağının gizlenmesi ve yasal sisteme dahil edilmesi olarak nitelendirilen aklama kavramı ele alınacaktır. 1.1. ORGANİZE SUÇLAR VE SUÇ ÖRGÜTLERİ 1990 ların başında Soğuk Savaş ın sona ermesi ve küreselleşme sürecinin hız kazanması ile birlikte ülkelerin tehdit algılamaları değişmeye başlamış ve yeni güvenlik sorunları ortaya çıkmıştır. Daha önce bir iç güvenlik sorunu olarak ele alınan organize suç örgütleri, oluşan yeni uluslararası sistemde sınıraşan uyuşturucu kaçakçılığı, insan ticareti, göçmen kaçakçılığı, organ-doku ticareti, silah, nükleer madde ve tarihi eser kaçakçılığı gibi faaliyetler sonucunda uluslararası güvenlik sorunu haline gelmiştir. Bu bölümde, ulusal ve uluslararası güvenliğe yönelik önemli bir tehdit haline gelen organize suçun çeşitli tanımlarına yer verilerek, organize suç örgütlerinin özelliklerine ve küresel düzeyde faal olan çeşitli suç örgütlerinin faaliyet alanlarına değinilecektir. 1.1.1. Organize Suçun Tanımı Günümüzde organize suç kavramı yoğun bir şekilde kullanılmasına rağmen, henüz üzerinde uzlaşılmış bir tanımı bulunmamaktadır. Genellikle, uyuşturucu, silah, nükleer madde, insan ticareti gibi yüksek gelir sağlayan ve belirli bir organizasyon tarafından işlenen suçlar, organize suç olarak nitelendirilmektedir. Organize suç kavramı ilk olarak 1920 li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) kullanılmaya başlanmasına rağmen tanımı ilk kez 1968 5
yılında Amerikan Kongresi tarafından yapılmıştır. 1 Kongre, kumar, fuhuş, tefecilik, uyuşturucu kaçakçılığı, haraç ve diğer yasadışı faaliyetlere karışan üst seviyede teşkilatlanmış ve disiplinli bir oluşumun üyelerinin yasadışı faaliyetleri organize suç faaliyeti olarak tanımlamaktadır. 2 Kanada hükümeti ise suçun temel amacına ve etkilerine atıfta bulunarak organize suç kavramını, iki veya daha fazla kişiden oluşan bir grup tarafından ekonomik çıkar elde etmek amacıyla gerçekleştirilen ve ekonomik, sosyal ve güvenlik perspektiflerinden ciddi negatif etkileri olan faaliyetler olarak tanımlamaktadır. 3 Alman Federal Polisi ne göre organize suç, belirli bir grup insanın belirli bir süre için yasadışı eylemlerde işbirliği yapmaya karar verip görev dağılımı yaparak kısa sürede büyük karlar elde etmeyi amaçlayan suç biçimidir. 4 Akademik literatürde ise ulusal ve uluslararası düzeyde organizasyon oluşturarak yasalara aykırı biçimde, haksız menfaat veya yüksek kazanç sağlamak amacıyla, ekonomik veya idari yapıyı doğrudan veya dolaylı olarak kontrol eden, ele geçiren ve ortaya çıkarılması için uzun süreli hassas çalışma gerektiren suçlar organize suç olarak değerlendirilmektedir. 5 Yukarıda verilen tanımlardan anlaşılacağı üzere, belirli bir yapılanma tarafından haksız menfaat elde etmek amacıyla işlenen suçlar organize suç kapsamında ele alınmaktadır. Diğer bir ifade ile organize suçu diğer suçlardan ayıran temel özellik, organize suç örgütü adı verilen ve temel bazı özellikleri bulunan belirli yapılanmalar dahilinde işlenen suçlar olmasıdır. 1 Ömer Ersoy, Organize Suç Olgusu ve Ulusal Mücadele Konsepti, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitütüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2005, s.17-18 2 D. Lyman Micheal ve Garry Potter, Organized Crime, 2., Prentice Hall, New Jersey, 2000, s.15 3 Frank Madsen, Transnational Organized Crime, Routledge, London, 2009, s. 15 4 Ömer Ersoy, Sosyolojik Açıdan Organize Suçu Anlamaya Yönelik Çabalar, Avrasya Dosyası, Cilt 12, Sayı 3, 2006, s.231 5 Yavuz Kahya ve Necmettin Özerkmen, Bir Gulyabani: Organize Suç Örgütleri Mafya, Adalet Yayınevi, Ankara, 2007, s.24 6
