OFİS ÇALIŞANLARINDA KİŞi-ÇEVRE- AKTİVİTE (PEO) MODELİ İLE İŞ PERFORMANSININ GELİŞTİRİLMESİ Enes TUĞRUL 1, Hülya KAYIHAN 2 Ergoterapist Enes TUĞRUL Prof.Dr., Hacettepe Üniversitesi, SBF, Ergoterapi Bölümü
GİRİŞ Tüm dünyada isçi sağlığı sorunları giderek artan boyutları ile kaygı duyulacak düzeylere ulaşmaktadır Bu durum insan gücü, işte performans ve verimlilk kayıplarına sebep olmuştur Uygun olmayan çalışma koşulları nedeniyle oluşan motivasyon azalması ve yorgunluk verimlilik düşüşleri ile sonuçlanır Bacak, Bünyamin, and Yusuf Yiğit. "İşe devamsızlığın nedenleri, ekonomik sonuçları ve azaltılması için alınması gereken önlemler." (2010).
Ofis çalışanlarında işe bağlı yaralanmalar yüksek tanı ve tedavi harcamalarına, iş gücü kaybı ve sigorta tazminat ödemelerine neden olmaktadır İş yaralanmaların sıklığı ve maliyetindeki artış çalışanın, iş verenin, sağlık bakım sistemlerinin ve sigorta şirketlerinin dikkatini çekmiş, risk etkenleri, ergonomi eğitimi, tedavi ve rehabilitasyon yaklaşımlarında çalışmalar hız kazanmıştır Çalık, Bilge Başakçı, et al. "Bilgisayar kullanan masa başı çalışanlarında kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, işin engellenmesi ve risk faktörlerinin incelenmesi." (2014): 208-214.
Dünyada konu ile ilgili bilinçte artış; İş yerlerinde Ergonomi eğitimi arttırmıştır Ergonomik girişimlerı artmıştır Fakat ülkemizde meslek hastalığı olarak kabul edilen kas iskelet hastalıkları iş verenler, çalışanlar ve hekimler tarafından yeterince tanınmamaktadır Özcan, Emel, Sina Esmaeilzadeh, and Nalan Bölükbaş. "Bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastaliklarindan korunma ve ergonomi." TUBERCULOSIS 73 (2007): 76.
Gelişmiş ülkelerde Bel Boyun sağlığı konusunda Koruyucu yaklaşımların sağlık sisteminde önemli bir yer tutar İş ortamında çalışanların çalışma postürleri, doğru hareket alışkanlıkları konusunda bilgilendirilmeleri ve eşyaların ergonomik olarak düzenlenmesini içeren çalışmalara ülkemizde de büyük ihtiyaç vardır.
AMAÇ Devletin, iş verenlerin gerekli eğitim ve düzenlemeler sonrasında iş performansına etkisini görmelerini sağlama ve ülkemizde de bunun yaygınlaşmasını hedeflediğimiz çalışmamızda amacımız; Ofis çalışanlarında Kişi-Çevre-Aktivite (PEO) modeli yaklaşımı ile iş performansının geliştirilmesidir.
GEREÇ VE YÖNTEM Çalışma, Ankara Büyükşehir Belediyesi 2016 Ekim - 2017 Nisan Yarı yapılandırılmış görüşme yöntemiyle müdahale öncesi ve sonrası bireylerin iş performansı hakkında veriler elde edildi. Masa başında çalışan gönüllü bireylerle bire bir görüşmeler yapılmış ve PEO modeli doğrultusunda kişiye ait, çevreye ait ve aktiviteye ait faktörlere yönelik kişi merkezli müdahale planlanmıştır Dahil Edilmeme kriterleri : Bel-boyun eğitimi almış bireyler, çalışmaya dahil edilmedi.
