İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KAMU YÖNETİMİ PROGRAMI SİYASAL DÜŞÜNCELER TARİHİ YARD. DOÇ. DR. MUSTAFA GÖRKEM DOĞAN
7. ERKEN MODEN DÖNEMDE SİYASAL DÜŞÜNCE 7 ERKEN MODEN DÖNEMDE SİYASAL DÜŞÜNCE 7.1 Orta Çağın Sonunda Toplumsal Durum 7.2 Machiavelli 7.3 Jean Bodin ve Egemenlik Kuramı 1
Orta Çağın Sonunda Toplumsal Durum Yüzyıl Savaşları esnasında gerçekleşen Najera Muharebesini tasvir eden bir tablo 2
7.1 Orta Çağın Sonunda Toplumsal Durum Feodalizmin Sonu ve Merkezi Devletlerin Ortaya Çıkışı Derebeylik otoritesi siyasal gelişmeler ve teknolojik ilerlemeler sebebiyle anlamsızlaşırken bunun yerine derebeyliklerin bağlı olduğu merkezi otorite yani krallıklar köylülerin ve serbest şehirlerin üzerindeki yetki ve otoritelerini arttıracaktır. Özellikle savaş yapmanın yarattığı gerekliliklerin merkezileşme itkisini ortaya çıkardığı söylenebilir. Hakikaten de ilk merkezileşen krallıklar birbiriyle savaşan İngiltere ve Fransa ile Endülüs Müslümanları ile savaşan birleşik Kastilya ve Aragon krallıkları yani İspanya dır. Bu dönemde teritoryal siyasi otoriteler şehir devletlerinin ve imparatorlukların yerini alacaktır. Savaşan devletler kendi etraflarında bürokratik bir mekanizmanın nüvelerini oluşturabildiklerinde başarılı oldular. Fransa, İngiltere ve İspanya bunu becerebilmiştir ve feodal ayrıcalıklar bu ülkelerin merkezlerine doğru emilmiştir. 3
7.1 Orta Çağın Sonunda Toplumsal Durum Efendisiz Adamlar Feodalizmin ortadan kalkması Avrupa ın kimi yerlerinde yukarıda belirtildiği gibi merkezileşen devletlerin oluşmasını tetiklediğini yukarıda belirttik. Bu süreç aynı zamanda insanla üzerindeki kontrolün de zayıflamasına yol açmıştır. Bu özellikle Avrupa nın merkezi krallıkların oluşmadığı ve küçük askeri çatışmaların siyasal kargaşayı sürekli kıldığı İtalya ve Almanya gibi coğrafyalarında iyice görünür olan bir durumdur. Feodal dönemde kırsal alanda yaşayan bir kimsenin hangi derebeyinin serfi olduğu, kentsel alanda yaşayan bir kimsenin ise hangi loncanın kalfası ya da çırağı olduğu önemlidir. Bu bağlılıklar yasalarla güvence altına alınmıştır, fakat erken modern dönemde feodal ilişkilerin ortadan kalkmaya yüz tutmasıyla bu bağların etkinliği de zayıflamış ve kişiler kısmen serbestleşmiştir. 4
7.2 Machiavelli 1469 yılında Floransa Cumhuriyetinde doğan Niccolo Machiavelli 1498 ile 1512 yılları arasında ikinci müsteşar olarak bu devletin yönetiminde görev almıştır. Mediciler iktidara dönünce kamu görevinden ayrılan düşünür bu esnada en önemli yapıtlarını kaleme almıştır. Modern siyaset Machiavelli nin Floransa daki büstü biliminin kurucusu sayılır. 5
Machiavelli 7.2.1 Machiavelli Dönemi İtalya sı İtalyan yarımadası on beşinci yüzyılın başında şehir devletleri ve küçük krallıklar arasında bölünmüş bir görünüm arzediyordu. Bunların başlıcaları Venedik Cumhuriyeti, Milano Dükalığı, Floransa Cumhuriyeti, Papalık Devleti ve Napoli Krallığıdır. Bunlardan başka Papalığın burada bulunmasından ötürü Kutsal Roma Germen İmparatorluğu ve Fransa Krallığının da bu bölgeye ilgisinin olduğunu ve yarımadaya sık sık askeri müdahalelerde bulunduğunu biliyoruz. Bu şehir devleti loncalar ve soylu aileler tarafından kontrol edilen aristokratik cumhuriyetlerdir ve bu aileler arasında şehrin yönetimi için yabancı güçlerin de karıştığı kanlı mücadeleler yaşanır. Avrupa da feodalizmin gerilemesiyle yeniden gelişen Akdeniz ticareti bölgedeki ekonomik canlılığı geliştirir ama bu durumda sosyal ayrımları derinleştirecektir. 6
Machiavelli 7.2.2 Machiavelli nin Siyasal Kuramı Machiavelli nin siyasal kuramı şu temel sorular etrafında döner: İktidar nedir? İktidarın türleri nelerdir? İktidar nasıl elde edilir? Nasıl muhafaza edilir ve neden kaybedilir? Eski siyaset felsefesi ise erdemli devletin siyasal kurumları ne şekilde oluşmalı ve nasıl çalışmalı soruları etrafında döner. Machiavelli buna tüm zamanlar ve tüm coğrafyalar için tek bir yanıt verilebileceği fikrinde değildir. Fakat bu onun bir görecelilik taraftarı olduğu anlamına gelmez zira siyasal koşullar ve bağlam değişir evet, ama insanın temel dürtüleri değişmez.. O İtalyanca acquistare fiiliyle anlatılan biriktirme, elde etme dürtüsünün insan davranışına yön verdiği görüşündedir. Bir hükümdar bunun farkında olarak tebaasını yönetmelidir. 7
7.3 Jean Bodin ve Egemenlik Kuramı François Dubois nın 1584 yılında tamamladığı Saint Barthelemy katliamı tablosu 8
7.3 Jean Bodin ve Egemenlik Kuramı Jean Bodin Cumhuriyet (devlet) Üzerine Altı Kitap adlı eserinde halkı devletin sahibi sayan anlayış karşısında monarşiyi savunur. Aslında burada bir bakıma orta yolcu bir tutum benimser. Bir yandan kuşkusuz Fransız Kalvinistlerinin halk temsiliyetini siyasal kurumlara sokma anlayışına karşıdır ama bir yandan da Machiavelli nin savunacağı türden istenilen siyasi sonuca ulaşmak için hükümdar her yolu kullanabilir gibi sınırsız bir otoriteyi de monarşiye tanımaz. Kral sadece Tanrı ya hesap verir formülüyle hep şu ya da bu mezhebin dini kural ve kurumlarını kralın iradesinin üstüne çıkarılmasına izin vermez zira bu formül kral herhangi bir dinsel kurumun aracılığı olmadan doğrudan Tanrı ya hesap verir anlamına gelir. Üstelik kralın doğal hukuk kurallarına da riayet etmesi gerektiğini öne sürer. Kral egemendir. Egemenlik ise mutlak ve sürekli iktidarı ifade eder. 9
Jean Bodin e göre egemenlik kavramının unsurları Egemenlik Mutlak Sürekli Bölünemez Sınırlandırılamaz Kesintisiz Gayrı Şahsi 10
auzef.istanbul.edu.tr 11