1
2
HAZIRLAYANLAR Muhammet MAZLUM İl Çevre ve Orman Müdür V. Güngör BIYIKLI Recep ŞENGÜL Neşe ÇOLAKOĞLU Mülga İl Çevre Müdürü Müdür Yardımcısı Mühendis Y. Ziya KARAİSMAİLOĞLU Kimyager Muammer ÖRSELOĞLU Şeref SOĞUKSULU A.Burak HATİNOĞLU Derya HATİNOĞLU Emel CİNALİOĞLU Bülent SAĞIR Derya SAĞIR Neslihan CİVELEK Meteoroloji Mühendisi Jeoloji Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Orman Endüstri Yük. Mühendisi Ziraat Mühendisi Biyolog Bilgisayar Prg. 3
İÇİNDEKİLER Sayfa A) COĞRAFİK KAPSAM... 1 B) DOĞAL KAYNAKLAR... 15 C) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)... 31 D) SU... 46 E) TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI... 91 F) FLORAFAUNA VE HASSAS YÖRELER... 95 G) TURİZM... 141 H) TARIM VE HAYVANCILIK... 154 I) MADENCİLİK... 167 J) ENERJİ... 176 K) SANAYİ VE TEKNOLOJİ... 181 L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME... 190 M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS... 197 N) ATIKLAR... 211 O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM... 219 P) AFETLER... 227 R) SAĞLIK VE ÇEVRE... 231 S) ÇEVRE EĞİTİMİ... 240 T) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA... 243 (A). COĞRAFİ KAPSAM 4
A.1. Giriş A.2. İl ve İlçe Sınırları A.3. İlin Coğrafi Durumu A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu A.5. Jeolojik yapı ve Stratigrafi A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Teknotik ve Paleocoğrafya (B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B.1.2 Su Gücü B.1.3 Kömür B.1.4 Doğalgaz B.1.5 Rüzgar B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek) B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Flora ve Fauna B.2.1. Ormanla B2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Endemik Bitkiler B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiat Koruma Alanları B.3. Toprak B.4. Su Kaynaklar B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yer altı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan doğal Malzemeler (C). HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 5
C.1. İklim ev Hava C.1.1. Doğal Değişkenler C.1.1.1. Rüzgar C.1.1.2. Basınç C.1.1.3. Nem C.1.1.4. Sıcaklık C.1.1.5. Buharlaşma C.1.1.6. Yağışlar C.1.1.6.1. Yağmur C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C.1.1.7. Seller C.1.1.8. Kuraklık C.1.1.9. Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C.1.1. Plansız Kentleşme C.1.2.2. Yeşil Alanların Azalması C.1.2.3. Isınmada kullanılan Yakıtlar C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar C.2.1. Kükürdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit C.2.4. Hidrojenoksitler C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan etkileri C.4.1. Doğal çevreye Olan Etkileri C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri C.4.1.2. Toprak Üzerindeki Etkileri C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri C.4.2.1 Görüntü Kirliliği üzerine Olan Etkileri (D). SU 6
D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Akarsular D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.4. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1 Yeraltı Suları ve Kirlilik D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1 Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D.5.5.1 Siyanürler D.5.5.2. Petrol ve Türevleri D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği (E). TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme E.2.1.2. Atıklarda Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E.3.1.1. Arazi Sınıfları E.3.1.2. Kullanma Durumu E.3.2. Arazi Problemleri (F. FLORAFAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ormanlar 7
F.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı F.1.2 Bölgenin Orman Envanteri F.1.3 Orman Varlığının Yararları F.1.4 Orman Sayılan Alanların Daraltılması F.2. Çayır ve Meralar F.2.1 Çayır ve mera Varlığı F.2.2 Kullanım Amaçları ve Yararları F.3. Flora F.3.1. Türler ve Populasyonları F.3.2. Habitat ve Toplulukları F.4. Fauna F.4.1. Türler ve Populasyonları F.4.1.1. Karasal Türler ve Populasyonları F.4.1.2. Aquqtik Türler ve Populasyonları F.4.1.2.1. Kürklü Hayvanlar F.4.1.2.2. Balıklar F.4.2. Habitat ve Topluluklar F.4.3. Hayvan Yaşama Hakları F.4.3.1. Evcil Hayvanlar F.4.3.1.1. Sahipli Hayvanlar F.4.2.1.2. Sahipsiz Hayvanlar F.4.3.1.3. Nesli tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar F.4.3.2. Hayvan Hakları İhlalleri F.4.3.3. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.5. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki İsteneceği Alanlar F.5.1. Milli Parklar F.5.2. Tabiat Parkları F.5.3. Tabiat Anıtı F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları F.5.5. Orman İçi Dinlenme Yerleri F.5.6. Sulak Alanlar F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanları F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri (*) Hassa Yöreler Kapsamına Giren F.5 Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu 3. Alanı 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Toprak Envanteri ile İlgili Toprak Tasarruf Biçimine İlişkin Bilgiler 7. İnsan Nüfusu 8. Ulaşım ve Altyapı 9. Fiziksel Özellikler 9.1. Kara Özellikleri 9.1.1 Jeoloji 9.1.2 Topografya 9.1.3 Hidroloji 9.1.4 İklim Özellikleri 9.2. Deniz Özellikleri 8
