ZEYTİNYAĞI ATIĞI OLAN KARASUYUN FARKLI MATERYALLERLE KOMPOSTLAŞTIRILMASI VE DİĞER KOMPOSTLARLA KARŞILAŞTIRILMASI Sevcan Çivrilli 1, Elif Düzen 2, Saime Seferoğlu 3* Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü Güney Kampüsü Koçarlı/AYDIN scivrilli@hotmail.com Özet Zeytinyağı fabrikalarının zeytin işlendikten sonra atık madde olan kalan karasu maddesi,çevre kirliği yaratması bakımından önemli bir sorun oluşturmaktadır. Ancak bu kadar sorun olan karasu günümüzde çok büyük önem arz eden organik tarım için ise bir organik madde materyali olmaktadır. Karasu yüksek miktarda içerdiği organik madde, N, K, P ve Mg içeriği bakımından önemli bir besin kaynağı ayrıca düşük ph içeriği bakımından ise yüksek ph ya sahip topraklarda kullanılacak bir materyaldir. Tabi ki her organik materyal gibi karasuyun da bazı olumsuz özelliklerinin giderilmesi için olgunlaştırılarak kullanılması gerekmektedir. Olgunlaştırma işleminde sıvı oranını azaltmak ve fermantasyonu hızlandırmak için bir kısım karasuyun içine talaş diğrine ise saman ilave edilmek suretiyle 4 ay olgunlaştırılmış ve besin içerikleri belirlenmiştir. Ayrıca bu materyal diğer bitkisel kökenli kompostlarla karşılaştırılmıştır. Karasu kompostunun besin içeriği (organik madde, N, P, K, Mg, Ca, Fe) bakımından zengin olduğu ve diğer kompost materyallerinden bazı özellikleri ile daha iyi sonuçlar elde edildiği belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler : Organik madde, Kompost, karasu, besin maddesi, Giriş Ülkemiz topraklarında uzun yıllar tarım yapılması ve organik gübrelemenin yeterince yapılmaması nedeniyle organik madde yetersizliği görülmektedir. Organik maddenin azlığında; bitkiler toprakta yeteri kadar kök oluşturamaz, köklerin havalanması yetersiz olur, bitki besin elementlerini etkin şekilde alamaz ve sonuç olarak verim düşüklüğü meydana gelmektedir. Dünya nüfusunun hızla artmasına karşılık, tarım alanlarının azalması ve daha fazla ürün almak için bol miktarda ticari gübre ve ilaç kullanılmasına neden olmuştur. Kullanılan bu maddelerin son yıllarda tarım topraklarında ve çevrede meydana getirdiği kirlilik ve üretilen gıda maddelerinde insan sağlığına zararlı maddelerin oluşması ile kalite ve dayanıklılığın azalmasına neden olmuştur. Bu da organik gübrelere verilen önemi arttırmıştır. Hatta mineral gübreyi minimuma indirip organik gübrelemeyi ön plana çıkaran bir tarım sistemi olan organik tarımı gündeme getirmiştir. Fakat organik madde kaynaklarının kısıtlı veya pahalı olması nedeni ile çeşitli organik atıklar organik madde kaynağı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Organik gübreler toprağın havalanma, su tutma, ısınma ve geçirgenlik gibi fiziksel özelliklerini bitki yetişmesi için uygun hale getirirken aynı zamanda bitki besin maddelerinin toprakta tutulmalarını ve yarayışsız durumda bulunmayan besin maddelerinin yarayışlı hale geçmelerini sağlayarak toprakların kimyasal özelliklerini de olumlu şekilde etkiler. Toprağa uygulama organik gübreler toprakların sadece fiziksel ve kimyasal özelliklerini düzeltmekle kalmayıp, toprağın biyolojik özelliklerini tayin eden mikroorganizma faaliyetleri üzerinde de olumlu etki yapmaktadır. Bu özelliklerden dolayı organik gübrelerin kültür topraklarının verimliliklerinin sürdürülebilirlikleri yönünden önemleri çok büyük olup bu nedenle bu gübrelere toprak özelliklerini