1.1.2. Organize Suç Örgütleri: Nitelikleri ve Faaliyet Alanları Organize suç örgütleri, ekonomik çıkar elde etmek amacıyla belirli bir hiyerarşi içerisinde suç işleyen yapılanmalar olarak tanımlanabilir. Benzer şekilde, ABD Federal Soruşturma Bürosu na (Federal Bureau of Investigation-FBI) göre belirli bir yapıya sahip ve temel amacı yasadışı faaliyetlerde bulunarak maddi çıkar elde etmeyi amaçlayan birliktelik ler organize suç örgütüdür. 6 İngiltere Ulusal Suç ve İstihbarat Servisi (National Crime and Intelligence Service-NCIS) ise daha kapsamlı bir tanımlamaya gitmekte ve üç veya daha fazla kişiden oluşan, süreklilik arz eden, üyeleri gelir veya güç elde etmeyi hedefleyen ve bu amaç doğrultusunda ciddi suç faaliyetlerine karışan oluşum ları organize suç örgütü olarak değerlendirmektedir. 7 Fransız Ceza Kanunu nda en az 5 yıl cezayı gerektiren bir ya da daha fazla cürümü işlemek maksadıyla, bir ya da daha fazla maddi fiillerle ortaya çıkan herhangi bir gizli ittifak yada grup organize suç örgütü olarak tanımlanmaktadır. 8 Türk hukuk sisteminde ise organize suç kavramına ilişkin düzenleme 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nda (TCK) yapılmıştır. TCK nın 220. maddesinde organize suç örgütlerine ilişkin olarak kapsamlı bir tanım getirilmemekte ancak örgütün varlığı için üye sayısının en az üç olması gerekir ifadesine yer verilmektedir. 9 Ulusal polis teşkilatları arasında işbirliğini ve bilgi akışını geliştirmek amacıyla kurulmuş olan Uluslararası Polis Teşkilatı nın (INTERPOL) tanımında organize suç faaliyetlerinin uluslararası boyutuna dikkat çekilmekte ve organize suç örgütleri, temel amacı ekonomik kar elde etmek olan ve ulusal sınırlarla bağlı olmaksızın sürekli olarak yasadışı faaliyetlerde bulunan birden fazla insanın bir araya geldiği topluluk olarak tanımlanmaktadır. 10 6 http://www.fbi.gov/hq/cid/orgcrime/glossary.htm, (12.11.2009) 7 Emmanouela Mylonaki, The Manipulation of Organised Crime by Terrorists: Legal and Factual Perspectives, International Criminal Law Review, Cilt 2, 2002, Hollanda, s.223 8 Ö.Ersoy, 2005, s.35 9 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu, Resmi Gazete Tarih/Sayı: 12.10.2004/25611 10 F. Madsen, 2009, s.16 7
Avrupa Konseyi tarafından 2004 yılında yapılan organize suç örgütü tanımında bu oluşumlar tarafından kullanılan metotlara ve mali çıkar elde etme amacına da dikkat çekilerek doğrudan veya dolaylı olarak mali veya diğer maddi çıkarlar elde etmek amacıyla üç ya da daha fazla kişiden oluşan, uzun süreden beri var olan ve korkutma, şiddet, yolsuzluk gibi metotları kullanarak birlikte planlanmış ciddi suçlar işleme amacı güden oluşumlar organize suç örgütü olarak tanımlanmaktadır. 11 Organize suçlar ile mücadelede temel belge niteliğinde olan Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi nin (SASMUS) 2. maddesinde organize suç örgütü; doğrudan veya dolaylı olarak mali veya diğer bir maddi çıkar elde etmek amacıyla belli bir süreden beri varolan ve bu sözleşmede belirtilen bir veya daha fazla ağır suç veya yasadışı eylemi gerçekleştirmek amacıyla birlikte hareket eden, üç veya daha fazla kişiden oluşan yapılanmış bir grup olarak tanımlanmaktadır. 12 Söz konusu maddede bahsi geçen ağır suç kavramı ise en az 4 yıl hapis cezası ile cezalandırılan suçları kapsamaktadır. BM Sözleşmesi nde yer alan tanıma benzer bir tanım da AB tarafından yapılmıştır. Buna göre organize suç örgütü 4 yıldan az olmamak şartıyla hapis cezası ile cezalandırılabilecek suçları işlemek amacıyla ikiden fazla kişi tarafından uzun süreli olarak oluşturulmuş birliktelik olarak tanımlamaktadır. 