Araştırma Makalesi İzmir Çiçekli Kent Ormanı, Ege Üniversitesi Kampüsü ve Kaynaklar Vadisi Kuşları Orhan GÜL Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 35100 Bornova, İzmir, TÜRKİYE orhan_gul@yahoo.com Özet: Bu çalışma, İzmir in üç farklı bölgesinde bulunan kuş türlerini tespit etmek amacıyla; Çiçekli Kent Ormanı nda Ekim 2005 - Ekim 2006 tarihlerinde, Ege Üniversitesi Kampüsünde Mayıs 2006 - Mayıs 2007 tarihlerinde ve Kaynaklar Vadisi nde Eylül 2006 - Eylül 2007 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda Çiçekli Kent Ormanı nda 84, Ege Üniversitesi Kampüsünde 69 ve Kaynaklar Vadisi nde 75 olmak üzere üç alanda 12 Ordo ve 33 Familya ya dahil 108 farklı kuş türü gözlenmiştir. Gözlenen 108 farklı kuş türünden 33 ünün Yerli (Y), 21 inin Yaz Göçmeni (YG), 29 unun Kış Göçmeni (KG) ve 25 inin de Transit Göçer (T) olduğu belirlenmiştir. Üreme döneminde kuşların üreme durumları da araştırılmış ve EBCC üreme kodu listesi göz önünde bulundurularak Çiçekli Kent Ormanı nda 29, Ege Üniversitesi kampüs alanında 27, Kaynaklar Vadisi nde 39 kuş türünün ürediğine dair bulgular elde edilmiştir. Dendrocopos medius ve Turdus viscivorus un İzmir de ürediği ilk kez bu çalışmada saptanmıştır. Çalışmada gözlenen 108 kuş türünün, IUCN Kırmızı Listesi ne göre tamamı LC (önceliği düşük); Bern Sözleşmesi ne göre 76 sı Ek Liste II ve 26 sı Ek Liste III; SPEC e göre 14 ü SPEC 2 ve 25 i SPEC 3; Türkiye Kırmızı Listesi ne göre 3 ü VU (hassas), 1 i NT (tehdide açık), 62 si LC (önceliği düşük) kategorisi altında korunan türler olarak sıralanmaktadır. Anahtar kelimeler: Kuşlar, Çiçekli Kent Ormanı, Ege Üniversitesi Kampüsü, Kaynaklar Vadisi, İzmir. Birds of Çiçekli Forest, Ege University Campus and Kaynaklar Valley in Izmir Abstract: This study was carried out to determine the avifauna of three different area of Izmir; in Çiçekli Forest between October 2005- October 2006, in Ege University Campus between May 2006-May 2007 and in Kaynaklar Valley between September 2006-September 2007. As a result of the study, a total of 108 bird species which belonging to 12 Order and 33 Family were observed while 84 were in Çiçekli Forest, 69 were in Aegean University Campus and 75 were in Kaynaklar Valley. Among the observed species 33 residents, 21 summer visitors, 29 winter visitors and 25 migrants. During the breeding season, the breeding birds noted according to EBCC breeding evidence list. Breeding evidence was obtained for 29 bird species in Çiçekli Forest, 27 bird species in Aegean University Campus, and 39 bird species in Kaynaklar Valley. Dendrocopos medius and Turdus viscivorus found breeding in Izmir for first time. All the observed birds were Least Concern (LC) species according to IUCN Red list; 76 were listed under Appendix II and 26 were listed under Appendix III according to Bern Convention; out of 109 bird species 14 were listed under SPEC 2, and 25 were listed under SPEC 3; 3 bird species were vulnerable (VU), 1 near threatened (NT), 62 were least concern species according to Turkey Red List. Keywords: Birds, Çiçekli Forest, Ege University Campus, Kaynaklar Valley, Izmir. Giriş Kuşlar, doğadaki değişimlere çabuk tepki verdikleri için ekolojik dengenin korunmasında ve doğa koruma çalışmalarında önemli bir yer tutarlar. Wetlands International tarafından uluslararası düzeyde organize edilen Kış Ortası Sukuşu Sayımları ile