PEO modeli kapsamında KİŞİ: ÖZ YÖNETİM BECERİLERİ(Stres ile başa çıkma,iletişim,problem çözme,zaman yönetimi) RULA YORGUNLUK ÖLÇÜMÜ(CIS) STRES ÖLÇÜMÜ(ASÖ) ÇEVRE: Fiziksel ÇEVRE Gürültü Sıcaklık Nem Aydınlatma Masa-Sandalye Kullanılan Ekipmaların Uygunluğu Kullanılan Masanın düzeni Sosyal ÇEVRE Arkadaşlarıyla ilişkisi Takım çalışması Kurumsal ÇEVRE Rol belirsizliği Rol çatışması Yönetici baskısı Kültürel ÇEVRE Kültürel bir etkilenme olup olmadığı
AKTİVİTE: İşin yükü ve niteliği İşin monotonluğu İşin çeşitliliği-çok yönlülüğü Kaç saat çalışıyor Kaç saat oturuyor Kaç saat ayakta-yürüyor Hangi becerileri gerektiriyor Dinlenme araları Yaptığı işten tatmin oluyor mu İşini zamanında bitirebiliyor mu İşini gereği kullanılan hareketler(kaldırma,taşıma,itme,çekme,kavrama,oturma,kalkma,yürüme,ulaşma,dönme,eğilme, çömelme,denge) Sık rapor alıyor mu İşini kurallara uygun,istenilen zaman ve miktarda yapabiliyor mu? İşinizin size uygun olduğunu düşünüyor musunuz? Programlı çalışma(önem ve acileyetine göre sıraya koyma-bitirme) İşe bağlılığı-benimseme Esneklik(Yöneticinin bilgi ve izni doğrultusunda kendisine verilen diğer görevleri yapma
Veri Değerlendirme Araçları RULA(Rapid Upper Limb Assesment) Kişilerdeki ergonomik risk değerlendirmesi RULA ile değerlendirildi.rula görev için gerekli olan gücü ve tekrarlı hareketleri dikkate alarak işle ilgili üst uzuv rahatsızlıklarını ortaya çıkarmak amacıyla geliştirilmiş çalışma durumlarını analiz eden subjektif gözlem metodlarından birisidir. CIS(Cheklist Individual Strength) Yorgunluğu değerlendirmek için kullanılan CIS anketinin Türkçe geçerlilik ve güvenilirliği bulunmaktadır. Bu ölçeğe göre yorgunluk; subjektif yorgunluk algılaması, konsantrasyonda azalma, motivasyonda azalma ve fiziksel aktivitede azalma olarak dört yönden değerlendirilmektedir. ALGILANAN STRES ÖLÇEĞİ(ASÖ) ASÖ, yaşanan stresin düzeyini yanıtlayıcının yaşamını ne yönde etkilediğini incelemek amacıyla geliştirilmiş bir kendini değerlendirme ölçeğidir
MÜDAHALE Müdahale planını belirlemek için her kişiye kişi merkezli yaklaşım çerçevesi içerisinde PEO modeli uygulandı. Kişi-Çevre-Aktivite parametreleri teker teker ayrıntılı bir şekilde sorgulanarak kişi merkezli müdahale planı hazırlandı Örneğin çekmeceye uzanma aktivitesinde RULA da kişinin aldığı ergonomik risk puanı sonucu riskli çıkan alanlara müdahale ederek doğru çalışma postürünün sağlanması En son olarak da katılımcıların hepsine ve isteyen gönüllü olan belediye personellerine bel-boyun ve stresle baş etme eğitimi interaktif bir şekilde verildi.
ERGOFELLOW Ergofellow yazılımı, içinde 17 adet ergonomi iyileştirme aracının mevcut bulunduğu, çok amaçlı bir ergonomi yazılımıdır. ErgoFellow yazılımı mesleki riskleri azaltmak ve verimliliği artırmak amacıyla, uygun değerlendirmeler yaparak işyerleri koşullarının iyileştirilmesini kolaylaştırır. Bu yazılım, ergonomistler ve iş sağlığı ve güvenliği alanındaki tüm profesyonellerin kullandığı yaygın ve geçerli bir yazılımdır.
Biz üst ekstremite değerlendirmesi için RULA kullandık. Öncelikle değerlendireceğimiz vücut parçalarını seçip daha sonra uygun postürleri işaretledik. Resim analizi parametresini kullanarak resimler üzerinden gonyometrik ölçüm yaptık.
Y.A NİN ANTROPOMETRİK ÖLÇÜMLERİ Y.A NİN SANDALYESİNİN ÖLÇÜLERİ Y.A NİN OTURMA ÖLÇÜLERİ Y.A nin masasının ölçüleri
ÖLÇÜLEN GÜRÜLTÜ DÜZEYİ ÖLÇÜLEN GÜRÜLTÜ DÜZEYİ ÖLÇÜLEN SICAKLIK VE NEM ÖLÇÜLEN AYDINLATMA DÜZEYİ: 517 lx
SONUÇLAR Katılımcılar; Haftanın bazı günlerinde aşırı yoğunluk ve iş yüklerin de artış Bu iş yükünün çok yoğun olduğu durumlarda mental olarak kendilerini çok yorgun hissetme ve stres düzeylerinde artış Mental yorgunluk çalışanların fiziksel yorgunluk seviyesinde artışa neden olmakta idi
Zaman yönetimi ve interaktif şekilde gerçekleşen stresle başa çıkma eğitiminden sonra; Mental yorgunluğun gözle görülür şekilde azaldığını ve daha az fiziksel yorgunluk hissetiklerini Stres kontrolü ve stresle başa çıkma tekniklerini uygulayabildiklerini belirttiler
Aşırı yoğun ve iş yükünün fazla olduğu günlerde reaksiyon hızlarının azaldığını ve çalışma performanslarının düştüğünü belirttiler. Yoğun günlerde çok stresli olmalarından dolayı işe dikkatlerini vermede zorlandıklarını söylediler İş yoğunluğu fazla olduğu günlerde masalarının çok dağıldığını ve bundan dolayı ek performans sergilediklerini söylediler
Katılımcılar yoğun iş sırasında masa düzenine dikkat etmeye çalıştıkları ve zaman yönetimi prensibini uyguladıklarını, sergiledikleri ek performansın azaldığını ve bunun sonucunda daha az mental yorgunluk, mental yorgunluğun getirdiği fiziksel yorgunluğu azalttığını belirttiler. mental ve fiziksel yorgunluk hissettiğimiz için ve masa düzenini sağladığımız için reaksiyon hızlarında olumlu bir artış olduğunu bu etkilerin iş performansını pozitif yönde etkilediğini dile getirdiler.