13 SASMUS ile getirilen kapsamlı tanımdan sonra AB daha dar kapsamlı organize suç örgütü tanımını genişletme ihtiyacı hissetmiş ve 2001 yılında Avrupa Komisyonu ve EUROPOL tarafından hazırlanan bir raporda bir oluşumun organize suç örgütü kategorisinde değerlendirilebilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerektiği ifade edilmiştir. Buna göre bir organize suç örgütünün temel özellikleri şunlardır: ikiden fazla kişinin işbirliği, süreklilik, ağır suç kapsamına giren faaliyetler, ekonomik çıkar ve/veya güç elde etme. 11 Council of Europe, Crime Analysis: Organised Crime-Best Practice Survey No.4, Strasbourg, 2002, s.6 12 United Nations, Convention against Transnational Organized Crime, Palermo, 2000 13 Council of the European Union, Joint action of 21 December 1998 adopted by the Council on the basis of Article K.3 of the Treaty on European Union, on making it a criminal offence to participate in a criminal organisation in the Member States of the European Union, 98/733/JHA, Official Journal L351, Brussels, 1998 8
Söz konusu rapora göre, bu 4 temel özelliğin yanı sıra; üyeler arasında görev dağılımı, disiplin, uluslararası düzeyde faaliyet gösterme, şiddet kullanımı, ticari işletmelerin kullanılması, karapara aklama faaliyetleri, siyaset, bürokrasi, medya, yargı ve iş dünyasına nüfuz edebilme özelliklerinden en az ikisinin varlığı gereklidir. 14 Benzer bir yaklaşım Avrupa Konseyi tarafından da benimsenmiş olup, bir oluşumun organize suç örgütü kapsamında değerlendirilebilmesi için Avrupa Komisyonu ve EUROPOL tarafından belirlenen nitelikler aynı şekilde kabul edilmiştir. 15 Organize suç örgütlerine ilişkin birçok akademik çalışması bulunan Abadinsky de organize suç örgütlerini tanımlamak için bir takım kriterler belirlemiştir. Buna göre organize suç örgütleri; ideolojik değildir; hiyerarşiktir, süreklilik arz ederler, iş bölümüne ve fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanır, belirli kural ve usullerle yönetilir, şiddete ve rüşvete başvurur ve monopol oluşturmayı amaçlar. 16 Ulusal ve uluslararası kuruşların ve akademik çevrelerin yaptıkları çalışmaları ışığında organize suç örgütlerinin özellikleri kısaca şu şekilde açıklanabilir: Ekonomik Çıkar Elde Etmeyi Amaçlarlar: Organize suç örgütleri azami düzeyde kar elde edebilmek amacıyla yasadışı faaliyetlerde bulunurlar. Bu noktada, organize suç örgütleri, ideolojik temele dayanan ve politik hedefleri olan terör örgütlerinden ayrılırlar. Organize suç örgütleri ekonomik çıkar güdüsüyle hareket ederken, terör örgütleri için yasal ve yasadışı faaliyetlerden elde edilen kazançlar, politik amaçlarına ulaşmada bir araç görevi görür. 17 14 European Commission, Joint Report from Commission Services and Europol- Towards an European Strategy to Prevent Organised Crime, Commission Staff Working Paper, SEC (2001) 433, Brussels, 2001, s.42 15 Council of Europe, Organized Crime Situation Report 2004, Strasbourg, 2004, s.7-8 16 Howard Abadinsky, Organized Crime, Thomas Learning, United States, 1999, s.1 17 Özgür Ütük, International Fight against the Financing of Terrorism, ODTÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009, s.25-26 9