9.2.1 Jeoloji 9.2.2. Topografya 9.2.3. Hidroloji 9.2.4. Sedimantoloji 10. Flora ve Fauna (özellikleri, endemik ve tehdit altındakiler) 10.1 Karasal 10.2 Deniz 11. Kültürel/Tarihsel Özellikler 12. Kullanım Amaçları 13. Mevcut Sorunlar Hassas Yöreler kapsamına Giren Diğer Alanlar F.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani FloraFaunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar F.5.14. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları F.5.15. Sit Alanlar F.5.15.1. Kentsel Sit F.5.15.2 Tarihi Sit F.5.15.3 Arkeolojik Sit F.5.15.4 Doğal Sit F.5.16. Dünya ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F.5.16.1 Kültürel Miras Kapsamına Giren Alanlar F.5.16.1.1 Anıtlar F.5.16.1.2 Yapı Toplulukları F.5.16.1.3 Siteler F.5.16.2 Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar F.5.17.7 Yapı Toplulukları F.517.8 Siteler F.5.17.9 Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar F.5.19. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ne Göre Belirlenen Kıta İçi Yüzeysel Suları Kapsayan İçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları F.5.19. Mutlak Koruma Alanları F.5.19. Kısa Mesafeli Koruma Alanları F.5.19. Orta Mesafeli Koruma Alanları F.5.19 Uzun Koruma Alanları F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliği nde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri F.5.21. Tarım Alanları F.5.22. Tarımsal Gelişim Alanları F.5.22. 1.2.3. Sınıf Tarım Alanları F.5.22. Özel Mahsul Plantasyon Alanları (G). TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri 9
G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G.1.1.1. Konum G.1.1.2. Fiziki Özellikler G.1.2 Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3 Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm Çevre İlişkisi H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1.1 Bitkisel Üretim H.2.1.1 Tarla Bitkileri H.2.1.1. Buğdaygiller H.2.1.1.2 Yem Bitkileri H.2.1.1.3. Endüstriyel Bitkiler H.2.1.1.4. Süs Bitkileri H.2.1.2 Bahçe Bitkileri H.2.1.2.1 Meyve Üretimi H.2.1.2.2 Sebze Üretimi H.2.2. Hayvansal Üretim H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim) H.2.2.4. Su Ürünleri H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı (H). TARIM VE HAYVANCILIK 10
(I). MADENCİLİK I. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenleri I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. I.5. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları (J). ENERJİ J.1. Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması J.1.1 Birincil Enerji Kaynakları J.1.1.1. Güneş enerjisi J.1.1.2. Rüzgar enerjisi J.1.1.3. Su Enerjisi J.1.1.4. Biyogaz Enerjisi J.1.1.5. Biyomas Enersisi J.1.1.6. Odun J.1.1.7. Kömür J.1.1.8. Petrol (FuelOil, Motorin, Asfalt, benzin, LPG) J.1.1.9. Jeotermal Enerji J.1.1.10. Doğalgaz Enerjisi J.1.2. İkincil Enerji Kaynakları J.1.2. Termik Enerji J.1.2. Hidrolik Enerji J.1.2. Nükleer Enerji J.2. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.2.1. Mesken J.2.2. Ticaret J.2.3. Sanayi J.2.4. Resmi Daire J.2.5. Diğer J.3 Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar (K). SANAYİ VE TEKNOLOJİ 11
K.1 İl Sanayi Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2 Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3 Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6 Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Alınan Önlemler K.6.1 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı (L). ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Su Sistemi L.1.2 Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğal Gaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L.2.1.1. Karayolları Genel L.2.1.2 Ulaşım Planlaması L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleri L.2.1.4. Kentiçi Yollar L.2.1.5. Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler L.2.2.2 Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl, nehir Taşımacılığı L2.3. Limanlar L.2.3.2 Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin İmar Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları Sayısı. (M). YELEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 12
M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları M.1.1.6. Endüstri Alanlarda Yer Seçimi M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanla M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M.3.10. Yerel Mimari Özellikler M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. SosyoEkonomik Yapı M.4.1. Göçler M.4.2. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.3. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.4. Konut Yapım Süreçleri M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.4. Kentsel Atıklar M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1 Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2 Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3 İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4 Nüfus değişim Oranı M.6.5 Yer Değiştirme Olayları M.6.6 Turizm ve Seyahat M.6.7 İşsizlik 13
(N). ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar N2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Pil ve Aküler N.3.4. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.5. Tarama Çamurları N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Radyoaktif atıklar N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer İstasyonları N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Katı Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri (O). GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları O.1.1.1. Trafik Gürültüsü O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü O.1.1.4. Yerleşim Alnalarına Oluşan Gürültüler O.1.1.5. Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültüler O.1.2. Gürültrünün Çevreye Olan Etkileri O.1.2.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan etkileri O.1.2.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan etkileri O.1.3. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan etkileri O.1.3.1. Fiziksel Etkileri O.1.3.2. Fizyolojik Eetkileri O.1.3.3. Psikolojik Eetkileri O.1.3. Performans Etkileri O.2. Titreşim 14
P.1. P.1.1. P.1.2. P.1.3. P.1.4. P.2.5. P.2. P.2.1. P.2.2. P.2.3. P.3. P.3.1. P.3.2. P.3.3. P.3.4. P.3.5. P.3.6. (P). AFETLER Afet Olayları Depremlerı Heyelan ve Çığlar Seller Orman ve Otlak Yangınları Fırtınalar Afetler ve Sağlık Zararları Radyoaktif Maddeler Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri Sivil Savunma Birimleri Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri İlkyardım Servisi Afetzedeler ve Zehirli Maddelerin Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Sınırlararası Taşımını İçin Alınan Tedbirler Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar (R). AFETLER R.1 Temek Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R.1.2.1. İçme ve Kullanma Suları R.1.2.2. Denizler R.1.2.3 Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümleri Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3 Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma. S.1. S.2. S.2.1. S.2.2. S.2.3. (S). ÇEVRE EĞİTİMİ Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri Çevre Vakıfları Çevre Dernekleri Çevreyle İlgili Federasyonlar 15