Katılımcılar ortam sıcaklığını belirti Ortamın sıcak olmasından dolayı kendilerini yorgun hissetiklerini ve uykularının geldiğini söyledi. Müdahale sonrasında ortamın sıcaklığı merkezi sistemden dolayı değiştirilemedi ama ortamın sıcak olması sonucunda kendilerini yorgun hissetmelerini azaltmak için eğitimde interaktif bir şekilde gösterilen ve uygulanan masa başı(ofis) egzersizlerinin katılımcıların bu tekniği uyguladıklarını ve yorgunluğu azaltmada etkili olduğunu belittiler.
Yapılan işin serbest zaman aktivitelerine baktığımız zaman iş yoğunluğundan sonra çalışma performansının düşmesi ve bunun sonucunda eve gittiklerinden sonra ailelerine bile zaman ayırmadan uyuduklarını söylediler. Müdahale sonrasında katılımcıların 2 si ilk olarak farkındalıklarının arttığını belirtti. Bu farkındalık sonucu yanlış duruşta çalışmamaya gayret gösterdikleri, stres anında nasıl bir strateji geliştirceklerine ve yorgunluk anında neler yapabileceklerini öğrendikleri ve uyguladıklarını belirttiler ve bunun sonucunda işten mental ve fiziksel yorgunluğun biraz azaldığı ve dışarıda bir aktivite olmasa da ailelerine daha fazla vakit ayırabildiklerini söylediler.
Dinlenme arası-sayısının iş performansına etkisi; İş yoğunluğunun fazla olduğu günlerde öğlen yemeğine bile çıkamadıklarını, işlerinin yetişmesi için işlerine devam etmek zorunda olduklarını söyledi. Müdahale sonrası katılımcılar iş yoğunluğunun çok olduğu günlerde yine ara vermediklerini ama çalışma sırasında masa başı(ofis) egzersizlerini yaptıklarını bu konuda farkındalıklarında artış olduğunu belirttiler.
Kişi merkezli müdahale sonucunda kişilerin iş performansında ve farkındalıklarında anlamlı gelişme gösterildiği sonucuna ulaşılmıştır.
TARTIŞMA Bu projenin birincil amacı çalışanın konforunu artırmak, beden sağlığını güvence altına almak, kişi-çevreaktiviteyi her bireye kişi merkezli yaklaşım ile değerlendirerek bireye uygun hale getirmek olarak belirlenmiştir. İş performansının artışı ile daha az zamanda daha çok iş ve kişilerdeki farkındalığın oluşması amaçlanmıştır. Hem çalışma yaşamın kalitesi artırılarak ergonomik koşullar sağlanmaya çalışılmış ve çalışanlara daha uygun ve elverişli bir iş ortamı oluşturulmuş hem de iş gücü kayıpları önlenmiştir.
Ayrıca çalışmanın yapıldığı yerde ergonomi farkındalığının artırılarak çalışma sonrasında, gelecekte oluşabilecek ergonomik problemlerin hızlı bir şekilde tespit edilerek düzeltilmesine olanak sağlanmıştır
İş performansı incelendiğinde en çok stresin ve yorgunluğun etkilediği ortaya çıkmıştır. Yapılan çalışmalara baktığımız zaman uygun olmayan çalışma koşulları nedeniyle oluşan motivasyon azalması ve yorgunluk sonucunda meydana gelen verimlilik düşüşleri gözlenmektedir. Çalışmamız sonucunda iş performans ve verimlilik kayıpları olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan çalışmalara baktığımız zaman modern dünyamızda isçi sağlığı sorunları giderek artan boyutları ile kaygı duyulacak düzeylere ulaşmakta olup, bu durum insan gücü ve verimlilik kayıplarına sebep olmaktadır. Bacak, Bünyamin, and Yusuf Yiğit. "İşe devamsızlığın nedenleri, ekonomik sonuçları ve azaltılması için alınması gereken önlemler." (2010).