elde edilen sonuçların, su kuşlarının populasyon tahminlerinde kullanılması (Birdlife, 2004; Wetlands International, 2006) ve populasyon tahminlerinin uluslararası sözleşmelerle korunan sulakalanların ve sukuşlarının belirlenmesine yardımcı olması kuşların doğa koruma çalışmalarındaki önemini açıkça ortaya koymaktadır. Öte yandan, ülkemizde tespit edilmiş 184 Önemli Kuş Alanı (ÖKA) nın aynı şekilde kuşların üreme ve kışlama populasyonlarına göre belirlenmesi (Kılıç ve Eken 2004), hatta Türkiye nin 305 Önemli Doğa Alanı nın belirlenmesinde Önemli Kuş Alanlarının doğrudan listeye alınması (Eken ve ark. 2006), kuşların ve kuş envanter çalışmalarının önemini vurgulayan diğer örneklerdir. Türkiye de yapılmış kuş envanter çalışmaları 1940 lara dayansa da, son 20 yılda hız kazanmıştır. Ülke genelindeki çalışmalarda Ergene (1945) Türkiye deki kuş türü sayısını 403, Baran ve Yılmaz (1984) 376, Ertan ve ark. (1989) 414 ve Kirwan et al. (1998) 453 olarak bildirmiştir. En son çalışmada ise Türkiye de gözlenmiş kuş - 34 -
türü sayısı 463 olarak verilmiştir (Kirwan et al. 2008). İzmir de genellikle sulakalanlarda kuş araştırmaları yapıldığı görülmektedir. Sıkı (2002), Gediz Deltası (İzmir Kuş Cenneti) nda yaptığı araştırmalar sonucunda 211 kuş kuş türü tespit etmiş ve bunlardan 59 unun alanda kuluçkaya yattığını saptamıştır. Onmuş (2009), Gediz Deltası nda 2002 yılında gerçekleştirdiği üreyen kuşlar atlas çalışması sonucunda 92 türün alanda ürediğine dair bulgular elde etmiştir. Çalışmada üreme kodu verilen 92 kuş türünden 47 sine Kesin Üreme, 22 sine Kuvvetle Olası Üreme ve 23 üne de Olası Üreme kodu verilmiştir. Foça kıyısı ve adalarında yapılan bir çalışmada 118 kuş türü kaydedilmiş ve bunlardan 68 inin alanda ürediğine dair bulgular elde edilmiştir (Döndüren, 2007). Küçük Menderes Deltası nda yapılan çalışmada ise 120 kuş türü kaydedilmiş ve bunlardan 55 inin alanda ürediğine dair bulgular elde edilmiştir (Bengil ve Uzilday, 2010). Sulakalanlarda yapılan çalışmalara rağmen İzmir de doğal orman, makilik ve yarı doğal alanlardaki kuş varlığıyla ilgili yayınlanmış bir çalışmaya literatürde rastlanmamaktadır. Araştırmamızda, biri şehrin içinde yarı doğal bir alan, diğer ikisi doğal orman ve makilik alanlar olmak üzere, İzmir in üç bölgesinde gerçekleştirilen gözlemler sonucunda elde edilen sonuçlar verilmiş olup, bu konuda literatürdeki bilgi eksikliğinin giderilmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Çalışma Alanı Çalışma, İzmir in Bornova ilçesinde bulunan Çiçekli Kent Ormanı ve Ege Üniversitesi Kampüsü ile Buca ilçesinde bulunan Kaynaklar Vadisi nde yapılmıştır (Şekil 1). Şekil 1. Çalışma alanları haritası. Çiçekli Kent Ormanı, Bornova nın Evka-3 mahallesi ile Çiçekli Köyü arasında kalan 700 hektar büyüklüğündeki ormanlık alandır. Alanda kızılçam toplulukları ve makilik alanlar baskın olup, orman içi açıklıklar, kaynak sularının mevsimsel olarak aktığı kayalık bir yamaç ve orman sınırına kadar ulaşmış tarım arazileri yer alır. - 35 -
