BAŞKENT ANKARA NIN YERALTISUYU POTANSİYELİ VE YÖNETİMİ Hazırlayan: Hasan KIRMIZITAŞ : JMO üyesi İsmet CENGİZ : JMO Başkanı
2000 yılı Stokholm Su Sempozyumunda: Halen 26 ülkede 350 milyon civarında insanın susuzluk çektiği, 1,2 milyar civarında insanın yeterli su kaynağına sahip olmadığı, Her yıl çoğunluğu çocuk 5 milyon kişinin su yetersizliğinden ve kirli sulardan kaptığı hastalık sonucu yaşamını yitirdiği, Ayrıca, 2025 yılında dünya nüfusunun 8,5 milyar kişi olacağı, Susuzluk sorunu yaşayacak ülke sayısının 52, Nüfusunda 3 milyar kişiye ulaşacağı ifade edilmiştir.
Dolayısıyla: Tatlı sular, her ülkenin en önemli serveti olup, bu servetten kamu yararı anlayışı ile en iyi şekilde yararlanmak ve gelecek nesillere taşımak, bu serveti kullanan her kişi, kurum ve devletin borcudur.
Bu sunumda: Başkent Ankara nın yüzey suyu projelerinin özeti Yeraltısuyu potansiyeli Anlatılacaktır.
1968 yılında hazırlanmış su master planına göre 2020 yılına kadar: Kurtboğazı, Bayındır, Eğrekkaya, Akyar Kavşakkaya Aynı plan dahilinde Kavşakkaya Barajı 2007 yılı sonunda işletmeye açılacaktır 1995 yılındaki revize raporla: Işıklı - Gerede sisteminin 2004 yılında devreye alınması Ve 2023 yılına kadar ihtiyacın Karşılanması planlanmış Ancak. Master planda Kızılırmak suyu bazı nedenlerle 2024 yılından sonraya bırakılmıştır.
Bu nedenlerin başında: Beslenme alanında yer alan illere ait kirliliklerin Kızılırmak suyunu fiziksel, kimyasal ve ağır metalce kirletmesi, Nehrin güzergahı gereğince doğal olarak klor, sülfat ve sertlik yönünden olumsuz olması, Mevcut arıtma teknikleri ile günümüzde bu parametreleri arıtmanın imkansız veya çok pahalı olması, Yüksek pompaj gerektirmesi, Kızılırmak üzerinde inşa edilmiş enerji barajlarında üretilen enerjinin azalmaya neden olması
Ancak KIZILIRMAK Projesi 2007 yılı sonunda devreye girecektir.
Halen mevcut barajların toplam aktif rezervuar hacimleri (toplam kapasiteleri): 1 milyar 509 milyon 319 bin m 3. Ankara nın 5 yıllık su ihtiyacı depolanabilmektedir (Buharlaşma hariç).
Ankara nın günlük su kullanımı : 800-900 bin m 3 Ankara nüfusu : 4 319 000 kişi kabul edildiğinde (2005 yılı) Kişi başı su tüketimi : 185-210 litre/gün olmaktadır.
Barajlarda su yetersizliği: Barajlara, özellikle son yıllarda kuraklığa bağlı olarak yağışların yetersizliği nedeniyle yıllık ihtiyacın altında su gelmekte ve kentin ihtiyacı mevcut rezervlerden hatta barajların ölü hacimlerinden karşılanmaktadır.
Yağışların azlığı / yokluğu: Genel kuraklık dönemleri Küresel ısınmaya bağlı olabilir.
Kuraklık halinde beslenme kaynağı sadece yağışlara ve yüzeysel akışlara bağlı olan barajların tek alternatifi : YERALTISULARI olacaktır.
Yerltusularını bulunduran jeolojik yapılar (akiferler) birer baraj yapılarıdır. Ve yüzey suyu barajlarından farklı olarak; kirlenme riskleri en az ve geç olan, buharlaşması hiç olmayan ve sıfır maliyetle inşa olmuş doğal su yapılardır.
Yeraltısuları, tüm doğal kaynaklardan (petrol, maden, altın vb) farklı olarak güneş enerjisi sayesinde sürekli bir döngü (hidrolojik çevrim) içinde yağışlara bağlı olarak sürdürülebilir bir kaynaktır.
Yeraltısularının tükenmesi; yeraltında birer baraj olan akifer yapılarının hatalı sondajlar ile bozulması, süzülme alanlarının çeşitli şekillerde yok edilmesi, özellikle kirletilerek kullanılamaz hale getirilmesi ile mümkündür.