düzelten gübreler de denilmektedir (1). Organik gübrenin ahır gübresi, kompost, turba toprağı (torf), yeşil gübre, arıtma çamurları işletme (mezbaha atıkları, konserve fabrikaları atıkları, yağ fabrikaları atığı karasu, vb) gibi çeşitleri vardır. Olgunlaştırılmış uygun olan çiftlik gübresinin temininde güçlükler yaşanması nedeniyle her yıl verilmesi zorlaşmaktadır. Böyle durumlarda işletmede oluşan bitki atıklarının toplanıp parçalandıktan sonra kompostlaştırılıp tekrar toprağa kazanılması büyük önem kazanmaktadır. 115
Kompost; biyokimyasal olarak ayrışabilen çok çeşitli organik maddelerin organizmalar tarafından ayrıştırılmış, mineralize olmuş ürünlerdir. Kompostlaştırma işlemi sonrasında CO 2, su buharı, mineraller ve ayrışmış parçalanmış organik madde oluşmaktadır. Kompostlar humus niteliğinde olup işletmenin yapısına göre tarımsal işletmelerde bulunan çöpler, hayvansal atıklar, ahır artıkları, sap, saman gibi harman atıkları, mutfak artıkları ve organik yapılı bazı fabrikasyon artıklarının (karasu) çeşitli işlemlerden sonra mikrobiyel ayrışma sonucu mineralize olmalarından elde edilirler. Ayrıca bu bitkisel materyalleri hazırlarken ıslatma işleminde su, idrar, bazı atık çamurlar, kanalizasyon atık çamurları ve zeytinyağı fabrikaları atığı karasu kullanılabilir. Oluşan kompost; toprak beslemede, golf sahalarında, peyzaj planlandırmada, toprak üretiminde, seralarda ve sebze üretiminde, bahçelerde, erozyon kontrolünde, organik tarımda kullanılır. Yaptıkları çalışma da yıllık 7-8 bin ton potansiyeli ile önemli bir miktar teşkil eden çay yaprağı fabrika atıklarının kompostlaştırılarak orman fidanlıklarında organik gübre olarak değerlendirilmesini araştırmışlardır (2). Böylece kompostlaştırılan çay atıklarından elde edilen organik maddenin(kompost) özellikle yapraklı fidan üretimi yapılan fidanlıklarda başarıyla kullanılacağı ortaya çıkmıştır. (3) ülkemizde sınırlı sayıda bulunan kompost üretim tesislerinden biri olan Atlas Kompost Üretim Tesisinden alınan çöp kompostunun bitki besin maddeleri içeriklerini belirlemiş ve kullanılan bazı organik gübrelerle karşılaştırmışlardır. Aşamalar bakımından incelendiğinde organik madde ve EC nin ham çöp aşamasından kompost aşamasına doğru azaldığı ph, P, Mg, Ca, Cu, Zn, ve Mn nin arttığı N, K, Na ve Fe nin düzenli bir artış yada azalış göstermediğini gözlemlemişlerdir. Kompost hazırlamada kullanılan karasu; zeytin işletmelerinde zeytinden yağın ayrılması sonucunda kalan koyu kırmızı renkli sıvıdır. Karasu toplam katı madde miktarı yüksek organik maddesi çok yüksek, ph sı düşük, azot, potasyum, fosfor ve magnezyum içeriği yüksek tamamı organik materyal olup toprakları organik madde ve besin maddesi kazancı sağlaması nedeni ile gübre olarak kullanılabilecek durumdadır (4). Bu tür kompostlaştırma işlemi, karasuyun geri kullanımı için pratik ve ekolojik bir yöntemdir. Bu sayede karasuyun herhangi bir fitotoksik etkisi olmaksızın, organik gübre olarak kullanılması sağlanmaktadır(5). Ancak bu gübrenin pazarlanmasının olabilirliği hiç incelenmemiştir. Zeytinciliğimizin tarım ekonomisindeki rolü tartışılmayacak derecede büyüktür. Ülkemizin 27 milyon hektarlık tarım alanı içerisinde 4 lük bir paya sahip olan alanda zeytin yetiştiriliyor. Ülkemizde 5 bölgede 35 ilde zeytincilik yapılmaktadır. Ülkemizde yılda yaklaşık 750-800 bin ton zeytin üretiminin olduğu ve bununda 650 