ADNAN SAYGUN UN KEMAN VE PİYANO SÜİTİNDE TÜRK HALK MÜZİĞİ TURKISH FOLKLORIC MUSIC IN ADNAN SAYGUN'S VIOLIN AND PIANO SUITES ТУРЕЦКАЯ НАРОДНАЯ МУЗЫКА В СЮИТЕ ДЛЯ СКРИПКИ И ПИАНИНО АДНАНА САЙГУНА Samir GÜLAHMEDOV * Özet Samir Gülahmedov tarafından sunulan Adnan Saygun un Keman ve Piyano süitinde Türk Halk Müziği isimli makalede bestecinin enstrumantal müzik yaratıcılığında önemli yer alan silsilevi eser analizi edilmiştir. Makalede Halk müziği makamları ön plana çıkarılarak onların teorik analiz yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Adnan Saygın, Keman ve Piyano Süiti, enstrümantal müzik, Türk halk müziği, teorik analiz Summary Samir Gulahmedov submitted by the Turkish folk music Adnan Saygun "Suite for Violin and Piano" "In the article composer s major instrumental in the creation of permanent work which is analyzed. Convex face of the article submitted to the Turkish folk music from the theoretical analysis in terms of intonation investigated Key Words: Adnan Saygun, Suite for Violin and Piano, instrumental music, Turkish folk music, theoretical analiysis Türk müziği tarihinin ünlü bestecisi olan Adnan Saygun un sanatında enstrumantal müzik önemli yere sahiptir. Bestecinin keman ve piyano için yazdığı süit de bu örneklerin arasında yer almaktadır. Süit 1955 yılında yazılan 4 bölümlü 48 * Ü. Hacıbeyov adına Bakü Müzik Akademisi Doktora öğrencisi/azerbaycan
bu hareketli eser Türk Halk Danslarının çeşitli ezgilerini içermektedir. Aksak tartılar üzerine prelüdleri olan bu büyük sanatçımız 12 aksak tartılı prelüd yazmış bunun yanında Türk halk müziğinin kırık havalarını yani behirli dediğimiz havalar, ritmli havalar, aksak tartımlı prelüdleri meşhurdur. Süitin birinci bölümü- Prelüd, ikinci bölümü- Horon, üçüncü bölümü- Ağır Zeybek ve dördüncü bölüm- Sepetçioğlu diye isimlendirilmiştir. Dikkati çeken hususlardan biride-eserin Dostlarım Henri ve Henriyeta Guilloux ya ithaf edilmesidir. Eserin birinci bölümü büyük olmayan Prelüd le başlar. Söz konusu bu Prelüd te eserin karakteri ve müzik yönü ortaya çıkar. Prelüt 4/4 ve Lento temposunda başlar. Bölüm içerisinde 4/4 ve 3/4 ritimlerin yer değişmesi dikkat çekmektedir. Bu bölüm iki kısımdan oluşuyor. Birinci kısım kemana, ikinci kısım ise piyanoya aittir. Keman partisinde sekizli ve onaltılık notalar şeklinde gelişerek devam eder. Beşli aralıklar kullanarak sekileme şeklindeki ezgi, tize ve pes seslere doğru hareket eder. Örnek 1 Üçlemeler üzerine kurulu piyano partisi Prelüt ün ikinci bölümünde taşıyıcı rol oynar. Yani ezginin gelişimi piyano partisinde ağırlık kazanır. Bu parti arpejler üzerine kurularak kendini gösterir. Ayrıca bu kısımda geniş ses sıçramaları önemli bir yere sahiptir. 49
Örnek 2 Piyano partisi sekilemeli şekilde tize doğru hareket ederek bir ölçülük akorla son bulur. Prelütun dikkat çeken başka bir noktası da sonda görünen ritm değişkenliğidir.son 5 ölçüde 2/4,4/4,3/4,4/4 ritmler birbirini izlemektedirler. Örnek 3 Kemanda ana ezgi ve piyanoda ise ezgi bir oktav peste seslendirilerek karar sesde son bulmaları ile birinci bölüm tamamlanır. Süitin birinci bölümünde Hicaz makamı üzerinde her ne kadar gezişmeler aks ettirmeler varsa da ritm itibarı ile değişkenlik arzederek Hüseyni makamını hatırlatmaktadır. Bu hal Türk halk musikisi sisteminde aksak usul diyebileceğimiz değişken ritm anlayışında aksak ritimlere en güzel örneklerdendir. İkinci bölümü besteci Horon adlandırmıştır. Üç kısımlı bu bölüm keskin, hareketli ve neşeli bir karakter taşımaktadır.türk müziğinin 7/8lik ölçü kalıbının zenginliği ikinci bölümde dikkat çekmektedir. Süitin ikinci hissesinde Anadolu Türk halk müziği içerisinde ayrı bir yeri, ifa özelliği, ölçü zenginliği ile melodik ritmik renkliliğin yanında oynak karakter taşıyan tez tempolu oyun havalarını ihtiva eden Karadeniz bölgesi türküleri ve oyunlarında olan horon halk dansları 50