İş verimlilik ve performans kayıpları ile ilgili yeterince çalışma bulunmamaktadır. Yapılan çalışmaların ise büyük çoğunluğu iş verimlilik ve performans kayıplarını azaltmak için çevresel faktörleri incelemiştir ve müdahaleyi birey merkezli yaklaşım doğrultusunda değil genel bir müdahalede bulunulmuştur. Bizim çalışmamız ise Kişi-Çevre-Aktivite modeli doğrultusunda kişi-çevre-aktivite nin alt parametreleri incelenerek birey merkezli müdahale programı oluşturulmuştur.
Uzun dönemli çalışmalarda tıbbi harcamalar, iş günü kaybı, sigorta tazminatları ve işe dönüş üzerine yönelik maliyet analizleri çalışmaları yapılmaktadır. Ancak ülkemizde bu konuya yönelik çalışmalar oldukça az sayıdadır. (PEO) kişi merkezli bütüncül yaklaşım sonucu hazırlanan müdahalenin olumlu etkisi olduğunu ve kişilerin iş performans kayıpları olduğunu göstermiştir. Ancak, bu konu üzerine uzun dönem takipli, çok merkezli ve daha fazla sayıda kişinin katıldığı ayrıntılı çalışmaların yapılması inancındayız.
KAYNAKLAR Annett, J. 2005. Hierarchical task analysis. In Handbook of Human Factors and Ergonomics Methods, Edited by: Stanton, N. A., Hedge, A., Salas, E., Hendrick, H. and Brookhaus, K. 33.1 33.7. London: Taylor & Francis. Bacak, Bünyamin, and Yusuf Yiğit. "İşe devamsızlığın nedenleri, ekonomik sonuçları ve azaltılması için alınması gereken önlemler." (2010). Bell, H. H. and Lyon, D. R. 2000. Using observer ratings to assess situation awareness. In Situation Awareness Analysis and Measurement, Edited by: Endsley, M. R. 129 146. Mahwah, NJ: Earlbaum Çalık, Bilge Başakçı, et al. "Bilgisayar kullanan masa başı çalışanlarında kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, işin engellenmesi ve risk faktörlerinin incelenmesi." (2014): 208-214. Camkurt, Mehmet Zülfi. "İŞYERİ ÇALIŞMA SİSTEMİ ve İŞYERİ FİZİKSEL FAKTÖRLERİNİN İŞ KAZALARI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ." (2007). Dul, Jan, et al. "A strategy for human factors/ergonomics: developing the discipline and profession." Ergonomics 55.4 (2012): 377-395. Eskin, Mehmet, et al. "Algılanan Stres Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Güvenirlik ve Geçerlik Analizi." New/Yeni Symposium Journal. Vol. 51. No. 3. 2013. Ergin, Gülbin. Fizyoterapi programı alan hastalardaã yorgunluk ölçeği Checklist Individual Strength Questionnaire (CIS) Türkçe versiyonunun geçerliliği. Diss. DEÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2009. Hacıtahiroğlu, Kürşat. "The leader s role in productivity." Journal of Human Sciences 9.1 (2012): 845-875. McAtamney, Lynn, and E. Nigel Corlett. "RULA: a survey method for the investigation of work-related upper limb disorders." Applied ergonomics 24.2 (1993): 91-99 Mektuplar, Editöre. "İŞE BAĞLI KAS İSKELET HASTALIKLARI VE ERGONOMİ." System 2003.17 (2004): 9-13 Özcan, Emel, Sina Esmaeilzadeh, and Nalan Bölükbaş. "Bilgisayar kullananlarda mesleki kas iskelet hastaliklarindan korunma ve ergonomi." TUBERCULOSIS 73 (2007): 76. Stanton, Neville A., et al. "Distributed situation awareness in dynamic systems: theoretical development and application of an ergonomics methodology." Ergonomics 49.12-13 (2006): 1288-1311. Szeto, Grace PY, Leon Straker, and Sally Raine. "A field comparison of neck and shoulder postures in symptomatic and asymptomatic office workers." Applied ergonomics 33.1 (2002): 75-84. Thorp, Alicia A., et al. "Breaking up workplace sitting time with intermittent standing bouts improves fatigue and musculoskeletal discomfort in overweight/obese office workers." Occupational and environmental medicine 71.11 (2014): 765-771. YILDIZ, Sebahattin, Gülten SAVCI, and K. A. P. U. Hüsnü. "Motive edici faktörlerin çalışanların iş performansına ve işten ayrılma niyetine etkisi." Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 21.1 (2014): 233-249.