bin tonun fabrikalarda işlendiği göz önüne alındığında günlük 20 ila 50 ton zeytin işlemesi ile ve bu işlemenin 60 gün kadar devam etmesi durumunda 650 bin m3 kadar karasuyun üretildiği tahmin edilmektedir. Bu miktarda karasuyun önemli bir çevre kirleticisi olduğunu göstermektedir (6). Ayrıca karasuyun farklı değerlendirilme şekilleri de bulunmaktadır. Bunlar enerji sağlamak için (yakacak), hayvan rasyonlarına katılarak yem sanayinde, biyogaz üretiminde, damla sulama sistemlerinde vb. olarak değerlendirilmektedir. Karasuyun değerlendirilmesine yönelik çalışmalardan birisi de gübre olarak kullanımıdır (7). Genç bir zeytinlikte (8) in yaptığı ön çalışmada kumlu toprakların bulunduğu fidanların etrafına ocak ve mayıs aylarında m 2 ye 2-4-8-16 1 olacak şekilde karasu ilavesinin genç sürgün oluşumunu ilk 2 dozda kontrol fidanlarına göre olumlu yönde etkilediğini belirlemiştir. Karasu konusunda Türkiye de yapılan çalışmalardan bir tanesi de (7), de yapmış oldukları ön çalışmadır. Çalışmada karasuyun katı ve sıvı formunun değişik dozlarda bitki bulunmayan boş parsellere uygulayarak toprakta yapmış olduğu fiziksel ve kimyasal değişimleri incelemişlerdir. Karasu dozlarını toprakta olumsuz herhangi bir değişikliğe neden olmadığını aksine ilk uygulandığı dönemde ph yı düşürdüğünü daha sonra tekrar eski hale geldiğini ayrıca toprakların organik madde, N, P, K içeriğini önemli düzeyde arttırdığını belirlemişlerdir. İspanya da yapılan bir çalışmada (9) karasuyun gübre, kompost ve toprak ıslah edici olarak kullanılışı biriket yapımı ve yakacak olarak değerlendirilmesi, biyolojik olarak metan gazı elde edilmek suretiyle biyogaz olarak kullanılışı üzerinde durulmuştur. Çalışma sonucunda tam ekonomik analizi yapılmamakla beraber karasuyun yukarıda belirtilen çeşitli alanlarda kullanılabileceğini ifade etmiştir.(10) un yaptıkları 116
bir çalışmada yüksek organik madde içerikli atık suların biyolojik arıtılması, biyogaz ve gübre üretiminde optimum şartların sağlanmasını incelemişler ve karasuyun biyogaz üretimi için uygun olduğunu bildirmişlerdir. Bu projenin amacı, talaş, mısır silajı, pamuk artığı, dut yaprağı, sap saman ve çay artığı gibi farklı materyallerden organik gübre elde etmek için kompost yapmak ve bu kompostları birbiri ile karşılaştırmaktır. Ayrıca zeytinyağı fabrikası atığı olan karasuyun, çevrede yarattığı sorunları yok etmek, çağımızda ekolojik tarıma giden yolda bazı organik gübre alternatiflerini ortaya koymak amacıyla bu materyallerden sap saman ve talaşı su ile ıslatmak yerine karasu ile ıslatarak olgunlaştırmak suretiyle gübre olarak kullanımını artırmaktır. Materyal ve Yöntem Materyal Araştırma materyali, bir çiftlikte atık olan kullanılmayan bitki artıklarının (dut yaprağı, saman, mısır artığı, pamuk artığı) endüstriyel atıklardan talaşın ve evsel atıklardan çay atıklarının su ile ıslatılarak kompostlaştırılmasıyla elde edilen organik materyallerden oluşmaktadır. Ayrıca bu materyallerden saman ve talaşı zeytin üretimi yapılan bölgelerde önemli bir çevre kirletici olarak bilinen karasu (Aydın TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Tarımsal Kooperatifinden sıvı olarak elde edilmiştir.) ile ıslatılarak kompostlaştırılan materyallerden oluşturmaktadır. Denemede kullanılan sıvı karasuyun kimyasal bileşimi Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1: Karasuyun (sıvı) Kimyasal Bileşimi ph EC Org. K Ca Na Mg Fe Zn Mn Cu ms/cm Madde N P 4,07 6,47 34,49 2,42 0,26 495 265 131 12,46 9,13 1,65 0,85 0,10 Bitkisel materyaller 15 Ekim 2007 tarihinde temin edildi ve her biri farklı büyük siyah poşetlere koyulup anerobik ortam oluşması için su ile doyuruldu. Ayrıca sadece talaş ve saman artıkları birde karasu ile ıslatılmak suretiyle poşetler hava almayacak şekilde kapatıldı. 