Dolayısıyla yeraltısuları: Sosyal ve ekonomik önemi haricinde stratejik özelliği de olan bir doğal kaynaktır.
Ankara İl sınırları dahilindeki yeraltısularının dağılımı
Hatip Ovası, Kayaş-Hasanoğlan, Çubuk Ovası, Ankara Güneyi (incek) Kazan, Yenikent ve Ovaçayı Ovaları, Balaban Alüvyonları Kızılcahamam Bölg., Kirmir Çayı Alüv., Gölbaşı Bölgesi Ahmet Apaydın
Ankara kentine ait Yeraltısularının Dağılımı
Hatip Ovası (Ankara merkez) Jeoloji Mühendisleri Odası Hatip Ovası 33 milyon m 3 /yıl yıllık işletme rezervine sahiptir (DSİ, 1975). Bu akiferin statik ve dinamik rezervi hesaplanmamıştır. Hatip akiferinin ortalama kalınlığının 20 m, alanının 57 km 2 ve depolama katsayısının asgari %10 olduğu dikkate alındığında en az 110 milyon m 3 dinamik ve statik rezervi vardır.
Hatip Ovası (Ankara merkez) Yeraltısularında Kanalizasyondan ve fabrika artıklarından kaynaklanan ağır metal ve zehirli madde (arsenik) sorunu vardır. Mamak tan Sincan a kadar olan bölgede özellikle demir ve mangan değerleri içme suyu standartlarının üzerindedir. Ancak, suların büyük bir bölümü park-bahçe sulamaya uygun özelliktedir. Çayyolu Beytepe İçmeye uygun olmayan kirli yeraltısuyu
Kayaş- Hasanoğlan alüvyonları ASKİ tarafından 2005 yılında açılan kuyulardan elde edilen su örnekleri çoğunlukla içmeye uygun çıkmıştır. Bu kuyulardan uygun olanlar içme suyu şebekesine bağlanmıştır.
Ova Çayı (Kazan) Ovası Yeraltısuyu işletme rezervi 10 hm 3 kadardır. İçören-Uçarı köyleri civarında içme suyu kalitesinde yeraltısuyu bulunmakta ve ASKi tarafından açılan kuyular Kurtboğazı isale hattına bağlanmıştır. Kum-Çakıl işletmeciliği akiferi ciddi olarak tehdit etmektedir. Kazan-Yenikent Ovası: Havzanın mansabındaki Yenikent bölgesinde ise içme suyundan ziyade sulamaya uygun kalitede yeraltısuyu mevcuttur.
Çubuk Ovası Çubuk ovasında 9 hm 3 /yıl işletme rezervi bulunmaktadır. Rezervin yaklaşık yarısı özel ve tüzel kişilere tahsis edilmiş durumdadır. Bu ovada açılan ASKİ kuyularında ağır metal kirliliğine rastlanılmıştır.
B Ücretli A Tuluntaş Jeoloji Mühendisleri Odası Ankara Güneyi (İncek akiferi) Ankara nın güneyinde yer alan İncek akiferi kireçtaşlarından oluşmuştur. 2 ayrı sahaya sahip bu akifer toplam 6 milyon m 3 /yıl yıllık işletme rezervine sahiptir. İkizce (DSİ, 1975) 1975 yılında C2S1 kalitesinde olan bu akiferin suları günümüzde çarpık kentleşme nedeni ile süzülme alanları yok edilerek beslenme miktarı azaldığı gibi kanalizasyon suları ile de kirletilmektedir
Ankara Kenti İçindeki ASKİ Kuyuları ve Kaliteleri
FATİH ERYAMAN KEÇİÖREN BATIKENT YENİMAHALLE ETİMESGUT GÜVERCİNLİK AOÇ ULUS MAMAK KURTULUŞ BALGAT ÇAYYOLU BEYTEPE DİKMEN Ahmet Apaydın
Ankara Kenti Dışında, İl Sınırları Dahilindeki Yeraltısuyu Durumu
Balaban Havzası Bala-Tolköy den Kılıçlar beldesine kadar uzanan havzadır. Bala nın ve Elmadağ ın içme suyu ihtiyacı bu havzadaki alüvyonda açılan kuyulardan karşılanmaktadır. Havzanın orta ve aşağı bölümlerinde yeraltısularında tuzluluk sorunu vardır. Havzanın Gölbaşı na yakın olan Tolköy bölgesinde az da olsa içmeye uygun kalitede yeraltısuyu bulunmaktadır.