T.1. T.2. T.3. T.4. T.5. (T.) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi Doğal Kaynakların Ekolojik dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi Ekonomik Ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması Çevrenin İnsan Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması TABLOLAR B.1. Çayır ve Mera Arazilerinin İlçelere Göre Dağılımı 16 B.2. Trabzon İli Orman İçi Dinlenme Yerleri 18 B.3. Büyük Toprak Gruplarının İlçelere Göre Dağlımı 22 B.4. Büyük Toprak Gruplarına Göre Arazi Kullanımı 22 B.5. Trabzon İli Endüstriyel Hammadde Yatak ve Zuhurları 26 B.6. Trabzon İli Metalık Maden Yatak ve Zuhurları 2728 B.7. Trabzon İli Maden Suyu Alanları 29 B.8. Taşocakları Nizamnamesi Kapsamında İşletilen Taş, kumçakıl vc. 2930 Ocak faaliyetleri C.1. Yağış ve Kırma İstasyonları Ocak Çalışma Başladığı Tarihler 31 C.1.2.5.1.1. Aralık 2002 tarihi itibariyle Trabzon İlinde Trafiğe Kayıtlı Araç 36 Sayısı C.1.2.5.1.2. 2002 Yılı İçerisinde İlimizde Bulunan Motorlu Kara Taşıtlarının 36 Beyaz Ürün Tüketim Miktarı C.1.2.5.1.3. Trabzon Hava Limanına 2002 Yılı İçerisinde Gelen/Giden Uçak 37 Sayısı C.1.2.5.1.4 Trabzon Limanına 2002 Yılı İçerisinde Gelen Gemilerin Cins ve 38 Adetleri C.2.1.1. Trabzon ilinde 2002 Yılı İçerisinde Sabit Ölçüm İstasyonunda yapılan 38 ölçümlerin SO2 gazı açısından değerlendirilmesi C.2.1.2. Trabzon İlinde Mobil Hava Kirliliği Ölçüm Aracı ile 34 noktada 39 yapılan ölçüm sonuçlarının SO2 gazı açısından Değerlendirilmesi C.2.2.1. Trabzon ilinde 2002 yılı içerisinde sabit ölçüm istasyonunda yapılan 40 ölçümlerin PM açısından Değerlendirilmesi C.2.2.2. Trabzon İlinde mobil hava kirliliği ölçüm aracı ile 34 noktada yapılan 41 ölçüm sonuçlarının PM açısından değerlendirilmesi C.2.3.1. Trabzon İlinde mobil hava kirliliği ölçüm aracı ile 34 noktada yapılan 42 ölçüm sonuçlarının CO açısından değerlendirilmesi C.2.4.1. Trabzon İlinde mobil hava kirliliği ölçüm aracı ile 34 noktada yapılan 4243 ölçüm sonuçlarının Nox açısından değerlendirilmesi C.2.5.1. Trabzon İlinde mobil hava kirliliği ölçüm aracı ile 34 noktada yapılan 4344 ölçüm sonuçlarının HC açısından değerlendirilmesi D.1.1.1. Trabzon İlinde DSİ ce açılan yeraltı suyu sondaj kuyuları 49 D.1.2.5 Trabzon da Önemli akarsuların Aylık (m3/sn ) otlamam (m3/sn) ve yıllık akış (hm3/sn) miktarı D.1.2.6. Değirmendere deresi yıllık ortalama debi ilişkisi 50 D.1.2.1. Trabzon İli Gölleri D.1.2.7 Türkiye denizlerinde denizel ortamın son besin zincirini oluşturan ve 54 avcılığı yapılan ekonomik türlere ait av türleri D.1.4.3.2. Karadeniz in yıllık su bilançosu 55 D.1.4.3.3. Derinliklere göre akıntı hızları 57 16
D.1.4.3.4. Karadeniz deki sıcaklığın Düşey Dağılımı 59 D.1.4.3.5. Karadeniz Yüzey Suyu Ortalama, En Düşük Deniz Suyu Sıcaklıkları 59 D.1.4.3.6. Marmara ve Karadeniz in İyon İçeriği 60 D.1.4.3.7. Karadeniz de ortalama inorganik besleyici elementler ile toplam organik C.N. ve P nin Dikey Görünümü 61 D.1.4.3.8. Karadeniz in Organik Karbon Bütçesi 61 D.1.2.3.9. Karadeniz de bulunan belli başlı Fitoplankton grupları 62 D.1.4.3.10. Taksonomik Olarak Tür Tespiti 63 D.1.4.3.11. Karadeniz de bentik faunaya ait türlerin taksonomik sayısı 6164 D.1.4.3..12. Demersal Balık Türleri ve Biyokitle Yüzdeleri 64 D.1.4.3.13. Karadeniz e komşu ülkelerde son yıllarda avlanan hamsi miktarı 65 D.1.4.3.14. Biomas ve Üretim Miktarı 65 D.1.4.3.15. Karadeniz de Organizma Grupları İçin Hesaplanan Biomas ve yıllık 65 Üretim Miktarı D.2.B.1. İl Sınırları içinde kalan yer altı sularının drenaj alanları 66 D.1.4.3.1. Trabzon İli Bazı Akifer analarındaki yer altı suyu kalite değerleri 67 D.2.3.2. Kıta İçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri 68 D.3.2.3.a Analiz Sonuçları 6970 D.3.2.3.b Analiz Sonuçları 70 D.3.2.3.c Analiz Sonuçları 71 D.3.2.3.d Analiz Sonuçları 72 D.3.2.3.e Analiz Sonuçları 73 D.3.2.3.f Analiz Sonuçları 74 D.3.2.3.g Analiz Sonuçları 75 D.3.2.3.h Analiz Sonuçları 76 D.3.2.3.j Analiz Sonuçları 77 D.3.2.3.i Analiz Sonuçları 78 D.3.3.2.1 Analiz Sonuçları 79 D.3.3.2.2. Analiz Sonuçları 80 D.3.4.1. Araklı Karadere İstasyonu Deniz Suyu Analiz değerleri 82 D.3.4.2. Trb. Değirmendere İstasyonu Deniz Suyu Analiz değerleri 8384 D.3.4.3. TrabzonYomra Karsusan Deniz Suyu Analiz değerleri 8485 D.3.4.4. Trb. Su ürünleri Araştırma Enstitüsü Deniz Suyu Analiz değerleri 86 D.3.4.5 Trb. Merkez Büyük Liman Deniz Suyu Analiz değerleri 87 D.4.1. İlimiz sahil Şerit Boyunca COLİ BASİL Ölçüm değerleri 8990 E.2.1. Trabzon İli Tarım Topraklarının Bünyesi 91 E.2.2. Trabzon İli Tarım Topraklarının Reaksiyonu 91 E.2.3. Trabzon İli Tarım Topraklarının kireci 92 E.2.4. Trabzon İli Tarım Topraklarının organik maddesi 92 E.2.5 Büyük toprak grupları itibariyle ortalama analiz değerleri 92 F.2.1. Çayır ve mera arazilerinin ilçelere göre dağılımı 92 F.2.2. Taksonların Bölüm,sınıf ve altsınıflara göre dağılımı 103104 F.5.12.1. Taaksonların Flora Bölgesine göre dağılımı 134 G.1.1.2.1 Trabzon İli Madensuyu Kaynakları 141 G.1.1.2.2 Trabzon İli Yayla Merkezleri, Altyapı Durumu ve Rakımları 143 G.1.2.1 Fuar, Festival, Şenlik, Kurtuluş, Anma Günleri 150 G.3.1. Trabzon daki Turizm İşletme Belgeli Oteller 152 G.5. Trabzon daki Turizm Yatırım Belgeli Oteller 152 G.6. Trabzon daki Turizm İşletme Belgeli Lokantalar 153 G.7. Trabzon daki Turizm Yatırım Belgeli Lokanta 153 G.8. Trabzon daki Turizm Yatırım İşletme Belgeli Bar 153 17