Ege Üniversitesi Kampüsü, 290 hektar büyüklüğünde yarı doğal bir alandır. Ziraat Fakültesi meyve bahçeleri ve deneme tarlaları, Botanik Bahçesi, kampüsün farklı bölgelerinde yer alan fıstık çamı plantasyon toplulukları, zeytin toplulukları ve böğürtlen çalılıkları kampüste yer alan önemli habitatlardır. Kaynaklar Vadisi, Kaynaklar Köyü nün doğusunda yer alan 313 hektar büyüklüğünde bir doğal alandır. Vadinin ortasından, yılın her döneminde akan Kaynaklar Deresi geçer. Derenin etrafında yoğun çalılıklar ve lokal olarak zeytin toplulukları yer alır. Vadinin üst kısımlarında kızılçam toplulukları ve maki bitki örtüsü hâkimdir. Ayrıca yüksek kayalıklardan oluşan bir bölge bulunur. Yöntem Araştırma Çiçekli Kent Ormanı nda Ekim 2005-Ekim 2006 tarihleri arasında, Ege Üniversitesi kampüsünde Mayıs 2006-Mayıs 2007 tarihleri arasında ve Kaynaklar Vadisi nde Eylül 2006-Eylül 2007 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırmada kuş türlerini gözlemek ve belirlemek amacıyla 8 büyütmeli bir dürbün (Nikon Action 8x40) ile fotoğraf makinesi (Canon Eos 350D, 300 mm lens) kullanılmıştır. Kuş türlerinin teşhisi için Türkiye ve Avrupa nın Kuşları (Heinzel et al. 1996) ve Collins Bird Guide (Mullarney et al. 1999) kitaplarından yararlanılmıştır. Kuş türlerinin sistematik sıralamasında The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World (Dickinson, 2003) kitabından yararlanılmıştır. Çalışmada transekt (belli bir hat boyunca gözlem) ve nokta sayım yöntemleri kullanılarak gözlemler yapılmıştır (Bibby et al. 2000). Temel olarak transekt hattı boyunca yürüyerek gözlenen ve sesi duyulan kuşlar kaydedilirken, farklı habitatların kesişme noktalarında ise nokta sayım yöntemi kullanılarak 10 dakikalık gözlemler yapılmıştır. Böylece maksimum seviyede kuş türü gözlenmeye çalışılmıştır. Gözlemlerin sabah 07.00-10.30 saatleri arasında yapılmasına özen gösterilmiştir. Gececi kuşların saptanabilmesi için kuşların aktif oldukları üreme döneminde, akşam 19.00-21.00 saatleri arasında ses dinleme yoluyla kuşlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada kullanılan 73 gözlem kaydından 8 i Kuşbank (Türkiye ulusal kuş kayıtları veri tabanı) internet sitesinden alınmıştır (Kuşbank, 2011). Üreme döneminde yapılan gözlemlerde, kuş türlerinin alanda üreme durumu da araştırılmıştır. Kuşların üreme durumu için EBCC (European Bird Census Council - Avrupa Kuş Sayımları Konseyi) tarafından kabul edilen 16 maddelik atlas çalışması üreme kodu listesi kullanılmıştır (Hagemeijer ve Blair, 1997). Listede Olası (Possible), Kuvvetle Olası (Probable) ve Kesin Üreme (Confirmed) olmak üzere üç başlık altında 16 üreme kodu verilmiştir (Çizelge 1). Çizelge 1. Çalışma sırasında üreyen kuşların tespitinde kullanılan üreme kodu listesi (Hagemeijer ve Blair, 1997). A. Olası Üreme 1. Tür üreme döneminde, olası üreme habitatında gözlendi. 2. Üreme döneminde öten erkek birey(ler) gözlendi. B. Kuvvetle Olası Üreme 3. Üreme döneminde uygun üreme habitatında bir çift gözlendi. 4. En az iki farklı günde alan belirleme davranışı gözlendi. 5. Çiftleşme ve/veya kur davranışı gözlendi. 6. Muhtemel bir yuva ziyareti gözlendi. 7. Erişkinlerin heyecanlı davranışları ve endişeli ötüşleri gözlendi. 8. Erişkinlerde (, ) kuluçkaya yatma açıklığı belirlendi. - 36 -