26 Mart 2008 tarihinde olgunlaşan kompostlar açıldı. Yöntem Olgunlaşmasını 5 aylık bir sürede tamamlamış kompost materyalleri hava kurusu ortamda kurutuldu, öğütüldü ve analize hazır hale (11) a göre getirildi. Örneklerde; ph (12) a, EC ve Toplam Eriyebilir Tuz(13) a, Organik madde (14) a, Toplam Azot (15) a göre yapılmıştır. Yaş yakma (11) a göre yapılmış örneklerde P (16) a, K, Ca, Na Flame Fotometre de(11) a, Mg, Fe, Zn, Mn, Cu Atomik Absorbsiyon Spektrofotometre de (11) a göre okunmuştur. Bulgular ve Tartışma Araştırmada farklı materyallerden oluşturulan ve olgunlaştırılan kompost materyalleri 5 aylık bir süreden sonra poşetlerden çıkarıldı ve bazı fiziksel analizleri ve makro besin maddesi analizleri çizelge 2 de verilmiştir. Kompostların analiz sonuçları incelendiğinde ph değerlerinin çok farklılık gösterdiği görülmektedir. Elde edilen kompost materyallerinin ph değerlerinin hafif asit ile hafif alkali arasında yer almaktadır. En düşük ph lı kompost materyalimiz 4,63 ile saman olup en yüksek ise 7,97 ile pamuk artığıdır. Ayrıca saman ve talaşın su ile ıslatılarak olgunlaştırılması ile karasu ile ıslatılarak olgunlaştırılması arasında farklılıklar belirlenmiştir. Bu farklılık normal talaş ve samanın ph değerinden daha düşük olarak belirlenmiş ve bu düşüklük karasuyun kimyasal bileşimindeki düşük ph dan (ph=4,5) kaynaklanmaktadır. (22) de karasu ile yaptığı çalışmada karasuyun ph değerininin düşük olmasının 117
bulunduğu ortamın ph sını düşürdüğünü bildirmiştir. Kompostların toplam tuz değerleri dut yapraklarında, talaş, mısır artıklarında, samanda yüksek, pamuk artıklarında, çay artıklarında ve karasu +talaşta düşük olarak belirlenmiştir. Ayrıca karasu uygulamaları saman ve talaş kompostlarının toplam tuz değerini düşürmüştür.(7) nin yapmış oldukları çalışmada karasu uygulamasından sonra tuz değerinin düştüğünü bildirmesi ile benzerlik göstermektedir. Karasuyun topraklardaki kimyasal içeriğine etkisi konulu çalışmalarda (7) uygulamaların öncelikle ph yı ve düşürdüğünü, toplam tuz içeriğini arttırdığını daha sonra ise normal seviyeye geldiğini bildirmişlerdir. Kompost materyallerinin organik madde içerikleri en düşük olan 20,77 ile pamuk atıklarında, en yüksek ise 35,89 ile karasu+talaş uygulamasında belirlenmiştir. Karasu uygulamaları kompost materyallerin organik madde içeriklerini arttırmıştır. Kompostların Organik madde içeriğine baktığımızda en yüksek organik madde içeriğinin karasu+ talaş uygulamasında 36,89, saman + karasu uygulamasında ise 34,97 olduğu belirlenmiştir. Bu değerlerin normal talaş ve saman uygulamasından da daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Organik madde değerleri arasındaki farklılığın uygulanan karasudan kaynaklandığını karasuyun yüksek organik madde içeriği ile ilgili olduğunu (7), (4), (5), (9) un çalışmaları ile açıklayabiliriz. En düşük organik madde içeriğinin ise 20,77 le pamuk atıklarında olduğu belirlenmiştir. Diğer kompost materyallerinin