merak doğuran ve zevkle dinlenilen bir türdür. Usül olarak gerek türkülerinde gerekse horonlarda 7/8, 7/16, 5/8- lik usuller kullanılır. Birinci kısımda 8 li notalardan oluşan 4 ölçü piyano partisinin başlamasıyla, onu keman izler. Keman partisi ise başlangıçta küçük aralıklarla gelişerek alt seslere doğru devam eder. Örnek 4 Tema gam şeklinde gelişerek bir oktav tize çıkar. Keman partisi yerini piyanoya bırakır. Bu ana ezginin eşliği arpejler üzerine kuruludur. Yani ana tema geniş bir ses alanı içermektedir. Bu bölümün dikkat çeken noktalarından biri de temanın başka sesler üzerinde tekrarıdır. Aynı zamanda çağdaş müziğe özgü olan disonans sesler burada önemli rol oynamaktadır. İkinci kısımda müzik, piyanoda sakin bir ifade ile devam eder. Daha sonra keman katılımıyla müzik canlılık kazanıyor. Keman partisi kromatik sekizli ve onaltılık notalarla hareket eder. Örnek 5 Bu kısımda ikili aralıklı çift sesler kullanılmış ve burada keman ve piyano partileri sanki soru-cevap şeklinde yazilmıştır. 51
Örnek 6 Çift seslerin gittikçe kapsadığı geniş aralıklarda yedili, altılılar birbirilerini izler. Bunun sonrasında 3. kısım başlar. Bu kısımda 1.kısımdan ana tema alınarak, bir oktav tizden seslendirilir. Örnek 7 Süitin ikinci bölümü keskin ve hızlı tempolu ezgiyle son bulur. Adnan Saygun Keman ve Piano için yazdığı süitin üçüncü bölümünü Ağır Zeybek diye isimlendirir. 3/4 lük ritimde yazılan bu bölümde Halk Müziğindeki Zeybeklere özgü geniş ses sıçramaları, piyano ve keman partilerinde önemli rol oynarlar. Süitin üçüncü bölümünü oluşturan Ağır Zeybek meşhur halk oyunu niteliğinde öz yerini sabitleştirmiştir. Zeybek kelimesinin kökeni Saybek tir. Anlamıda güçlü koruyucu demektir. Bu halk oyununun en önemli özelliği halk müziğindeki tavır ve oyun eşlikli olmasıdır. Dokuz zamanlı usuller ve değişik mertebeleri kullanılır. Daha da dakik desek ölçülerin başta veya sonda olması gerekmektedir. Zeybeklerin dört zamanlı olanları ege bölgesinin tavrı ile çalınıp oynanabilen parçaları ise Zeybek çeşnisi olarak kabul edilir. Zeybekler hız. Tempo olarak çok ağır. Ağır ve kıvrak olmak üzere çeşitli şekillerde yani adagio, andante yada moderato, allegretto olabilirler. Bu ağır zeybeklere örnek vermek gerekirse Kocaarap, Harmandalı, Kerimoğlu nu, kıvrak zeybeklere ise Serenler, Damardı, Cemilem v.s Bu süitin üçüncü bölümünü ahate eden Zeybeklerin makamsal karşılığı olarak Hüseyni, Karcigar, Nikriz, Hicaz ve Eviç en çok kullanılanlrıdır. 52
Örnek 8 Altı ölçülük ana temanın tekrarından sonra ezgi sekilemeli bir şekilde tize doğru hareket eder. Karmaşık karaktere sahip keman partisinde akor sistemi kullanılmıştır. Süitin bu bölümü üçleme onaltılık notalarla seslendirilerek gitgide PP nüansında son bulur. Süitin dördüncü bölümünü besteci Sepetçioğlu adını vermiştir. Çok ilginç bir form yapısına sahip bu bölümde, a piacere ( sevinç ) ve a battuta Comodo (sakin ölçü vurmak) başlıkları sanki eserin yapısını desteklemektedir. Bölümün ritmik yapısı da dikkat çekmektedir. 4/4,2/4,7/8,2/4,5/4,9/8 lik ölçüler birbirini izlemektedirler. Yine Aksak ritmin örneklerine has yapısı ile dikkkati çekmektedir. Anadolu halk müziğinin Hüseyni makamını andırmaktadır. Örnek 9 Giriş karakterindeki ezgiden sonra a battuta ile esas bölüm başlıyor. Kemanın oynak partisine piyano cevap veriyor. Piyanonun eşliği oktavlarla 3/4 ve 2/4 ölçülerle ritmik değişikler şeklinde hareket eder. Sonrasında a piacere ile yeni tema başlar. 53
Örnek 10 Bu gam karakterli tema, üçleme figürler üzerine kurulmuştur. Ardından seslendirilen a butta da aynı ezgi tekrar olunur. A piacere de ise gelişme böjümünün teması değişiğe uğramış eşliklerle tekrarlanır. Dördüncü bölümün sonu ritim değişkenliği yönünden ilginçtir. Burada besteci hemen hemen her ölçüde değişik ritimler kullanmıştır. 7/8,4/4,5/4,4/4 lük ritimler birbirilerini tarkip ederek eseri sonlandırırlar. Görüldüğü gibi, Adnan Saygun un Keman ve Piyano süiti, virtüöz derecesinde icra gerektiren bir eser örneğidir.bu süit bestecinin en parlak eserleri arasındadır.süyitin analizinden görüldüğü gibi,türk Halk Müziği makamları, yoğun bir şekilde kendini göstererek,geleneksel müziğe has olan çizgileri ortaya koymaktadır. KAYNAKLAR: 1. Ahmet Say. Müzık Tarihi. Müzık Ansıklopedisi Yayınları. Ankara, 1998 2. Adnan Saygun Keman ve Piyano Süiti. Partitür. 1955 3. Yılmaz Aydın. Türkiye nin Avrupa ile Müzik İlişkileri Işığında Türk Beşleri. Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Ankara, 2003. 54