Kızılcahamam Bölgesi Kızılcahamam-Akyar Barajı arasında açılacak sondaj kuyuları ile sınırlı miktarda su almak mümkündür. Jeoloji Mühendisleri Odası Kirmir Havzası Kirmir havzasında Yaklaşık 5.5 hm 3 işletme rezervi bulunmaktadır. Kirlilik Riski bulunan bir havzadır.
Yeraltısularının Yönetimi
DSİ Teşkilatı, Ankara ili çevresinde 1960-1970 yılları arasında sınırlı veriler ile yaptığı hidrojeolojik çalışmalar sonucunda; Hatip Ovası alüvyon akiferi için : 33 hm 3 /yıl Kazan-Ova Çayı alüv. akiferi için: 10 hm 3 /yıl Çubuk Ovası alüvyon akiferi için : 9 hm 3 /yıl İncek kireçtaşı akiferleri (2) için : 6 hm 3 /yıl T O P L A M : 58 hm 3 /yıl yıllık işletme rezervi hesaplamıştır.
Ayrıca, tüm bu akiferler, geometrik yapıları ve hidrolik iletkenlik değerleri sayesinde en az 200-250 milyon m 3 dinamik ve statik yeraltısuyu rezervine sahiptirler.
kuraklık durumunda kişi başına günlük su ihtiyacının 50 litre kabul edilmesi durumunda: Ankara nüfusu: 4 319 000 (2005) günlük toplam su ihtiyacı : 215 950 m 3 Bu durumda: 58 milyon m 3 yıllık işletme rezervi ile yaklaşık: 268 gün, 250 milyon m 3 dinamik ve statik rezerv ile 1157 gün (3 yıl) idare edilebilecektir.
Bu rakamların ihmal edilemeyeceği açıktır. Kaldı ki bir insanın hayatını idame edebilmesi için günlük su ihtiyacının 2,5 litre olduğu dikkate alınırsa Ankara nın yeraltısuyu rezervlerinin uzun zaman insanların gereksinimlerini karşılayabileceği ortadadır.
Nükleer kirlilik halinde yeraltısuları kullanılabilecek yegane sulardır. Bu nedenle dahi, yeraltısularına ciddi boyutta önem verilmeli, gelecek nesillerin de kullanımı sağlanmalıdır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Yeraltısuyu rezervleri, Ankara kentinin içme-kullanma suyu için B planı olmalıdır. Dolayısıyla nitelik ve nicelik yönünden koruma altına alınmalı, gerekli yasal önlemler alınmalı ve tatbik edilmelidir.
Kaçak kuyular ile etkin mücadele için: Suların ormanlardan daha az önemli olmadığı gerçeği dikkate alınarak orman kanunlarında olduğu gibi kaçak kuyu açan sondaj makineleri müsadere edilebilmelidir.
Akiferlerden yıllık beslenim kadar çekime izin verilmeli, dinamik ve statik rezervler kuraklık durumlarında kullanılmalıdır.
Başta Hatip Ovası olmak üzere tüm akiferler kirlilikten korunmalı, alüvyon boyunca bugüne kadar (hiç olmazsa) yapılaşma haricinde tutulan alanlar korunarak yeraltısuyu besleniminin sürekli olması sağlanmalıdır.
Halen ASKİ ye su sağlayan Ova çayı akiferinden kum - çakıl malzemesinin alınmasına kesinlikle son verilmelidir.
Arıtılmış su yerine sulama suyuna uygun yeraltısuları park-bahçe sulamalarında kullanılmalı, halk bu konuda teşvik edilmelidir. Ancak kullanılacak bu su yıllık beslenim kadar olmalıdır.
Yeni yasa ile Büyükşehir mücavir alan sınırları içine alınan birçok İlçe, belde ve köylerin içme suyu ihtiyaçları,mümkün mertebe mahallindeki yeraltısuyu ve yüzey suyu kaynaklarından karşılanmaya çalışılmalıdır.
Başkent Ankara nın karşılaşabileceği kuraklığın bir afete dönüşmemesi için: Siyasal iktidarlar ve yerel yöneticiler popülist politikalar yerine aklı, planı, bilimi, mühendisliği temel alıp, uzman kuruluşların ve meslek odalarının görüşlerini dikkate alan politikalar geliştirmelidir.
Teşekkür ederim