organik madde içeriklerinin de küçümsenmeyecek derecede yüksek olduğu belirlenmiştir. Yaptıkları çalışmalarda (7), (17), (18), (4) belirli dozlarda kullanıldığı taktirde karasuyun iyi bir organik gübre olduğunu bildirmişlerdir. Azot içerikleri incelendiğinde en yüksek N içeriğinin dut yapraklarında 2,226 ve bunu çay atıklarının2,156 izlediği belirlenmiştir Çizelge 2. Bu değerler bize en çok parçalanmanın ve ayrışmanın bu uygulamalarda olduğunu bildirmektedir. Talaş ile yapılan kompostun N içeriğinin en düşük azot içerdiği belirlenmiştir. Pamuk artıklarının azot içeriğinin ise mısır artıklarından oluşturulan komposttan da daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca talaş ve samanın normal su ile yapılan kompost değerlerinden Talaş ve Saman +karasu uygulamalarının N içeriklerinin yüksek olduğu belirlenmiş olup, bu materyallerin mutlaka karasu gibi organik madde içeren maddelerle olgunlaştırılmasının daha iyi sonuçlar elde edilmesi açıdan önemli olduğu saptanmıştır. Kompost materyallerinin P, K, Ca, Mg ve Na içerikleri ararsında farklılıklar bulunmaktadır. Farklılıklar materyallerin yeşil, kuru olması, su ile veya karasu ile ıslatılmış olması ile olduğunu görülmektedir. En yüksek P içeriğinin pamuk artıklarında, bunu karasu+saman, saman izlerken en düşük fosfor ise talaş materyalinde olduğu belirlenmiştir. Ancak Talaş+ karasu materyalinde karasuyun kompostun P içeriğini arttırdığı ve benzer artışın saman + karasuda da olduğu belirlenmiştir. K içerikleri en yüksek Karasu +saman uygulamasında, en düşük değer ise talaş uygulamasındadır. Ca içeriği en yüksek değer dut yapraklarında bunu karasu+ talaşta olduğu belirlenmiştir. Ayrıca burada da karasuyun saman ve talaşın kimyasal içeriğini arttırdığı belirlenmiştir. Mg değerleri içinde en yüksek Mg değeri karasu+ talaş a bunu çay artıkları izlemektedir. En düşük Mg değeri ise saman uygulamamsında olduğu saptanmıştır. Karasuyun kompostların (talaş+ karasu, saman+ karasu) besin maddesi içeriğini arttırdığını K, Ca, Mg; ve Na değerlerinde de çizelge 2 de görülmektedir. Zeytinyağı fabrikası atığı karasuyun (19)bazı çevre kirletici etkisine rağmen organik madde, P, K içeriklerinin yüksek olduğunu bildirmiştir. Mısırda yaptığı çalışmada karasuyun yüksek N, K, Mg içeriğinin bitkilerin yapraklarının analizlerinde de benzer şekilde arttırdığını belirlemiştir (22). Buda bize karasuyun bitkilerin bu besin maddelerinin ihtiyaçlarının giderilmesinde kullanılabileceğini göstermektedir. Benzer sonuçları (23) de buğday bitkisinde belirlemiştir. 118
Çizelge 2. Farklı materyallerden elde edilen kompostların bazı fiziksel analiz sonuçları ve makro besin maddesi içerikleri KOMPOST MATERYALLERİ ph Toplam Tuz Organik Madde Dut Yaprakları 6.33 0.204 33.50 2,226 0,135 1.099 4.780 23,5 0.041 Talaş 6.80 0.290 35.51 0,182 0,026 0.079 0.597 69,4 0.026 Mısır Artıkları 5.69 0.264 34.17 0,812 0,183 0.910 0.349 27,5 0.036 Saman 4.63 0.712 32.83 1,176 0,179 1.035 0.219 14,9 0.189 Pamuk artıkları 7,97 0,070 20.77 1,554 0,283 0.972 0.289 36,7 0.079 Çay atıkları 6.41 0,023 30.15 2,156 0,092 0.179 0.378 74,6 0.026 Karasu+Saman 6.75 0.155 34.97 1,91 0,221 1,575 0.319 35,0 0.209 Karasu+Talaş 6.54 0.058 36.89 0,98 0,140 0.341 0.839 79,8 0.062 Kompost yapılan materyallerin mikro besin maddesi içerikleri çizelge 3 de incelendiğinde en yüksek Fe içeriği dut yaprakları ve mısır artıklarında