G.4.1. 2002 Yılları Arasında Trabzon da Konaklayan Turist Sayıları 153 H.1.1. Ürünlerin Tarım Arazisine Oranları 156 H.2.1 2001 Yılı Trabzon İlinde Bitkisel Üretimden Elde Edilen Ürünler 157 H.2.1.1.1. Trabzon İlinde Buğdaygillerin, Ekiliş, Üretim ve Verim Durumu 157 H.2.1.1.2.1 Trabzon İlinde Yem Bitkileri 158 H.2.1.2.1.1 Trabzon İline Ait Meyve Ağaç Çeşitleri ve Üretim Miktarı (2000) 159 H.2.1.2.2.1 Trabzon İline Ait Sebze Üretimi (2001) 160 H.2.2.1.1 Trabzon İlinde Büyükbaş Hayvan Sayısı 2001 yılı verileri 161 H.2.2.2.1 Trabzon İlinde Küçükbaş Hayvan Sayısı 2001 yılı verileri 161 H.2.2.4.1 Trabzon İlinde Avlanan Su Ürünleri ve Üretim Miktarları (2000) 162 H.2.2.6.1 Trabzon İlinde Arıcılık 163 H.5.1.1 Pestisitlerin Topraktaki Kalıcılık Durumu 164 H.5.1.2 Trabzon İlinde 1991 2000 Yılları Arasında Tarım İlaçları ve Miktarları 164 H.5.2.1 Trabzon İlinde Yetiştirilen Bazı Önemli Bitkilerin Gübre İhtiyaçları (Kg/da). 165 H.5.2.2 Trabzon İli 2001 Yılı Gübre Tüketimi Miktarı (Ton) 165 H.5.2.3 Trabzon İli Topraklarına Ait Fosfor Analizleri (P2O5 Kg/da) 165 H.5.2.4. Trabzon İli Topraklarına Ait Potasyum Analizleri (kg/da) 166 H.5.2.6. Büyük Toprak Grupları İtibariyle Yarayışlı Potasyum Değerleri 166 I.1.1.1 İlimizde Sanayi Madeni Adı Altında İşletilen Ocaklar 167 I.1.2.1 Sanayi Madeni Kapsamında işletilen & işletilecek madenler 164 I.2.2.1. Taş ocakları nizamnamesine göre ruhsat alan taş, kumçakıl, kum, kil,v.b. Ocakların çevresel özellikleri 167 J.1.1.1.1 Trabzon Meteoroloji İstasyonu Güneşlenme Süresi ve Aylık Işınım Şiddeti 177 (2000) J.I.I.6.1 Trabzon İli Endüstriyel Odun Durumu 179 J.1.2.2. Trabzon İlinde DSİ Bölge Müdürlüğünün Hidroelektrik Amaçlı 183 Projeleri K.2.1 Maden Rezervleri 183 K.3.1 Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 184185 186 K.4.1.Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 186187 K.4.2. Trabzon daki İktisadi Faaliyet Kolları ve Çalışan Nüfus 187 K.4.3. İktisaden Faal Olan Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 187 K.5.1 Sanayi Gruplarına Göre Üretim teknolojisi ve enerji Kullanımı 188 L.1.3.1 L.2.1.5.1. L.2.3.2.1 Trabzon Kentinde Belediye Sınırları İçersindeki Mevcut Açık Yeşil Alanlar 191192 Tablo Aralık 2001 Tarihi İtibariyle Trabzon İlinde Trafiğe Kayıtlı Araç Sayısı 194 Trabzon Limanına 2001 Yılı İçerisinde Gelen Gemilerin Cins Ve Adetleri 195 M.1.1.7.1 Tarihi, Kültürel Turistik Yerin Adı 196 M.2.1.1 İl ve İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusları 199 M.3.7.1 Son Üç Yılda İl e Gelen Turist Sayısı 230 M.3.7.2 198085ve198590 dönemlerinde Trabzon dan İllere Göç eden Nüfus 205 M.6.1.1. Trabzon İli Nüfusunun Yıllara Göre Gelişimi 207 M.6.2.1. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş gruplarına Göre Dağılımı 207208 M.6.3.1. Trabzon İlçelerinin Nüfusları, Yüzölçümleri ve Nüfus Yoğunlukları 208 M.6.4.1. Trabzon İlinin Nüfus ve Yıllık Nüfus Artış Hızı 209 M.6.5.1 Trabzon İlinin Göç Hareketleri 209 18
M.6.7.1. Trabzon İlinde Haziran 2002 tarihi İtibariyle İşsizlik Durumu 210 N.6.1. Trabzon İlçeleri 1995 Yılı Çöp Üretimleri 213214 N.6.2. Katı Atığı Oluşturan Maddelerin Ortalama Ağırlık % leri 214 N.6.3. Trabzon İli Katı Atık Karakteristikleri 215 N.9.1 Taşerondan alınan bilgiye göre geri kazandırılabilen madde miktarları şu şekildedir. 217 O.1. Taşıtlar İçin İzin Verilebilir Üst Gürültü Seviyeleri 219 O.2. 31 Aralık 1998 tarihi itibariyle Trabzon ilinde Trafiğe O.1.2.1. Kayıtlı Araç Sayısı 220 İş Yerlerinde Maksimum Gürültü Düzeylerinde İzin Verilebilir Çalışma Süreleri 222 O.1.4.1. Yerleşim Bölgeleri Gürültü Sınır Değerleri (*) 222 O.4.1.2. Trabzon un Değişik Semtlerinde Yapılan Gürültü Ölçümleri 223 P.1.1. Trabzon İlinde Meydana Gelen Afet Olayları ve Sonuçları 227 R.1. 1.1. Trabzon İlinde İlçelere Göre Sağlık Kurumlarının Dağılımı, 231 R.1.2.1 Trabzon İli 19962001 Yılları Bulaşıcı Hastalık Tablosu 232 R.1.2.1.2. Trabzon İli 2002 Yıllı Bulaşıcı Hastalıkların Aylara Göre Dağılımı 233 R.1.2.1.1. Trabzon İli Su Kaynakları Analizleri (2002) 233 R.1.2.1.1.2 Trabzon Havuz Suyu Analizleri (2002) 234 R.1.2.3.1. Zoonotik Hastalıkların 2002 Verileri 235 R.1.3.1. Trabzon İli Gıda Maddeleri Analizleri 235 R.1.3.2 Trabzon İli Gıda İmal Yerlerinin Denetim Listesi 236 R.1.3.3. Gıda Satış Yerlerine Yönelik Denetimler 236 R.1.4.1. Aşı Sonuçları Çizelgesi 237 R.1.5.1 19972002 Yılları Bebek Ölüm Hızı 238 R.1.5.2. 2001 Ölümlerin Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 238 ŞEKİLLER ve HARİTALAR A.1. Trabzon İli Haritası 2 A.4. Trabzon İlinin Stratgrafik Dikey Kesiti 7 A.5. Trabzon İli Genel Jeoloji Haritası 8 D.2. Karadeniz deki Akıntıların Şematik Haritası 56 D.3. Karadeniz de Siklonik Dönüşten Oluşan Dört Ana Akıntı 56 D.1.4.3.5 Karadeniz in Güney Yarısına Ait Yüzey Tabakası Tuzluluk Dağılımı 58 D.1.4.3.6.Karadeniz deki Yüzey Sularının Ortalama Yıllık Oksijen İçerikleri (ml/l) 58 D.1.4.3.7. 150 m Eşderinlik Çizgilerinin Yer Aldığı Haritada Karadeniz deki Oksijen 60 İçeriği (ml/l) D.1.4.3.8 Karadeniz de Derinliğe Bağlı olarak Fotosentezin Meydana Gelişi 62 H.2. Tarım Arazisinin Dağılımı 157 L.2.1.1.1. Trabzon İli Devlet Yolu km. 192 L.2.1.1.2. Trabzon İli İl Yolu km. 193 L2.3.1.1. Trabzon İli Liman Faaliyetleri 195 M.3.2.1.1 1990 Yılına Göre Okur Yazar Nüfusun Mezuniyet Yerine Göre % Dağılımı 19