Mevcut Yapı ile Çatışmazlar, Nüfuz Etmeye Çalışırlar: Organize suç ile, siyasi, ekonomik ve finansal sistem arasında çok yakın bir ilişki bulunmaktadır. Wright ın belirttiği üzere organize suç örgütleri faaliyetlerini etkili bir şekilde yürütmek ve suçtan elde ettikleri gelirleri kullanılabilir fonlara çevirmek için mali piyasalara ihtiyaç duymaktadır. Bu sebepten ötürü, terör örgütlerinin aksine organize suç örgütleri mevcut yapıyı hedef almamakta, sistem içerisinde çıkar elde etmeyi hedeflemektedirler. 18 Ancak, sistem içerisinde faaliyet gösteren organize suç örgütleri bir süre sonra sisteme zarar vermeye başlamaktadır. Kullandıkları, baskı, şantaj, tehdit ve rüşvet gibi yöntemler demokrasiye, hukukun üstünlüğüne ve devlet otoritesine ciddi zararlar vermekte ve toplumun devlete ve yargı mekanizmasına güvenini azaltmaktadır. Ayrıca, Shelley in ifade ettiği gibi zaman içerisinde güçlenen organize suç örgütleri devlet yönetimine nüfuz etmekte ve hatta yönetimi kontrol eder hale gelmektedirler. 19 Bu duruma örnek olarak, devlet mekanizması ile organize suç örgütlerinin çok yoğun ilişkiler içerisinde oldukları, İtalya ve Kolombiya verilebilir. Uzmanlaşma ve İşbölümü: Karlılığı çok yüksek olan uyuşturucu kaçakçılığı, göçmen kaçakçılığı vb. sınıraşan boyutu da bulunan suçlar, uzmanlaşma ve işbölümü gerektirmektedir. Örneğin, uyuşturucu maddenin üretimi, saklanması, farklı bir şehre veya ülkeye transferi ve müşteri bulunması uyuşturucu ticaretinin farklı aşamalarını oluşturmakta ve bu aşamaların her biri o konuda uzmanlaşmış örgüt üyeleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Suçtan elde edilen gelirlerin aklanması ise uzmanlık gerektiren bir diğer alan olup, örgütün aklayıcıları tarafından gerçekleştirilmektedir. Lilley in belirttiği gibi uzmanlaşma ve işbölümü sayesinde uluslararası çapta faaliyet gösteren suç örgütleri, birçok uluslararası şirket gibi oldukça iyi örgütlenmiş, iyi bir finansman ağına sahip ve teknolojiyi yakından takip eden yapılar haline gelmiştir. 20 18 Alan Wright, Organised Crime, Willan Publishing, Devon, United Kingdom, 2006, s.51 19 Louise Shelley, Transnational Organized Crime: An Imminent Threat to the Nation State, Journal of International Affairs, Cilt 48 Sayı 2, 1995, s.469 20 Peter Lilley, Dirty Dealing: The Untold Truth about Global Money Laundering, International Crime and Terrorism, Koagan Page, Londra, 2006, s.6 10
Şiddet Kullanımı ve Rüşvet: Şiddet kullanımı organize suç örgütlerinin en tipik özelliklerinden birisidir. Organize suç örgütleri hem üçüncü kişilere karşı hem de örgüt içerisinde disiplini sağlamak amacıyla örgüt üyelerine karşı şiddet kullanımına başvurmaktadır. Ayrıca, organize suç örgütleri rekabet içerisinde oldukları diğer örgütlerle anlaşmazlıklarında ve pazar paylaşımı mücadelelerinde şiddete başvurmaktadır. Rüşvet ise organize suç örgütleri tarafından siyaset, bürokrasi, ekonomi, adalet ve medya dünyasına nüfuz etmede, kolluk kuvvetlerinin takibinden ve mahkûmiyetlerden kurtulmada ve özellikle medya cephesinden gelmesi muhtemel sosyal baskıları engellemede yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Ticari İşletmelerin Kullanılması: Organize suç örgütleri, yasadışı yollardan elde ettikleri geliri aklamak amacıyla ticari işletmelerden faydalanmaktadırlar. Bunun yanı sıra oldukça yüksek meblağlarda harcama yapan organize suç örgütü üyeleri, dikkat çekmemek amacıyla işadamı görüntüsünü kullanmaktadırlar. Bu sayede ayrıca, toplum nezdinde önemli bir itibar da edinilmesi hedeflenmektedir. Ticari işletmelerin organize suç örgütleri tarafından kullanılmasının diğer bir sebebi de bazı yasadışı faaliyetlerin gerçekleştirilmesini kolaylaştırmaktır. Örneğin, uyuşturucu ticareti yapan organize suç örgütleri yasal taşıma şirketleri vasıtasıyla sevkiyatlarını gerçekleştirebilmektedirler. 