9. Yuva yapımı ya da yuva deliği açma davranışı gözlendi. C. Kesin Üreme 10. Erişkin ilgiyi kendine çekerken ve/veya yaralı taklidi yaparken gözlendi. 11. Kullanılan yuva ya da yumurta kabukları bulundu. 12. Yeni uçmaya/yüzmeye başlamış ya da tüysüz yavru gözlendi. 13. Kullanılan yuva olduğunu gösteren ve/veya kuluçkaya yatan bireyler gözlendi. 14. Erişkin yuvadan atık taşırken ya da yuvaya yiyecek getirirken gözlendi. 15. İçinde yumurta olan yuva görüldü. 16. İçinde yavru olan ya da yavru sesi gelen yuva görüldü. Araştırmada uygulanan analizler PASW18 (SPSS versiyon 18) kullanılarak yapılmıştır. Uygulanan analizlerde anlamlı fark için eşik değer p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Mevsimsel olarak gözlenen kuş türü sayısı ile gözlem sayısı arasında ilişki olup olmadığı Kruskal Wallis varyans analiziyle, gözlenen kuş türü sayısının alanlara göre değişip değişmediği ise Varyans Analizi yapılarak belirlenmiştir. Varyans Analizi sonucunda alanlar arasında saptanan farkı yaratan grubu belirlemek için üç çalışma alanı arasındaki ilişki Bonferroni testi ile incelenmiştir. Bulgular ve Tartışma Çalışma boyunca toplam 73 farklı gözlem yapılmış olup, aylık toplam ortalama gözlem sayısı 6,1±2,8 dir. Çiçekli Kent Ormanı, Ege Üniversitesi Kampüsü ve Kaynaklar Vadisi nde yapılan aylık ortalama gözlem sayısı sırasıyla 2,3±1,5; 2,3±1,2; 1,5±0,9 dur. Çalışmalar sonucunda üç alanda 12 Ordo ve 33 Familya ya ait 108 farklı kuş türü gözlenmiş ve bunlardan 52 (%48) sinin en az bir alanda ürediğine dair bulgular elde edilmiştir. Alan bazında incelendiğinde Çiçekli Kent Ormanı nda 84, Ege Üniversitesi kampüs alanında 69 ve Kaynaklar Vadisi nde 75 kuş türü tespit edilmiştir. Araştırmada gözlenen 108 kuş türünden 33 (%31) ünün yerli (Y), 21 (%19) inin yaz göçmeni (YG), 29 (%27) unun kış göçmeni (KG) ve 25 (%23) inin de transit göçer (T) olduğu saptanmıştır (Çizelge 2). Çizelge 2. Araştırma sahasında gözlenen kuş türleri, üreme durumları ve bölge statüleri. Türler Çiçekli Kampüs Kaynaklar G. Ü. G. Ü. G. Ü. Bölge Statüsü Circaetus gallicus + - + YG Circus cyaneus + - - KG Accipiter nisus + + + A Y Buteo buteo + + + KG Aquila chrysaetos - - + KG Falco peregrinus - - + C Y Falco tinnunculus + + B + B Y Larus michahellis - + - KG Columba livia + - + B Y Columba palumbus + - - KG Streptopelia decaocto + C + C + C Y Streptopelia turtur + B - + B YG Psittacula krameri - + C - Y Cuculus canorus - + B YG - 37 -
Türler Çiçekli Kampüs Kaynaklar G. Ü. G. Ü. G. Ü. Bölge Statüsü Otus scops - + B - YG Athene noctua - + A - Y Strix aluco - + - KG Caprimulgus europaeus + B - - YG Apus apus + + B + B YG Apus pallidus - + - T Apus melba - - + C YG Merops apiaster + + - T Upupa epops + A + - YG Dendrocopos syriacus + A + C + B Y Dendrocopos medius - - + C Y Calandrella brachydactyla + - - T Melanocorypha calandra + - - T Galerida cristata + C + B + C Y Lullula arborea + B - - Y Alauda arvensis + + - KG Ptyonoprogne rupestris - - + C Y Hirundo rustica + + C + C YG Hirundo daurica + + + B YG Delichon urbica + + C + C YG Anthus campestris - + - T Anthus trivialis - + - T Anthus pratensis + + + KG Motacilla cinerea + + + KG Motacilla alba + + B + B Y Troglodytes troglodytes + + + KG Prunella modularis + - + KG Erithacus rubecula + + + KG Luscinia megarhynchos + + B + YG Phoenicurus ochruros + + + KG Phoenicurus phoenicurus + - + T Saxicola rubetra + + - T Saxicola torquata + + + KG Oenanthe oenanthe + + + T Oenanthe isabellinus + - - T Oenanthe hispanica + C - + C YG Monticola solitarius - - + C Y Turdus merula + C + C + C Y Turdus philomelos + + + KG Turdus viscivorus + C - - Y Cettia cetti - + B - Y - 38 -