A.1. Giriş A. COĞRAFİK KAPSAM A.2. İ1 ve İlçe Sınırları: Trabzon il toprakları, batıdan Giresun'un Eynesil, Güneyden Gümüşhane'nin Torul ve merkez ilçeleriyle Bayburt ili, doğudan Rize'nin İkizdere ve Kalkandere ilçeleriyle çevrilidir. Kuzeyde ise Karadeniz ile komşudur. Karadeniz'in İl sınırları içindeki kıyı uzunluğu 135 km. civarındadır. Trabzon ili, merkez ilçeyle birlikte on sekiz ilçeden oluşur. Bu ilçeler; Akçaabat Araklı Arsin Beşikdüzü Çaykara Maçka Of Sürmene Şalpazarı Tonya Vakfıkebir Yomra Çarşıbaşı Dernekpazarı Düzköy Hayrat Köprübaşı ilçeleridir. A.3. İlin Coğrafik Durumu: Doğu Karadeniz Bölgesi'nde 40 derece 33 dakika ve 41 derece 07 dakika kuzey enlemleriyle 39 derece 07 dakika ve 40 derece 30 dakika doğu boylamları arasında kalan Trabzon ili, 4 685 km 2 lik yüzölçümü ile ülke topraklarının % 6'sını kaplamaktadır. Deniz seviyesinden başlayarak güneye doğru artan yükseklik, ilin güney sınırlarında 3.000 m.'yi bulur. Kıyı şeridi hariç iç kesimlerde genellikle dağlar, tepeler ve yaylalar yer almaktadır. Genel itibariyle yayla vasfında olan Trabzon İli, Çoruh Vadisi ile Melet Çayı arasında sahile paralel uzanan dağlardan teşekkül eden yaklaşık 325 km uzunluğundaki çok arazili platformun kuzey kısmını kaplar. Bu platform güneyde ÇoruhKelkit vadisi tarafından kesilmiştir. Bu doğal sınırlar içerisinde Doğu Anadolu ile Karadeniz kıyılarını birbirine bağlayan 2.000 m. rakımlı Zigana Geçidi meşhurdur. Bu geçidi takiben Harşit ve Çoruh Vadisi ile Kop Geçidi, bölgeyi Erzurum ve İran'a bağlamaktadır. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu: Trabzon, diğer Doğu Karadeniz Bölgesi illerinde olduğu gibi oldukça dağlık bir yöredir. İI topraklarının % 30'u dağlık, % 60'ı güneye doğru % 25 30 eğimle artan alanlar ve ancak % 10'luk bir kısmı düz alanlardan oluşmaktadır. Trabzon ili üç ana jeomorfolojik üniteden oluşur. Bunlar; ilin güney kesiminde doğu batı doğrultusunda uzanan dağlar, Karadeniz kıyısı boyunca oluşmuş kıyı kuşağı ve bu iki ünite arasında yer alan akarsular tarafından derin vadilerle yarılmış platolardır. 20
ŞekilA.1. Trabzon İli Haritası 21
22
A.4.1.Dağlık Alanlar: Güneyde yer alan dağlık alanlar, Doğu Karadeniz Dağlarının orta kesiminde yer alır. Doğu Batı doğrultusunda uzanan bu kütlenin yükseltisi, kuzeyden güneye doğru artmaktadır. Genel İsimleri Soğanlı Dağları ve Kalkanlı Dağları olan bu kütlenin, en yüksek noktalarını doğudan itibaren: Ziyaret T. (3110 m.), Eskici T. (3100 m.), Vezir Konağı T. (3009 m.), Akdağ T. (3172 m.) Anzer Dağı Akdağ T. (3376 m.) Karakaya T. (3193 m.), Kurt T. (2684 m.), Ziganderbaşı T. (2756 m.), Halkamus Dağı yurt T. (2468 m.), Kilise T. (2554 m.), Polat Dağı Mador T. (2742 m.) (FOTO.1), Polut T. (2880 m.), Ziyaret Dağı (2800 m.), Fırın Dağı (2706 m.), Sazlık T. (2446 m.), Kolat Dağı (2820 m.), Nişan Dağı (2660 m.), Kalkanklı Dağı Ayeser T. (2423 m.), Taşoluk T. (2400 m.), Virankilise T. (1784 m.), Karakurak Dağı (1900 m.), Karadağ T. (1964 m.), Sis Dağı (2182 m.) ve Kızılali Dağı (1964 m.) teşkil etmektedir. Dağlık alan morfolojisi batıda 1900 m. den, doğuda ise 2400 m. den başlamaktadır. Doğuda drenaj ağı çok gelişmiş olup, flüvyal aşınma sonucu 19002400 m. kotları arası KG uzanımlı tepelik alanlar haline dönüşmüştür. Bölgenin yüksek dağ karakteri, Permiyen sonundan itibaren oluşan ve Üst Kretase sonuna kadar devam eden kara rejiminde ve Üst Pliyosendeki vertikal hereketler sonucunda teşekkül etmiş, Pleyistosen de de son şeklini almıştır. (GATTİNGER 1962). Ancak bu görüş, JuraKretase döneminde bölgenin, denizaltı volkanizmasının etkisi altında olduğu ve zaman zaman kara rejimine geçişler gösterdiği şeklinde değişmiştir. Bu dağlık kütle, batıda 19002000 m. kotlarından başlayıp, doğuda 3300 m. yi aşmaktadır. 2400 m. den üst kotlarda ise, konjelifraksiyon ve glasyal hakimiyeti vardır. Kalkanlı Dağı Uçurum T. (2349 m.) nin yaklaşık 20 km. doğusunda, su bölüm çizgisi boyunca gidildiğinde varılan 2100m. yükseltili, yakın çevreye göre alçak ve bel özelliği gösteren Zigana Geçidi, morfolojik yapının ortaya koyduğu önemli bir jeostratejik mevkii meydana getirir. Zigana Geçidi nden doğuya doğru yükseltiler giderek artar. Granitik yapı üzerinde ise şiddetli bir konjelifraksiyon hakim duruma geçer. Çünkü bu yükseltilerde günlük ve mevsimlik sıcaklık farkları bir hayli fazladır. Ayrıca ağaçsız ortamda atmosferle direkt temas vardır. Bu bakımdan Nişan Dağı ve Kolat Dağları (Konus T., Sümerkaya T.) fiziksel parçalanmaya dair örnekler vermekte olup, kopan malzemeler irili ufaklı parçalar halinde yamaçlara yayılmıştır. Yine bu dağların yamaçlarında yaygı erozyonu (solüflüksiyonsürünme) ve selcik erozyonu (rillgully) izlerine de sıkça rastlanmaktadır. Dağlık alan, kuzeye akan akarsular arasında derince yarılmış plato görünümüne dönüşmekte ve batıda izlenen neojen aşınım yüzeyleri de doğuda KG uzanımlı tepelik alan görünümü kazanmaktadır. Bu tepelik alanlar ve neojen aşınım yüzeyleri, yaylacılık faaliyetleri için ideal alanlardır. Daha doğuya doğru yükseltisi giderek artan dağlık alan üzerinde 2600m. kotlarından itibaren bariz glasyal izlere rastlanmaktadır. Nitekim Fırın Dağı ve Ziyaret Dağı kuzey yamaçlarında morenlere, buzul çentiklerine, sirklere ve U profil glasyal tekne vadilerine bariz bir şekilde rastlanmaktadır. 2900 m. üzeri kotlar ise, daimi kar sınırını oluşturur. Kolat ve Fırın Dağı kuzey eteklerinde birden dikleşen eğimli ve flüvyal aşındırmanın egemen olduğu vadi yamaçları başlar. Dağ eteklerinden kaynaklanan dereler, asılı vadilerle Meryemana deresiyle birleşirler. Doğuda yükseltisi daha fazla olan Soğanlı Dağları kuzey yamaçlarında, glasyal morfoloji tamamen belirginleşir.buzul vadileri, morenler, sirkler, sırk gölleri ve tufurlara rastlanır. Özellikle Karakaya T.(2193 m.) Kayışkıran T. (3156 m.) ve Demirkapı T. (3376 m.) kuzey yamaçlarında irili ufaklı buzul gölleri mevcuttur. Yörede asli glasyal izler son dönemdeki flüvyal aşındırmalar nedeniyle silinmişler ve kuzeye doğru akan akarsularca aşağı kotlara taşınmışlardır. A.4.2.Plato ve Tepelik Alanlar Dağlık alan ile PleistosenAktüel kıyı kuşağı arasında yeralan bu ana merfolojik ünite; çalışma alanının batısında, derince yarılmış, plato görünümlü olmasına karşın, doğusunda akarsu kollarının fazla olması nedeniyle flüvyal yarılmalarla parçalanarak keskin sırrtlar haline dönüşmüştür. KG yönünde akışlı büyük akarsuların arasında subölüm çizelgelerini takip eden bu tepelerin doğudan batıya başlıcaları : Cunis Dere ile Haldizan Dere arasında alasya T.Kusba 23