21 Suç Gelirlerinin Aklanması: Organize suç örgütleri açısından elde edilen yasadışı gelirlerin yasal sisteme dahil edilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu sayede, elde edilen karaparanın kaynağı gizlenmekte ve öncül suç tabir edilen gelir getirici yasadışı faaliyetten uzaklaşılmaktadır. Ayrıca, aklama ile suç gelirlerinin müsaderesinin önüne geçilebilmekte ve yasal görünüm altında daha kolay bir şekilde kullanılabilmektedir. Organize suç örgütleri yasal görüntü kazandırdıkları suç gelirlerini, faaliyetlerini daha da artırmak ve etki alanlarını geliştirmek amacıyla kullanmaktadırlar. Bu çerçevede, organize suç örgütlerini vücuda, parayı vücut için gerekli kana benzeten Aykın ın ifade ettiği üzere para 21 Hasan Aykın, Dünyanın ( ) nci Büyük Endüstrisi Organize Suç Örgütleri ve Kara Para Aklama, Yaklaşım Dergisi, Ankara, Sayı 176-177, Ağustos-Eylül 2007, s.7 11
organize suç örgütleri için kan gibidir ve aklama bu sürecin kalbidir. Böylece temiz kan sağlıklı ve zinde kalması için tüm vücuda pompalanır. 22 Teknolojiden Yararlanırlar: Organize suç örgütleri, teknoloji alanında kaydedilen gelişmelerin sağladığı imkanlardan azami ölçüde faydalanmaktadırlar. Özellikle uyuşturucu kaçakçılığında, son yıllarda internet üzerinden yapılan satışlarda büyük artış yaşanmıştır. Ayrıca, sanal ortamda yapılan dolandırıcılık, kişisel bilgilerin ve kredi kartı bilgilerinin çalınması, fikri mülkiyet haklarının ihlali, çocuk pornosu ve beyaz kadın ticareti organize suç örgütlerinin teknolojiyi kullanarak gerçekleştirdiği yasadışı faaliyetlerin başında gelmektedir. 23 Öte yandan, teknolojik gelişmeler organize suç örgütlerine örgüt üyeleri arasında güvenli iletişimin sağlanması bağlamında önemli avantajlar sağlamaktadır. Organize suç örgütleri teknolojiden suç gelirlerini aklamada da yoğun bir şekilde faydalanmaktadırlar. İnternet bankacılığı, smart kartlar ve elektronik para bu kapsamda organize suç örgütlerinin kullandığı yöntemler arasında yer almaktadır. 24 Uluslararası Çapta Faaliyet Gösterirler: Günümüzde organize suç örgütlerinin faaliyetleri arasında uyuşturucu ticareti, göçmen, silah ve sigara kaçakçılığı gibi uluslararası suçlar yer almaktadır. Bu faaliyetlerin bir kısmı dünyanın birçok bölgesinde faaliyet gösteren Çinli, İtalyan, Rus ve Latin Amerikalı suç örgütleri tarafından yürütülmektedir. 25 Öte yandan, yukarıda sayılan suçlar sadece bir ülkede faaliyet gösteren organize suç örgütlerinin ortak çalışması ile de gerçekleştirilmektedir. Örneğin, Afganistan da üretilen uyuşturucu batıya doğru ilerlerken geçtiği ülkelerdeki organize suç örgütleri tarafından bir diğerine transferi gerçekleştirilmekte ve ülke içindeki dağıtımı da yerel suç grupları tarafından yapılmaktadır. Benzer, süreçler göçmen, silah ve sigara kaçakçılığı başta olmak üzere diğer suçlarda da yaşanmaktadır. Bu 22 a.g.m., s.6 23 Ersin Yalçın, Sınıraşan Organize Suçlarla Mücadelede Avrupa Birliği-Türkiye İlişkileri, Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007, s.50 24 Patrick Moulette, Money Laundering: Staying Ahead of the Latest Trends, OECD Observer, Sayı: 220, Paris, 2000, http://www.oecdobserver.org/news/fullstory.php/aid/244 (22.11.2009) 25 Emrah Özdemir, Sınıraşan Örgütlü Suç Gruplarının Uluslararası Güvenliğe Etkilerinin Kolombiya ve İtalya Örnekleri Üzerinden Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006, s.43-48 12