bunu pamuk artıkları ve karasu +saman içeriği izlediği, en düşük ise talaş uygulamasında olduğu belirlenmiştir. Zn içerikleri en yüksek çay artıklarında bunu dut yaprakları atıkları izlemiştir. En düşük Zn içeriği yine talaşta olduğu belirlenmiştir. Mn besin maddesi ise en yüksek çay artıklarında olduğu bunun sebebinin ise çayın ph ı düşük ve Mn içeriği yüksek topraklarda yetişmesinden kaynaklanmaktadır (20). En düşük Mn değeriise yine talaş uygulamasında olarak belirlenmiştir. Kompostların Cu içeriği genellikle çok yüksek olmayıp en yüksek çay atıklarında bunu dut yaprakları, mısır atıkları, pamuk artıkları karasu+ saman izlemektedir. En düşük Cu içeriği ise talaşta elde edilmiştir. Çizelge 3 den de görüldüğü gibi talaş ve saman uygulamalarının mikro besin element değerlerinden karasu+ saman ve karasu+ talaş değerlerinin daha yüksek olduğu ancak kirlilik yaratacak boyutta olmadığı belirlenmiştir. Kısacası kompostların mikro besin maddesi bakımından değerini arttırmıştır. (21) da organik atıkların ağır metal içeriklerinin yüksek olduğunu ancak karasu materyalinin ağır metal içeriğinin düşük olduğunu bildirmiştir. Çizelge 3. Farklı materyallerden elde edilen kompostların mikro besin maddesi içerikleri KOMPOST MATERYALLERİ Fe Zn Mn Cu Dut Yaprakları 1416 58,8 89,6 10,7 Talaş 206 41,6 16,9 6,0 Mısır Artıkları 1460 53,9 46,6 10,3 Saman 387 51,6 31,3 9,4 Pamuk artıkları 879 46,7 32,9 10,3 Çay atıkları 347 70,9 770 14,7 Karasu+Saman 759 54,4 39,7 10,6 Karasu+Talaş 254 47,1 27,8 8,9 N P K Ca Mg Na 119
Sonuç Sonuç olarak elde edilen kompostların ph değerleri hafif asit ile hafif alkali reaksiyon arasında olup her biri tarımda organik gübre olarak rahatlıkla kullanılabilir.. Karasuyun düşük ph özelliği ile talaş ve samanın ph değerinin düşmesine neden olmuştur. Toplam tuz değerleri bazı kompost (saman, mısır yaprakları, dut yaprakları, ) materyallerinde parçalanma ve ayrıştırma devam etmesinden dolayı biraz yüksek olarak belirlenmiştir. Ancak olgunlaştırma 2 ay daha devam edilseydi daha düşebilirdi. En uygun tuz değeri çay atıkları, pamuk artıkları, Karasu+talaş, ve karasu + samanda elde edilmiştir. Ayrıca organik madde ve N içerikleri tüm kompost materyallerinde yüksek belirlenmiş, karasu uygulamaları kompostların organik madde ve N, P, K içeriklerini arttırdığı belirlenmiştir. Yeşil olarak kompost yapılan dut yaprak artıklarının, mısır artıklarının, pamuk artıklarının N, K ve mikro element değerleri diğerlerine göre daha yüksek olarak belirlenmiştir. Tüm kompost materyalleri kompostlaştırma ile besin değerleri artmış ve organik gübre olarak kullanılacak niteliktedir. Ayrıca karasu uygulamaları kompostların P, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Mn, Cu değerlerinin artırdığı belirlenmesinden dolayı özellikle saman talaş gibi materyallerden kompost hazırlanırken besin değeri arttırmak için karasu suyun yerine ıslatma materyali olarak kullanılabilir. Kaynaklar 1. Yayçep 2005. http: //sgb.tarim.gov.tr./tarim_politillari/turkiyede_tarim/ Turkiye_ Tarim pdf. 2. Yalınkılıç MK, Baysal E, Demirci Z. 1996 Çeşitli Yetiştirme Ortamı Parametrelerinin A. bisporus (Lange) Sing. Verimi Üzerindeki Etkileri. Ankara Üniv. Zir. Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 2, 3, 1-6. 3. Sönmez İ, Sönmez S, Kaplan M, 2002. Çöp kompstunun bitki besim maddesi içerikleri ve bazı organik gübrelerle karşılaştırılması. Selçuk Üniv. Ziraat Fakiültesi Dergisi 16(29), 31-38. 