T. Kanlıyatak T., Köknar dere ile Manahoz Dere arasında Şeyhoğlu T.Görenek T., Manahoz Dere ile Küçük Dere arasında Soğuksu T.Iftergaz T., Kara Dere İle Yanbolu Dere arasında Kırakde T. Şadıman T., Yanbolu Deresi ile Kurtul Deresi arasında Kâni T.Alava T.Seslikaya T., Kurtul Dere ile Galyan Deresi arasında Aşağı Ambarlı T.Yukarı Ambarlı T.Gümüşki T., Galyan Dere ile Altıntaş Deresi arasında Büyük T. Goftagol T.Taşlı TNebiözü T. dir. Sahanın batısında, özellikle BeşikdüzüVakfıkebir ve Akçaabat ilçeleri güneyinde, ŞalpazarıDüzköy yörelerinde, Neojen aşınım yüzeyleri, plato düzlükleri gözlemlenebilmektedir. Plato, Neojen aşınım yüzeylerinin (NAY) sonraki dönemlerde yükselmesine koşut olarak parçalanmış, akarsularca derin bir şekilde yarılmıştır. Aşınım yüzeyleri ile kıyı ve akarsular arasında 700800 m. ye varan yarılmalar sonucu, eğimi 35 o 70 o ye varan yamaçlar gelişmiştir. Bu yamaçlarda kaya düşmesi, heyelan, sürünme ve selcik erozyonuna sıkça rastlanır. Neojen aşınım yüzeyleri kıyı kuşağına geçmeden kesintiye uğramakta ve KD doğrultusunda aşağı yukarı birbirine paralel akan akarsular arasında keskin sırtlar halinde alçalarak kıyı kuşağına geçmektedir. Ancak kıyı kuşağının hemen güneyinde yer yer küçük çaplı Pliyosen aşınım yüzeyi (PAY) düzlüklerine rastlanır. Bu düzlüklerde devamlılık olmayıp, flüvyal aşındırma ile yarılmış ve parçalanmışlardır. Pliyosen aşınım yüzeylerinin eteklerinde yoğun kütle hareketleri izlenmektedir. Bu ana ünitede morfolojik yapıların oluşmasını sağlayan belli başlı büyük akarsular doğudan batıya doğru: Baltacı Dere, Solaklı Dere, Manahoz Dere, Küçük Dere, Kara Dere, Yanbolu Deresi, Yomra Dere (Durana dere), Değirmendere, Sera Deresi (Uçarsu Dere), Söğütlü Deresi (Kalanima Deresi), Çarşıbaşı Deresi (İskefiye Deresi), Fol Deresi ve Akhisar Deresi dereleridir. Bu dereler kısa mesafede 20002500 m. yükselti kaybederek denize ulaştıklarından hızlı akışlıdırlar ve bol miktarda alüvyal malzeme taşırlar. Akarsu debi ve rejimleri mevsimlere göre oldukça fazla değişiklikler gösterir. Aşınmaya karşı dayanıksız olan tüf, aglomera ve kalkerli formasyonlarda, derine aşındırma hızlanarak bir taraftan konsekat kollar gelişirken, dik yamaçlı, V şekilli kertik vadiler oluşmuş yer yer dahada daralarak boğaz görünümü kazanmışlardır. Diğer taraftan bu vadilerin yamaçlarında meydana gelen tali kollar, arttırdıkları aşınma faaliyetleri ile yamaçları iyice parçalamışlardır. Bu haliyle yörenin engebesi daha da artmıştır. Kuvaterner esnasında taban seviyesinde meydana gelen değişimler sonucunda, akarsuların kazıma ve biriktirme faaliyetleri birbirini izlemiştir. Bu aşamada oluşan akarsu sekilerinin birçoğu yol yapımına uygun düzlükler olarak beşeri müdahalelerle ortadan kaldırılmıştır. Ancak yol yarmalarında izlenen fosil akarsu sekilerine rastlamak mümkündür. Değirmendere havzasında, Mataracı mevkiinden sahile kadar olan kesimde, iki yamaçta ilksel konumunu koruyabilmiş ve halen üzerinde tarım yapılan akarsu sekileri vardır. Bunlar Esiroğlu ve TrabzonSülüklü mevkiinde gözlemlenebilmektedir. Sahanın drenaj ağını oluşturan vadiler genellikle tabansız kertik vadiler şeklindedir. Ancak büyük derenin vadilerinde yaklaşık 150200 m. kotlarından kıyıya kadar olan kesimleri tabanlı vadi konumuna dönüşür. Yatak malzemesi, taban seviyesindeki oynamalar sebebiyle denizakarsu malzemesi karışımı olup, örgülü yatak durumundadır. Son buzul döneminde (Würm) yatağı 90 m. kotuna kadar yaran büyük dereler, son postglasyal döneme deniz seviyesinin yükselmesi sonucu aktıkları vadinin boğulmasına neden olmuşlar ve deniz, vadi ağızlarından kıyıya doğru girinti yapmıştır. Daha sonra akarsuların getirdiği alüvyonlar bu koyların içerisinde birikerek, kenarları dik, tabanı geniş ve alüvyonlarla dolu örgülü vadi tabanının oluşmasına neden olmuştur. Bu vadi tabanları yağışların bol olduğu dönemlerde, suların altına kalabilecek taşkın alanları olup, riskli bölgeler olmasına rağmen, kentsel yerleşimin ve tarımla uğraşan nüfusun toplandığı alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür vadi tabanlarının genişlikleri yer yer 250300 m. ye varmaktadır. 1990 y0ılında, Trabzon ve yöresinde meydana gelen sel felâketinde, en fazla tahribatın görüldüğü yerler, bu belirtilen vadiler olmuştur. 24
A.4.3.PleistosenAktüel Kıyı Kuşağı: PleistosenAktüel kıyı kuşağı; platodaki yarılmaya dik, kıyıya paralel ve en fazla 1800 m. genişliğe sahip bir alanda izlenebilen üç kademe seki düzlüğünden oluşmuştur. Yaklaşık 135 km. yi bulan Trabzon kıyı kuşağında Pleistosen dönemine ait üç denizel seki izlenebilirken, Trabzon ili merkezi kıyı kuşağında altı denizel seki seviyesi saptanmıştır. Bu altı seki seviyesinin her yerde izlenemeyişi, genç teknonik hareketlerle izah edilebilir. Sekki 12 ve 3 heryerde görülememekte, malzemesi korunmuş fosil seki konumundadır. Seki 1; Boztepe ve Soğuksu mahalleleri üst kesimlerinde 220240 m. kotlarında, Seki 2; Boztepe nin batı yamacında, Soğuksu Mahallesi KD sunda ve Tıp Fakültesi güneyinde 180210 m. kotlarında, Seki 3; Yenimahalle, Yalı mahallesi güneyinde, Boztepe kuzeyinde, Konaklar, Pelitli, Yalıncak köyleri yörelerinde 120150 m. kotlarında, eski abrazyon platformu şeklinde kalmıştır. Beşikdüzü nden Arsin e kadar izlenebilen 4 ve 5. Sekiler de denizel malzeme mevcuttur. Malzeme kalınlıkları 57 m. kadardır. Flüvyal aşındırma sonucu parçalanmış ve vadiler arasında devamlılığı kalmamıştır. Araklı ilçesi doğusunda seki izine rastlanamaması, dar alanda teşekkül etmiş sekilerin, flüvyal aşınma sonucu ortadan kalkmasıyla veya yörede izlenen formasyonların kıyı taraçalarının oluşmasına elverişli olmamasıyla açıklanabilir. 