Türkiye Doğal Gaz Piyasası 17 Temmuz 2018, Ankara Bağdagül KAYA CANER,LL.M Grup Başkanı Doğal Gaz Piyasası Dairesi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
Doğal Gaz Piyasasında Serbestleşme Doğal Gaz Piyasası Kanunu Lisanslamanın başlangıcı İlk Kontrat Devri İhalesi LNG & Spot LNG İthalatının serbest bırakılması Ulusal Dengeleme Noktası ve Transfer Noktalarının belirlenmesi Ulusal Dengeleme Noktasında ticaret Süresi dolan BOTAŞ kontratlarını n ithalatçı özel şirketlerce devralınması Dağıtım bölgelerinde taşıma hizmetine ilişkin model sözleşmelerin hazırlanması 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Giriş/Çıkış sistemi kapsamında Şebeke İşleyiş Düzenlemeleri ve İletim Tarifeleri Toptan Satış tarifelerinin serbest bırakılması Yeraltı Depolama Tesisi Kullanım Usul ve Esaslarının yayımlanması BOTAŞ ın sözleşmesi olmayan bir ülkeden ilk kez doğal gaz ithalat lisansı verilmesi Sözleşme devirlerinden sonra ilk özel ithalatçı şirketin sisteme girmesi LNG Terminali Kullanım Usul ve Esaslarının yayımlanması Evsel tüketim hariç tüm tüketicilerin serbest tüketici olarak kabulü
Doğal Gaz Piyasasında Serbestleşme İlk FSRU tesisine lisans verilmesi (Etki) Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği nin EPDK tarafından yayımlanması Tuz Gölü Yeraltı Depolama Tesisi Kullanım Usul ve Esasları nın yayımlanması Spot Boru Gazı ithalatına ilişkin Kanun değişikliği 2016 2017 2018 Etki FSRU Kullanım Usul ve Esasları nın yayımlanması Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası İşletim Usul ve Esasları nın (PUE) yayımlanması Dörtyol FSRU Terminali ne lisans verilmesi ve bu tesise ilişkin Kullanım Usul ve Esasları nın yayımlanması OTSP nin sanal uygulama ve test ile faaliyete geçmesi
Piyasa Yapısı Üreticiler Depolama (4+5) Toptan Satış Şirketleri (50) İletim (1+16) İhracat (8) Serbest Tüketiciler (500K) İthalatçılar (8+9+43) Dağıtım (72) Serbest Olmayan Tüketiciler (13M) ARZ TOPTAN SATIŞ İLETİM TÜKETİM
Doğal Gaz Piyasasının Genel Özellikleri (2017) Tüketim 53,9 bcm Çevrim: 38,13% Sanayi: 24,83 % Evsel Tüketim: 25,09% Hizmet: 6,92% Diğer: 5.03% İthalat 55,2 bcm Boru Gazı: 44,5 bcm LNG: 10,7 bcm Üretim 354 mcm 10 şirket İhracat 630,6 mcm Kipi, Yunanistan Son kullanıcı 14,1 milyon 13,6 Milyon abone 550 Bin serbest tüketici Source: EMRA
Doğal Gaz Piyasasının Genel Özellikleri Piyasaya giriş, lisans alma koşulu ile serbest. Üçüncü taraf erişimine ilişkin düzenlemeler mevcut (rtpa), Kurul, sisteme girişe ilişkin anlaşmazlıkların çözümü ile yetkili. İletim sistemi, yeraltı, FSRU ve LNG depolama kapasite tahsislerinde yıllık olarak pro-rata uygulanmakta. İletim sistem operatörünün tarifeleri, yeraltı depolama tarifeleri ve dağıtım tarifeleri EPDK tarafından düzenlenmektedir. Toptan satış tarifeleri ile LNG depolama tarifeleri serbest. Hukuki ayrıştırma ve muhasebe ayrıştırması mevcut. İhale öncesi dönemde mevcut dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi ve yeni dağıtım şirketlerine ihale yolu ile lisans verilmesi. Piyasa payının sınırlandırılmasına ilişkin önlemler alınması. Yerli ve yabancı yatırımcılar arasında ayrım yapılmaması ilkesi.