4. Püskülcü G, Ü,Dikmelik A,Akıllıoğlu. 1995. Karasudan Elde Edilen Tortunun Zeytinde Gübre Olarak Kullanılması Üzerine Bir Araştırma. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Kongre. 5. Monteoliva-Sanchez M, İnceti C, Ramos-Cormenzana A, Paredes C, Roig, A.&Cegarra J. The study of the aerobik bacterial mikrobiota and the biotoxity in various sample of olive mill wastewater (alpechin) during their composting process. İntenational Biodeterioration&Biodegradation. Vol.53, pp.211-214, 1996. 6. Seferoğlu S. 1997. Zeytin Alt Ürünlerinin (karasu) Değerlendirilmesi ve Doğal Çevre, Aydın da Pamuk-Zeytin ve Doğal Çevre Sempozyumu Sunum Notları (Basılmamış), AYDIN. 7. Seferoğlu S, Aydın G, Aydın M. 2001. Zeytin Yağı Fabrikalarının Atığı olan Karasuyun Toprakların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Üzerine Etkisi. ADÜ: Araştırma Fon Saymanlığı Projesi No:ZFR-99008 Sonuç raporu. AYDIN. 8-Marsilio, L Di Giovacchino, M Solinas, N 1989 Fırst Observations on the disposal Effects of OliveOil Mills Vegetation Waters on Cultivated Soil International Symposium on Olive Growing 286, ISHS 9. Ursinos J.A., Fiestas R.D. 1984. Valorization of Olive By-Products: Vegatation of Olive By- Productsvalorization Tecnical Commite Meeting Madrid. Nov-83 F.A.O. MADRİD 10. Pekin B,İkizoğlu E, Alku Y, Akgün N. 1985. Yüksek Organik Madde İçerikli Atık Suların Biyolojik Arttırılması, Biyogaz Ve Gübre Üretimi İçin Optimum Sistem Tasarımının Araştırılması, Doğa Bilim Dergisi Seri B, Cilt 9. Sayı 3 11. Kacar B. 1990. Gübre Analizleri. İGSAŞ İstanbul Gübre Sanayi A.Ş., Ankara Üniversitesi Basımevi, 249 s. 12. Jackson M. 1958. Soil Cemical Analysis. P. 1-495.Prentice-Hall, İnc. Englewood Cliffs, NJ.USA 13. Soil Survey Staff, 1951. Soil Manuel. Washington D.C. 339-363. 14. Blake G.R. 1965. Methots Of Soil Analysis Part1 s 374-390 15. Kacar B. 1995. Toprak Ve Bitkinin Kimyasal Analizleri III: Toprak Analizleri 16. Lott, W.L., Nery J.P. Gallo J.R. and Madcaff, J.C. 1956. Leaf Analysis Technicgue in Coffee Research. IBEC, Research Institute II. 9:21-24. 17- Levi, r., A. Saviozzi, R. Riffaldi R., Falzo. 1992. L and Application Of Vegetable Effects On Soil Properties Olivae No:40 February 18- Lombardo ve ark, 1988. First Observations on the effects of Treaments with Waste Water on Agricultural Land, İtaly (Abs in Cab Abstracts 1990-19919 of 50) 120
19- Çengel.M., N., Okur. 2000. Zeytin Sektöründe Karasu Sorunu ve Karasuyun Tarımsal Alanlarda Kullanım Olanakları, Uluslar Arası Altınoluk Zeytincilik Sempozyumu Antandros Kitabı. S: 57-63. 20- Kacar, B. ve A.V. Katkat. 1998. Bitki Besleme. Uludağ Üniversitesi, Vipaş Yayınları. Bursa. 21- Diaz, E., L. Madrid, I., Cardo. 1999. Influence of the addition of organıc wastes on the metal content of a soil. Fresenius J. Anal. Chem. 363:558 556. 22-Fırat, J. Seferoğlu, S., 2007. Zeytinyağı Fabrikası Atığı olan Karasuyun Mısır Bitkisinin Yetiştiriciliğinde Kullanım Olanaklarının Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi 23- Seferoğlu,S., Kılıç, İ. 2002., An investigation on Use Olive Vegatation water as Fertilizer for Wheat Production 13th International Fertilizer Symposium CIEC "Fertilizer in Context with Resource Management in Agriculture" Gazi Osman Paşa Üniversitesi Ziraat Fak. S:350 359. 121