6 m. kotunda yer alan 6. Seki her yerde izlenememektedir. Devamsızlıkların nedeni, karayolu yapımı sonucu hafriyat veya dolgularla yok edilmeleri yahut ta denizel aşındırma ile ortadan kalmış olmalarıdır. Bir kısmı yok edilmiş seki 5 seviyesini göstermektedir. Yol yapımı dolgusu ile değiştirilmemiş dik kıyılarda güncel falez oluşumları devam etmektedir. Sekiler üzerinde güncel olarak yapılan tarımsal uğraşılar sonucu, seki düzlükleri bozularak basamaklara dönüşmüştür. Eski sekiler arası falezler, fülüvyal aşındırma ve yamaç döküntüleri ile ortadan kalmış, doğal yamaç görüntüsü kazanmışlardır. Çok genç olan kıyı kuşağı, yüksekçe dik kıyı özelliğindedir. Aşınmaya dayanımlı formasyon kenarlarında yüksekliği 1520 m. ye varan güncel dik farezler gelişmiştir. (TrabzonKalepark, ÇarşıbaşıYoroz Burnu, AraklıKonakönü, SürmeneÇamburnu). Bu tür falezlerin önlerinde abrazyon platformları oluşabilmektedir. Genellikle burun konumundaki bu yerlerin deniz akıntılarına karşı korunan arka kesimlerinde, çakıllı ve kumlu malzemeler yığılmakta, burunlar arası koylarda bu tür malzemenin yığılması ile çakıllı plajlar oluşmaktadır. Karadeniz kıyılarında sığ şelf sahası oldukça dardır. Bu kısa mesafede deniz derinliği 1000m. yi aşmaktadır. Deniz akıntı yönü KBGD istikametindedir. Akıntılar ve dalgalar, kıyıdaki malzemeleri doğuya doğru sürüklemekte ve bunun sonucu olarak kıyıda bazı kesimler düzenlenmiş kıyı görünümü kazanmaktadır. Araklı ilçe merkezi önünde kıyı oku ve lagün oluşumu (Ölü deniz ) dolgu ve plansız şehirleşme sonucu ortadan kaldırılmıştır. Akarsuların taşıdığı malzemeler deniz altında devam eden vadilere taşınmaktadır. Akış hızı yüksek olan bütün akarsuların getirdiği bol miktardaki alüvyal malzemeler akarsu ağızlarında dar alanlı, tepesi kaynağa doğru olan üçgen şekilli alanları oluşturur. Bu deltaların uzanımları denizaltında da devam etmektedir (Değirmendere önü, Söğütlü Deresi önü, Fol Deresi Önü, Akhisar Deresi önü). Akarsu biriktirmesi ile deniz aşındırması arasındaki denge, beşeri müdahalelerle kolayca bozulabilecek nitelikte olduğundan, etüt edilmeden dalgakıran, balıkçı barınağı, liman yapmak veya edenizden malzeme almak, sonuçta; denizin karaya ilerlemesi gibi istenmeyen durumların gelişmesine sebep olmaktadır. Deniz akıntıları ile gelen malzemenin korunmuş bölge olan Yomra batısına birikimi sürerken, bu yere liman yapılması sonucu doğal denge bozulmuş ve 1970 li yıllardan sonra deniz, Yomra Dere deltasında alarak ilçe merkezini tehdit etmeye başlamıştır. Olaylar İller Bankası nca kıyı tahkimat duvarı ile bir müddet önlenmiştir. Deniz tahribatının devam etmesi sonucu, şu anda 25
DLH tarafından, Yomra Deresi ile liman arasında 760m. boyunda ve kıyıdan 70m. deniz tarafında kıyı tahkimatı yapılmaktadır. Sonuç: Özellikle Trabzon Merkez ve İlçe Merkezleri göz önüne alınarak yerleşimlerin ve sanayi tesislerinin uygun yerlere kuruldukları söylenemez. Zira özellikle İl Merkezi civarında görülen eski şehirleşme yapısında yeni planlarda da bir genişleme modern şartları sağlama hususları değerlendirilmemiş. Altenatif konut genişleme alanları kullanılacağı yerde mevcut şehire eklemeler yapılmış, ayrıca yapılan yollarda ileriye dönük standartları sağlamamaktadır. Bu tarzda yapılan yeni şehirleşme alanları arasında Beşirli ve Pelitli civarı olumsuz örnekler arsasında ilk sırayı alır. Oysa şehrin güneye doğru sırtlar üzerinde kısmen geniş güzlükleri ve yerleşime müsait sahaları bulunmaktadır. Buralar gerekli yol ve alt yapı, sosyal hizmetlerle desteklenerek iskana açılmalıdır. Özellikle halen taslak proje şeklinde olan Güney Çevre Yolu tamamlanmalı veya alternatif projelerle şehire bir genişleme sağlanmalıdır. Ayrıca İlimiz Merkezinde kurulu olan Demirkırlar, Fatih ve İpekyolu gibi sanayi siteleri konum bakımından genişleyen şehir halkası içerisinde kalmıştır. Hatta İpekyolu ve Fatih Sanayi Bölgesi Değirmendere nin sol sahilindeki su havzası olarak kullanılabilecek bir alan üzerine kurulmuştur. Ayrıca İlimiz Arsin İlçesi sınırlarında kurulu olan Sanayi Bölgesi mevki olarak eleştirilebilir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi : A.5.1.Genel Jeolojik Yapı Çevre faktörlerinin oluşmasında yörenin jeolojik durumu da önemlidir. Jeolojik yapı ve mineral çeşitleri, o yörenin antropojen tesislere karşı hassas olup olmadığını belirler. Ayrıca jeolojik yapı ve bununun materyal özelliği ise yörenin jeomorfolojisini belirler. Bir yörenin jeoloji ve jeomorfolojisi ise kentlerin veya endüstri tesislerinin, toprak, su, hava, kirliliğine ve afetlere karşı hassas olan yörelere kurulup kurulmadığını ortaya koyar. Bu incelemeler bir yörenin Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) için vazgeçilmeyen verilerdir. İlimizde Mesozoyik ve Senozoyik dönemine ait toloyitik kalkoalkalen kayaçlar izlenir. Mesazoyik dönemi Liyas yaşlı volkanitlerle başlar ve Üst JuraAlt Kretase yaşlı sığ platform karbonatları ile devam eder. Üst Kretase dönemi yoğun bir volkanik aktivitenin görüldüğü dönemdir. Bu aktivite asit ve bazik nitelikli periyotlarla gelişimini sürdürmüştür. Üst Kretase sonlarına doğru sona eren volkanik aktivite Paleosen sonlarına kadar yerini türbiditik çökellere bırakır. Liyasta başlayarak Üst Kretase sonlarına kadar periyotlar halinde gelişimini sürdüren volkanik faaliyet, denizaltı volkanizması şeklinde olup, çökel arakatkılarla birlikte istiflenme gösterirler. Lavlarda genellikle yastık lav yapıları izlenir. Paleosen sonlarında orojenik faaliyetlerle birlikte büyük ölçüde granitoyid yerleşimi gelişmiştir (Kaçkar Granitoyidi I). Eosen döneminde ise yeniden hareketlenen volkanizma etkin bir şekilde devam eder. Denizaltı ortamında yayılma nedeniyle volkanotortul bir istif yapısı gelişmiştir. Granitoyid yerleşimi Eosen döneminde de devam etmiştir (Kaçkar Granitoyidi II). Pliyosende görülen genç volkanizma andezitik breşler, volkanik çakıltaşları, hornblendojit andezitbazaltlardan oluşan dördüncü volkanik seriyi vermiştir. Trabzon İlinin Stratigrafik Dikme Kesiti ŞekilA.4 de, Genel Jeolojisi ise ŞekilA.5 de verilmiştir. 26
27
28