Doğal Gaz İletim Sistemi & Giriş Noktaları 2 ~14.000 km boru hattı uzunluğu m 4 ithalat giriş noktası / 9 kompresör istasyonu j 1 çıkış noktası
LNG & Yeraltı Depo Giriş Noktaları BOTAŞ M. Eregli LNG Terminal 36,9 mcm/day 13,5 bcm/year Etki Liman FSRU LNG Terminal 14-20 mcm/day 5 bcm/year TPAO Silivri Underground Storage 25 mcm/day 2,841 bcm/year BOTAŞ Tuz Golu Underground Storage 15 (40) mcm/day 0.25 (5.4) bcm/year BOTAŞ Dortyol FSRU LNG Terminal 20 mcm/day 5,25 bcm/year Egegaz Aliağa LNG Terminal 40 mcm/day 14,6 bcm/year
Doğal Gaz İthalat Kaynakları (2017) Algeria 8,36% Nigeria 2,43% Spot 8,70% Azerbaijan 11,85% Russia 51,93% İran 16,74%
Yıllara Göre Doğal Gaz İthalatı 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer*
BCM/YEAR 60 Yıllık Doğal Gaz Tüketimi 53,9 54,5 50 43,6 45,2 45,9 48,7 48 46,4 40 30 22,2 27,3 30,9 35,3 36,8 35,2 37,4 20 10 0
Doğal Gaz Tüketiminin Sektörel Dağılımı (2017) Sanayi Sektörü 24,83% Diğer 5,03% Konut 25,09% Hizmet Sektörü 6,92% Dönüşüm/Çevrim Sektörü 38,13%
bcm Aylık Mevsimsel Doğal Gaz Tüketimi 7 6 5 4 3 2 1 0 Power Residential Industrial Service
Yüzen LNG Terminalleri (FSRU lar) Mart 2016 da Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından yüzen LNG terminallerine lisans verilebilmesinin onaylanmasına ilişkin Kurul Kararı alınmıştır. Mayıs 2016 da ilk yüzen LNG tesisi için lisans verilmiştir. İlk FSRU tesisinin Temel Kullanım Usul ve Esasları, Kasım 2016 da kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir. Aralık 2016 nın başlarında bu ilk FSRU terminalinde operasyonlar başlamıştır. İkinci FSRU tesisine ise Kasım 2017 de lisans verilmiş ve Kullanım Usul ve Esasları kabul edilmiştir; tesis Şubat 2018 de operasyonlarına başlamıştır.
Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Türkiye'nin doğal gaz ticaret merkezi olma hedefi doğrultusunda doğal gaz alım ve satımı için Enerji Piyasaları İşletim A.Ş. (EPİAŞ) tarafından işletilen organize doğal gaz piyasası kurulmuştur. 2016 yılı Kasım ayında, Organize Doğal Gaz Toptan Satış Piyasası Yönetmeliği'nin ilk taslağı EPDK tarafından yayımlanmıştır. Piyasa oyuncuları arasında yapılan istişarelerin ardından, 2017 Mart ayında Yönetmelik çıkarılmıştır. Organize Doğal Gaz Toptan Satış Piyasası İşletim Usul ve Esasları (PUE) Eylül 2017'de yayınlanmıştır. Sürekli Ticaret Platformu, 01/04/2018 günü sanal uygulama ile faaliyete geçmiştir. Ödeme yükümlülüğü doğuracak faturaya esas piyasa işlemleri 1/9/2018 tarihine kadar başlatılacaktır.
Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası nın Amaçları Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası, Türkiye nin Doğal gaz ticaret merkezi olma hedefine, İletim sistem operatörünün sistem dengesini sağlamak için araç olarak STP yi kullanabilmesine, Piyasa katılımcılarının gün öncesinde ve gün içinde ve ticaret yapabilmelerine, Piyasa katılımcılarının kendilerini dengelemelerine, Fiyatların piyasa tabanlı olarak oluşabilmesine katkı sağlayacaktır.
Organize Piyasa nın Özellikleri Piyasaya katılım tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır. Piyasaya girmek isteyen tüm piyasa katılımcıları, iletim şirketi BOTAŞ ile Standart Taşıma Sözleşmesi imzalayacaktır. Sürekli Ticaret Platformu'na katılabilmek için EPİAŞ ile sözleşme imzalanacaktır (STP Katılım Anlaşması) İletim şirketi, gerektiğinde sisteme İlave Dengeleyici olarak girebilir. İletim şirketi, piyasada işlem yaparak sistemi dengeleyemediğinde piyasa tabanlı olmayan yöntemleri kullanabilir. Kesinleşmiş eşleşmeler, EPİAŞ UDN Giriş/Çıkış noktası olarak BOTAŞ tarafından Elektronik Bülten Tablosu'na girilecektir. İlave Dengeleyici Fiyatı, Dengeleme Gazı Alış Fiyatı ve Dengeleme Gazı Satış Fiyatı; piyasa tabanlı dengeleme işlemlerine dayalı olarak hesaplanacaktır. Günlük Referans Fiyat, gün öncesi ve gün içi işlemlerin ağırlıklı ortalaması alınarak oluşturulacaktır.
STP Sözleşmeler EPİAŞ BOTAŞ D U P MUK-KA TAKAS BANK TAŞITANLAR PTS: Piyasa Teslim Sözleşmesi MUKA: Merkezi Uzlaştırma Kuruluşu Anlaşması STS: Standart Taşıma Sözleşmesi STP: STP Katılım Anlaşması MUK-KA: Merkezi Uzlaştırma Kuruluşu Katılımcı Anlaşması DUP: Dengesizliklerin Uzlaştırılması Protokolü
Uyumlaştırma için Atılan Adımlar Giriş & Çıkış tarifesi sistemi TANAP giriş noktasına ilişkin ŞİD değişikliği (Ağustos 2017) AB düzenlemeleri ile uyumlu dengeleme rejimi Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği ve PUE kapsamında şeffaflığı da içerecek şekilde ŞİD değişikliği yapılması (Mart 2018) 10 yıllık doğal gaz iletim kapasite projeksiyonu raporunun hazırlanmasına OTSP Yönetmeliğinde yer verilmesi BOTAŞ EBT de günlük tahminlerin yapılması
İlginiz için Teşekkürler! bkaya@epdk.org.tr www.epdk.org.tr