Türler Çiçekli Kampüs Kaynaklar G. Ü. G. Ü. G. Ü. Bölge Statüsü Hippolais pallida + A + C + C YG Sylvia cantillans + B + + C YG Sylvia melanocephala + B + + C Y Sylvia rueppelli + - + T Sylvia nisoria - - + T Sylvia curruca + + + T Sylvia communis + + + T Sylvia borin + + + T Sylvia atricapilla + + + Y Phylloscopus sibilatrix + + + T Phylloscopus collybita + + + KG Phylloscopus trochilus + + + T Regulus ignicapillus + + - KG Muscicapa striata + + + T Ficedula albicollis + + + T Ficedula hypoleuca + - - T Aegithalos caudatus + B - + B Y Parus lugubris + - + B Y Parus ater + + + KG Parus caeruleus + C + + B Y Parus major + C + C + C Y Sitta krueperi + C - - Y Sitta neumayer - - + C Y Certhia brachydactyla + - - KG Oriolus oriolus - - + T Lanius collurio + B + B + B YG Lanius minor + + + T Lanius senator + B + + B YG Lanius nubicus + B + B + C YG Garrulus glandarius + C + C + C Y Corvus monedula - + B - Y Corvus corone pallescens + B + C - Y Corvus corax - - + T Sturnus vulgaris + + - KG Passer domesticus + C + C + C Y Passer hispaniolensis + - - T Passer montanus - + C - Y Petronia petronia - - + KG Fringilla coelebs + B + B + B Y Fringilla montifringilla + - - KG Serinus serinus + + + Y - 39 -
Türler Çiçekli Kampüs Kaynaklar G. Ü. G. Ü. G. Ü. Bölge Statüsü Carduelis chloris + B + B + B Y Carduelis carduelis + B + C + B Y Carduelis spinus + + + KG Acanthis cannabina + + + KG Coccothraustes coccothraustes + + + KG Emberiza citrinella + - - KG Emberiza cirlus + B - + B Y Emberiza cia - - + KG Emberiza hortulana + - + T Emberiza caesia + C - + C YG Emberiza melanocephala + B + B + B YG Miliaria calandra + + - KG Çizelge 2 de verilen kısaltmaların açıklaması: G: Genel gözlem, Ü: Üreme durumu, A: Olası üreme, B: Kuvvetle Olası üreme, C: Kesin üreme, Y: Yerli, YG: Yaz Göçmeni, KG: Kış Göçmeni, T: Transit Göçer. Araştırma yapılan üç alanda saptanan 108 farklı kuş türünün tehlike statüleri incelendiğinde; IUCN (Uluslararası Doğa Koruma Birliği) Kırmızı Listesi ne göre tamamı Önceliği Düşük (LC) kategorisi altında (Birdlife, 2004), Bern Sözleşmesi (Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi) ne göre 76 sı Ek Liste II (kesin koruma altına alınan fauna türleri), 26 sı ise Ek Liste III (korunan fauna türleri) kategorisi altında verilmiştir (Resmi Gazete, 1984). Avrupa ölçeğinde korunması gereken türlerin listelendiği SPEC (Species of European Conservation Concern) Listesi ne göre 14 tür SPEC 2 (küresel ölçekte tehlike altında olmayan ancak Dünya populasyonunun %50 sinden fazlası Avrupa da yayılış gösteren ve Avrupa ölçeğinde koruma altında olan türler) kategorisi altında, 25 tür ise SPEC 3 (küresel ölçekte tehlike altında olmayan ve Dünya populasyonunun %50 sinden azı Avrupa da yayılış gösteren ancak Avrupa ölçeğinde koruma altında olan türler) kategorisi altında sıralanmaktadır (Birdlife, 2004). Türkiye Kırmızı Listesi ne göre 3 kuş türü Circaetus gallicus Gmelin, 1788; Falco peregrinus Tunstall, 1771; Delichon urbica, (Linnaeus, 1758) Hassas (VU), 1 i Accipiter nisus (Linnaeus, 1758) Tehdide Açık (NT), 62 si Önceliği Düşük (LC) kategorileri altında sıralanmaktadır (Kılıç ve Eken, 2004). Ege Üniversitesi Kampüsünde daha önce yapılmış bir çalışmada 46 kuş türü saptanmış (Kurun, 2001) olup, yaptığımız çalışmada 69 kuş türü alanda gözlenmiştir. Bir önceki çalışmada saptanan 5 tür Gallinula chloropus (Linnaeus, 1758), Columba livia (Gmelin, 1789), Prunella modularis (Meinertzhagen, 1934), Parus lugubris Temminck, 1820 ve Phoenicurus phoenicurus (Linnaeus, 1758) çalışmamızda gözlenemezken, yaptığımız çalışmada önceki çalışmadan