A.5.2.Stratigrafi: MESOZOYİK Liyas; 1 Hamurkesen Formasyonu (Jlh): AĞAR (1977) tarafından adlandırılan ve Bayburt Demirözü yöresinde JuraAlt Kretase yaşlı kireçtaşları altında izlenen volkanotortul karakterli bir birimdir. Formasyona ait birimler genelde MaçkaMeryemana, MaçkaHamsiköy, YomraMaden, Dumanlı Köyü (SantaGümüşhane), Çaykara İlçesi güneyinde Uzungöl (Şerah)Çakıroğlu Yayla Varda Yayla yörelerinde izlenir. Birim genellikle mor ve yeşilimsi gri renkli bazalt lav ve piroklastlarından oluşur. Bazalt lavları genellikle bol olivinli olup, entergranüler ve mikrolitik pofirik dokuya sahiptir. Lav ve piroklastlar arasında kalınlığı 35 m. kadar olan kırmızı bordo renkli killi kireçtaşları ve kumtaşları izlenir. Bu formasyon Üst JuraAlt Kretase yaşlı kireçtaşları (Berdiga formasyonu) ile uyumlu olarak örtülür. Formasyonun görünür kalınlığı 500 m., yaşı kırmızı bordo renkli pelajik kireçtaşlarında saptanan fosil türlerine göre Liyas olarak belirlenmiştir. Üst JuraAlt Kretase; 2 Berdiga Formasyonu (Jkr): İlk defa PELİN(1977) tarafından tanımlanmıştır. Formasyona ait yüzeylenmeler Kadırga yaylası, MaçkaHamsiköy, MaçkaMeryemana, Maçka Şimşirli, ArsinÇatak, ÇaykaraUzungöl, ÇaykaraGünbuldu yörelerinde izlenir. Birim genellikle gri renkli ve tabakalı killi kireçtaşı, çörtlü kireçtaşı ve kumlu kireçtaşlarından oluşur. Hamurkesen Formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen bu Formasyonun kalınlığı 100200 m. arasında değişir. Formasyonun yaşı Malm Alt KretaseSenomaniyen olarak belirlenmiştir. Üst Kretase; 3 Çatak Formasyonu (Krül): Doğu Pontidlerin kuzey zonunda Üst Kretase dönemi başlarında oluşan toleyitik ve kalkoalkalen nitelikli volkanitler derin denizel bir ortamda yayılarak tortullarla birlikte volkanotortul bir istif meydana getirmişlerdir. Doğu Karadeniz Bölgesi kuzey zonunda çok geniş alanlarda yüzeylenen bu oluşuklara ait en güzel kesit Trabzon ili, Maçka ilçesi güneydoğusunda, Değirmendere Vadisi boyunca Çatak mevkiinde izlenir. Bu nedenle Üst Kretase döneminin bazik volkanik karakterli ilk oluşukları GÜVEN(1993) tarafından Çatak Formasyonu olarak adlandırılmıştır. Bu formasyon bazaltandezit karakterli lav ve piroklastların kumtaşı, kiltaşı, silttaşı ve marn tabakaları ile ardalanmasından oluşur. Bazaltlarda iyi gelişmiş yastık lav yapıları görülür. İstif içinde genellikle griyeşil renk egemendir. Berdiga Formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen formasyonun kalınlığı 7501000m. Arasında değişir. Yaşı Üst Kretase (TuroniyenKoniasiyen Santoniyen) olarak belirlenmiştir. 4 Kızılkaya Formasyonu (Krü2): Giresu İli Espiye İlçesi güneyinde bazik karakterli Çatak Formasyonunun üzerinde çok geniş yayılımlı olarak bulunan dasitriyodasit lav ve piroklastları Kızılkaya Mevkiinde tipik olarak görülmüş ve GÜVEN(1993) tarafından bu isimle adlandırılmıştır. 29
Kızılkaya Formasyonuna ait yüzeylenmeler; Maçka kuzeyi, YomraArsin güneyi, Sürmene Çamburnu yöresi, Dernekpazarı, Çaykara ve Dağeteği yörelerinde izlenir. Formasyon bazik volkanotortul karakterli Çatak Formasyonu üzerine uyumlu olarak gelir. Gribeyaz ve grisarımsı renkli dasitriyodasit karakterli lav ve piroklastlarından oluşur. Lavlarda genellikle prizmatik kolon yapılar izlenir. Tabakamsı akıntı yapıları da olağandır. Formasyonun üst kısmına doğru tüf ve tüfbreş özelliği gösteren kısımlar izlenir. Özellikle bu bölümlerde hidrotermal ayrışmalar yaygındır. Bu ayrışma türleri: silisleşme, serizitleşme, killeşme, limonitleşme ve kloritleşme şeklinde gelişmiştir. Kalınlığı 200500m. arasında değişen formasyonun içinde nadir olarak 110m. Arasında değişen kırmızı bordo renkli çamurtaşları izlenir. Bu çamurtaşları birimin tavanına yakın tüf ve tüf breşler içinde yer alır. YomraKayabaşı (Kanköy) sahasında sondaj çalışmalarında rastlanan mikrofosiller Senoniyen yaşı vermiştir (YILMAZ1988). Diğer taraftan Kızılkaya Formasyonu KampaniyenMaestrichtiyen yaşlı Çağlayan Formasyonu ile üstten uyumlu olarak örtülmektedir. Altta ise, TuroniyenSantoniyen yaşlı Çatak Formasyonu izlenir. Bu sebeple Kızılkaya Formasyonun yaşı, Üst Kretase (Santoniyen KampaniyenMaestrichtiyen) olarak belirlenmiştir. 5 Çağlayan Formasyonu (Krü3): Bu formasyon volkanotortul karakterli bir istif olup, GÜVEN (1993) tarafından adlandırılmıştır. Andezitbazalt karakterli lav ve piroklastları ile genellikle kırmızıbordo renkli biyomikrit, kumtaşı ve marn ara tabakalarından oluşur. Formasyon içinde iyi gelişmiş yastık lavlı yapılar izlenir. Lavların soğuması sırasında oluşan gaz boşlukları genellikle kalsit, klorit ve zeolit gibi minerallerle dolgulanmıştır. Griyeşil ve grimorumsu bir renk tonunun egemen olduğu formasyonun kalınlığı yaklaşık 800 m., yaşı ise Üst Kretase (Kampaniyen Maastrichtiyen) olarak belirlenmiştir. Çağlayan Formasyonu; Çayırbağı, Düzköy, Derecik, Esiroğlu, YomraArsinAraklı güneyi, Köprübaşı ve Of İlçesi yörelerinde yüzeylenir. 6 Çayırbağı Formasyonu (Krü4): Bu formasyon Tonya ilçesinin güneyinde Çağlayan formasyonunun üzerinde uyumlu olarak bulunan riyolitriyodasit lav ve piroklastlarından oluşur. Çayırbağı buçağında en iyi şekilde yüzeylenen bu asit volkanitler GÜVEN (1993) tarafından isimlendirilmiştir. Bu birimde vilkanojenik dom yapıları iyi gelişmiştir. Lavlarda prizmatik kolonlu ve akışlı (flüvdal) yapılar izlenir. Formasyon, Çayırbağı dışında YomraKayabaşıKömürcü, ArsinYolüstüElmaalan ve SürmeneÇamburnu doğusu ile Araklı güneybatısında ve Yanbolu Dere Vadisinde yüzeylenir. Yeşilimsi gri, pembemsi ve morumsugri renk tonlarında izlenen formasyonun tahmini kalınlığı 100200m. arasındadır. Çayırbağı formasyonu içinde fosil içerebilecek sedimanter aratabaka bulunmadığı için, formasyon yaşı göreceli olarak, birim üzerine gelen Bakırköy Formasyonu yaşıyla aynı kabul edilerek Üst Kretase (Kampaniyen Maastrichen) olarak saptanmıştır. 7 Bakırköy Formasyonu (Krü5a): Doğu Pontid kuzey zonunda, Üst Kretase döneminde asit ve bazik volkanik aktivitenin faaliyetlerinin tamamlamalarından sonra sığ ve derin denizel havzalarda türbiditik veya resifal çökeller oluşmuştur. Türbiditik karakterli olan bu çökeller Doğu Pontid kuzey zonunda Artvin İli kuzeyinde Bakırköy yöresinde en iyi yüzeylenme gösterdiğinden GÜVEN (1993) tarafından Bakırköy ismiyle adlandırılmıştır. Bakırköy Formasyonu; Polut Dağı, Hayrat civarı, Aktoprak, Araklı ve Yomra güneyi, trabzon Merkez HacımehmetUğurlu ve Gürbulak yöreleri ile Tonya yörelerinde yüzeylenir. Tonya yöresinde Ağıllar Formasyonuyla yanal geçişlidir. 30