farklı 28 kuş türü gözlenmiştir. Ayrıca bir önceki çalışmada 18 türün kuluçkaya yattığını belirtilirken, çalışmamızda 27 kuş türünden 1 inin Olası, 13 ünün Kuvvetle Olası ve 13 türün de Kesin olarak ürediği saptanmıştır (Çizelge 2). Çalışmada gözlenen kuş türü sayısı ve üreyen kuş türü sayısının alanlara göre değişimi Şekil 2 de verilmiştir. Üç alanda gözlenen ve üreyen kuş türü sayısının benzerlik gösterdiği ancak Kaynaklar Vadisi nde üreyen kuş türü sayısının diğer iki alana göre daha fazla olduğu görülmektedir. - 40 -
Tür sayısı Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 2(1): 34-43, 2011 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 84 75 69 39 29 27 Çiçekli Kent Ormanı Ege Üniv. Kampüsü Kaynaklar Vadisi Gözlenen tür sayısı Üreyen tür sayısı Şekil 2. Gözlenen ve üreyen kuş türü sayısının alanlara göre değişimi. Üreyen kuşlar araştırmasına göre, üreme kodu verilen tür sayısı ve alt kategorilere göre dağılımları alan bazında Çizelge 3 te verilmiştir. Çalışma alanlarında ürediği tespit edilen kuş türlerinden Dendrocopos medius (Linnaeus, 1758) ve Turdus viscivorus Linnaeus, 1758 un İzmir de ürediği ilk kez bu çalışmada saptanmıştır. Çizelge 3 te özeti verilen üreyen kuşlar araştırmasına göre, Kaynaklar Vadisi nde üreyen kuş türü sayısının diğer iki alana göre daha fazla olduğu görülmektedir. Çizelge 3. Üreyen kuşlar araştırmasında üreme kodu verilen tür sayısı ve alt kategorilere göre dağılımı. Üreme kodu verilen tür sayısı Olası üreme (A) Kuvvetle Olası üreme (B) Kesin üreme (C) Çiçekli Kent Ormanı 29 3 15 11 Ege Üniv. Kampüsü 27 1 13 13 Kaynaklar Vadisi 39 1 18 20 Çizelge 4 te ise üç alandaki gözlem sayısı ile gözlem başına ortalama kuş türü sayısı arasındaki ilişki verilmektedir. Yapılan istatistik analiz sonucunda, gözlem yapılan üç alanda gözlem başına ortalama kuş türü sayısının alanlar arasında istatistiksel olarak farklılık gösterdiği anlaşılmıştır (F=6,741, p=0,002). Farkı yaratan grubun tespiti için analiz yapıldığında, sadece Kaynaklar Vadisi ile Kampüsün birbirinden anlamlı düzeyde farklı olduğu tespit edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda Kaynaklar Vadisi nde gözlem sayısı daha az olmasına karşın Çizelge 3 te görüldüğü üzere üreyen kuş türü sayısının net bir şekilde daha fazla olması ve Çizelge 4 te görüldüğü üzere gözlem başına ortalama kuş türü sayısının daha fazla olmasının habitat çeşitliliği ile doğrudan ilişkili olduğu düşünülmektedir. Çizelge 4. Çalışma alanlarında gözlem sayısı ile gözlem başına ortalama kuş türü sayısı arasındaki ilişki. N (Gözlem sayısı) Ortalama Standart sapma Minimum Maksimum Çiçekli Kent Ormanı 28 21,93 7,22 12 39 Ege Üniv. Kampüsü 27 19,22 6,80 8 32 Kaynaklar Vadisi 18 26,61 5,19 15 36 Toplam 73 22,08 7,13 8 39-41 -
Gözlenen kuş türü sayısı Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 2(1): 34-43, 2011 Çalışma alanlarında gözlenen kuş türü sayısının aylara göre dağılımı Şekil 3 te verilmektedir. Buna göre, ilkbahar ve sonbahar göç dönemlerinde gözlenen kuş türü sayısının diğer dönemlere kıyasla daha fazla olduğu dikkati çekmektedir. 60 50 40 30 20 10 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Çiçekli Kent Ormanı Ege Üniversitesi Kampüsü Kaynaklar Vadisi Şekil 3. Çalışmada gözlenen kuş türü sayısının aylara göre dağılımı. Göç dönemlerinde gözlenen kuş türü sayısının daha fazla olacağı yönünde genel bir kanı vardır. Ancak bu durumun temelde gözlem sayısıyla doğrudan ilişki içinde olduğu Çizelge 5 te görülmektedir. Çalışma alanlarında mevsimsel olarak gözlenen kuş türü sayısı ile gözlem sayısı arasındaki ilişki incelenmiş ve dört mevsim arasında gözlenen ortalama kuş türü sayısı açısından bir fark tespit edilememiştir (p=0,972). Diğer bir deyişle, mevsimsel olarak gözlenen kuş türü sayısındaki artış, gözlem sayısı ile açıklanabilir. Çizelge 5. Çalışma alanlarında mevsimsel olarak gözlenen kuş türü sayısı ile gözlem sayısı arasındaki ilişki. N (Gözlem sayısı) Ortalama Standart sapma Minimum Maksimum Kış 20 21,60 6,45 12 32 İlkbahar 26 21,96 9,19 8 39 Yaz 13 22,46 5,75 12 31 Sonbahar 14 22,64 5,18 15 32 Sonuç olarak, araştırmanın yapıldığı üç alanın, gözlenen ve üreyen kuş türü sayısı açısından temelde benzerlik gösterdiği; ancak Kaynaklar Vadisi nin gözlenen ve üreyen kuş türü sayısı açısından anlamlı düzeyde farklı olduğu anlaşılmıştır. Bu farklılığın yaşam alanı çeşitliliğine ve daha doğal alanlarda tehdit unsurlarının daha az olmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Teşekkür: Gözlemlere katılan Ege Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu (EKGT) üyelerine ve makalenin yazımında bana yardımcı olan Dr. Ortaç Onmuş ve Dr. Raika Durusoy a teşekkürlerimi sunarım. Kaynaklar Bengil, F. Uzilday, B. 2010. The avifauna of Küçük Menderes delta (Turkey): an evaluation on seasonal pattern of birds, Biharean Biologist, 4 (1): 57-65. Bibby et. al. 2000. Bird census techniques, 2nd edition, Academic Press, London. - 42 -
Birdlife International, 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status, Birdlife Conservation Series No: 12, Cambridge, UK. Delany, S., Scott, D. 2006. Wetlands International - Waterbird population estimates, fourth edition, Wageningen, The Netherlands. Dickinson, E., ed. 2003. The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World. 3rd ed. Princeton University Press, Princeton. Döndüren, Ö. 2007. Foça özel çevre koruma bölgesi ornitofaunasının ve bölgeyi etkileyen çevresel faktörlerin belirlenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir. Hagemeijer, E.J.M., Blair, M.J. 1997. The EBCC atlas of European breeding birds: their distribution and abundance, London. Heinzel, H., Fitter, R., Parslow, J. 1995. Türkiye ve Avrupa nın Kuşları, Kuzey Afrika ve Ortadoğu Dahil (Çev. Boyla, K.A.), Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul. Kirwan, G., Martins, R.P., Eken, G. Davidson, P. 1998. A checklist of the birds of Turkey, Sandgrouse Suppl. 1:1-32 Kirwan, G., Welch, H., Demirci, B., Boyla, K.A., Castell, P., Özen, M., Marlow, T. 2008. The birds of Turkey. London, U.K. Kurun, M. 2001. Ege üniversitesi kampüsündeki kuş türlerinin biyolojileri hakkında araştırmalar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir. Kuşbank Database, www.kusbank.org, (23 Nisan 2011). Mullarney, K., Svensson, L., Zetterström, D., Grant, P.T. 1999. Collins bird guide - the most complete field guide to the birds of Britain and Europe, UK. Onmuş, O., Durusoy, R., Eken, G. 2009. Distribution of breeding birds in the Gediz Delta, Zoology in the Middle East, 47: 39-48. Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/default.aspx 20.02.1984 tarih ve 18318 sayılı Resmi Gazete. (11.04.2011). Sıkı, M. 2002. Gediz deltası (İzmir kuş cenneti) kuşları, Ekoloji, 44: 11-16. - 43 -